T: Konstytucja 3 maja i wojna w obronie konstytucji

Konstytucja 3 maja 1791r była dziełem obozu królewskiego i przeciwnicy utrzymywali iż została przyjęta niezgodnie z istniejącym prawem: nie było kworum, gdyż część posłów nie wróciła ze świąt na obrady, łamała zasadę gwarancji praw kardynalnych na których straży stała caryca Katarzyna II ( została przyjęta bez jej zgody).

Konstytucja tworzyła w Rzeczpospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej a także likwidowała wszelkie odrębności między Polską i Litwą. Nastąpiła pełna unifikacja z Litwą. W związku z tym ten akt można traktować jako ostatnią unie polsko-litewską. Wprowadzała zapis iż najwyższym organem ustawodawczym jest sejm wybierany na 2-letnią kadencję i głosujący w oparciu o większość ( zniesiono liberum veto). Sejm składał się z Izby poselskiej ( 204 posłów) i senatu ( 102 senatorów).

Najwyższym organem władzy wykonawczej był król i podporządkowany mu rząd - Straż Praw ( w jej skład wchodziło 5 ministrów). W tekście konstytucji znalazło się prawo o sejmikach ( usuwało z sejmików i sejmu walnego – gołotę ( drobną szlachtę)) a także ustawę o miastach królewskich.

Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i pierwszą na świecie ( W Stanach 1787r ). Przeciw konstytucji 3 maja wystąpiła część magnaterii związana z Nową Familią ( republikanie). Zebrali się oni w majątku Szczęsnego Potockiego w Targowicy w woj. Wrocławskim i ogłosili konfederacje przeciw konstytucji. Wśród konfederatów byli Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Józef Ankiewicz, biskupi Jozef i Szymon Kossakowscy i inni. Targowica – symbol największej zdrady narodowej.

Targowica zyskała poparcie carycy Katarzyny II i po akcie ogłoszenia konfederacji 14 maja 1792 rozpoczęły się działania zbrojne- 18 maja 1792.

Wojna w obronie konstytucji zadecydowała o upadku Rzeczpospolitej .

Wojna w obronie konstytucji

18 maja 1792 100tys. armia rosyjska wkroczyła na Litwę i rozpoczęła działania zbrojne.

Rosjanie terytorium Litwy zajęli do czerwca 1792r m.in. dzięki biernej postawie księcia Ludwika Wittenberskiego. Armią koronną dowodził książę Józef Poniatowski, który na Wołyniu 18 czerwca 1792r zwyciężył Rosjan w bitwie po Zieleńcami.

Po tej bitwie król ustanowił order virtuti militari. Kolumny Rosjan zmierzały ku linii rzeki Bug i próbował je powstrzymać gen. Tadeusz Kościuszko. 18 lipca 1792r Kościuszko ponosi klęskę w bitwie pod Dubienką i Rosjanie mają otwartą drogę ku Warszawie. Na wieść o klęsce dochodzi do kryzysu politycznego, a król Stanisław August Poniatowski prowadzi tajne rokowania z wysłannikiem carycy Jakubem Bułhakowem.

24 lipca 1792r król podejmuje edycje o przystąpieniu do Targowicy i zakończeniu działań zbrojnych m.in. caryca przyrzekła mu iż nie dojdzie do rozbioru Polski a po jego śmierci tron miał przejąć jej wnuk.

W momencie podejmowania tej decyzji armia polska zachowała zdolności bojowe ( ok. 44 tys. ludzi pod wodzą księcia Stanisława Augusta Poniatowskiego). Na wieść o rozkazie króla o kapitulacji wielu oficerów i dowódców udało się na emigrację m.in. książę Józef Poniatowski, gen. Tadeusz Kościuszko i twórcy konstytucji Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki .

Skutki wojny

Caryca nie dotrzymała wcześniejszych obietnic i doszło do II rozbioru, który stworzył z Rzeczpospolitej „państwa kadłubowe”, całkowicie zależne od Rosji i Prus. Nastąpi upadek konstytucji 3 maja i władzę przejmą Targowiczanie , którzy utworzą konfederację grodzką .Wśród Polaków dojdzie do całkowitego upadku autorytetu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego określany mianem zdrajcy . Elity wojskowe i polityczne udadzą się na emigrację. 23 stycznia 1793 dwa państwa Rosja i Prusy króla Fryderyka Wilhelma II zawrą traktat rozbiorowy i Rzeczpospolita utraci m.in. Gdańsk Toruń całą Wielkopolskę i część Mazowsza. A Rosja uzyska Podole i część Białorusi. Po tym rozbiorze państwo będzie liczyło 227 tys. km² , 4,4 mln ludności. Będzie to państwo bez dostępu do morza, gdzie realną władzę będzie miał ambasador Rosji a nie król będący już marionetką.

Pojęcia

Konfederacja- zawiązana na sejmie rozbiorowym w Grodnie ( do 23 listopada 1793). Na czele stali Józef i Szymon Kossakowscy, a także hetman Piotr Ożerowski . Konfederaci znieśli konstytucję 3 maja, a także doprowadzili do zatwierdzenie II rozbioru Polski .

Temat: Geneza, Przebieg i Skutki insurekcji Kościuszkowskiej .

Plan pracy:

z. merytoryczna- przygotowanie do powstania środowisk emigracyjnych i wybuch powstania, ważniejsze wydarzenia militarne i skutki insurekcji- III rozbiór Polski i upadek państwa na okres 123 lat.

z. chronologiczny- wydarzenia z 1794r

z. terytorialny- działania związane z insurekcją objęły ziemie Rzeczpospolitej a także ziemie wchodzące w skład państw zaborczych Prus, Rosji i Austrii.

Rozwinięcie

1 Geneza i początek insurekcji kościuszkowskiej w Krakowie, Wilnie i na terenie Warszawie .

2 Insurekcja a przyszły kształt ustrojowy państwa i rozprawa z Targowicą.

3 Upadek insurekcji i III rozbiór Polski, działalność emigracyjnych organizacji we Francji ( agenacji i deputacji)

Faktyczne rządy sprawował ambasador Rosji Josif Ingelstron. Część byłych dowódców armii i działaczy przebywała na emigracji w Lipsku, m.in. Tadeusz Kościuszko, Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki. Tam zaczęto tworzyć plany wywołania powstania. Tymczasem spisek powstał też w kraju w armii na czele staną gen Ignacy Działyński. Ingelstron na wieśc o powstaniu wydał rozkaz reorganizacji oddziałów i ich rozbrojenia. Nie posłuchał tego oddział brygadiera Antoniego Madalińskiego ( 1300 ludzi), który z Ostrołęki rozpoczął marsz w kierunku Krakowa i zajął 19 marca 1794r Opoczno, a następnie Końskie.

Na wieść o tych wydarzeniach T. Kościuszko obawiając się iż Madaliński może stać się wodzem powstania, przybył do Krakowa i 24marca 1794r ogłosił na rynku akt powstania obywateli i mieszkańców woj. Krakowskiego. Przyjął też tytuł Naczelnika powstania. Wokół niego zaczęła się tworzyć armia do której przystąpili też chłopi ( ok. 2 tys. kosynierów). Mając siły liczące ok. 6 tys. ludzi Kościuszko rozpoczął marsz ku Warszawie. W tym samym mniej więcej czasie dochodzi do insurekcji w Wilnie ( 16 kwietnia 1794r) i w warszawie ( 17 kwietnia 1794r). Przy okazji niepokoje istnieją w Wielkopolsce, gdzie dojdzie do Powstania Wielkopolskiego, a jego dowódcą wojskowym gen. Henryk Dąbrowski zdobędzie Gniezno, a potem wkroczy m.in. do Bydgoszczy. Cały kraj ogarnie walka z Rosjanami i Prusakami i jej głównym celem będzie odzyskanie niepodległości a także reforma ustrojowa państwa.