PRAKTYCZNA STYLISTYKA – ANALIZA DZIEŁA LITERACKIEGO.

ADAM KULAWIK – LEKSYKALNA SFERA WYBORÓW STYLISTYCZNYCH

UWAGI OGÓLNE

1. Tworzone ze słów zdania nie są pod względem ich zawartości semantycznej sumą znaczeń poszczególnych wyrazów. Łączenie wyrazów w większe całości znaczeniowe – syntagmę – polega na zastosowaniu wielu zabiegów słowotwórczych, fleksyjnych, składniowych. Słowo jako jednostka znaczeniowa tekstu ma bardzo nieokreślony kontur semantyczny, a więc i bardzo szerokie znaczenie i jako takie wskazuje na wszelkie możliwe swoje desygnaty.

2. Jednostka leksykalna oznacza nie pojedynczy desygnat, ale klasę desygnatów, np. szkoła.

3. Słownik ma charakter klasyfikacyjny, toteż tak szerokimi zakresami semantycznymi, jakie on oferuje, posługujemy się rzadko – mówimy wtedy o słownikowym znaczeniu słowa.

4. W zdaniu, które powstaje zawsze w wyniku operacji semantyczno-syntaktycznych, słowo nie występuje w izolacji, lecz w towarzystwie innych słów, w kontekście, który te słowa tworzą. Kontekst oddziałuje na słowo, tak jak słowo współtworzy kontekst. Znaczenie słów pośród innych wyrazów nazywamy znaczeniem kontekstowym. Wyrazy w zdaniu dostosowują wzajemnie swoje zakresy znaczeniowe.

5. Oddziaływanie kontekstu na słowo polega na:

1. zawężeniu znaczenia wyrazu, co dokonuje się w zasadzie w każdym zdaniu – dodatkowe określenia zawężają znaczenie wyrazów, które podstawowo tworzą zdanie (Dzieci idą do szkoły).

2. poszerzeniu znaczenia wyrazu, co następuje zawsze wtedy, gdy używamy pojęć o szerszym znaczeniu (szkoła uniwersytet),

3. przeniesieniu znaczenia, co dzieje się wtedy, gdy używa się wyrazu w takim kontekście, który odrywa go od przypisanego mu desygnatu i ustala jego nowe znaczenie: białe szaleństwo to przecież jedynie sport narciarski.

1. Stopień oddziaływania kontekstu na zakres znaczeniowy słowa jest bardzo zróżnicowany: stosunkowo najmniejszy w tekstach o funkcji poznawczej, najwyższy w tekstach o funkcji estetycznej (poetyckiej).

2. Całą leksykę można z grubsza podzielić na dwie grupy wyrazów:

1. wyrazy pełnoznaczne;

2. wyrazy niepełnoznaczne.

DENOTACJA I KONOTACJA

1. Budynek mieszkalny i mieszkanie są denotacjami wyrazu dom, czyli jego ustalonym i sprecyzowanym znaczeniem, można powiedzieć: znaczeniem obiektywnym.

2. Konotacja to dodatkowe, bardzo zazwyczaj zindywidualizowane, a więc i subiektywne wyposażenie semantyczne słowa. Jakość konotacji zależy od subiektywnych doznań związanych z tym, czym jest lub był dla nas przedmiot czy zjawisko określane danym słowem.

3. W lekturze tekstu literackiego jest niesłychanie ważne, by aktualizowane były zarówno obiektywne, jak i subiektywne znaczenia słów. Aktualizacja taka daje szansę na większą satysfakcję intelektualną i emocjonalną, związaną z lekturą i jej przeżyciem.

CHARAKTERYSTYKA ILOŚCIOWA SŁOWNIKA

1. Zasoby leksykalne osiągają wielkość rzędu setek tysięcy wyrazów, ale doświadczenie językowe uczy, że nie wykorzystujemy tych zasobów w jednakim stopniu. Są wyrazy używane bardzo często i wyrazy używane rzadko, nawet niezwykle rzadko. Statystyka słownikowa poucza, że częstotliwość pojawiania się wyrazów w tekstach jest istotnie różnicowana w zależności od kategorii słownictwa. Dowodem jest fakt, iż opanowawszy około pół tysiąca jakiegoś języka i jego system gramatyczny, możemy się tym językiem posługiwać i za jego pomocą porozumiewać. Znaczy to, iż w systemie językowym istnieje najwidoczniej jakiś podstawowy, najczęściej używany zestaw słów.

2. Słownik frekwencyjny – wyrazy w takim słowniku ułożone są według ich częstotliwości pojawiania się w tekstach – na początku listy wyrazy pojawiające się najczęściej (mają one najwyższą frekwencję) i kolejno wyrazy pojawiające się coraz rzadziej.

3. Najczęściej używane wyrazy wykazują największe możliwości łączenia się w całości znaczeniowe z innymi wyrazami. Łączliwość wyrazów tłumaczy częściowo większą lub mniejszą ich frekwencję, jednak w większym stopniu wydaje się tłumaczyć ten stan rzeczy przede wszystkim:

1. określona, i w końcu mniejsza, niż się na ogół wydaje, liczba sytuacji komunikacyjnych;

2. ograniczona liczba związków składniowych, w jakie mogą wchodzić ze sobą wyrazy tudzież niezmienność leksykalna związków frazeologicznych.

1. Pewne wyrazy same zapełniają duże obszary tekstów – po prostu nie sposób się bez nich obejść. Również wiele sytuacji komunikacyjnych narzuca to samo słowo, podsuwają one nieraz te same zwroty na określenie zjawiska, uczucia, często nawet bez względu na to, jaki jest stosunek mówiącego do treści wypowiedzi. Słowo jest jednostką znaczeniową mogącą się pojawić i pojawiającą się najczęściej niezależnie od konsytuacji: na wiecu, w Sali wykładowej, w rozmowie towarzyskiej, w kościele, na stadionie sportowym padają często te same słowa.

2. Słowom właściwe i chyba jedyne znaczenie nadaje kontekst, w jakim się pojawiają. Funkcja kontekstu jest bardzo istotne i polega ona na wybraniu jednego z wielu znaczeń wyrazu poprzez ograniczenie, poszerzenie jego pola znaczeniowego lub poprzez oderwanie go od związku z desygnatem (przeniesienie znaczenia).

3. Oryginalność stylistyczną w zakresie leksyki uzyskuje się nie tylko i nie przede wszystkim przez wprowadzenie do kontekstu wyrazów rzadki, ale przez wynajdywanie oryginalnych połączeń wyrazowych i sytuowanie ich w coraz to innych kontekstach. Taki zabieg nie musi naruszać statycznej normy pojawiania się słowa, a jednak jego rezultaty stylistyczno-semantyczne mogą być bardzo efektowne.

SŁOWNIK A SŁOWNIK UŻYTKOWANIA JĘZYKA

1. Słownik danego języka notuje wyrazy i zwroty językowe, frazeologię; słownik frekwencyjny podaje, które wyrazy pojawiają się w tekstach najczęściej, które rzadziej. Funkcją pierwszego jest rejestracja słownictwa danej epoki rozwoju języka – na przykład słownik polszczyzny współczesnej, słownik polszczyzny szesnastowiecznej itd. Funkcją słownika frekwencyjnego jest pokazanie społecznych konsekwencji używania języka ujętych w formę statystycznego zestawienia. Powstaje zatem pytanie, jaki może być stosunek użytkowania języka do zasobów leksykalnych, jakimi język dysponuje. Odpowiedź: konstruowanie wypowiedzi jest rezultatem indywidualnego wyboru dokonywanego przez nadawcę, determinowanego przez zespół czynników subiektywnych i obiektywnych, w efekcie czego uwydatnie się, zwłaszcza w wypowiedzi o charakterze i ambicjach artystycznych, indywidualne piętno nadawcy. Można łatwo powiedzieć, że stosunek indywidualnego użytkownika języka do słownika języka może się przejawić w:

1. preferowaniu niektórych słów, wyrażających się w częstotliwości ich pojawiania się w konstruowanych tekstach;

2. unikaniu, nieużywaniu niektórych kategorii słów;

3. przenoszeniu znaczeń wyrazów, czyli odrywaniu ich od przypisanych im przez społeczną umowę desygnatów;

4. sięganiu do zasobów leksykalnych języka epok dawniejszych;

5. sięganiu po słownictwo pochodzące z rozmaitych podsystemów języka;

6. Sięganiu po wyrazy obce;

7. Tworzeniu nowych wyrazów.

1. Porównanie słowników frekwencyjnych: ogólnego danego języka i danego pisarza pozwoli określić wszelkie różnice, jakie zachodzą pomiędzy społeczną normą językowo-leksykalną a słownikiem indywidualnych komunikatów językowych – utworów literackich. Zasoby leksykalne pisarza zestawione ze słownikiem frekwencyjnym danego języka ukażą jakąś swoistą cechę, swoistą jakość stylistyczną, a więc swoisty, indywidualny sposób korzystania ze słownika. Okaże się w takim porównaniu, że w indywidualnym słowniku jest na przykład dużo neologizmów, a więc wyrazów nowych, nie rejestrowanych jeszcze w słownikach, bądź wyrazów starych, już nie używanych, czyli tzw. archaizmów.

2. Ponadto zestawienie takie ukaże preferencje lub degradacje słów bądź całych kategorii słów dokonywane przez pisarza w akcie formowania swoich wypowiedzi. Słowa, które w słowniku pisarza pojawiają się najczęściej – posiadają największą frekwencję – i w zestawieniu ze słownikiem frekwencyjnym języka wykazują wyższą rangę, to znaczy: zajmują na liście frekwencyjnej pisarza wyższą pozycję niż na liście frekwencyjnej słów danego języka, noszą nazwę słów – kluczy.

3. Słowa – klucze są ważnym elementem organizującym jakości estetyczne tekstu, a ich konteksty powiedzą badaczowi, jaki jest słownik danego autora, jaki jest – bierny czy czynny – jego stosunek do zasobów leksykalnych języka.

4. Stosunek bierny polega na przejmowaniu słowa ze słownika bez żadnych ingerencji w jego zakres znaczeniowy i wtapianiu go w tkankę językową tekstu zgodnie z powszechnym zwyczajem językowym. Stosunek czynny zaś polega na podważaniu zaufania do wartości semantycznej słowa, wynajdywaniu dla niego nowych, świeżych kontekstów, a czasem na stwarzaniu słów nowych, tak jakby zasób słownictwa był zbyt skąpy w oferowaniu znaczeń takich akurat, jakie chce się spożytkować.

5. Stosunek użytkownika języka do jego leksyki może się przejawiać również w preferowaniu słów o zabarwieniu emocjonalnym dodatnim lub ujemnym, wreszcie we wzajemnym „kompromitowaniu się” słów w kontekście.

6. Ze stylistycznego punktu widzenia najciekawsze jest to, że wyrazy mają zdolność przywoływania następnych ze względu nie na wymogi syntagmy i tematu wypowiedzi, ale ze względu na to, że w utworze literackim, a artystycznie formowanej wypowiedzi wyrazy te szukają dodatkowego oparcia semantycznego i tworzą w obrębie poszczególnych tekstów charakterystyczne grupy wyrazów – kręgi semantyczne.

7. Wypowiedź, zwłaszcza wypowiedź poetycka, nie narzuca zbyt rygorystycznie konieczności używania tylko tych słów, które są semantyczną konsekwencją realizacji jakiegoś tematu. Inwencja poetycka ma tutaj szerokie pole możliwości organizowania wypowiedzi na poziomie leksyki, przejawiające się w angażowaniu odległych pól znaczeniowych.

8. Sposób eksploatowania słownika polegający na wyszukiwaniu dla najczęściej pojawiających się wyrazów coraz to nowych kontekstów i związków daje językowi poetyckiemu prawdziwie niczym nie ograniczone możliwości uzyskiwania efektów stylistycznych.

ADAM KULAWIK – CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCIOWA SŁOWNIKA

SYNONIMY

1. Synonim – oznacza wyraz bliskoznaczny, a więc odnoszący się wraz z innym wyrazem do tego samego desygnatu na zasadzie tożsamości, na przykład auto, samochód, bądź na zasadzie tylko częściowego pokrywania się zakresów znaczeniowych wyrazów: pars pro toto – część zamiast całości, albo odwrotnie – totum pro parte: całość zamiast części, czyli znaczenie ogólniejsze od znaczenia cząstkowego: lokomotywa, parowóz, elektrowóz itd.

2. Synonimy są doskonałym przykładem możliwości systemowych języka, pozwalających na unikanie powtórzeń, zwłaszcza w dłuższej narracji, tego samego wyrazu, doprecyzowanie znaczeń i pojęć, na stopniowanie ładunku emocjonalnego, jakie przynoszą poszczególne słowa.

3. Synonimiczna wymienność poszczególnych jednostek leksykalnych to dopiero pierwszy stopień do osiągnięcia bogactwa treściowego; stopień wyższy osiąga się przez wprowadzenie synonimicznych związków frazeologicznych.

HOMONIMY

Homonim – wyraz posiadający więcej niż jedno znaczenie (zamek, babka). Homonim, poza skeczem i fraszką, w których realizuje dowcip oparty na grze znaczeń, jest wśród chwytów poetyckich zjawiskiem raczej rzadkim, ale wprowadzony do tekstu daje wrażenie opalizowania znaczeń.

DIALEKTYZMY

1. Dialektyzm to element leksykalny obcy słownikowi języka literackiego, rozumianego jako język elity kulturalnej, pochodzący z zasobów leksykalnych rozmaitych gwar. Użyty literacko, czyli artystycznie, stanowi w warstwie słownictwa moment bardzo charakterystyczny. Wprowadzony do tekstu literackiego dialektyzm może pełnić następujące funkcje:

1. charakteryzować postaci literackie w tym sensie, że określa ich status społeczny;

2. oddawać koloryt lokalny;

3. pełnić doraźne funkcje estetyczno-ekspresywne.

1. Wszystkie trzy wymienione tutaj funkcje dialektyzmu służą stylizacji.

2. Współczesna produkcja literacka nie dostarcza zbyt obszernego materiału do badania stylistycznych funkcji gwaryzmów.

3. W zależności od wielu czynników udział słownictwa gwarowego w tekstach literackich może być mniejszy lub większy: od sporadycznego użycia pojedynczych słów do posługiwania się wyłącznie językiem gwary.

4. Sytuację pośrednią między użyciem sporadycznym a wyłącznym gwary stanowi wypadek taki, gdy autor dokonuje rozdziału między językiem literackim a gwarowym na następujących zasadach: leksyka gwarowa wykorzystywana jest do formowania wypowiedzi ludowych bohaterów, a wypowiedzi narratora mają charakter literacki. Nazywa się to REPARTACJA JĘZYKÓW.

5. Bywa, że dialektyzmy, czy w ogóle konkretna gwara, traktowane są jako elementy tworzywa językowego utworu i służą do celowej jego archaizacji.

REGIONALIZMY

Regionalizm charakteryzuje język autora i na ogół nie pełnił dodatkowych funkcji. Inaczej wygląda sprawa, gdy autor świadomy terytorialnych różnic leksykalnych i odmienności regionalizmu od normy języka ogólnego wprowadza elementy języka jakiegoś regionu w funkcji stylizacyjnej, co jest jednak rzadkie.

Różnica pomiędzy dialektyzmem a regionalizmem polega na tym, że regionalizm należy do języka ogólnego danego regionu, podczas gdy gwaryzm pochodzi z gwary, obejmującej swym zasięgiem tylko jedną wieś.

W dawniejszej literaturze występował on najczęściej w funkcji charakterystyki języka osobniczego, a więc i w funkcji stylizacyjnej.

Do regionalizmów zaliczyć trzeba również regionalną składnię.

SŁOWNICTWO ŻARGONOWE

Przez żargon rozumie się język zamkniętych grup społecznych – zawodowych, przestępczych – silnie odcinający się, zwłaszcza w leksyce, od języka ogólnego literackiego.

Na dobrą sprawę tylko w żargonie przestępczym odrębność i wyrazistość leksyki jest naprawdę duża, a przez to i niezrozumiała dla ludzi spoza środowiska. Żargon jest pojęciem szerokim, obejmującym różnorodne typy leksyki zróżnicowanej społecznie: żargon złodziejski, uczniowski, zawodowy, mówimy także o żargonie miejskim.

PROZAIZMY

Swoistą jakością stylistyczną i stylistycznym zabarwieniem odznaczają się tzw. prozaizmy, których istotę współcześnie dość trudno określić, kiedy dawne, dość rygorystyczne przez poetyki przestrzegane zasoby słownictwa uznawane powszechnie za poetyckie, elegantsze, już nie obowiązują.

W ogólnym odczuciu estetycznym dawny kanon słownictwa poetyckiego uznaje się za pretensjonalny i zbanalizowany, a więc najzupełniej niegodny literatury.

Prozaizmy i słownictwo potoczne, stanowiące obszar stylistycznych wyborów w Obrębie leksyki, uważamy za drogę, którą antyestetyka wkracza do poezji.

WULGARYZMY

Wulgaryzmy, czyli wyrazy obsceniczne, przez całe wieki miały utrudniony dostęp do literatury pięknej. Jeśli się pojawiały, szokowały skondensowanym ładunkiem ekspresji i brutalnością.

Wulgaryzm podlega w dziele literackim ocenie wyłącznie ze względu na funkcje w ramach realizowanych w utworze środków ekspresji, wartościowy jest wtedy, gdy takie funkcje spełnia.

Niekiedy wulgaryzm może pełnić funkcję stylizacji na gwarę, jak na przykład w obrębie futurystycznej poetyki programowo szukającej dosadności.

Dosadne słowo użyte literacko nie zawsze musi być wulgaryzmem. Odmianą wulgaryzmów jest słownictwo trywialne, za przyzwoleniem społecznym szeroko wprowadzane do języka potocznego, a stąd do literatury.

ARCHAIZMY

Archaizm oznacza wyraz stary, przestarzały. Już pobieżna obserwacja języka poucza, że w jego zasobach leksykalnych znajduje się wiele wyrazów mocno zróżnicowanych pod względem wieku. Jedne są używane od niepamiętnych czasów, chciałoby się powiedzieć – były w nim zawsze, i te wyrazy sprawiają, że współcześnie bez większych trudności możemy odczytywać Bogurodzicę i Kazania świętokrzyskie, Pieśni Kochanowskiego i Pamiętniki Paska. Wiele wyrazów powstało później, niektóre za naszej pamięci, są tworami współczesnych potrzeb językowych. Skoncentrujmy uwagę na wyrazach starych, które możemy podzielić na trzy grupy:

1. Wyrazy – matka, syn, brać, być, chcieć, mieć, serce, nos, rynek itd. – nikt tej grupy nie uzna za archaizmy, mimo iż są bardzo stare. Należą do językowego dziedzictwa polszczyzny do dzisiaj żywego, które współczesny nasz język otrzymał w spadku po staropolszczyźnie, ta zaś wywiodła je z języka wspólnoty prasłowiańskiej. Częstotliwość, z jaką były i są używane, chroniła je i chroni skutecznie przed zmianami fonetycznymi, słowotwórczymi czy fleksyjnymi.

2. Wyrazy – koncerz, kropierz, kasztel, kopijnik, husarz, pawęż, krynolina, harcap itd. – ich „starość” wynika stąd, że zanikły oznaczane przez nie desygnaty: zmiany uzbrojenia i metod walki wyeliminowały koncerze, kropierze, pawęże i kopijników; zmiany mody wyeliminowały harcapy, krynoliny,, na skutek czego zanikły również i nazwy. Nazwano je archaizmami rzeczowymi. Nauka historii i literatura piękna przypominają ich znaczenia.

3. Nazwy – białogłowa, macierz, świekra, sąpierz, zołwica, szafarz itd. – nie należą do słownictwa współczesnego, ale nie dlatego, że zanikły oznaczane przez nie desygnaty. Desygnaty istnieją, tylko od jakiegoś czasu oznaczanie ich odbywa się za pomocą zupełnie innych wyrazów.

Archaizm – jest to wyraz stary, współcześnie nie używany, odczuwany potocznie jako przestarzały, posiadający współczesny odpowiednik.

Archaizm to nie tylko taka czy inna jednostka leksykalna, lecz związana z formami językowymi fonetyka, fleksja, a nawet składnia. Wyróżniamy więc archaizmy fonetyczne – wiesiele, sąmienie, fleksyjne – króle, Ptakowie, frazeologiczne – rzucić Klimkiem, mało przedtem, składniowe – uwidaczniane w konstrukcjach syntaktycznych: w szyku zdania, miejscu orzeczenia, miejscu przymiotnika, funkcji przyimka itd.

NEOLOGIZMY

Neologizmy, zwane też nowotworami językowymi, z których jedne weszły do słownika polskiego i trwają w nim do dzisiaj, inne zostały z niego wyeliminowane z tym samym społecznym uzasadnieniem, z jaki do języka trafiły.

O tym, czy dany wyraz w jakiejś wypowiedzi jest neologizmem, czy nie jest, trzeba orzekać w stosunku do jakiegoś momentu rozwojowego systemu językowego. To, co było neologizmem dla pierwszych czytelników Żeromskiego, dla nas neologizmem już nie jest, jeśli wyraz w polszczyźnie się przyjął i jest w użyciu.

Przyjęcie neologizmu do systemu leksykalnego może się dokonywać tylko wtedy, gdy spełnia on określone i konieczne warunki:

1. Musi zaistnieć społeczna potrzeba nowego wyrazu, co się wyraża przede wszystkim powstawaniem desygnatów – tranzystor, tyrystor – które trzeba ponazywać, lub nowych relacji między desygnatami, na przykład orbitować – o kosmonaucie poza statkiem kosmicznym;

2. Musi być honorowana zasada słowotwórcza neologizmu, zgodna z zasadami obowiązującymi w języku.

Neologizm artystyczny powstaje nie z konieczności społecznej, ale z konieczności estetyczno-semantycznej określonego utworu literackiego, poza którym traci całkowicie rację bytu. Przystawalność, tożsamość zasad słowotwórczych obowiązuje i jest w neologizmie literackim niejako sprawdzianem jego poprawności.

Neologizm artystyczny powstaje po to, aby nazwać sytuację liryczną (narracyjną) bądź zjawisko w tej sytuacji występujące, których za pomocą istniejących wyrazów nazwać nie można.

MAKARONIZM

Makaronizm, zwany też barbaryzmem, to wyraz obcy w stosunku do zasobów leksykalnych danego języka, wprowadzony do wypowiedzi w oryginalnym kształcie. Nie trzeba mylić makaronizmu z wyrazami obcymi będącymi zapożyczeniami z innych języków (profesor, aktywność, czamara), bo te wyrazy przyjęły się w polszczyźnie i nie zawsze potrafimy dzisiaj bez zaglądania do słownika wykazać ich obce pochodzenie.

Wyraz obcy różni się jeszcze tym od makaronizmu, że zadomowił się w języku nie dla wyeliminowania słowa rodzimego, ale na oznaczenie pojęć szerszych lub węższych od tych, którymi dysponuje wyraz rodzimy, bądź dla uzyskania stosownych odcieni znaczeniowych.

Makaronizm jest przejawem wpływu języka na język, wykorzystania języka obcego dla celów komunikacyjnych i ekspresywnych. Zauważono, że makaronizm z zasady nie pojawiał się w wierszach staropolskich, a przyczyn tego zjawiska nie udało się zadowalająco wyjaśnić. Natomiast w wierszu bliższym współczesności makaronizm jednak się pojawia jako jeden z sygnałów miejsca, gdzie toczy się akcja liryczna, lub dla charakterystyki postaci.

ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE

Leksykalne związki frazeologiczne to utarte wyrażenia i zwroty, które mają znaczenie przenośne, choć zupełnie zatarte. Codzienne kontakty językowe wykorzystują związki frazeologiczne o stopniu wyższym, niż się na ogół przypuszcza.

Z potocznych kontaktów językowych związek frazeologiczny naturalną koleją rzeczy przedostał się do tekstów literackich.

We współczesnej literaturze znaleźć można ciekawy i bogaty materiał frazeologiczny, co stanowi pochodną orientacji tej literatury na język kolokwialny, potoczny. Rzadko jednak taki związek frazeologiczny wprowadzony do tekstu, zwłaszcza poetyckiego, ma przypisane mu obiegowe znaczenie, ponieważ zazwyczaj poddawany jest on semantycznej obróbce, której istota polega na:

1. Odświeżaniu semantyki związku frazeologicznego przez przekształcenie go bądź przywracanie jego częściom składowym, poszczególnym tworzącym go słowom, ich podstawowego znaczenia;

2. Kontaminacji dwu lub więcej związków frazeologicznych w nową znaczeniową całość.

Podział leksyki na archaizmy, neologizmy, gwaryzmy itd. jest podziałem nieostrym. Przedstawiony materiał miał raczej pokazać, jak funkcjonują i jak funkcjonować mogą poszczególne kategorie słownika.

W analizie językowo-stylistycznej utworu literackiego nie wystarczy dostrzec taką czy inną kategorię słownictwa i nazwać ją, ale trzeba przede wszystkim ustalić, jak tłumaczy się ze swej obecności w tekście utworu. Innymi słowy, trzeba określić jego funkcję. Można to zrobić tylko po dokładnym zbadaniu kontekstu leksykalnego danego słowa i oddziaływania słowa na kontekst.

I tutaj na powrót dochodzimy do istoty stylistyki: kontekst ma właściwości modulujące słownikowe znaczenia wyrazów i ich naturalne zabarwienie emocjonalne. Dokonanie analizy stylistycznej pojedynczego, izolowanego wyrazu jest zupełnie niemożliwe, bowiem każdy kontekst różnicuje jego znaczenie bądź każe nawet znaczyć coś nieoczekiwanego.