I. Terminologia i typologia sfery konsumpcji.

(1)-Istota konsumpcji i sfery konsumpcji.

1.Ekonomika konsumpcji –subdyscyplina ekonomii (sfera mikroekonomii), nauka interdyscyplinarna, zajmuje się ekonomiczno0 demograficznymi psychosocjologicznymi i przyrodniczymi prawidłowościami zachodzącym w sferze konsumpcji.

2. Konsumpcja- spożywanie, używanie , użytkowanie dóbr.

3. Konsumpcja i spożycie – terminy są synonimami

4. Konsumpcja (ujęcie ogólne) –wszelkie zaspokajanie potrzeb ludzkich.

5. Konsumpcja (trzy ujęcia) ; akt społeczny, proces społeczny, faza reprodukcji społecznej.

Ujęcie 1 – akt społeczny- bezpośredni akt zaspokojenia określonej potrzeby przez zużycie (użytkowanie) określonego dobra materialnego lub usługi.

Ujęcie 2- proces społeczny- często powtarzane akty układają się w proces polegający na ; uświadamianiu potrzeb, pozyskiwaniu środków, spożywaniu.

Ujęcie 3 – faza reprodukcji społecznej- ostatnia faza reprodukcji społecznej, obejmująca warunki życia społecznego (sfera konsumpcji) – dochody , zaopatrzenie rynku, polityka społeczna, infrastruktura społeczna i techniczna.

6. Definicja konsumpcji – proces zużywania dóbr i usług celem zaspokojenia potrzeb ludzkich, wynikających z osiągniętego poziomu rozwoju społecznego

7.Obszary sfery konsumpcji :

1. Potrzeby ludzkie

2. Środki zaspokojenia potrzeb (przedmioty konsumpcji)

3. Sposoby zaspokojenia potrzeb (zachowania konsumpcyjne)

4. Efekty zaspokojenia potrzeb.

Obszar 1 – Potrzeba –stan psychofizyczny człowieka przejawiający się w subiektywnym odczuciu braku oraz pożądaniu jakiegoś dobra lub stanu.

Obszar 2 – przedmioty konsumpcji:

-materialne zużywające się fizycznie w trakcie konsumpcji (żywność, odzież, obuwie)

-materialne o znaczeniu symbolicznym (rzeźby, obrazy)

-niematerialne wartości społeczne i kulturowe

-czynności (usługi transportowe i naprawcze)

Obszar 3- Zachowanie konsumpcyjne- „ogół zachowań i działań zmierzających do zdobycia środków zaspokojenia potrzeb oraz sposoby obchodzenia się z tymi środkami. – J. Szczepański

Układy instytucjonalne zachowań;

1. Zachowanie nabywcze (rynkowe)

2. Zachowanie w gospodarstwie domowym

Obszar 4- Efekty konsumpcji dot. :

*konsumenta (wewnętrzne):

-bezpośrednie (uwidaczniają się bezpośrednio po konsumpcji)

-pośrednie (widoczne po upływie czasu)

*otoczenia konsumenta (zewnętrzne)- skutki odczuwane przez bliższą lub dalsze otoczenie.

(2) Potrzeby konsumpcyjne

8. W naukach ekonomicznych potrzeba – oznacza najczęściej:

-odczuwany stan braku czegoś (uruchamiający motyw działania)

-pożądanie wartości użytkowych dóbr i usług

9. Cechy potrzeb: nieograniczoność, niepoliczalność, zaspokojenie jednych powoduje powstanie innych, różna intensywność ujawniania się, zmienność w czasie, komplementarność, niska substytucyjność między rodzajami potrzeb , synergizm (stymulowanie się)

10. Kryteria klasyfikacji potrzeb:

1-pilność

2-funkcji

3-podmiotu

4-przedmiotu

Wg 1 kryterium:

-potrzeby elementarne- wynikające z fizjologii ludzkiej (żywienia, wypoczynku, osłony)

-potrzeby wyższego rzędu (kulturowe, społeczne)

Wg 2 kryterium:

-potrzeby biologiczne,

-potrzeby psychiczne,

-potrzeby gospodarcze,

-potrzeby społeczne,

-potrzeby kulturalne.

Wg 3 kryterium:

-potrzeby indywidualne- dotyczące wymogów życia jednostki

-potrzeby zbiorowe- związane z egzystencją jednostki

Wg 4 kryterium:

-kompleksy potrzeb konsumpcyjnych ( żywność, odzież, mieszkanie)

-potrzeby grupy produktów (produkty mleczne, zbożowe, owoce, warzywa)

-potrzeby poszczególnych produktów (mleko, napoje mleczne)

11.Klasyfikacje potrzeb wg:

-A. Marschalla,

-A. Maslowa,

-C. Alderfera

-J. Szczepańskiego

-B.Malinowskiego

Wg Marshalla- nasycenie głodu, ubranie, mieszkanie, ciepło i światło, potrzeby o charakterze społecznym i wynikające psychicznych własności człowieka.

Wg C. Alderfera -> Teoria Maslowa:

-potrzeby egzystencji -> potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa

-potrzeby związków – pot. Przynależności i uznania

-potrzeby wzrostu – pot. Samorealizacji

Wg J. Szczepanskiego:

-potrzeby rzeczywiste (składnik rzeczywisty)

-potrzeby otoczkowe (składnik rzeczywisty i psychiczny tzw. „otoczki”)

-potrzeby pozorne (brak składnika rzeczywistego)

Wg B.Malinowskiego: (grupy potrzeb- reakcje)

-podstawowe:

Metabolizm-zaopatrzenie

Reprodukcje- pokrewieństwo

Wymogi organizmu – osłona

Bezpieczeństwo – ochrona

Ruch – czynności

Wzrost (rozwój) – szkolenie

Zdrowie- higiena

-pochodne:

Reprodukcja –gospodarka

Kodyfikacje zachowań- kontrola społeczna

Transmisja kultury- edukacja

12. Kryteria klasyfikacyjne:

-podmiot konsumpcji (kto konsumuje ?)

-przedmiot konsumpcji ( co się konsumuje ?)

-źródło finansowania ( za co się konsumuje ?)

-źródło dystrybucji przedmiotów konsumpcji (skąd pochodzą?)

Kryterium 1 (podmiot konsumpcji)

-konsumpcja jednostkowa (osobista) – konsumpcja określonego dobra przez jedną osobę.

-konsumpcja zbiorowa –użytkowanie danego dobra przez grupę osób.

a) konsumpcja gospodarstwa domowego (co najmniej 2 członków gospodarstwa domowego)

b) konsumpcja grupowa (przez grupę społeczną)

c) konsumpcja ogólnospołeczna (przez społeczeństwo).

Kryterium 2 (przedmiot konsumpcji)

-konsumpcja dóbr materialnych:

a) żywnościowych

b) nieżywnościowych

-konsumpcja usług

a) materialnych

b) niematerialnych

Kryterium 3 (źródła finansowania)

-konsumpcja prywatna –konsumpcja dóbr i usług finansowych z prywatnych środków konsumenta lub przez niego wytworzonych

-konsumpcja publiczna

Kryterium 4 (źródła dystrybucji)

-konsumpcja zbiorowa- konsumpcja dóbr i usług nabywanych –konsumpcja dóbr i usług wytworzonych przez konsumenta w jego gospodarstwie domowym:

*samozaopatrzenie (wytwarzanie produktów we własnym zakresie)

*samoobsługa

-konsumpcja społeczna0 finansowa ze środków publicznych (bezpłatne leczenie, bezpłatny dostęp do kultury).

13. Podmioty konsumpcji :

-konsumencie

-gospodarstwa domowe

-przedsiębiorstwa

-samorządy terytorialne

-państwo

Wg ekonomicznych :

Konsument- podmiot ekonomiczny , który spożywa (zużywa) nabyte produkty -> jednostka, instytucje społeczne; firma)

Konsument- jednostka (osoba fizyczna), która zaspokaja potrzeby konsumpcyjne przez dobra i usługi:

-zakupione na rynku,

-wytworzone we własnych zakresie

-otrzymane w ramach świadczeń społecznych

Gospodarstwo domowe- grupa osób, która wspólnie pozyskuje dochody i wspólnie decyduje o ich rozdysponowaniu, pracownicy, emerycie i renciści, rolnicy, prowadzący własną działalność gospodarczą (renty, alimenty).

14. Cechy gospodarstwa domowego:

-cel działalności – maksymalizacja użyteczności pozyskiwanych dóbr, maksymalizacja zadowolenia

-sposób działania między członkami- pokrewieństwo, małżeństwo lub umowa między stronami

-podział potencjału pracy- na czynności domowe, zarobkowe,

-sposoby gromadzenia środków przeznaczonych na działalność gospodarstwa i dysponowania nimi- bezumowne ich pozyskiwanie przez członków gosp. Dzięki pracy zarobkowej i domowej, podział na drodze zwyczajowo-tradycyjnej,

-względna autonomiczność w systemie gospodarki narodowej- brak podległości zewnętrznym ośrodkiem dyspozycyjnym.

15. Gospodarstwo domowe jako podmiot gospodarujący;

-jego misją jest osiągnięcie dobrobytu.

Celem- satysfakcjonujące zaspokojenie potrzeb, zarówno indywidualnych , jak i gosp. Jako całości.

16. Powiązanie gospodarstw domowych z gospodarką norodową:

-rynek pracy- kształtowanie siły roboczej ma miejsce w gosp. Dom., które występują z jej ofertą

-rynek towarów i usług- znajdują odzwierciedlenia w różnych, możliwych sposobach zaspokojenia potrzeb

-rynek finansowy- członkowie gos. Dom. Stają się aktywnymi podmiotami na rynku pieniężnym i kapitałowym, mogą korzystać z oferty kredytowej i lokacyjnej.

17. Budżet państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Zdecydowana większość dóbr i usług nabywania jest przez gosp. Dom. Na rynku. Niewielką ilość dóbr i usług uzyskują w postaci świadczeń pieniężnych.

18. Powiązania poprzez strumień informacji. Jest dwukierunkowy. Z jednej strony gosp. Dom. Uzyskują niezbędną do ich funkcjonowania informację (np. o rynku pracy , podaży) z drugiej zaś przekazują informację w postaci decyzji nabywczych, postaw w zakresie popytu na towary i usługi , pracę czy świadczenia społeczne.

19. Poziom życia ( stopa życiowa)- stopień zaspokojenia potrzeb społeczeństwa przez konsumpcję dóbr i usług wynikający z użytkowaniem przedmiotów konsumpcji (relacje między potrzebami , a faktyczną konsumpcją od strony ilościowej).

20. Dobrobyt- zasób środków konsumpcyjnych oraz środków finansowych pozostających do dyspozycji konsumenta (społeczeństwa).

Dobrobyt- zamożność gosp. Dom., weryfikowane poprzez zasoby materialne.

21. Sposób życia- całokształt zachowań i czynności ludzi, w wyniku których zaspokajają oni swoje potrzeby (relacja między potrzebami , a faktycznie konsumpcje od strony jakościowej)

22. Jakość życia – stopień satysfakcji człowieka (społeczeństwa) z całokształtu swej egzystencji

(II) Funkcje i prawidłowości sfery konsumpcji.

23. Ewolucja ekonomiki konsumpcji – rys. historyczny.

XVII w. –zagadnienia ekonomii dotyczyły produkcji i handlu, konsumpcja zajmowała marginalne miejsce.

XVIII w.- (rewolucja przemysłowa) w ekonomii zaczęły się pojawiać kwestie konsumpcji.

Do lat 60 XX w. – jako nauka niedoceniona w ekonomii (VIII, XIX, I poł. XX w.)

Lata 50. O Lange- i jego słynna teza: „Przedmiotem ekonomii są zagadnienia produkcji i podziału , konsumpcja nauką pozaekonomiczną).

Do lat 60 XX w. – stała się przedmiotem badań empirycznych (Krzyżewski, Piasny, Hodoly)

Lata 70 XX w. konsumpcja- nauka ekonomiczna (okres intensywnych badań: Szczepański, Hodoly, Kusińska )

Koniec XX w. Prymat konsumpcji; w teorii ekonomii:

-rozszerzone pojęcie dobra ekonomicznego; są nim nie tylko dobra materialne i usługi, ale też niematerialną rezultaty ludzkiej aktywności w sferze pozagospodarczej (np. wartości etyczne, kulturowe).

G. Becher (1992) – nowa teoria gosp. Dom. „ w gospodarstwie domowych dokonują się procesy produkcyjne będące kombinacją nakładów pracy oraz nabytych towarów (przedmiotem pracy), a efektem tych działań jest powstanie przedmiotów spożycia”.

XXI w. ekonomika konsumpcji- nauką interdyscyplinarną.

Foxall, Goldsmith- „ Współczesna ekonomia stawia w centrum zainteresowania konsumenta i jego potrzeby.”

24. Istota i funkcje konsumpcji.

Sfery konsumpcji- wyodrębniona dziedzina życia społeczno- gospodarczego, w której dokonuje się wielostronne uwarunkowania, w której dokonuje się wielowarstwowe uwarunkowania i wewnętrznie sprzężne procesy zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych materialnych , socjalnych i kulturalnych.

Proces konsumpcji charakteryzują się:

-całością w czasie

-powszechnością

-powtarzalnością

Podmioty potrzeb konsumpcji:

-jednostki gospodarstwa domowe

-konsumenci zbiorowi

-wspólnoty terytorialne

-społeczeństwo globalne

Potrzeby konsumpcji:

-jednostkowe i zbiorowe motywy i cele działania

Przedmioty zaspokajania potrzeb –dobra i usługi = środki spożycia

Formy i sposoby konsumpcji- społeczne i indywidualne organizacje konsumpcji.

Wyniki procesów konsumpcji – zrealizowane cele i funkcje konsumpcji, które są wiarą efektywności konsumpcji.

Funkcje konsumpcji (efekty zaspokajania potrzeb konsumpcyjnych) –rolę jaką pełni w życiu gospodarczym i społecznym

Wyróżniamy 2 grupy funkcji konsumpcji:

-ekonomiczna (gospodarcza)

-pozaekonomiczna( społeczno-humanistyczne)

*Ekonomiczne (gospodarcze)- wpływ konsumpcji na zachowanie gospodarcze jednostki ,grup , społeczeństw (efekt 0wzrost zamożności lub ubóstwa gosp. Dom., rozwój gosp.)

Efekt reprodukcyjny:

-reprodukcja prosta (biologiczna) – odtwarzania sił witalnych człowieka (np. konsumpcje żywnośći, odpoczynek)

-reprodukcja rozszerzona - podnoszenie kwalifikacji i rozwój osobowości (konsumpcje usług niematerialnych- kształcenie, uczestnictwo w kulturze).

Efekt motywacyjny- rozwój potrzeb ujawniający się w chęci człowieka do odnoszenia poziomu życia mobilizuje go do większej aktywności gospodarczej i społecznej ( nie występuję w gosp. O b. niskich dochodach)

*Pozaekonomiczne (społeczno-humanistyczne):

-podtrzymywanie człowieka w dobrym zdrowiu i samopoczuciu (żywienie, reakcje, lecznictwo, oświata i kultura)

-rozwój intelektualny i etyczny (edukacja, uczestnictwo w kulturze)

-zwiększenie przestrzennej i społecznej aktywności człowieka (upowszechnienie wyższego kształcenia masowy dostęp do dóbr kultury , znoszenie barier etnicznych itp.)

25.Charakterystyka prawidłowości przyczynowo –skutkowych, funkcjonalnych i strukturalnych sfer konsumpcyjnych.

Prawidłowości sfery konsumpcji:

Prawidłowości- to powtarzające się związki i relacje cech , zdarzeń lub rodzaje cech i zdarzeń (stanów rzeczy i procesów), które zachodzą w rzeczywistości i są przedmiotami poznania różnych nauk , wykrywających je w drodze badań empirycznychs

Prawidłowości sfery konsumpcji – są elementami zbioru prawidłowości ekonomicznych związanym z gospodarką rynkową.

Trzy podstawowe grupy prawidłowości:

-przyczynowo -skutkowe

-funkcjonalne

-strukturalne

Warunkiem ich funkcjonowania jest sprawne funkcjonowanie rynku.

Prawidłowości przyczynowo – skutkowe – po pewnym zdarzeniu wcześniejszym nastąpi określone zdarzenie późniejsze:

- socjologiczno –ekonomiczne: uwarunkowania stwarzające możliwości zaspokojenia potrzeb

Przykłady:

Hierarchie potrzeb ( przyczyna) potrzeba jej zaspokojenia (skutek)

Zależy od: poziomu i struktury dotychczasowej konsumpcji, aspiracji konsumpcyjnych

Rola między dochodem z pracy (przyczyną) a poziomem i strukturą konsumpcji (skutek). Najczęściej zakłócana przez procesy inflacyjne,

-Psychologiczne- sytuacje decyzyjne konsumentów

- zjawisko złudzenia perspektywicznego – ocena produktu lub usługi zależy od sytuacji ekonomiczno –społecznej konsumenta

-zjawisko stereotypizacji – subiektywna ocena i kwalifikowanie wyrobów do pewnych kategorii zdecydowanie wyróżnionych (np. produkty markowe lepszej jakości)

Prawidłowości funkcjonalne- określonym zmianom pewnych cech , które warunkują kształtowanie się spożycia odpowiadają zmiany wielkości i struktury odpowiadają zmiany wielkości i struktury konsumpcji w wymiarze wartościowym i ilościowym.

Znajdują odzwierciedlenie w prawach i paradoksach ekonomicznych.

I Prawo Gossena (prawo nasycalności potrzeb) w miarę zwiększania się konsumpcji każdej następnej jednostki dobra zmniejsza się (maleje jego użyteczność krańcowa).

II Prawo Gossena – konsument będzie starał się tak rozdysponować swoje dochody, aby każda jednostka pieniężna wydana na ostatnią jednostkę każdego dobra przyniosła mu jednakowy przyrost zadowolenia (użyteczności)

III Prawo Gossena- towar ma wartość subiektywną i jest ona wyznaczona przez satysfakcję (wielkość zadowolenia jaką towar dostarcza nabywcy).

I Prawo Engla- wraz ze wzrostem dochodów wzrastają wydatki społeczeństwa lecz % udział wydatków na żywność w ogólnej sumie wydatków maleje.

II Prawo Engla-przy wysokich dochodach ( przekraczających poziom zaspokojenia potrzeb podstawowych) pozostają konsumentom nadwyżka pochodów ( tzw. Fundusz swobodnej decyzji), która może być przeznaczona na zakup dóbr i usług wyższego rzędu lub na oszczędności.

Prawo (hipoteza) Keynesa: „konsumpcja rośnie wraz z dochodami , lecz jej przyrost jest mniejszy od przyrostu dochodu”.

Przeciętna skłonność do konsumpcji- udział wydatków na konsumpcję w dochodach rozporządzalnych gospodarstwa domowego (społeczeństwa).

Krańcowa skłonność do konsumpcji – odsetek dodatkowego dochodu przeznaczonego na cele konsumpcyjne.

(III) Czynniki demograficzno –społeczne: płeć, wiek, faza cyklu życia, liczebność, wykształcenie, więzi gosp. Dom. Z otoczeniem, zasoby i struktura czasu wolnego.

26. Płeć – w 2009r. kobiety stanowiły 51,6% ogółu ludności Polski ( na każdych 100 mężczyzn przypadało 107 kobiet).

Nierówny rozkład populacji wg płci jest wynikiem:

-zaburzeń struktury płci w efekcie działań wojennych,

-zwiększonej umieralności mężczyzn w wieku produkcyjnym (lata 80. I początek lat 90)

-różnic w przeciętnej długości życia kobiet i mężczyzn (k-80,1 lat, M-71,5 lat)

Różnice w poziomie i strukturze konsumpcji wynikają z :

-odmiennego zapotrzebowania na niektóre produkty (żywność typu light, odzież, kosmetyki, samochody)

-specyfiki ról w gosp. Domowym (decyzje autonomiczne, wspólne)

-zachowanie w procesie konsumpcji (kobiety częściej podejmuję samodzielne decyzje , są bardziej podatne na wływ reklamy, stosują inne kryteria wybory produktów)

27. Wiek: struktura wiekowa ludności Polski w 2009 r.

Wiek:

Przeprodukcyjny- 18,9%

Produkcyjny – 64,5%

Poprodukcyjny – 16,5 %

Obserwuje się wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym ( w 2030r. – 29,8%)

Wielkość i struktura konsumpcji gosp. Dom. Zależy od wieku jego członków . Z wiekiem członków gosp. Dom. Związana jest faza cyklu życia gosp. Domowego.

28. Faza cyklu życia gospodarstwa domowego

Stadium rozwoju	Wiek	Faza cyklu życia	Produkty
Ekspansja	18-30 lat	- gosp. Samotnej, młodej osoby, -młode małżeństwo bez dziecka -młode małżeństwo z dzieckiem w wieku przedszkolnym,	-odzież, kosmetyki, hobby, rekreacja -mieszkanie z wyposażeniem -żywność, odzież produkty dla dzieci
Stabilizacja	31-45 lat 46-60 lat	-małżeństwo z dziećmi w wieku szkolnym (7-9 lat) - małżeństwo z dorastającymi dziećmi	-żywność, ubrania, edukacja, środki transportu -edukacja, ubrania, wyposażenie mieszkania
Regresja	Pow. 60 lat	-małżeństwo po usamodzielnieniu się dzieci -gosp. Samotnej starszej osoby	-hobby, oszczędności, podróże, leki -żywność, leki

Liczebność gosp. Domowego:

Wg NSP -13337 tys gosp. (miasta -8964 tys., wieś -4373 tys.)

Obserwuje się: zmniejszenie się gosp. Dom. Wielorodzinnych i wielopokoleniowych, przeważają gosp. Jednorodzinne, 2- i 3-osobowe)

Determinuje wielkość dochodu / 1 osobą , a w efekcie możliwości nabywcze.

Wraz ze wzrostem liczebności:

1.Zwiększa się jego globalna konsumpcja żywności, odzieży, środków higieny osobistej, nie ulega większym zmianom konsumpcja innych dóbr (np. sprzęt RTV , meble)

2.zmienia się struktura jego konsumpcji, maleje na 1 osobę udział wydatków na trwałe dobra prywatne oraz niektóre dobra społeczne (woda, gaz, prąd, usługi komunalne)

29. Wykształcenie:

W 2008r. wykształcenie wyższe- 17,4 ludności

Policealne i średnie- 33,6%

Zasadnicze zawodowe- 22,2%

Gimnazjalne- 5,5%

Podstawowe-19,4%

Dwojaki wpływ na konsumpcję:

-rozwija potrzeby

-umożliwia ich zaspokajanie

Osoby z wykształceniem wyższym:

-w większym stopniu odczuwają potrzeby wyższego rzędu

-dysponują większym zasobem informacji o rynku

-mają większe wymaganie wobec kupowanych produktów,

-częściej nabywają „nowości” rynkowe (konsumenci i innowatorzy)

30. Więzi gosp. Dom z otoczeniem- miejsce w przestrzeni społecznej:

Grupy społeczne , grupy odniesienia (zbiorowości, do których konsument należy bądź aspirują, ich systemy zachowań sa podstawą kształtowania jego zachowań.

Typy grup społecznych:

a). dobrowolne- konsument przystępuje na podstawie własnych, nieprzymuszonych decyzji

b)niedobrowolne- przynależność konsumenta jest wymuszona, przymus wynika ze statusu biologicznego, społecznego lub prawnego.

c) formalne- posiadają statut, strukturę organizacyjną i wyodrębnione role (prezes, skarbnik)

d) nieformalne- grupy ludzi luźno powiązanych, których łączą wspólne cele.

Grupa odniesienia- mniej liczebna grupa społeczna

Wpływ grup odniesienia na zachowanie konsumpcyjne gosp. Dom.:

a). normatywny- grupa dostarcza jednostce wiarygodne informacje, które wpływają na jej decyzje.

b) Informacyjny- zapewnia jednostce wiarygodne informacje, które wpływają na jej decyzje

c) wartościujący- jednostka zdaje sobie sprawę z wartości i postaw uznawanych przez innych i aby stać się częścią grupy poddają się ich oddziaływaniu.

Czas wolny- globalny zasób czasu w skali dnia, tygodnia, roku, życia- czas obowiązkowej pracy – czas potrzeb fizjologicznych

Rodzaje czasu wolnego:

-mały – w ciągu doby

-średni- w końcu tygodnia (weekend)

-duży- w ciągu roku (urlopy)

Struktura czasu wolnego:

-reprodukcja ekstensywna (prosta) – czas na odtworzenie potencjału życiowego (np. sen, spożywanie posiłków)

-reprodukcja intensywna (rozszerzona) –czas na rozwój człowieka (np. edukacja, rekreacja)

Czas wolny to czas konsumpcji i pracy (traktowanej jako przyjemność, a nie konieczność)

Oddziałują na konsumpcję jak dochód (im więcej go dana jednostka posiada tym większa może być jej konsumpcja. (budżet czasu wolnego).

W analizie konsumpcji uwzględniamy zatem nie tylko ograniczenie budżetowe, ale i czasowe.

Zależność między czasem wolnym , a konsumpcją wyraża czasowa elastyczność konsumpcji- stopień względnych zmian konsumpcji pod wpływem względnych zmian czasu wolnego:

Eck = Δk/k : ΔCw/Cw , gdzie:

k-konsumpcja

Δk- zmiana konsumpcji

Cw- czas wolny

ΔCW- zmiana czasu wolnego

31. Czynniki kulturowe:

-obyczaje i tradycje narodowe:

Obyczaj - powszechnie przyjęty, umowny, zatwierdzony tradycją sposób postępowania w pewnych okolicznościach właściwy określonej grupie ludzie, charakterystyczny dla danego terenu , okresu.

Tradycje- zasady postępowania, poglądy, obyczaje przechodzące z pokolenia na pokolenie, przekazywanie ich następnym pokoleniem (istotną rolę odgrywa religia, folklor)

Oddziaływanie wzorców konsumpcji( efekt naśladownictwa, efekt snoba)

Edukacja konsumenta – informowanie o potrzebach, prawidłowościach ich rozwoju, środowiskach i sposobach konsumpcji (oparte na naukowych przesłankach) jest przyczyną racjonalnej konsumpcji.

Klasyfikacja czynników determinujących konsumpcję- ujęcie makroekonomiczne

32.Determinanty konsumpcji społeczeństwa: poziom i tempo rozwoju gospodarczego, procesy demograficzne i społeczne, oddziaływania państwa.

32.1.Poziom i tempo rozwoju gospodarczego; w analizie wpływu PKB na poziom, dynamikę i strukturę konsumpcji należy uwzględnić:

-wielkość i dynamikę PKB, globalnie i per capita- im wyższa dynamika PKB , tym szybciej zwiększa się konsumpcja.

-struktura PKB tj. podział na konsumpcję i oszczędności (inwestycje) wysoki udział wydatków konsumpcyjnych w PKB oznacza niskie nakłady inwestycyjne co spowalnia rozwój gospodarczy, a zatem tempo wzrostu konsumpcji w okresach przyszłych.

-rozkład społeczny tworzenia i oddziału PKB- relacja między odsetkiem dochodów z pracy a odsetkiem dochodów z kapitału (własności), udział poszczególnych grup społeczno- zawodowych w podziale PKB).

32.2. Procesy demograficzne i społeczne: w analizie wpływu demograficznego uwarunkowań konsumpcji należy uwzględnić:

-liczbę ludności, jej dynamikę i źródło rozwoju demograficznego – im większa liczba ludności kraju tym PKB.1 osobę jest mniejszy , jeżeli tempo wzrostu gosp. Jest wyższe od tempa wzrostu ludności, to następuje wzrost konsumpcji, przyrost naturalny i migracje są źródłami wzrostu ludności.

-zmiany w strukturach ludności wg płci i wieku, aktywności zawodowej , wykształcenie, miejsca zamieszkania- emancypacja ekonomiczna młodzieży oraz osób starszych (pow. 60 roku życia=, odsetek ludności czynnej i biernej zawodowo, stopień urbanizacji kraju i dezurbanizacji – ujemne saldo migracji dla miast.:

32.3. Oddziaływanie państwa.

Funkcje państwa:

-alokacyjna – działalność prowadząca do alokacji zasobów wytwórczych , której ze względu na nieopłacalność w krótkim okresie czasu nie prowadzą podmioty prywatne (dotyczy wytwarzania dóbr publicznych).

-dystrybucje- aktywna rola państwa w podziale PKB i majątku ogólnospołecznego celem ich sprawiedliwego społecznego podziału

-stabilizacja- działania na rzecz stabilność gospodarczej (zapobieganie recesjom, dbanie o właściwe proporcje rozwoju gosp.)

Oddziaływanie państw:

-państwo oddziałuje na poziom i strukturę konsumpcji przez:

*politykę dochodów i cen,

*politykę społeczną (kulturalne, oświatowe, socjalno-zdrowotne)

Polityka dochodowa:

-rodzaje aktywności państwa:

*polityka płac i świadczeń społecznych

*kształtowanie płac pracowników sfery budżetowej (wojsko, oświata publiczna, administracja, instytucje kultury)

*polityka podatkowa PIT

Oddziaływanie państwa w zakresie kształtowania cen wyróżniamy rodzaje:

-ceny wolne- powstają w wyniku swobodnego działania sił rynkowych jednakie są modyfikowane przez państwa przez nakładanie podatków pośrednich (VAT,akcyza) na ceny, które są ustalone w firmach przez nakładanie podatków , ceł w odniesieniu do towarów importowanych

-ceny urzędowe- ustalane bezpośrednio przez państwo ( przy ustalaniu cen priorytetem jest interes społeczny i polityka socjalna)

-ceny regulowane –ustalane przez producentów towarów, na podstawie pewnych zasad określonych odgórnie przez państwo, np .opłaty pocztowe, bilety komunikacji.

Oddziaływanie państwa w zakresie polityki społecznej:

-zasięg polityki społecznej jest pochodną między sektorem prywatnym a publicznym.

Rozmiary sektora publicznego istotnie oddziałują na poziom i strukturę konsumpcji.

Wywołując:

-pozytywne efekty; wysoki udział w konsumpcji dóbr, publicznych znacznie część dochodów rozporządzalnych , zatem zwiększa możliwości nabycia przez gosp. Domowe innych dóbr konsumpcyjnych.

-negatywne efekty: w długim okresie czasu zbyt duży udział sektora publicznego działa demobilizująco na społeczeństwo.

(IV) Jednym z najważniejszych elementów zachowania konsumentów na rynku jest podejmowanie decyzji.

33. Decyzja- dokonywany zwykle przez decydenta wolny wybór określonego działania ze zbioru działań możliwych.

Warunkiem podjęcia decyzji jest istnienie podmiotu wyboru (zbioru możliwości)

Wynik osiągnięty po wyborze jest obarczony ryzykiem (niepewnością).

Decyzje podejmowane są zwykle w porządku logicznym (od ogólnych do szczegółowych)

Decyzje konsumentów dotyczą wyboru :

-potrzeb,

- środków zaspokojenia potrzeb,

-sposoby zaspokojenia potrzeb.

Decyzje dot. Wyboru potrzeb- podejmowane w trakcie podziału dochodu na różne cele, trzy rodzaje konfliktów między potrzebami:

-podstawowymi i wyższego rzędu,

-bieżącymi i przyszłymi,

-poszczególnych członków i gosp. Dom. Jako całości

Decyzje dot. Wyboru środków zaspokojenia potrzeb- podejmowane są po rozpoznaniu zdolności zaspokojenia potrzeby przez produkty i usług, występują konflikty:

-między 2 pożądanymi możliwościami,

-1 z 2 niepożądanych możliwości,

-gdy zakup wiąże się jednocześnie ze skutkami pozytywnymi i negatywnymi

Sposoby łagodzenia konfliktów przy wyborze środków:

-wyznaczenie priorytetów zakupów i rozkład ich w czasie,

-obniżenie wymagań co do poziomu cech różnych produktów,

-korzystanie z dogodnych warunków kredytowych.

Decyzje dot. Sposoby zaspokojenia potrzeby- związane z wyborem produktu mieszczącego się w zbiorze dóbr i usług o podobnych cechach użytkowych

-konsumenci wybierają produkt, który ma największą użyteczność.

Obszar decyzji podejmowanych przez konsumenta jest bardzo rozległy.

Typy decyzji:

-społeczne; wychowanie i kształcenie , wybór miejsca i czasu pracy, organizacja czasu wolnego,

-technologiczne,

-ekonomiczne.

Decyzje technologiczne- dotyczą sposobu użytkowania dóbr i usług, które już istnieją w gospodarstwie domowym.

Decyzje ekonomiczne:

-budżetowe (sposób rozdysponowania środków pieniężnych)

-podziału czasu pracy (zakres zastępowania samoobsługi zakupu usług rynkowych)

-nabywcze (zakup produktów i usług)

34. Klasyfikacja decyzji nabywczych.

Decyzje nabywcze- najczęściej klasyfikuje się w oparciu o 3 kryteria: czas , posiadania świadczeń nabywczych i rodzaj nabywanego produktu lub usługi.

Wg kryterium czasu niezbędnego do podjęcia decyzji: rozważne, nawykowe, impulsywne.

Wg kryterium posiadania doświadczeń nabywczych :

*decyzje nowe:

-rozważne z pełnym rozwiązaniem problemu zakupu (kupno nowego towaru)

-rozważne z częściowym rozwiązaniem problemu zakupu (kupno znanego towaru, wybór dotyczy marki)

-decyzje rutynowe (nawykowe, stereotypowe).

W zależności od rodzaju kupowanego produktu lub usługi:

*decyzje zrutynizowane:

-nawykowe (oparte na lojalności konsumenta wobec marki)

-nie oparte na zjawisku lojalności

*decyzje niezrutynizowane:

-rozważne (produkty okresowego zakupu)

W odniesieniu do powyższych kryteriów można przedstawić kompleksową klasyfikację decyzji nabywczych: rozważne, rutynowe, nawykowe, impulsywne.

Czynniki rozpatrywane w niniejszej klasyfikacji : cena produktu, czas poszukiwania informacji, cechy produktu.

Decyzje rozważne:

-cena dóbr bardzo wysoka,

-długi czas poszukiwania informacji,

-produkty rzadko nabywane, zwykle na zamówienia (np. willa wg własnego projektu, luksusowy samochód).

Decyzje nie rutynowe:

-cena umiarkowana do wysokiej,

-średni czas poszukiwania informacji.

Decyzje nawykowe:

-cena umiarkowana,

-krótki czas poszukiwania informacji,

-produkty standardowe częstego zakupu (art. Żywnościowe, wyroby tytoniowe, usługi fryzjerskie, środki higieny osobistej).

Decyzje impulsywne:

-niska cena,

-bardzo krótki czas poszukiwania informacji,

Produkty standardowe niewielkich rozmiarów intensywnie promowane i eksponowane (słodycze znajdujące się przy kasie sklepowej, czasopisma).

35. Uczestnicy procesu decyzyjnego i układy ról decyzyjnych w gosp. Dom.

W procesie decyzyjnym mogą uczestniczyć różne jednostki :

-inicjatyw- ten kto pierwszy wysuwa pomysł zakupu

-doradca- doradza w ostatecznej decyzji

-decydent- podejmuje ostateczne decyzje w sprawie zakupu

-nabywcze- ostatecznie dokonuje zakupu

-użytkownik

Układ ról w gosp. Domowym w procesie decyzyjnej:

-autonomiczny – każdy samodzielnie decyduje o zakupie

-dominacje męża(zakup samochodu i używek)

-dominacje żony (zakup żywności, śr. Chemiczne, gospodarcze, kosmetyka, prezentów, drobnego sprzętu kuchennego)

-koleżeński- przeważnie wspólne decyzje (zakup sprzętu RTV i AGD)

36. Charakterystyka etapów procesu decyzyjnego konsumenta.

Etap I . Uświadomienie potrzeby

Eta II. Poszukiwanie alternatyw (sposobów zaspokajania potrzeb)

Etap III. Ocena alternatyw (możliwości zaspokajania potrzeb)

Etap IV. Dokonanie zakupu

Etap V. Odczucie po zakupie.

Etap I. Uświadomienie potrzeby – dostrzeżenie różnicy między aktualnym i pożądanym stanem rzeczy.:

-fizyczny brak produktu,

-uzyskanie informacji o nowym produkcie

-ujawienie się nowych potrzeb

-nowe możliwości finansowe

-zmiana oczekiwań wobec produktów (zmiana struktury rodziny, pozycji społecznej)

Etap I. uwarunkowany jest :

-możliwościami zakupu- związanym ze stanem warunków ekonomicznych, które tworzą ograniczane akta decyzji konsumenckich

-skłonnością do zakupu – związane z percepcją tych warunków przez konsumenta.

Etap II. Poszukiwanie alternatyw (szczególna wrażliwość konsumentów na informacje)

Źródła informacji:

*wewnętrzne (wiedza, doświadczenie)

*zewnętrzne:

-personalne (opinie innych osób)

-publiczne (środki innych osób)

-marketingowe (wystawy, pokazy)

Etap III. Ocena alternatyw- ocena możliwości zaspokajania potrzeby.

Kryteria oceny: cena, jakość, marka, wygląd zewnętrzny, funkcjonalność, opakowanie.

37. Sposób oceny alternatyw określony jest mianem reguł decyzyjnych.

Rodzaje reguł decyzyjnych:

-kompensacyjne,

-Leksykograficzne,

-satysfakcji.

Reguła kompensacyjna- rozpatrzenie „za” i „przeciw” wszystkich istotnych cech produktów i wybór tego, który z punktu widzenia rozpatrywanych cech jest najlepszy (rozpatruje wszystkie + i - ).

Reguła satysfakcji- określenie progu min wymagań dla 1 lub kilku cech produktu i ocena wyboru przez porównawczą z satysfakcjonującymi progami wymagań.

Reguła leksykograficzna- określenie przez konsumenta najważniejszej cechy produktu, a następnie wybór tego produktu z punktu widzenia tej cechy oceniany jest najwyżej np. cena, nie sugerując się innymi kryteriami oceny (np. jakością) konsument wybiera produkt o najniższej cenie)

Podstawą zarówno etapu II i III jest minimalizacja ryzyka związanego z zakupami.

Rodzaje ryzyka:

-fizyczne- dotyczy bezpieczeństwa użytkowania produktu wynikającego z zastosowanych rozwiązań technicznych surowców , technologii produkcji.

-funkcjonalne- dotyczy wątpliwości odnośnie funkcji podstawowych (jakość, wydajność( i dodatkowych produktów (wygoda użytkowania, estetyka).

-ekonomiczna0 dotyczy wątpliwości odnośnie kosztów nabycia dobra i jego późniejszego użytkowania.

-społeczne -dotyczy oceny zakupu przez rodzinę, znajomych i innych.

-psychologiczne- dotyczy wątpliwości, czy zakup wpłynie pozytywnie na samoocenę i sprawi konsumentom satysfakcję ?

-stary czasu- występuje gdy zakup wymaga czasu i dotyczy wątpliwości co do zasadności takiego działania.

38. Sposoby ograniczenia ryzyka:

-gromadzenia informacji,

Nabywanie produktów o wyższej niż substytuty cenie

-lojalność wobec marki producenta (gwarancja powtarzalności cech)

-zakupy na próbę.

Etap IV . Dokonanie zakupu.

39. Czynniki sprzyjające zakupowi.

-warunki fizyczne( dźwięk, światło, temperatura)

-warunki o charakterze społecznym (sprzedawca, inne osoby)

-czas (presja czasu)

-promocje i ekspozycje

-warunki towarzyszące (np. nastrój, posiadanie gotówki).

Etap V. Odczucie po zakupie.

40. Może wystąpić bezpośrednio po zakupie bądź po czasie:

-satysfakcja- im większa rozpiętość między korzyściami a kosztami, tym większa satysfakcja konsumenta z zakupu.

-niezadowolenie ( dysonans po zakupowy)- konsument nie dokona pewnego zakupu i przekaże niepozytywną informację innym konsumentom.

(V) Globalizacja i jej wpływ na zachowanie konsumentów.

41. Pojęcie globalizacji – termin pojawił się po raz pierwszy w 1953r. w Niemczech w „Frankfurter Allgemeine Zeitung”.

-Postępujące scalanie gospodarek narodowych prowadzenie do powstania jednolitej gospodarki światowej.

Globalizacja konsumpcji- proces upowszechniania się oferty produktów lansowanych na rynkach światowych, co prowadzi do upodabniania się wzorów spożycia i zachowań konsumenckich w skali całego globu.

Obszary globalizacji konsumpcji :

Obszar 1. Otoczenie rynkowe i warunki określające zaspokojenie potrzeb:

A Infrastruktura handlowo-usługowa (wzrost roli super- i hipermarketów)

b. Upowszechnianie samoobsługi i przepisów prawnych chroniących sferę konsumpcji.

Obszar 2. Sposoby zaspokojenia potrzeb oraz zachowania nabywcze poszczególnych segmentów konsumentów ( w tym asortyment i marki towarów konsumpcyjnych)

Obszar 3. Struktura i hierarchia potrzeby nabywców ( ich systemy wartości i style życia).

W.w obszary mogą zachodzić równocześnie w wymiarze:

-krajowym (między różnymi segmentami konsumentów)

-transgranicznym *między społeczeństwami krajów sąsiadujących(

-regionalnym (wynikającym z procesów integracyjnych ( np. UE, NAFTA)

-globalnym (światowa ekspansja marek np. MC Donald’s).

42. Motywy przedsiębiorstw do zdobywania rynków globalnych:

a. wzrost konsumpcji

b) niższe koszty siły roboczej, surowców i materiałów na rynkach zagranicznych

c) polityka kraju wspierająca działalność inwestycyjną i eksportową, korzystne warunki oferowane inwestorom zagranicznym.

43. Czynniki wpływają na globalizację konsumpcji.

Czynniki:

*sprzyjające; popytowe i podażowe

*hamujące

Czynniki popytowe:

-dążenie do nowoczesnego stylu życia

-poszukiwanie produktów wysokiej jakości

-nabywanie produktów globalnych

-wzrost mobilności

Czynniki podażowe:

-ekspansją na nowe rynki (wzrost konkurencji)

-dążenie firm do osiągania korzyści skali

-swobodny przepływ produktów , siły roboczej i kapitału

-rozwój technologii informatycznych

Należą do nich:

-utrata tożsamości narodowej,

-uwarunkowania kulturowe

-entocentryzm konsumencki

-rozwarstwienie dochodów ludności.

44. Globalizacja konsumpcji - jest konsekwencją globalizacji rynków dóbr konsumpcyjnych (wynika z dążenia firm do zdobycia rynku globalnego).

Widocznym efektem tych procesów jest wykształcenie się marek globalnych w różnych branżach.

Globalnie konsumenci- nabywają produkty globalne , które:

Charakteryzują się wysoką jakością,

-ułatwiają komunikację między konsumentami z różnych krajów,

-są symbolem wartości współczesnych konsumentów.

Kryteria obiektywne i subiektywne	Segmenty
Poziom zamożności	Zamożni konsumenci
Zawód	Eksperci
Wiek	Młodzi ludzie
Pozycje społeczne	Elity dyplomatyczne
Cele i aspiracje	Ludzie sukcesu
Zachowania	Dążący do sukcesu , przedstawiciele średniej krajowej

1 Zamożni konsumenci- tzn. obywatele globalni- wykorzystują produkty globalne do gudowania prestiżu, często wnika to z ich dużej mobilności przestrzennej.

2. Eksperci- sami wybierają lub polecają innym produkty globalne z racji swojej wiedzy (np. architekci, doradcy, lekarze)

3. Młodzi ludzie- będący pod silnym wpływem najnowszych trendów międzynarodowej kultury (muzyka, film, moda) i bardzo podatni na wzorce globalne ( „globalny nastolatek”)

Skłonność konsumentów do akceptacji produktów globalnych zależy również od siły ich związku z kulturą lokalną (silniejszy związek z kulturą mają produkty nietrwałe)

Skłonność podatności	Na globalizację
MAŁY	DUŻY
Produkty wykazujące silny związek z kulturą	Produkty wykazujące silny związek z kulturą
Produkty konsumpcyjne	Produkty przemysłowe
Produkty związane z kuchnią
Produkty o prostej technologii wytwarzania
Istniejące kategorie produktów

„Nowa” współczesna konsumpcja- termin bliskoznaczny globalizacji konsumpcji – oznacza inną jakość środków i sposobów zaspokajania potrzeb, charakteryzuje także nową tendencję występującą w sferze konsumpcji.

Nowe technologie w konsumpcji:

1 Ekologizacja i etyka konsumpcji.

2. Umasowienie i elitaryzacja

3. Serwicyzacja i dematerializacja

4. Homogenizacja i heterogenizacja

5. Dekonsumpcja i prosumpcja.

6. Domocentryzacja i wirtualizacja

7. Rytualizacja.

45. Ekologizacje i etyka konsumpcji:

*Lata 70 XXw. – pierwsze negatywne skutki rozwoju gospodarczego:

- oznaki trwałej degradacji środowiska

-perspektywa wyeksploatowania nieodnawialnych zasobów

-uciążliwość życia w dużych miastach.

*Dążenie do ograniczenia negatywnych efektów konsumpcji w trosce o środowisko naturalnie , tzn. :

-rozsądne i oszczędne wykorzystywanie dóbr konsumpcyjnych

-nabywanie dóbr ekologicznych nieuzupełnionych surogatami

-nabywanie dóbr emitujących niewielką ilość odpadów.

46. Etyka konsumpcji:

*konsumpcja zgodna z zasadami etyki :

Przykłady nieetycznego postępowania w sferze konsumpcji:

-pozyskiwanie dóbr pochodzących z niehumanitarnych hodowli zwierząt , nie rolniczej pracy ludzi

-zróżnicowanie w dostępnie do dóbr konsumpcyjnych

-nieuczciwe praktyki marketingowe producentów i sprzedawców

47. Umasowienie konsumpcji:

*przeniesienie do niej reguł ze sfery produkcji (wielkie serie, korzyści, skali) widoczne w sferze:

-handlu detalicznego (hiper- i supermarkety)

-kultury, rozrywki i rekreacji

*Wzrost znaczenia produktów drogich, unikatowych dostępnych dla elitarnych kręgów konsumentów o bardzo wysokich dochodach.

48. Serwicyzacja konsumpcji:

* Wzrost udziały wydatków na usługi w konsumpcji ogółem.
Przyczyny:

-komplementarność dóbr materialnych i usług

-substytucja niektórych dóbr materialnych przez usługi

-wydłużenie się ludzkiego życia i wzrost sektora usług niematerialnych (edukacja, luktura, ochrona, zdrowie, turystyka itp.)

49. Dematerializacja konsumpcji:

*zjawisko szybkiego wzrostu wartości niematerialnych (wiedza, informacja, poprawa samopoczucia) , oznacza osiągnięcie postmaterialnej (IV) fazy rozwoju konsumpcji.

*Faza I – najwyższy udział spożycia żywnoności, Faza II – mieszkanie u wyposażenie, Faza III - środki komunikacji i nośniki przekazu kulturowego

Elitaryzacja – wzrost znaczenia produktów drogich, unikatowych, dostępnych dla elitarnych kręgów konsumentów

Homogenizacja- upodabnianie się konsumpcji w ujęciu przestrzennym oraz przekrojach demograficznych i społeczno zawodowych.

Czynniki sprzyjające:

-procesy globalizacji konsumpcji, procesy migracji, wydłużanie się ludzkiego życia i jego faz, upodabnianie się stylów życia mało i bardzo zamożnych, wzrost kosmopolityzmu konsumenckiego

Heterogenizacja-narastanie zróżnicowania zachowań konsumenckich.

Czynniki sprzyjające:

Rozwój demokracji, indywidualizacja stylów życia i tworzenie subkultur, wzrost etnocentryzmu konsumenckiego, rozwój i upowszechnianie się Internetu

Dekonsumpcja- świadome ograniczanie konsumpcji do rozmiarów racjonalnych (wynikających z naturalnych potrzeb konsumenta).

Czynniki sprzyjające:

Znużenie wysoką konsumpcją i potrzeba jej racjonalizacji, instrumentalizacja konsumpcji ( konsumpcja środkiem a nie celem), postępująca serwicyzacja i dematerializacja, ochrona środowiska naturalnego.

Prosumpcja

Splatanie się procesów produkcji i konsumpcji( konsument występuje w podwójnej roli),
Czynniki sprzyjające:

Wzrost czasu wolnego i potrzeba jego zagospodarowania, ewolucja pracy w kierunki twórczości, możliwość wykonywania pracy zawodowej w domu i przeplataniae ją z konsumpcją/