Humanizm – prąd filozoficzno-kulturowy epoki odrodzenia, charakteryzujący się antropocentryczną postawą intelektualną i moralną. Skupiony na takich pojęciach jak szczęście, rozwój człowieka, racjonalizm, prawda. Duże nawiązanie do starożytności. Rodzaje humanizmu:
1)filologiczny (Ficio, Pico)
2)psychologiczny
3)teologiczny
Arianizm – zaprzeczenie idei trójcy świętej
Synkretyzm – połączenie różnych, często rozbieżnych i sprzecznych poglądów; wyznawanie zasad lub wierzeń obejmujących odległe od siebie elementy pozornie lub rzeczywiście wzajemnie sprzecznych.
Panteizm - Utożsamia Boga z przyrodą z rzeczywistością, negująca go jako osobę. Przeciwstawia się teizmowi, przybiera postać bądź to panteizmu spirytualistycznego, bądź panteizmu naturalistycznego. Podstawy panteizmu stworzyli stoicy, a najpełniejszy wyraz nadał mu Marek Aureliusz, starający się połączyć teorię panpsychizmu z boską naturą świata, wypełnionego "pneumą", a przez to doskonałego. Panteizm stoików jest więc naturalistyczny.
Awerroizm:
- świat jest wieczny
- dusza jest podzielona na dwie części, jedną indywidualną (osobową), a drugą boską
- indywidualna część duszy nie jest wieczna
- wszyscy ludzie dzielą jedną, i tę samą duszę (monofizm)
- wskrzeszenie zmarłych nie jest możliwe (Boecjusz z Dacji)
racjonalizm filozoficzny - filozoficzne podejście w epistemologii zakładające możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia
Jansenizm - nurt teologiczny wiążący się z nauczaniem profesora z Lowanium M. de Bay (XVI w.) oraz jego ucznia C. Jansena, biskupa Ypres i wykładowcy z Lowanium (XVII w.), od którego pochodzi nazwa tego nurtu. Jansenizm opiera się na pesymistycznej wizji natury ludzkiej, podkreśla skażenie człowieka przez grzech pierworodny, niegodność człowieka, konieczność surowej ascezy.
Opactwo francuskie Port-Royal stało się ośrodkiem jansenizmu, skąd zaczął się rozprzestrzeniać na Zachodnią Europę i wywarł duży wpływ na moralność i postawy religijne w XVII w. Pewne elementy jansenizmu przetrwały w kościołach starokatolickich, w kulturze Irlandii.
Wiążą się z nimi m.in. surowe normy wychowawcze niechętne seksualności, ciału, płci, idea ascezy seksualnej również w ramach życia małżeńskiego, tłumienie przyjemności seksualnej.
reprezentacjonizm epistemologiczny ?
Marsilio Ficio – XVw., Włochy, neoplatonik, założyciel akademii florenckiej. Wskazywał na pierwotną jedność religii i filozofii - twierdził, że ich rozdzielenie doprowadziło do kryzysu zarówno myśl filozoficzną, jak religijność. Dowodził zgodności objawienia chrześcijańskiego z platonizmem i w tym upatrywał argument za wyższością chrześcijaństwa nad innymi wyznaniami. Człowieka umieszczał w centrum hierarchii bytów, widząc w nim element spajający świat materialny z duchowym. Akcentował wolność i twórczą naturę człowieka jako elementy stanowiące podstawę jego godności - przeciwstawiał się determinizmowi astrologicznemu, choć równocześnie przyjął zasadę ścisłego związku łączącego istotę ludzką jako mikrokosmos z makrokosmosem, czyli całym Universum. Rozwijał neoplatońską teorię piękna będącego blaskiem dobra i zdolnego budzić miłość, która może przezwyciężyć niepokój towarzyszący życiu człowieka.
Pietro Pomponazzi – Arystotelik, traktat o nieśmiertelności duszy. Rozwijając myśl Arystotelesowską dążył do oczyszczenia jej z domieszek chrześcijańskich i zwalczał interpretację tomistyczną, podobnie jak awerroistyczną. Dowodził organicznego charakteru psychicznych funkcji człowieka. Odrzucał wiarę w nieśmiertelność duszy, życie pozagrobowe i w cuda.
Pico della Mirandola - Eklektyczny platończyk dążący do synkretyzmu. Stawiał sobie za cel pogodzenie filozofii greckiej i rzymskiej z kabałą, judaizmem i myślą chrześcijańską. Głosił humanistyczną koncepcję człowieka jako mikrokosmosu, istoty wolnej, wyposażonej w siłę twórczą i możność kształtowania własnego losu.
Bruno Giordano – XVIw. – filozofia przyrody. Skłaniał się ku panteizmowi i wierze w reinkarnację. Opowiadał się za heliocentryczną teorią M. Kopernika. Był twórcą hipotezy powszechności istnienia życia we Wszechświecie, który uważał za byt nieskończony i jednorodny. Religia wg niego to uproszczona wersja filozofii, a praktyki religijne to zabobon, który zrodził się z ignorancji. 1592 uwięziony przez inkwizycję odmówił odwołania swoich poglądów - jako heretyk spalony na stosie na placu Campo dei Fiori w Rzymie. Przez potomnych uznany za symbol postawy racjonalistycznej i odwagi w poszukiwaniu prawdy wbrew dogmatom.
Niccolo Machiavelli - Machiavelli, rozumiejąc państwo jako twór złożony z władcy i podporządkowanych mu jednostek, mało interesował się społeczeństwem, bardziej warunkami działania w danym ustroju politycznym, do czego przydatna jest według niego wiedza psychologiczna. Jego absolutne nowatorstwo polegało na tym, że traktował państwo jako twór całkowicie ludzki, bez pierwiastka boskiego. Polityka w jego mniemaniu dotyczyła bezpieczeństwa zewnętrznego, pokoju wewnętrznego, stabilności i poziomu zamożności. Ale nie obejmowała już wychowania, realizacji ideałów czy moralności. Realizm polityczny to metoda badania zjawisk życia społecznego i politycznego. Odrzucamy model postrzegania rzeczywistości przez pryzmat tego, jak powinna ona wyglądać. Kluczowa staje się wiedza czerpana z doświadczenia historycznego, jak również z obserwacji empirycznej. Takie rozumienie polityki wykluczało myślenie utopijne. Machiavelli podszedł do problematyki państwa w sposób naukowo-techniczny. Nie oceniał, lecz opisywał politykę tak, jakby mówił o mechanizmie. Dlatego tradycja anglosaska powszechnie uznaje go za ojca nauk politycznych. Nazywa się go też założycielem nowożytnej filozofii polityki i odkrywcą nowego moralnego kontynentu.
Sw. Tomasz:
- Człowiek jest istotą niesamodzielną
- osiągnięcie szczęścia nie jest przedsięwzięciem samotniczym, indywidualnym, dokonuje się w środowisku społecznym i w ramach wspólnoty politycznej
- szczęście, czyli osiągnięcie cnoty, wymaga oprócz tego, w wymiarze ponadnaturalnym, łaski Bożej, dzięki której cnoty wyuczone (naturalne), wsparte zostają cnotami wlanymi. To warunek osiągnięcia szczęścia wiecznego.
- św. Tomasz, twierdzi, że państwo jest pełną wspólnotą (civitas est communitas perfecta), która umożliwia ludziom osiągnięcie tego, co konieczne do życia. z tego za wynika także, że „ludzie nie żyją sami, a żyją dobrze, na ile prawa państwowe ukierunkowują ich życie ku cnotom”. pojedynczy człowiek nie jest w stanie ogarnąć całej wiedzy, która jest niezbędna do zaspokojenia różnych potrzeb, musi więc żyć „w gromadzie”
- Funkcjonalna konieczność istnienia czynnika kierującego - władzy politycznej, władza polityczna zapewnia ład we wspólnocie politycznej, ludzie bowiem zabiegają o to, „co im odpowiada”, dążąc tym samym do celów rozbieżnych, nie są w stanie wytworzyć ładu samorzutnie, z wyjątkiem podziału pracy.
- władca, jeśli rządząc zmierza do dobra wspólnego, spełnia wobec wspólnoty rolę analogiczną do roli Boga, sprawującego pieczę nad całością wszechświata,
- Państwo to:
wspólnota naturalna, czynnik porządkujący, podtrzymujący więzi społeczne i wytwarzający nowe, narzędzie realizacji dobra wspólnego, niezbędny warunek osiągnięcia cnoty i szczęścia wiecznego.
- Ustrój polityczny według:
liczbę sprawujących władzę i ich stosunek do dobra wspólnego.
-Wyróżnia: rządy jednostki, nielicznych i wielu, rządy sprawiedliwe: monarchię, arystokrację i republikę, rządy niesprawiedliwe: tyranię, oligarchię i demokrację („cały lud jest jakby tyranem”)
Machiavelli:
- uważał, iż forma rządu (konkretna postać ustroju) nie ma istotnego znaczenia.Władza choćby najskuteczniejsza musi mieć społeczne wsparcie, które gwarantuje trwałość porządku politycznego. Dlatego władca musi sprawiać wrażenie, że działa zgodnie z wzorcami etycznymi (cnotami), które podziela lud.
ochrona racji stanu to warunek trwałości państwa
działania władzy politycznej w ramach prawa
nieuchronny konflikt polityki i zasad etycznych
konieczność przywrócenia równowagi w państwie przez zdobycie władzy politycznej, nawet w wyniku obalenia władzy legalnej, lecz nieudolnej.
Tego rodzaju rezultaty mogą osiągać ludzie silni, władcy lub jednostki dążące do władzy, obdarzeni
Virtù, czyli:
rozumność,
umiejętność podejmowania decyzji,
rozwaga,
zdolność przewidywania skutków działań,
chytrość
Wszystko jest podporządkowane interesom państwa.
racja stanu, zastępuje kategorię etyczną dobra wspólnego,
odejście od koncepcji wychowania obywateli (paideia), a tym bardziej poddanych,
mechanizmy socjalizacyjne są ważniejsze: wytwarzają w ludziach trwałe sposoby postępowania, czyniąc ich bardziej przewidywalnymi.
„Okrucieństwa, można powiedzieć są dobrze użyte (jeżeli wolno o złym powiedzieć, że jest dobre) wówczas, gdy zostają wywarte raz jeden w koniecznej potrzebie utrwalenia władzy, w następstwie zaś już się do nich nie wraca, wyzyskując natomiast władzę utrwaloną ku jak największemu pożytkowi poddanych.
- Podobnie jak św. Tomasz z Akwinu Machiavelli uważał za uzasadnione:
złamanie prawa przez władzę polityczną ze względu na pożytek społeczny (ratio publicae utilitatis), gdy działa ona w warunkach wyższej konieczności dla obrony państwa
zasada działania państwa: „konieczność nie zna prawa/prawo nie obejmuje konieczności” (necessitas legem non habet).
Kartezjusz – Francja XVIIw. Metoda. jasność i wyrazistość = pewność. Prekursor nowożytnej kultury umysłowej. Racjonalista.
Sceptycyzm metodyczny: była to metoda dająca bezwzględną pewność danego twierdzenia. Użyty sceptycyzm nie był wynikiem, tylko punktem wyjścia. Argumenty sceptyckie:
złudzenia zmysłów, granica miedzy jawą a snem, wprowadzenie w błąd przez siłę wyższą. Jedynym twierdzeniem przezwyciężającym te argumenty jest to, że się myśli (wątpię w istnienie -> istnieje myśl)
Z tego twierdzenia wynika również istnienie jaźni. Jaźń myśląca istnieje niezależnie od ciała. Jaźń nie może istnieć sama przez się, tylko musi mieć przyczynę – Boga. Jeśli posiadamy ideę Boga – bóg istnieje (on ją stworzył). Istnienie świata materialnego nie jest pewne, ale gwarantowane przez doskonałość Boga (Doskonały Bóg nie może nas wprowadzić w błąd). Nie ma twierdzeń które same z siebie był y by prawdziwe. Są takie z woli Boga (subiektywizm).
Dualizm duszy i ciała:
W świecie istnieją dwie substancje(Myśląca – dusza, rozciągła – ciało). Ciało jest rozciągłe, a z tego wynika, ze nieskończenie podzielne. Zmiany jakościowe są subiektywnymi reakcjami naszych zmysłów. Przedmiotem duszy jest świadomość. Dawniej dusza to czynnik życia, teraz czynnik myśli. Starożytni uważali, że każda istota żywa ma duszę, Kartezjusz uważał że tylko myślące istoty ją posiadają. Doprowadziło to do dualizmu duszy i ciała. Tylko w ciele ludzkim dochodzi do połączenia tych dwóch substancji, z tym, że nie mogą one na siebie oddziaływać, a jedynie wpływać na zmianę kierunku tych substancji.
Nicolas Malebranche – Francuz XVII/VIII w. Zajął się zagadnieniem postawionym przez kartezjusza – jaki jest stosunek materii do duszy? Odpowiadał, że są one oddzielne (rozciągłe ciało nie może wplywac na myślacą dusze) wzajemne oddzialywanie jest tylko złudzeniem. Tylko bóg może wprowadzać związek między materią i duszą – OKAZJONALIZM – Z okazji zmian zachodzących w duszy/materii bog może dokonać zmiany w materii/duszy.
Substancje są bierne. Ciało nie może wpływać na inne ciała – substancja stworzona nie może działać, a tylko być pod wpływem działania (działanie – tworzenie – only GOD) Świat to mnogość niezwiązanych ze sobą rzeczy.
Blaise Pascal – francuz, XVIIw. Nastepca kartezjusza, znany szczególnie z zakładu pascala. Pod wpływem jansenizmu. Rozwiązania kartezjusza nie mogą objąć spraw etycznych i moralnych. Nie rozum, a serce jest wyjściem dla zmartwień. Zakład Pascala: próba udowodnienia wyższości życia z bogiem, od ateizmu.
-Tak, ale trzeba się zakładać; to nie jest rzecz dobrowolna, zmuszony jesteś. Cóż wybierzesz? Zastanów się. Skoro trzeba wybierać, zobaczmy, w czym mniej ryzykujesz. Masz dwie rzeczy do stracenia: prawdę i dobro; i dwie do stawienia na kartę: swój rozum i swoją wolę, swoją wiedzę i swoją szczęśliwość, twoja zaś natura ma dwie rzeczy, przed którymi umyka: błąd i niedolę. Skoro trzeba koniecznie wybierać, jeden wybór nie jest z większym uszczerbkiem dla twego rozumu niż drugi. To punkt osądzony. A twoje szczęście? Zważmy zysk i stratę, zakładając się, że Bóg jest. Rozpatrzmy te dwa wypadki: jeśli wygrasz, zyskujesz wszystko, jeśli przegrasz, nie tracisz nic. Zakładaj się tedy, że "jest", bez wahania.
Benedykt Spinoza – niderlandy, Wpływ Hobbesa, naturalizm>miscytyzm. Prawda – jasność i wyrazistosć. Potępia dualizm Kartezjusza. Bóg=substancja, nie ma innych substancji poza jednością – bogiem. Duch i materia to atrybuty jedynej substancji, boga, który dopiero rozdziela je na dwa światy. PARALELIZM - Ciało i dusza nie oddziałują na siebie, ale żyją w zgodzie, ponieważ są objawami tej samej substancji. Duch i ciało są równoległymi atrybutami boskimi, dlatego duch może poznac ciało, mimo iż one się miedzy sobą nie komunikują. Poglądy spinozy spotkały się z bardzo dużym sprzeciwem ze strony np.. Baylea, Woltera i Wolfa. Oskarżano go o ateizm, panteizm i determinizm. Leibniz wykazał logiczne niescisłości głoszonych przez niego tez.
Thomas Hobbes – Anglia XVI/XVIIw. Hobbes był materialistą, nie uważał, aby było coś poza ciałami. Przedmioty idealne nei istnialy, psychiczne były cielesne. Mechanistyczna filozofia – przez zetkniecie przedmiotu z narządem zmysłowym ruch z przedmiotu przenosi się na narząd – nerwy – mózg. Człowiek nie jest z natury istotą społeczną, jest egoistyczny, kocha siebie i dba o wlasne dobro. Rzecz może być dla jednego dobra dla drugiego zla. Człowiek jest równy wszystkim ludziom, czyli wszystko mu się należy. Z tego powodu powstaje walka wszystkich ze wszystkimi. Ludzie opuscili stan natury, aby osiagnąc spokój, dla ich wlasnej egoistycznej wygody. Państwo powstało z obawy i rozsądku. Tylko monarcha
John Locke – Anglia XVII/VIIIw. Locke. Empirysta, epistemologia. 3 metody: psychologiczna, genetyczna, analityczna. Wiedza pochodzi z doswiadczenia. Tylko władze umysłu są wrodzone, reszta jest nabyta. Znamy tylko idee, a nie rzeczy (sprzecznosc z hobsem). Regóły etyczne maja być życiowe i konkretne, oparte na psychologii, a zycie moralne oparte na rozumie. W teorii panstwa dążył do wolnościowych rozwiazan: tolerancja i konstytucja, podział władz, wiekszosc do rzadzenia.
George Berkeley – Irlandia XVII/XVIII w. wpływ lockea. W umysli jak i poza nim nie ma nic abstrakcyjnego.
Kontrowersje wokół zasadniczego charakteru filozofii George’a Berkeleya –– idealizm metafizyczny czy krytyczny?
Polemika Leibniza z Kartezjuszem w kwestii pojęcia świadomości.
Tzw. monadologia Leibniza i jej niejasności.
Ogólna charakterystyka myśli oświeceniowej pojęcia rozumu, postępu, deizmu, ateizmu.
Specyfika politycznych i społecznych koncepcji Rousseau na tle dominujących tendencji francuskiego Oświecenia.
Różne rozumienia pojęć natury ludzkiej, stanu natury, prawa naturalnego w filozofii społecznej XVII i XVIII w. –– rola w tym wszystkim „umowy społecznej”.
Główne punkty dwudziestowiecznej krytyki Oświecenia.