SŁOWNIK MURMELIUSZA Kraków 1526 Łac-niem-pol 2444 hasła Układ haseł tematyczny (rzeczowy): zwierzęta, księgi, etc. Twórcy:Jan Murmeliusz, Hieronim z Wielunia. Część słownikową poprzedza spis rozdziałów, których tytuły umieszczone są w porządku alfabetycznym, a nie w takim, w jakim pojawiają się w słowniku. Kolejną częścią jest 45-stronicowy indeks wyrazów łacińskich.Dykcjonarz składa się z 47 rozdziałów, grupujących wyrazy związane z określonym tematem. W obrębie poszczególnych rozdziałów występuje przeważnie porządek rzeczowy. Wyrazem hasłowym jest słowo łacińskie. Jako kolejny element pojawia się odpowiednik niemiecki potem polski. Przy haśle łacińskim, w pierwszej kolumnie, podaje się informację gramatyczną. Zaobserwować można niekonsekwencję w stosowanych skrótach (rodzaj: g. – ge.).	SŁOWNIK MĄCZYŃSKIEGO Królewiec 1564 Łac-pol Ok 30 000 haseł łacińskich 20 000 polskich. Jest to największy zbiór wyrazów łacińskich i ich polskich odpowiedników znaczeniowych z XVI wieku. Układ haseł:alfabetyczno-gniazdowy. Taki układ haseł miał cel dydaktyczny: pomoc w opanowaniu języka łacińskiego. Leksykon jest przykładem renesansowego słownika przełamującego tradycje średniowiecznych wokabularzy, śmiało odwołującego się do wypracowanej wówczas na Zachodzie Europy metody filologicznej. Słownik miał szerzyć znajomość łaciny opartej na najlepszych wzorcach, ale także znajomość dobrej polszczyzny, zgodnie z kanonami czasów renesansu nie unikającej elementów potocznych, regionalnych czy nawet wyrażeń dosadnych. Autor chciał pokazać wagę i piękno języka polskiego. Ukazał różne znaczenia jednego wyrazu i dał proste, jak tylko mógł, tłumaczenie zdań zaczerpniętych ze znakomitych pisarzy łacińskich. Chce on pokazać, że język polski podobny jest do innych języków, zachowując pewne elementy wspólne z wyrażeniami greckimi, pewne z hebrajskimi i pewne także z łacińskimi. Użycie w tytule słowa leksykon- miało sugerować nowoczesność słownika. Tworzył nowe wyrazy, kalki językowe, wprowadzał archaizmy, wyrażenia potoczne, gwarowe, choć unikał ostrych wulgaryzmów. Słownik obfituje w wyrazy potoczne i regionalne. INNOWACJE: po raz 1 został zastosowany nowoczesny układ alfabetyczny.
SŁOWNIK MYMERA Kraków 1528 Łac-niem-pol 2400 haseł Układ haseł: tematyczny. W obrębie rozdziału występuje porządek alfabetyczny haseł. Dykcjonarz składa się z 40 rozdziałów grupujących wyrazy według tematów. Ostatni rozdział zawiera zapisy liczb za pomocą cyfr arabskich i rzymskich. W obrębie poszczególnych rozdziałów występuje kolumnowy układ wyrazów dla każdego języka. Nie podaje informacji gramatycznej i pragmatycznej, nie informuje o wieloznaczności, notuje zwykle jeden odpowiednik w każdym języku. Podobieństwo do słownika Murmeliusza dotyczy układu rozdziałów. Art. hasłowy łac->niem->pol. Po każdym z leksemów stawiana jest kropka. Brak przykładów użyć.	Tezaurus, SŁOWNIK GRZEGORZA KNAPIUSZA. Kraków 1621 Poł-łac-gr Ok 50 000 haseł Układ haseł: alfabetyczny Słownik kontynuuje średniowieczną tradycję thesaurusów, czyli słowników językowo-encyklopedycznych. Zbierały one nie tylko słownictwo języka ogólnego, lecz także wyrażenia specjalistyczne. Głównym celem Knapiusza było stworzenie kompendium o wyrazach łacińskich w celach tłumaczeniowych oraz walka o czystość języka polskiego, w tym w szczególności ze stylem makaronicznym. Szczególny wysiłek włożył Knapski w dobór haseł słownikowych. Przede wszystkim chciał on zebrać całość słownictwa poprawnej polszczyzny. Walka z latynizmami przejawiała się albo w odsyłaniu od hasła łacińskiego do polskiego odpowiednika. Starał się gromadzić wyrazy należące do języka wspólnego ludziom wykształconym, a w związku z tym unikać dialektyzmów, wulgaryzmów i archaizmów – lub przed nimi ostrzegać. INNOWACJE: 1)pierwszy słownik nie będący słownikiem wielojęzycznym- taki, który podaje wyrazy polskie i ich odpowiedniki w innych językach. 2) Zastosował układ alfabetyczny, którym zostały objęte-jako osobne i równorzędne artykuły hasłowe. 3) Zamieszczenie dużej liczby związków frazeologicznych, kwalifikatorów stylistycznych, informowanie o pochodzeniu wyrazów.
SŁOWNIK MICHAŁA ABRAHAMA TROTZA – NOWY DYKCJONARZ. Lipsk 1764 Pol-niem-franc Układ haseł: alfabetyczny Ok 45 000 haseł Po słowniku Knapiusza pierwszym dużym słownikiem trójjęzycznym, z językiem polskim jako pierwszym. W przeciwieństwie do poprzednika uwzględnia jednak języki nowożytne – niemiecki i francuski. Własny słownik uzupełnia o formy słowotwórcze, wyrazy obce, wyrazy środowiskowe, nazwy własne, wyrazy literackie, frazeologizmy, a także wyrazy potoczne i regionalizmy. Inaczej redaguje artykuł hasłowy, wprowadza wiele kwalifikatorów, numerowanie znaczeń, dużą liczbę przykładów. Przy cytatach podobnie jak poprzednik nie podaje lokalizacji. Zasługą Trotza jest odnotowanie po raz pierwszy w leksykografii polskiej dużej liczby jednostek leksykalnych z zakresu różnych dziedzin nauki i techniki. INNOWACJE: 1) umieszczanie w jednym haśle różnych znaczeń wyrazu oraz ich numerowanie i szeregowanie. 2) po raz pierwszy pojawia się inform.gramatyczna charakteryzująca wyraz pod względem fleksyjnym i słowotwórczym. 3) wprowadzenie nowoczesnych kwalifikatorów, sygnalizowanych kursywą, umieszczanych w stałym miejscu artykułu hasłowego.	Słownik LINDEGO Warszawa 1807-1814 Ok 60 000 haseł Układ haseł: alfabetyczno-gniazdowy Polski, ale z wielką liczną odpowiedników innojęzycznych. Dzieło Lindego jest pierwszym jednojęzycznym słownikiem polszczyzny, opatrującym wyrazy polskie objaśnieniami i cytatami z dzieł polskich autorów. Jest zarazem słownikiem wielojęzycznym, a także historyczno-etymologicznym. W zakresie definicji polegał Linde na słownikach Knapiusza i Troca, a często wyręczał się cytatem, nie zawsze wskazując źródło. Cytaty, nawet te ze wskazanym źródłem, modyfikował. ). Informacje bibliograficzne nie zawsze podawał dokładne. INNOWACJE: 1) wykorzystał po raz pierwszy na tak wielką skalę teksty źródłowe- wyrazy i przykłady ich użycia czerpał z druków i mowy potocznej. Są wyrazy, które ilustrował po prostu cytatem. 2) silne rozczłonkowanie znaczeń oraz wydzielenie użyć przenośnych i utartych związków wyrazowych. 3)stosowanie bezokolicznika jako wyrazu hasłowego dla czasowników.
SŁOWNIK WILEŃSKI Wilno 1861 Polski Aleksander Zdanowicz i in. Ok 110 000 art. hasłowych Układ haseł: alfabetyczny „litera po literze” Dwutomowy słownik (A–O i P–Ż) uwzględnia leksykę zarejestrowaną w słowniku Lindego, a także nieznaną Lindemu. Słownik rejestruje słownictwo ogólne, potoczne, regionalne (nie tylko kresowe), leksykę zawodową i terminologię naukową oraz leksykę dawną. Zawiera wykaz „słów nieforemnych” (czyli czasowników o nieregularnej odmianie), wykazy nazw własnych – imion słowiańskich i nazw geograficznych oraz spis prenumeratorów. Słownik z założenia miał charakter podręczny, dydaktyczny. W obrębie artykułu hasłowego opisano zdefiniowane i niezdefiniowane połączenia wyrazowe oraz przysłowia. Cytaty pokazują polszczyznę zróżnicowaną stylistycznie, chronologicznie i regionalnie. Pochodzą z literatury, dzieł naukowych i żywej mowy. Przy zapożyczeniach podawana jest informacja etymologiczna z reguły ograniczona do wskazania języka źródłowego. Niekiedy dodano podstawę zapożyczenia lub podstawę i jej znaczenie w języku dawcy. INNOWACJE: 1) dzieło popularne – co wpłynęło na budowę artykułów hasłowych i dobór opisanego materiału.2) Podawana jest info o poprawności użycia i właściwej wymowie zapożyczeń. 3) rejestrowanie słownictwa regionalnego i potocznego. 4) wprowadzenie definicji encyklopedycznych.	SŁOWNIK WARSZAWSKI Warszawa 1900-1927 Polski 280 000 haseł Układ haseł: alfabetyczny Nosi znamiona dzieła zarówno naukowego, jak i podręcznego. Rejestruje ogrom leksyki oraz zawiera komentarze i kwalifikatory normatywne, ułatwiające użytkownikom orientację w posługiwaniu się polszczyzną. . Z jednej strony materiał ilustracyjny poddawany jest, co charakterystyczne dla słownika naukowego, tylko nieznacznym modyfikacjom, z drugiej lokalizacja została programowo ograniczona tylko do autora lub – w przypadku jego braku – dzieła. INNOWACJE: 1) zastosowana największa w historii liczba kwalifikatorów – 30%. 2) w info etymologicznej wyrazów umieszczono rdzenie 3) po raz 1 i ostatni wprowadzono do słownika ogólnego tak dużą reprezentację leksyki gwarowej.
SŁOWNIK DOROSZEWSKIEGO – SŁOWNIK JP - 1 sł po II WŚ? -Warszawa 1958-1969 -red Witold Doroszewski -11 tomów (10 sł+11 suplement) -język polski - układ haseł alfabetyczny -ma charakter materiałowy, przyłącza oryginalne cytaty z ponad 3000 źródeł drukowanych.Przykłady wybierane intuicyjnie przepisywano na kartki. -125 000 haseł -słownictwo od II poł XVIII wieku do czasów opracowania słownika -normatyzm – w hasłach nie ma wyrazów nieakceptowalnych, wulgaryzmów, potoczyzmów. -nadmiar info pozajęzykowej i encyklopedycznej przez szybkie tempo pracy. -opisano dobrze frazeologię. -wyrazy funkcyjne opracowano: przyimki, spójniki, partykuły -za myślą Tokarskiego są- tabele koniugacyjne i deklinacyjne we wstępie. Informacja fleksyjna nie towarzyszyła info składniowej. INNOWACJE: 1) po raz 1 podstawą do opracowania słownika stała się tak duża kartoteka cytatów (6-7 mln) 2) fleksja Tokarskiego-> formy nieregularne, niespotykane- przy haśle, reszta odmian wg tablic i nie ma jej przy haśle podanej. 3) postęp w szczeółowości opisu, cytaty lokalizowane z dokładnością do wydania i strony.	SŁOWNIK JP (SZYMCZAKA) -red. Mieczysław Szymczak -Warszawa 1978-1981 -3 tomy -Język polski -73 000 haseł( wydawnictwo podawało, że jest 80 000) -Układ haseł : alfabetyczny - 12 tys związków frazeologicznych -zaplanowany jako popularna publikacja - słownik ten miał być uzupełnieniem słownika Doroszewskiego. Miał trafić łatwiej do domów, szkół ze względu na mniejszy rozmiar i niższą cenę. -nie ma podanych źródeł. -nie cytuje się całych przykładów, są skróty -1992 ukazał się niewielki suplement, wyrazy nowe i stare pominięte przez cenzurę. Oprac. Przy konsultacji Zygmunta Saloniego. - Wyrazy rodzime, obce, wyrazy nowe i zapożyczenia. - w budowie art. hasłowego wzoruje się na Doroszewskim. Skrócona jest informacja materiałowa i brak lokalizacji źródła. -1966 kompletny słownik. INNOWACJE: 1) pierwszy słownik powojenny większych rozmiarów przeznaczony dla masowego odbiorcy. 2) wyróżnia się nowym rozumieniem słownictwa polskiego. Obejmuje wyrazy rodzime, obce dobrze przyswojone, nowe zapożyczenia.
SŁOWNIK WSPÓŁCZESNEGO JĘZYKA POLSKIEGO (DUNAJ) -red Bogusław Dunaj -Warszawa 1996 -62 000 haseł -układ haseł alfabetyczny -słownik ogólny, jednojęzyczny - słownictwo używane w najnowszej polszczyźnie -duży nacisk na rejestrację słownictwa nowego, które weszło do polszczyzny w latach 1989-1995. -rejestruje słownictwo najbardziej rozpowszechnione. Wyrazy i znaczenia rzadsze, także przestarzałe na ogół pominięte. -przeznaczony dla szerokiego grona czytelników. -definicje zostały opracowane w sposób przystępny i zrozumiały dla przeciętnego użytkownika. INNOWACJE: 1) W doborze słownictwa wykorzystano nie tylko źródła pisane, lecz także mówione: wypowiedzi radiowe i telewizyjne oraz przykłady z codziennych konwersacji.2) szersze rozumienie homonimii. 3) Po raz pierwszy w słownikach języka polskiego frazeologizmy umieszczono jako samodzielne hasła w alfabetycznym ciągu artykułów hasłowych. 4)Nowością są też hasła opatrzone gwiazdką. Sygnalizuje ona, że dane hasło nie istnieje jako samodzielny wyraz w języku polskim, ale jest jedynie składnikiem hasła wieloczłonowego. 5) wprowadza precyzyjne oznaczenie części mowy. 6) W charakterystyce gramatycznej rzeczowników po raz pierwszy w słownikach polskich wprowadzono podział na pięć rodzajów. 7) Po raz pierwszy wyróżniono pary aspektowe nie tylko typu wystawiać – wystawić. 8)język definicji na ogół uproszczony.	INNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO (BAŃKO) -red. Mirosław Bańko -Warszawa 2000 -2tomy -język polski -ok 40 000 haseł -układ alfabetyczny typu „litera po literze” -nawiązuje do tradycji brytyjskich słowników pedagogicznych, przeznaczonych do nauki języka angielskiego jako obcego. - nich podaje szczegółowe informacje gramatyczne, a w definicjach posługuje się słownictwem z założenia jak najprostszym. -Adresowany jest jednak głównie do rodzimych użytkowników języka polskiego. -użyte definicje charakteryzuje: kontekstowość, analityczność, nie encyklopedyczność, jasność i naturalność. INNOWACJE: 1) Użycie definicji kontekstowych i analitycznych, sprowadzających definiowane pojęcia do pojęć prostszych.2) Dążenie do uprzystępnienia opisu, do stworzenia modelu polskiego słownika przyjaznego. 3) Oparcie definicji, materiału ilustracyjnego i hierarchii wariantów na danych z korpusu polszczyzny.4) Wprowadzenie szczegółowej informacji gramatycznej. 5) Zastosowanie innowacyjnego algorytmu odmiany wyrazów, którego celem było połączenie prostoty użycia z ekonomią opisu.
PRAKTYCZNY SŁOWNIK WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY (ZGÓŁKOWA) -Halina Zgółkowa -Poznań 1994-2005 -50 tomów - język polski -132 814 haseł -układ haseł alfabetyczny -wydawnictwo Kurpisz -bordowa okładka ze złotym napisem -najobszerniejszy powojenny słownik ogólny -najszerszy krąg odbiorców -praktyczny -rozbudowana struktura hasła -opis leksykograficzny na podstawie innych słowników i kompetencji językowej autorów. - osobne miejsce dla wyrazów pochodnych słowotwórczo, bliskoznacznych, antonimów, hiperonimów. Błędy wtórność i niepoprawność definicji Nienaturalne i nie zawsze funkcjonalne przykłady użycia Niepoprawność form gramatycznych Błędy językowe w opisie Art. hasłowy: Wytłuszczony wyr hasłowy Info o wymowie (niektóre) Etymologia (niektóre) Info gramatyczna Definicja znaczenia ujęta w cudzysłów (czasem kwafilik, cyfry arabskie) Pełnozdaniowy przykład użycia Kolokacje, frazeologizmy, przysłowia (opatrzone definicjami), antonimy szeroko rozumiane. INNOWACJE: 1) Nowe elementy w strukturze artykułu hasłowego: osobne miejsce dla wyrazów pochodnych słowotwórczo, wyrazów bliskoznacznych, antonimów, hiperonimów. 2) Rezygnacja ze skrótowości, typowej dla opisów słownikowych; podawanie w pełnym brzmieniu kwalifikatorów i większości innych oznaczeń gramatyczno-leksykograficznych.	UNIWERSALNY SŁOWNIK JP (DUBISZ) -red. Stanisław Dubisz -warszawa 2003 - 4 tomy PWN -język polski -ok 100 000 haseł -układ haseł alfabetyczny -oparty na Korpusie JP (użyteczność) -miał być uzupełnieniem słownika Szymczaka. -pominięcie wyrazów przestarzałych i dawnych -słownik jest odideologizowany, pozbywamy się wyrażeń związanych z socjalizmem- różnica ze słownikiem Szymczaka. -ma większą liczbę kwalifikatorów niż inne publikacje. -słowo ma opisywać świat, potoczne odbicie na świat ma być odbite w definicji a nie wiedza naukowa jak u Doroszewskiego czy Szymczaka. -definicje słownikowo-encyklopedyczne -jednojęzyczny -prace trwały ok 6 lat - synchroniczno-diachroniczny jednojęzyczności. Jednostki odnotowane w słowniku należą do zasobu leksykalnego języka polskiego i opisywane są w odniesieniu do polskiego systemu językowego. Warunkiem rejestracji jednostek pochodzenia obcego jest obecność wykładników ich adaptacji fonetycznej, gramatycznej lub kulturowej. W słowniku znalazły się także przyswojone kulturowo i ustabilizowane przez polski zwyczaj językowy obcojęzyczne wtręty. - Jako kryterium doboru materiału leksykalnego i hierarchizacji znaczeń przyjęto zasadę zakresu upowszechnienia. INNOWACJE: 1) Uwzględniono w większym niż do tej pory stopniu wyrazy pochodzenia obcego. 2) W większym niż dotychczas zakresie odnotowano nazwy własne, które do tej pory pojawiały się przede wszystkim w encyklopediach i leksykonach.3) Uwzględniono skróty i skrótowce. 4) Materiał leksykalny zgromadzono, opierając się na kartotece cytatów Wydawnictwa Naukowego PWN, kartotece Słownika języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego oraz na Korpusie Języka Polskiego PWN. 5) W artykule hasłowym można znaleźć informacje zawarte w słownikach wyrazów obcych, ortograficznych, poprawnej polszczyzny. 6) W informacji etymologicznej podano bezpośrednie źródło zapożyczenia.
WIELKI SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO (ŻMIGRODZKI) -red Piotr Żmigrodzki -Kraków 2007 -język polski -liczba haseł nieokreślona, bo projekt jest w trakcie realizacji -układ haseł:słownik elektroniczny- po uruchomieniu ukazuje się lista haseł w układzie alfabetycznym, ale jest także wyszukiwarka -tylko w wersji elektronicznej -ma być synchroniczny -od 1945 roku materiał, także ostatnie 10 lecie XX wieku słownictwo -podawana pełna informacja fleksyjna -ma bogaty wybór połączeń -elementy słowosieci -dodatkowe pole- noty o użyciu-> na wzór brytyjskich słowników - Pierwszy słownik ogólny oprócz przykładów-cytatów zawierający również bogaty wybór kolokacji; hasła (znaczenia) podlegają klasyfikacji tematycznej według oryginalnego schematu. - Pierwszy słownik ogólny, w którym podaje się informację o obecności każdego hasła we wcześniejszych słownikach (ważniejszych).