Prawo popytu i podaży
Wartość wymienna - relacje w jakich różne towary są wymieniane. Obecnie wymiana towaru na towar ( barter ) występuje rzadko. Współcześnie wartość wymienna wyraża się w ilości jednostek pieniężnych, jakie możemy za ten towar otrzymać.
Popyt - jest to strona kupujących i sprzedających dany towar przy danej cenie w określonym czasie.
Popyt efektywny - popyt oparty odpowiednimi zasobami finansowymi potencjalnych nabywców
Popyt potencjalny - potrzeba znajdująca swój wyraz w zamiarze nabycia danego dobra, popyt efektywny może się przekształcić w popyt potencjalny
Podaż - jest to ilość dóbr i usług zaoferowany do sprzedaży po określonej cenie w określonym czasie.
Prawo popytu - jak się zmienia popyt w zależności rosnącej ceny lub malejące.
Wielkość popytu
Efekt substytucyjny - są pewne towary zastępowalne, np. jeśli drożeje masło ludzie kupują np. margarynę.
Efekt dochodowy - ilość towaru który możemy kupić za nominalny dochód, polega na dochodzie realnym i dochodzie nominalnym
Czynniki poza cenowe wpływają na popyt
Wpływ następujących czynników na popyt:
a) zmiany dochodu realnego - wzrost dochodu powoduje wzrost popytu,
b) substytucyjność i komplementarność dóbr - dokonując zakup porównujemy cenę substytutu i decyduje się na towar tańszy,
Towary komplementarne - takie które zaspokajają łącznie daną potrzebę ( np. samochód i benzyna - jeśli spada zapotrzebowanie na samoch to spada zapotrzebowanie na benzynę )
c) zmiany mody i gustów konsumentów - poprzez reklamę można zwiększyć popyt na dany towar,
d) zmiany rozmiarów i struktury populacji - wzrost ludzi powoduje wzrost popytu, zmiany demograficzne wpływają na popyt danego towaru,
e) oczekiwanie zmiany sytuacji rynkowej - obawy wystąpienia zakłóceń na danym rynku mogą spowodować zmianę popytu ( np. wojny, kataklizmy..)
Paradoksy - wzrost cen powoduje nie spadek a wzrost popytu i odwrotnie,
1.) paradoks Giffena - Irlandia XIX wiek, spadek ziemniaków spowodował wzrost cen i wzrost popytu na nie,
2.) paradoks Veblena - dotyczy dóbr luksusowych
3.) paradoks spekulacyjny - cena wzrosła lecz ludzie liczą na większą cenę , występuje to głównie na giełdach,
4.) efekt owczego pędu - polega na wzroście popytu dlatego też inni konsumują.
Prawo podaży
Podaż rośnie wraz ze wzrostem ceny. Dlatego, że wzrost ceny oznacza wzrost opłacalności produkcji co jest bodźcem do zwiększenia produkcji,
Czynniki po za cenowe podaży:
a) zmiany kosztów produkcji - mogą wynikać ze zmiany cen czynników wytwórczych, zmiany technologii, skali produkcji,
b) zmiany cen innych dóbr - szczególnie dóbr których produkcja łatwo może być przekształcona w produkcję innego rodzaju towaru,
c) warunki klimatyczne - słabe zbiory oznaczają spadek podaży i odwrotnie,
Cena Przyrost popytu powoduje wzrost ceny i wzrost podaży. Przyrost podaży powoduje spadek cen i wzrost popytu.
Funkcje cen:
a) informacyjna - cena informuje konsumenta co się opłaca kupować i gdzie zaś producenta co się opłaca produkować
b) alokacyjna -rozmieszczenie czynników produkcji w gospodarce
c) redystrybucja - wzrost cen powoduje zmniejszenie dochodów nabywców
Dwa mechanizmy tworzenia cen:
1.) rynkowy mechanizm kształtowania cen
2.) administracyjne kształtowanie cen np. przez Państwo
Rynek
Miejsce sprzedaży i kupna towaru; porozumienia między sprzedającym a kupującym bez potrzeby kontaktu osobistego.
Rodzaje rynków
a) kryteria przestrzeni
· lokalny, regionalny, krajowy, zagraniczny, międzynarodowy, światowy
b) kryterium ogniwa kanału rynku
· zbytu,· skupu,· hurtowy,· detaliczny
c) kryterium formalizacji
· formalny ( giełda ),· nieformalny
d) kryterium przedmiotu obrotu
· dóbr i usług,· pracy,· kapitałowo - pieniężny
e) kryterium doskonałości
· doskonały,· niedoskonały
Towar i jego cechy
Właściwość towaru
a) wartość użytkowa towaru - zdolność do zaspokojenia określonej potrzeby ludzkiej, zależy od użyteczności towaru,
b) wartość wymienna - zależy od wartości użytkowej, zależy od nakładu pracy
Wielkość wartości towaru - jest wprost proporcjonalna do czasu niezbędnego do wytworzenia towaru i odwrotnie proporcjonalne do wydajności pracy
Względna i ekwiwalentna forma wartości
Systemy rynku
Cechy rynku doskonałego:
1. jednorodność - te same towary identyczna jakość i cena,
2. występowanie dużej ilości podmiotów, cena jest regulowana przez większa ilość podmiotów,
3. nikt z uczestników rynkowych nie korzysta z uprzywilejowania,
4. istnieje doskonała elastyczność i mobilność czynników produkcji,
5. istnieje przejrzystość rynku, wyrównany dostęp do informacji,
Cechy rynku niedoskonałego:
1. zaopatrywanie towaru u jednego producenta
2. ceny na ten sam towar nie są jednakowe
3. konsumenci nie są w pełni poinformowani o stanie rynku,
4. ceny są regulowane przez producentów.
Cechy rynku monopolistycznego:
1. oznacza taki stan kiedy konkurencja istnieje tylko po jednej stronie
2. skrajne przeciwieństwo rynku doskonałego.
MONOPOLE
monopol naturalny - wynika z naturalno przyrodniczej ograniczoności jakiegoś dobra, ustawiony przez państwo
monopol ekonomiczny - w teorii czysty monopol albo absolutny - występuje jeden producent danego produktu lub jedyny dostawca danej usługi,
absolutny monopolista nie ma konkurentów
Utrzymanie czystego monopolu uniemożliwia wejście na rynek:
1. siła ekonomiczna,2. opanowanie źródeł surowców,3. konieczność angażowania dużego kapitału,4. ograniczony rynek,5. bariery technologiczne i prawne,6. ograniczenie importowe
Rynek opanowany w 80-90% można uznać za monopolistyczny
Konkurencja monopolistyczna
Jest konkurencja gdzie kilka firm z nich jest silniejsza, występuje między czystą konkurencją a absolutnym monopolem. Jest to duża liczba niezależnych przedsiębiorstw sprzedających na danym rynku ten sam typ produktu, który ma jednak cechy odmienne dzięki czemu ma swój rynek: poszczególni producenci mogą ustalić odrębne ceny.
Oligopol - charakteryzuje się małą ilością sprzedawców - oligopol podażowy lub małą ilością nabywców - oligopol popytowy.
Duopol - występowanie w gałęzi dwóch dominujących producentów, producenci na rynku surowcowym ( ropa naftowa ), producenci mający dostęp do wysokiej technologii ( samochody, okręty, sprzęt elektroniczny)
Inne rodzaje oligopolu:
1. oligopol nieustabilizowany - stanowi formę przejściową między konkurencją a oligopolem,
2. oligopol ustabilizowany - może występować w dwóch formach
- oligopol asymetryczny - istnieje jeden lider cenowy
- oligopol symetryczny - nie istnieje lider cenowy
Oligopol homogeniczny - identyczny produkt
Oligopol heterogeniczny - zróżnicowanie produktu
Polipol - pełna konkurencja
Oligopson - oligopol popytowy
Monopson - monopol popytowy
Formy rynku oligopolistycznego
Kartel - porozumienie producentów, które może dotyczyć rozmiarów produkcji w poszczególnych firmach. Jest formą nietrwałą ponieważ firmy próbują omijać ustalenia.
Syndykat - porozumienie w sferze zbytu, pełni rolę wspólnego biura sprzedaży a czasem zakupu surowców dla przedsiębiorstw w ramach kartelu.
Trust - uczestnicy tracą całkowicie swoją niezależność gospodarczą i prawną, utrzymują udział w zyskach zarząd trustu organizuje zbyt towarów
Koncern - ścisła więź produkcyjna, koncern poziomy - energetyczny; koncern pionowy - motoryzacyjny.
Konglomerat - łączenie przedsiębiorstw o różnych zainteresowaniu produkcyjnym ( inna gałąź )
często w ogóle nie powiązanych w sensie produkcyjnym czy rynkowym.
Holding - konsorcjum - ( grupa kapitałowa ) - forma łączenia firm o różnych zainteresowaniach w celu stworzenia jednej określonej inwestycji, ( budowa dróg i kolei ) ; Holding - spółka akcyjna wykupuje firmy w celu uzyskania kontroli nad nimi, jest forma nie trwałą
|
Systemy gospodarcze
Podstawę do określenia systemu ekonomicznego stanowią elementy dominujące gospodarką danego kraju:
1. własność czynników produkcji, 2. proces decyzyjny
własność: prawo dysponowania określonym przedmiotem - prawo użytkowania tego podmiotu,
proces decyzyjny: społeczny mechanizm koordynowania informacji i podejmowania decyzji dotyczących produkcji i podziału.
Gospodarka kapitalistyczna ( USA i UE )
1. nieplanowana i zdecentralizowana zależy od indywidualnej decyzji wielu podmiotów,
2. dochody zależą od posiadanych czynników produkcji
3. ingerencja państwa wynikające z ujemności rynku i odstęp od konkurencji doskonałej
Gospodarka centralnie planowana ZSRR
1. państwowa własność środków produkcji,
2. państwo gwarantuje zatrudnienie
3. ilościowe centralne planowanie produkcji i obrotu między przedsiębiorstwami
4. płace i ceny są ustalone administracyjnie przez państwo
Socjalizm rynkowy - połączenie własności publicznej z mechanizmem rynkowym.
Dwa typy:
I. Państwowo rynkowy
1. środki produkcji są własnością państwa,
2. członkowie mają pełną wolność wyboru
3. ceny na środki produkcji ustalane są przez centralny organ planowania metodą prób i błędów,
4. dochody ludności składają z dwóch części
- wynagrodzenie z tytułu pracy
- społeczna dywidenda
Podmioty gospodarcze
Jest każdy aktywny uczestnik procesu gospodarczego, który poprzez swoje decyzje i zachowanie się wywołuje określone skutki ekonomiczne:
b) podmioty sfery realnej - bezpośredni uczestnicy procesów produkcji, wyrażany i konsumpcji,
c) podmioty sfery regulacji - uczestnicy procesów przygotowania i podejmowania decyzji.
- podmioty mikroekonomiczne - przedsiębiorstwa, gospodarstwa rolne i domowe,
- podmioty mezzoekonomiczne - zrzeszenia producentów,
- podmioty makroekonomiczne - państwo ( parlament, rząd ), centralne związki przedsiębiorców, pracodawców i praco odbiorców, banki
Przedsiębiorstwa - wcześniej były warsztaty rzemieślnicze ( miały funkcje społeczne ) miały manufaktury ( nie było specjalizacji produkcji i nie było wysokiej technologii)
Kapitalizm właścicielski - posiadanie firmy, zarządzanie nią i zmianą.
Kapitalizm menedżerski - właściciel zatrudnia najemnego menedżera.
Przedsiębiorczość - zdolność przedsiębiorcy do podejmowania nowych problemów przy świadomości ryzyka. Stopień przedsiębiorczości zależał od systemu ekonomicznego danego kraju, ekspansywność - stawianie ambitnych zadań w ramach działalności przedsiębiorstwa która przewodzi do szybkiego rozwoju.
Ekspansywność - stawianie sobie ambitnych zadań w ramach działalności przedsiębiorstwa która realizuje powody do szybkiego rozwoju - dążenie do najlepszych firm
Innowacyjność - poszukiwanie zmiany służącej rozwojowi przedsiębiorczości od zmian rolnych do rewolucyjnych.
Kreatywność - leży u podstawy innowacyjności, zdolność do tworzenia nowych możliwości.
Współczesne ryzyko prowadzenia przedsiębiorstwa, jego przyczyny:
- produkcja przy zastosowaniu skomplikowanych maszyn i urządzeń,
- masowa produkcja wiąże ze sobą kolejne ogniwa procesu produkcyjnego w zakładzie przemysłowym,
- w świecie występuje szybki rozwój badań i postępu technicznego,
- działalność gospodarcza prawie we wszystkich dziedzinach wymaga obecnie angażowania dużych kapitałów,
Przedsiębiorstwo - podmiot prowadzący działalność gospodarczą w celu uzyskania korzyści majątkowych zysku który ma za zasadę zaspokojenie potrzeb innych podmiotów poprzez świadczenie inny usług.
Cechy:
- przedsiębiorstwo jest zakładane w celu dłuższego okresu działalności, konsorcjum,
- zaspokojenie podmiotów
- samodzielność decyzyjna - zasada autonomii przedsiębiorstwa
- zasada równowagi finansowej - rachunki pokrywane są z własnych przychodów,
- korzyść majątkowa, maksymalizacja kosztów,
- przedsiębiorstwo prowadzi działalność na własne ryzyko,
- przedsiębiorstwo jest systemem otwartym,
- bliższe i dalsze otoczenie przedsiębiorstwa,
- przedsiębiorstwo jest systemem dynamicznym, stale podlega zmianom,
- jest organizacją uczącą
Zasada racjonalnego gospodarowania wymaga, problemy:
a) co produkować
b) ile produkować
c) gdzie produkować
- wielkość produkcji
- chłonność lokalnego rynku
- oddalenie od źródeł zaopatrzenia
- warunki i koszty transportu
d) kiedy produkować
f) dla kogo produkować
Zasada racjonalnego gospodarowania zawiera dwa warianty:
I. zasada największego efektu - uzyskanie największego zysku,
II. zasada minimalizacji nakładu - zasada najmniejszych kosztów.
Rachunek ekonomiczny - służy ustaleniu czy gospodarujemy wydajnie i racjonalnie; jest to zespół rachunków niezbędnych do wyboru optymalnego rozwiązania jakiegoś zagadnienia ekonomicznego spośród różnych wariantów.
Klasyfikacja przedsiębiorstwa
1. małe - do 50 pracowników
2. średnie - 50 - 500 pracowników
3. duże - powyżej 500 pracowników ( korporacje )
małe firmy
zalety - elastyczne działanie, zdolność do tworzenia silnej motywacji
wady - niewielkie możliwości zgromadzenia dużego kapitału potrzebnego do ekspansji
|
Sposoby zorganizowania
małe firmy - jednozakładowe przedsiębiorstwa
duże firmy - kilka oddziałów
korporacje - spółki córki działające w silnym lub słabym powiązaniu z firmą matką
Własność prywatna, kolektywna:
1. centralizacja kapitału należącego do kilku osób,
2. kapitalizacja
Sektor państwowy składa się z dwóch części
1. nie komercyjnej
2. komercyjnej
Klasyfikacja spółek w Polsce
1. osobowe
- jawne
- komandytowe
2. kapitałowe
- akcyjne
- zo.o
Cele działania przedsiębiorstwa:
- zyski długookresowe
- maksymalizacja zysków
- osiągnięcie określonej stopy zysku
- wyznaczonego udziału sprzedaży na rynku
- uzyskanie przodującej pozycji technologicznej
Pieniądz
Rozwój pieniądza jest związany z rozwojem form wartości:
1. prosta, pojedyncza przypadkowa forma, wymiana towaru za towar bez udziału pieniądza, nie było społecznego podziału pracy.
2. pełna rozwinięta forma wartości
3. ogólna forma wartości
znaczy rozwój handlowy, mało trwałe produkty wyparte przez różne kruszce. Powstała w miarę dalszego pogłębiania się.
4. pieniężna forma wartości - system bimetaliczny, system mono metaliczny, złoto wyparło inne metale gdyż jest materiałem pieniężnym.
System pieniężny
Bimetaliczny - oparty na 2 kruszcach: złoto i srebro, historycznie wcześniejszy
Monometaliczny - oparty na jednym kruszcu: złoto wyparło inne metale gdyż jest materiałem pieniężnym posiadającym stosunkowo dużą wartość.
Pełny - banknoty posiadają 100 % pokrycia w złocie.
Ograniczony - stopa pokrycia jest niższa niż 100 %.
System pieniężny oparty na emisji pieniądza papierowego nz. się systemem waluty papierowej.
Nowe formy pieniądza: pieniądz elektroniczny - karty płatnicze.
Historia pieniądza:
a) pieniądz ważony - ważenie odpowiedniej ilości kruszcu i wypłacenie odpowiedniej kwoty,
b) pieniądz odliczany - sztabki złota dzielono na mniejsze kawałki, tak żeby można było nim się posługiwać bez ważenia,
c) proces psucia pieniądza - zmniejszenie faktycznej ilości kruszcu w danym kawałku,
d) pieniądz bity - pieczęć jako dowód że określony kawałek ma określoną ilość towaru,
e) system bimetaliczny - relacja srebra do złota wynosiła 15,5 : 1.
f) Pieniądz monometaliczny - wprowadzono oficjalnie w Angli w 1816r po zakończeniu wojny napoleońskiej, we Francji w roku 1863, Niemcy 1873
g) Pieniądz papierowy - posługiwanie się złotymi monetami nie było wygodne ani tanie - ich transport i przechowywanie były kosztowne i niebezpieczne stąd pieniądz złoty zaczęto deponować u złotników którzy w zamian wystawiali kwity natychmiastowego zwrotu monet właścicielowi.
Funkcje pieniądza
1 miernik wartości - pełni w sposób idealny, nie potrzeba pieniędzy gdy chcemy coś kupić; pieniądz wyraża wartość innych towarów poprzez cenę; siła nabywcza - wartość pieniądza wyrażona w towarach,
2 środek cyrkulacji - pieniądz pośredniczy w wymianie, krąży, pełni w sposób realny czyli musi być rzeczywista ilość pieniądza w obiegu, ilość pieniądza w obiegu reguluje Bank Centralny; nadmiar pieniędzy wobec towaru nz. inflacją; niedobór pieniądza w stosunku do towaru nz. deflacją.
3 pieniądz jako środek tezauryzacji państwo przechowuje pieniądze, dobra stabilność, funkcje skarbu pełni złoto, sztaby, monety
4 środek płatniczy
odroczenie płatności - pieniądz kredytowy, występuje weksel i czek.
Weksel - pisemne zobowiązanie płatnicze zawierające zobowiązania oraz termin płatności,
Czek - pisemne polecenie właściciela konta bankowego dokonania wypłaty.
5. pieniądz światowy - pieniądz pośredniczy w międzynarodowej wymianie towaru
kurs walutowy - cena waluty obcej wyrażana w cenie krajowej,
dewizy - rodzaj zagranicznej należności
ecu - pieniądz bez gotówkowy, transakcyjny był pieniądz sztywny,]
euro - Unia walutowa
Wejście do Unii Europejskiej: 1957 - Benelux, Francja, Niemcy, Włochy, Holandia,1972 - Wielka Brytania, Dania, Irlandia,1981 - Grecja
1986 - Hiszpania, Portugalia,1995 - Austria, Szwecja, Finlandia
Wielka Brytania, Dania, Szwecja - brak euro.
Korzyści euro: obniżenie kosztów transakcyjnych, większa porównywalność cen, większa stabilizacja.
Wady: przeniesienie kompetencji Banków Narodowych, koszty wymiany.
Inflacja - wzrost ceny dóbr i usług, wzrostem cen oznacza, że za daną ilość pieniądza można kupić coraz mniej dóbr i usług oraz, że spada siła nabywcza.
Inflacja umiarkowana - wzrost cen jest stosunkowo wolny; wyraża się wskaźnikiem jednocyfrowym ( do 10% )
Inflacja galopująca - wysoka stopa inflacji; dwu i trzy cyfrowa ( 20%, 120% ) w ciągu roku.
Hiperinflacja - stopa inflacji jest bardzo wysoka - wskaźnik trzycyfrowy lub wyższy.
Stopa deflacji - ceny spadają, produkcja spada, zwolnieni są pracownicy, spadają płace, wzrost realnej wartości kredytów, wzrost bezrobocia.
Stopa inflacji - jest to procentowa zmiana poziomu cen mierzona przy pomocy wskaźników cen stanowiących średnie obliczane, drożeją towary, wzrost cen, produkcja krajowa mniej opłacalna, sfera budżetowa rewaloryzacja emerytur i rent z opóźnieniem
Rynek pracy - kształtuje popyt i podaż na prace.
Podaż - pracownicy
Popyt - - przedsiębiorca, miejsca pracy
Od czego zależy podaż: kwestie demograficzne, ludność, poziom płacy.
Zasób siły roboczej - obejmuje wszystkich ludzi którzy pracują albo są zarejestrowani w biurach pracy jako chcący i mogący podjąć pracę.
Podaż przewyższa popyt.
Bezrobocie - zjawisko występujące w skali makroekonomicznej polegające na tym, że część zasobu siły roboczej zdolna do pracy i wyrażająca chęć podjęcia pracy nie może znaleźć zatrudnienia i jest zarejestrowana w urzędach.
Możliwość zatrudnienia osoby w urzędzie pracy,
- ukończyła 18 lat,
- nie studiuje w trybie dziennym,
- brak zasiłku emerytalnego,
- nie posiada nieruchomości rolnych powyżej 2 h,
Bezrobocie ukryte - duża cześć rzeczywiście bezrobotnej ludności nie jest zarejestrowana.
Bezrobocie jest zjawiskiem dynamicznym
Dwie miary określające wysokość bezrobocia:
1. Wielkość bezrobocia- w liczbach bezwzględnych - określa stopień nasilenia i tendencje zmian tego zjawiska
2. Wskaźnik stopy bezrobocia - określa udział bezrobotnych w ogólnej wielkości zasobu siły roboczej; dogodna miara obrazująca kształtowanie,
Formy bezrobocia:
1. frykcyjne - normalne w każdej gospodarce, gdyż nie wszystkie osoby bezrobotne mogą podejmować pracę, zalicza się tu również osoby czasowo pozostające bez pracy z powodu zmiany zawodu czy zdobywanie nowych kwalifikacji,
2. strukturalne - stanowi następstwo wzrostu gospodarczego i dokonujących się w jego ramach procesów postępu technicznego,
3. wynikające z niedostatecznego popytu - występuje przy spadku popytu, przy równoczesnym niedostosowaniu się płac i cen do nowej sytuacji,
4. klasyczne - jego przyczyn dopatruje się w silnej presji związków zawodowych.
Rodzaje bezrobocia
1. ukryte - w małych rodzinnych gospodarstwach rolnych zatrudnienie przewyższa poziom niezbędny do osiągnięcia danej wielkości produkcji
2. technologiczne - związane z wprowadzeniem do gospodarki postępu technicznego co powoduje redukcję zatrudnienia.
3. chroniczne - pewne grupy ludzi tracą pracę i maja małe szanse na znalezienie pracy np. ludzie starsi w wieku przed emerytalnym lub młode matki które maja dużą przerwę w pracy
Elastyczne formy zatrudnienia
Powstało w 90 tych latach, umożliwiają pracę w różnych formach ( etat cały lub pół etatu ), praca przez sieć internetową.
Dzielenie pracy - podzielenie godzin na dwóch albo więcej pracowników. Dzielenie miejsc pracy np. na 2 osoby.
Polityka przeciwdziałania bezrobocia - polityka rynku pracy:
- aktywna: szkolenie bezrobotnych, roboty publ8iczne.
- pasywna - zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia emerytalne.
Pro zatrudnieniowa polityka gospodarcza - rozwijać gospodarkę by zapewnić miejsca pracy
Cechy bezrobocia w Polsce:
- wysoka stopa bezrobocia,
- wysokie bezrobocie wśród kobiet, młodszych ludzi,
- bezrobocie długookresowe,
- słabe wykształcenie,
- zróżnicowanie terytorialne
|