SŁOWNIKI RENESANSOWE I PÓŹNIEJSZE (Mączyński, Knapski, Trotz, Kalepin)
tytuł |
autor |
data i miejsce wydania |
l. haseł, l. tomów |
typ słownika |
kontekst historyczny |
charakterystyka |
„Lexicon latino-polo- nicum” |
Jan Mączyński
|
Królewiec 1564 |
30 000 haseł łac., 20 500 haseł pol. |
łacińsko-polski opisowy |
Oparty na wzorach renesansowych słowników (Dasypodiusza, Fryzjusza, Esteinne'a). Związany z ruchem reformacyjnym - finansowany przez księcia Albrechta Pruskiego (słownik protestancki). Troska o rozwój języka polskiego (stosunek do pożyczek). |
Jako pierwszy zastosował nowoczesny układ alfabetyczny. Rejestrował również słowa potoczne, wulgarne i regionalizmy; przysłowia, maksymy, sentencje. Zaczątki kwalifikatorów (jako mówią, jako zowią). Czasem podawał definicje, a nie tylko obcojęzyczne odpowiedniki. Tendencja do unikania zapozyczeń, zwłaszcza latynizmów i germanizmów, wprowadzanie w ich miejsce neologizmów polskich tam, gdzie nie było ekwiwalentu. |
„Thesaurus polono-latino-graecus” |
Grzegorz Knapski |
Kraków 1621 (1643 wyd.2. popr.) |
około 50 000 haseł |
polsko-łaciński, łacińsko-polski + przysłowia normatywny |
Autor był jezuitą, napisał słownik do celów szkolnych, stąd normatywizm (brak niektórych słów). Dzieło opanowało rynek. |
Wprowadza neologizmy mające zastąpić latynizmy, pierwszy wielki słownik, który podaje na pierwszym miejscu, ułożone w kolejności alfabetycznej, wyrazy polskie, a dopiero potem ich odpowiedniki łacińskie i greckie. Liczne kwalifikatory stylistyczne (ok. 150). |
„Dictionarium decem linguarum” |
Ambroży Kalepin (A. Calepinus) |
Lyon 1502 (1. wyd.) |
|
11-języczny (wyd. w Bazylei 1590) |
|
W 1585 w 5-języcznej edycji pojawił się po raz pierwszy język polski. Nie wiadomo, kto dodał polskie ekwiwalenty, sądzi się, że dokonał tego Mączyński, albo Piotr, albo sam Jan. Polskich ekwiwalentów jest ok. 12 500, były one jednak często źle wydrukowane i ogromnie zniekształcone. Jednak polski materiał jest cenny ze względu na to, że autor nie czuł się związany stosownością językową. |
„Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-francusko-niemiecki” |
Michał Abraham Trotz |
wyd. 1: Lipsk t. 1 1744; t. 2 1747, t. 3 1764; wyd. 2: Lipsk 1779 |
41,5 tys. haseł |
polsko-niemiecko-francuski |
Autor korzystał ze znanych słowników polskich, ale i spisywał słowa z przeczytanych ksiązek. Był lektorem języka polskiego na uniwersytecie w Lipsku. |
Zawierał „nie tylko potocznej mowy słowa i przysłowia, ale też i różnych nauk wyrazy”, czyli terminy naukowe (oświecenie!). Numerowanie znaczeń (od najważniejszego do rzadkich i drugorzędnych) w obrębie artykułu hasłowego oraz zastosowanie nowoczesnych w kształcie kwalifikatorów (w formie jednowyrazowych określeń). Podaje również przykłady użycia, informację gramatyczną (w formie spotykanej do dziś) i rekcję przyimków i niektórych czasowników. |
Paweł Borowczyk
Zuzanna Kasprzak
Małgorzata Słowińska
Martyna Zielińska