GEOLOGIA- W1

Procesy geologiczne- to naturalne przemiany w litosferze i na jej powierzchni. Przyczyną procesów geologicznych jest działanie sił.

Czynnikami geologicznymi mogą być:

• Magma znajdująca się w skorupie ziemskiej i występujące w niej gazy

• Płynąca po powierzchni terenu woda

• Wiejący wiatr

• Lodowiec

• Siła cięzkości

czynnik	proces	zjawisko
Płynąca woda	Erozja	Dolina rzeczna
Wiatr	Eoliczny	Wydma
Wędrująca magma	wulkanizm	Stożek wulkaniczny

Procesy geologiczne mogą być niszczące lub twórcze(skałotwórcze i morfotwórcze). Mogą one działać we wnętrzu Ziemi bądź na jej powierzchni. Procesy geologiczne wywołane czynnikami wewnętrznymi nazywamy endogenicznymi lub wewnętrznymi, wywołane zaś czynnikami zewnętrznymi –egzogennymi lub zewnętrznymi.

W wyniku działania procesów wewnętrznych powstają róznego rodzaju nierówności na powierzchni ziemi(stożki wulkaniczne, łańcuchy górskie, pęknięcie), a także skały magmowe i metamorficzne.

Procesy zewnętrzne dążą natomiast do wyrównania powierzchni ziemi, do osiągnięcia prawie równej(penepleny). W wyniku ich działalności powstają także skały osadowe. Tak więc rzeźba powierzchni skorupy ziemskiej jest wynikiem działania wzajemnie zwalczających się grup procesów geologicznych: zewnętrznych i wewnętrznych.

Do procesów wewnętrznych zaliczamy:

• Magmatyzm

• Metamorfizm

• Ruchy skorupy ziemskiej

Do procesów zewnętrznych zaliczamy:

• Zaspół procesów niszczących(denudacyjnych), do których zaliczamy wietrzenie, wszelkiego rodzaju erozje i powierzchniowe ruchy masowe

• Transport rozdrobnioniego materiału

• Akumulacje- gromadzenie materiału

PROCESY WEWNĘTRZNE

Procesy wewnętrznesą wywoływane czynnikami pochodzącymi z wnętrzna ziemi, a ich działalność od wnętrza ku powierzchni skorupy objawia się np. powstawaniem stożków wulkanicznych, trzęsienia ziemi czy tworzeniem się skał magmowych i metamorficznych

Do procesów wewnętrznych należą:

• Plutonizm

• Wulkanizm

• Ruchy skorupy ziemskiej(tzw.diastrofizm)

• Metamorfizm

PROCESY MAGMOWE (MAGMATYZM)- polegają na tworzeniu się w głebi skorupy ziemskiej ognistopłynnego stopu tzw.magmy i jej wędrówce z głebi ku powierzchni ziemi.

Podział magmy:

• kwaśne, zawierające ponad 65% krzemionki

• obojetne, zawierające 55-65 % krzemionki

• Zasadowe, zawierające poniżej 55% krzemionki oraz znaczne ilości tlenków metali(żelaza i magnezu)

Intrudowanie- proces wciskania się magmy w otaczające ognisko magmowe skały, a zwłaszcza w pęknięcia i szczeliny; utworzone formy w ten sposób nazywamy intruzjami.

Plutonizm- procesy magmowe zachodzące w głębi skorupy ziemskiej

Wulkanizm- procesy wywołane intruzją magmy, pojawiające się na powierzchni ziemi.

Wypływ lawy może być: punktowy lub liniowy, gdy produkty wulkaniczne wydobywają się przez podłużną szczelinę. Wyrażnia się zatem erupcje centralne i linearne.

Produktami erupcji mogą być ciała: ciekłe(lawa), stałe(materiał piroklastyczny) i gazowe.

Gejzery- powstają w koncowej fazie działalności wulkanu, są to gorące źródła, w których okresowo, rytmicznie wyrzucana jest na powierzchnię gorąca woda i para wodna.

Występowanie wulkanów:

• W strefie śródziemnomorskiej

• Wzdłuż wybrzeża Pacyfiku

• W Polsce(wulkany wygasłe): Góra Świętej Anny k.Opola, Góra Żar k.Czorsztyna

Skały magmowe

Powstają w wyniku plutonizmu i wulkanizmu. Są to skały, które jako pierwsze powstały na ziemi, powstają również współcześnie. Z nich to głównie zbudowana jest litosfera.

Podział ze względu na genezę(sposób powstawania)na:

• Głębinowe- minerały widoczne w skale; brak jakiegokolwiek uporządkowania w ich ułożeniu

• Żyłowe- minerały widoczne w skale; brak jakiegokolwiek uporządkowania w ich ułożeniu

• Wylewne- nie maja struktury jawnokrystalicznej, spotyka się w nich strukturę skrytokrystaliczną, w której kryształy widoczne są pod mikroskopem, bądź bezpostaciową, w której brak kryształów

Podział ze względu na skład mineralny:

• Kwaśne-zawierają ponad 10% minerału kwarcu(SiO₂)

• Obojetne- zawierają do 10% kwarcu i brak skaleniowców(glinokrzemianów)

• Zasadowe- nie zawierają kwarcu, natomiast zawierają skaleniowce

RUCHY SKORUPY ZIEMSKIEJ

Objawami ruchliwości skorupy ziemskiej są trzęsienia ziemi, a także wydźwignięte w przeszłości spękane i pofałdowane góry.

Zmiany linii brzegowej mórz są związane z ruchami zanurzającymi lub wynurzającymi. Gdy kontynent się obniża, wówczas morze wkracza na ląd- mówi się wówczas o transgresji. W przypadku zaś podnoszenia się lądu następuje wycofywanie się morza, czyli regresja.

Ze względu na przyczyne powstawania dzielimy ruchy skorupy ziemskiej na:

• Lądotwórcze-epejrogeniczne

• Górotwórcze-orogeniczne

• Trzęsienia ziemi

1. Ruchy lądotwórcze

Są to powolne, pionowe ruchy kontynentów lub ich części i mogą być wznoszące lub obniżające. Przypuszcza się, iż bezpośrednią ich przyczyną są zakłócenia równowagi mas sklanych w obrębie litosfery.

• Ruchy wynurzające: Skandynawia wynurza się z prędkością od 3mm do 11 mm na rok

• Ruchy obniżające: wybrzeża Niemiec obniżają się do 3,7 mm/rok; wybrzeża Holandii 1-2,6 mm/rok

1. Ruchy górotwórcze

To pionowe i poziome ruchy skorupy ziemskiej objawiające się na znacznym obszarze litosfery i powodujące tworzenie nowych łańcuchów górskich.

1. Trzęsienia ziemi

Są to gwałtowne i krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej wywołane przesunięciami mas skalnych w litosferze. Przesunięcia lub uderzenia w ciałach sztywnych wytwarzają drgania rozchodzące się w postaci fal sprężystych podłużnych i poprzecznych, w przypadku trzęsienia ziemi nazywamy je falami sejsmicznymi.

Hipocentrum lub ognisko trzęsienia to miejsce, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne we wszystkich kierunkach.

Bezpośrednio nad hipocentrum znajduje się epicentrum, czyli miejsce na powierzchni ziemi o najsilniejszym wstrząsach. Im dalej od epicentrum tym siła wstrząsu jest mniejsza.

Przyczyny trzęsienia ziemi:

• Trzęsienie ziemi tektoniczne- najczęściej na obszarach młodych gór, zwłaszcza na liniach dużych uskoków. Na obszarach tych odbywają się niewielkie ruchy, a masy skalne mogą ulegać gwałtownym przemieszczeniom

• Trzęsienie ziemi wulkaniczne- towarzyszą wybuchom wulkanów i są związane z wędrówką magmy w skorupie ziemskiej

• Trzęsienia ziemi tzw. zapadowe- powstają w wyniku zarywania się stropów jaskiń krasowych i wyrobisk górniczych

Trzęsienia ziemi występują: na obszarach młodych gór i rowów oceanicznych, tam gdzie nie została osiągnięta równowaga mas skalnych w obrębie litosfery. Najczęściej zjawiska te są spotykane w strefie pasa śródziemnomorskiego wraz z Himalajami oraz wzdłuż Pacyfiku.

METAMORFIZM I SKAŁY METAMORFICZNE

Metamorfizm- proces zachodzący w głębi skorupy ziemskiej i polegający na przeobrażeniu skał pod wpływem oddziaływania na nie wysokich temperatur i ciśnienia. Przyczyna powstawania metamorfizmu są intruzje magnetyczne oraz ruchy skorupy ziemskiej.

1. Metamorfizm kontaktowy- podczas wdzierania się magmy w górne warstwy skorupy ziemskiej skały, znajdujące się w jej sąsiedztwie, ulegają przeobrażeniu głównie pod wpływem wysokiej temperatury

2. Metamorfizm dynamiczny- wywołany głównie ciśnieniem; duże ciśnienie, pod wpływem którego skały ulegają przeobrażeniu jest wywołane ruchami skorupy ziemskiej

3. Metamorfizm regionalny- ciśnienie i temperatura działają jednocześnie na znacznych obszarach.

Wyróżniamy strefy przeobrażeń(ze względu na głębokość):

1. Płytka(epigona) 6-10km; 100-300^oC

2. Pośrednia(mezozona) 300-500 ^oC

3. Głęboka(kata zona) do 800 ^oC; ciśnienie zanika

Do najpospolitszych skał metamorficznych należą:

• Gnejsy, powstające z kwaśnych skał magmowych

• Łupki metamorficzne, powstające ze skał magmowych i osadowych klastycznych

• Marmury powstające ze skał węglanowych