4.1. Pojęcie nierówności i stratyfikacja klasowa
W społeczeństwie zdarza się, że niektórzy ludzie mają więcej niż inni – więcej pieniędzy, prestiżu, władzy oraz więcej tego wszystkiego, co jest cenne dla człowieka. Tego rodzaju nierówności tworzą w społeczeństwie różnego rodzaju podziały – np. podziały związane z wiekiem, płcią, zamożnością, władzą albo jeszcze innymi dobrami. Osoby, które znajdują się na szczycie tych podziałów chcą zachować swoją pozycję, przewagę i przywileje, a te, które znajdują się u ich stóp chcą mieć więcej i żyją w stanie ciągłego gniewu i frustracji.
Nierówność jest więc stałym źródłem napięć w społeczeństwie ludzkim. Jest także źródłem energii napędzającej ruchy społeczne, protesty, zamieszki czy rewolucje. Społeczeństwa mogą przez pewien czas trzymać pod kontrolą te siły, ale jeśli wciąż utrzymują się bardzo duże nierówności, te napięcia i konflikty mogą zdominować życie społeczne.
POJĘCIE NIERÓWNOŚCI
System nierówności istnieje wówczas, kiedy pewne kategorie społeczne ludzi otrzymują więcej cenionych w danym społeczeństwie dóbr aniżeli inne kategorie, albowiem wartościowe dobro – władza, bogactwa materialne, prestiż i szacunek, zdrowie, wykształcenie, itp. – rzadko są rozdzielane równo.
Jak już wspomniałam wcześniej - jedni dostają więcej niż inni, a posiadanie określonych dóbr staje się wyróżnikiem danej kategorii, np.:
Subpopulacje etniczne różnią się od siebie nie tylko z powodu swych tradycji kulturowych, ale także dlatego że każdej z nich przypada tzw. inny kawałek tortu złożonego z różnych dóbr.
Niewykwalifikowani robotnicy różnią się od wykształconych pracowników umysłowych nie tylko charakterem wykonywanej pracy, ale także ilością cenionych dóbr, jakie za tę pracę otrzymują.
Mężczyźni i kobiety różnią się od siebie nie tylko cechami biologicznymi, ale także udziałami w poszczególnych dobrach, co potęguje lub tylko utwierdza owe różnice biologiczne. Jeśli jesteś kobietą to złości cię uprzywilejowanie mężczyzn na rynku pracy i w polityce, jeśli jesteś mężczyzną, zdajesz sobie sprawę ze zmian, jakie dokonują się w zakresie dystrybucji dóbr, zdajesz sobie sprawę z tego, że twój udział w dobrach typu praca, dochody, prestiż czy władza jest coraz bardziej równy udziałowi kobiet.
Nierówności stanowią ważną siłę w każdym społeczeństwie, warto im się bliżej przyjrzeć.
STRATYFIKACJA KLASOWA
Samo pojęcie stratyfikacji to ogólny termin do opisywania społeczeństwa, które:
Rozdziela w sposób nierówny dochody, władzę, prestiż i inne wartościowe dobra
Oraz tworzy odrębne klasy, w których członkowie różnią się między sobą pod względem kulturowym, behawioralnym i organizacyjnym.
Stopień stratyfikacji określony jest przez to, jak nierówno rozdzielone są dobra, jak bardzo wyróżniają się klasy społeczne, jak duża mobilność istnieje pomiędzy nimi i jaka jest ich trwałość, niezmienność.
W systemie kastowym, takim jak np. w Indiach, występuje wysoki stopień stratyfikacji, ponieważ ludzie rodzą się w jakieś klasie bądź „kaście”, która posiada całkiem inne udziały w liczących się dobrach aniżeli pozostałe kasty i z której na ogół nie można wyjść.
W systemie klas otwartych takim jak zachodnie demokracje, granice między klasami są nieostre i zmienne, a przejście z jednej do drugiej jest możliwe. Tak więc jako członek społeczeństwa mającego bardziej otwarty system klasowy właśnie pracujesz nad tym, aby poprawić swoją pozycję klasową, która zapewniła ci rodzina albo też próbujesz utrzymać dotychczasową. My, jako studenci, ciężko pracujemy nad dobrymi wynikami na studiach, ponieważ zdajemy sobie sprawę, że w dużym stopniu od wykształcenia zależy rodzaj przyszłej pracy, dochody, prestiż, udział we władzy.
ANALIZA STRATYFIKACJI
Stratyfikacja ma spore znaczenie dla dynamiki społeczeństwa, dlatego jest przedmiotem zainteresowania socjologii od chwili powstania tej dyscypliny. Warto zatem zapoznać się z różnymi poglądami na ten temat, począwszy od teorii konfliktów Karola Marksa i Maxa Webera.
Karol Marks
Karol Marks (1848) przedstawił stosunkowo prostą teorię stratyfikacji. Jego zdaniem ci, którzy posiadają w społeczeństwie środki produkcji (materiały, narzędzia potrzebne do wytwarzania dóbr) mogą kontrolować ośrodki władzy, symbole kulturowe, pracę i styl życia innych ludzi. Wynika z tego zależność, iż we wszystkich społeczeństwach istnieje podstawowe napięcie między właścicielami, a tymi, którzy środków produkcji nie posiadają – niezależnie od tego, czy są to wieśniacy i szlachta, czy też kapitaliści czy robotnicy. Ci, którzy posiadają lub kontrolują środki produkcji, mają władzę, dlatego mogą manipulować symbolami kulturowymi, tworzyć ideologie uzasadniające posiadaną przez nich władzę i przywileje, a zarazem negujące roszczenia innych do własności i władzy. Gdy zajdzie taka potrzeba, potrafią zastosować przymus fizyczny i represję wobec tych, którzy kwestionują ich stan posiadania i prawo do rządzenia.
Marks uważał, że ten podstawowy konflikt interesów między posiadającymi własność i władzę, a pozbawionymi tych przywilejów prowadzi w sposób nieunikniony do sytuacji, w której może dojść do rewolucji wywołanej przez tych, którzy pozbawieni są wpływu na wyniki własnej pracy, niewiele posiadają i nie mają żadnego udziału we władzy.
A w jaki sposób konflikt interesów może przerodzić się w otwarty konflikt, który zmienia zasadę podziału dóbr oraz istotę systemu klasowego likwidując tym samym wszelkie podziały klasowe? Marks uważa, że osoby posiadające i kontrolujące środki produkcji, miałyby „siać ziarno własnej destrukcji” polegające na stworzeniu przez te osoby warunków, które umożliwiłyby mniej uprzywilejowanym najpierw uświadomienie sobie własnego interesu w redystrybucji własności i władzy, a następnie ich mobilizację polityczną w celu zmiany systemu. PRZYKŁAD analiza kapitalizmu – burżuazja (właściciele środków produkcji) vs. proletariat (robotnicy)
Jednak wydarzenia współczesne nie całkiem potwierdzają przewidywania Marksa, co nie oznacza, że powinniśmy w całości odrzucić jego koncepcję. Kilka spostrzeżeń warto wspomnieć, jak m.in.: stratyfikację powinno ujmować się w kategoriach ekonomicznych, zwłaszcza zaś stosunku ludzi do środków produkcji. Ci, którzy posiadają i kontrolują własność, a głównie środki produkcji, są w stanie wpływać na kształt ludzi należących do klas nieuprzywilejowanych. Stratyfikacja klasowa w sposób nieuchronny prowadzi do konfliktu interesów i redystrybucji pieniędzy i własności.
Max Weber
Max Weber (1992) przez całe swoje życie krytykował Karola Marksa, niemniej jednak on także zaproponował konfliktową teorię stratyfikacji. Główna różnica między nimi polegała na tym, że Weber ujmował stratyfikację jako zjawisko wielowymiarowe. Według niego nierówność dotyczy trzech wymiarów:
Klas
Grup statusu społecznego (stanów)
Partii.
Klasy tworzone są przez zróżnicowany popyt ludzi na pracę, dochody, dobra konsumpcyjne, odpowiedni poziom materialnego dobrobytu. Pojęcie to przypomina nieco Marksistowską koncepcje klas, które są określone przez stosunek ich członków do środków produkcji, ale podstawowa różnica między nimi polega na tym, że zdaniem Webera może istnieć wiele różnych klas, a posiadanie własności jest tylko jedną z podstaw ich tworzenia się. Społeczeństwo nie jest zatem złożone tylko z tych, co mają i z tych co nie mają. Wg Webera ma bardziej złożony i zróżnicowany system klas.
Partie stanowią organizacje władzy, lec w przeciwieństwie do koncepcji Marksa nie zależą bezpośrednio od stosunku do własności środków produkcji. Członkowie danego społeczeństwa mogą posiadać władzę, nie dysponując wielką własnością i odwrotnie. Władza często jest wykorzystywana wcale nie w interesie klas posiadających (np. armia i jej elity rzadko są posiadaczami środków produkcji czy wielkich majątków, to samo dot. wpływowych polityków).
Grupy statusu społecznego są to kategorie społeczne i więzi pomiędzy tymi, których łączą podobne symbole kulturowe, gusty, poglądy, styl życia i którzy w rezultacie cieszą się podobnym szacunkiem, uznaniem, prestiżem. I chociaż grupy statusu społecznego (stany) mogą być odbiciem stanu posiadania oraz udziału we władzy ich członków to jednak stanowią oddzielną podstawę stratyfikacji (PRZYKŁAD – elity profesorów wyższych uczelni często mają grupowe związki z ludźmi majętnymi i posiadającymi władzę, ale sami profesorowie rzadko dysponują większą własnością bądź władzą). Tak więc dla Webera nie liczą się tylko stosunki ekonomiczne, ale także związane ze stratyfikacją hierarchia władzy i przynależność do grup statusu społecznego.
Mimo kilku istotnych różnic analiza teorii konfliktów Webera bardzo przypomina teorię Marksa. Wewnątrz i pomiędzy różnymi klasami, partiami i grupami statusu społecznego trwa nieustający konflikt, ale żeby zaczął on obejmować całe społeczeństwo musi dojść do:
Wytworzenia silnych wzajemnych zależności pomiędzy klasami, partiami i grupami statusu społecznego (oznacza to, że elity wszędzie są te same)
Ogromnej dysproporcji w dostępie do dóbr między tymi, którzy zajmują najwyższe i najniższe pozycje w tych skonsolidowanych hierarchicznych strukturach
Nikłych szans na przemieszczanie się w górę każdej z tych trzech struktur
Kiedy występują wszystkie te czynniki, wówczas może pojawić się charyzmatyczny przywódca, która głosi ideologię rewolucyjną i mobilizuje uciskanych do podążania drogą konfliktu i redystrybucji własności, władzy i prestiżu. W tym miejscu Weber głosi teorię bardzo podobną do Marksa, jednak z pewnymi istotnymi zastrzeżeniami, takimi jak:
Nie musi dochodzić do wysokiej korelacji między przynależnością do klas, grup statusu społecznego i partii, przy czym upierałby się Marks. Podobnie, nie zawsze występuje wielka dysproporcja w zakresie posiadanych dóbr, czy też niska mobilność w obrębie tych struktur.
Nawet jeśli występują te trzy wcześniej wymienione czynniki – duża korelacja przynależności, wielka dysproporcja i niska mobilność – to wcale nie musi dojść do rewolucji. Rewolucja zależy powiem od przypadku, czy pojawi się charyzmatyczny lider i czy powiedzie się jego misja.
Stratyfikacja funkcjonalna – Kingsley Davis, Wilbert Moore (1945); Parsons (1953)
Weber i Marks widzieli stratyfikację jako przyczynę napięć oraz, przynajmniej potencjalnie, konfliktów pomiędzy tymi, którzy różnią się pod względem ilości posiadanych dóbr. Istnieje jednak także inne spojrzenie na stratyfikację jako czynnik integrujący społeczeństwo.
Zdaniem Davisa i Moore’a i innych zwolenników funkcjonalizmu, nierówności mogą być związane z istniejącymi w danym społeczeństwie najważniejszymi funkcjonalnymi potrzebami, czy też wymaganiami.
Hipoteza Davisa-Moore’a głosi, że jeśli jakaś rola w społeczeństwie ma znaczenie funkcjonalne i trudno ją odgrywać, ponieważ wymaga wysokich kwalifikacji, to gwarantuje ona większy dostęp do cenionych dóbr – pieniędzy, władzy, wpływów, prestiżu. Przy czym muszą być spełnione oba warunki – znaczenia funkcjonalnego i trudności w jej pełnieniu. (PRZYKŁAD – zawód śmieciarza jest funkcjonalnie istotny – wyobraźmy sobie świat bez ludzi, którzy zajmują się usuwaniem śmieci – nie wymaga wysokich kwalifikacji i łatwo ją wykonywać – krytyka tej hipotezy; PRZYKŁAD – dla kontrastu: pozycja lekarza jest zarazem funkcjonalnie istotna i wymaga wysokich kwalifikacji, dlatego zgodnie z hipotezą Davisa-Moore’a musi być wysoko wynagradzana). Zatem nierówność jest sposobem motywowania osób wykształconych do wykonywania w społeczeństwie ważnych funkcjonalnie i wymagających wysokich kwalifikacji prac.
Jednakże teorie funkcjonalistyczne są głośno krytykowane za jedną istotną wadę: usprawiedliwiają one istnienie nierówności w społeczeństwie, sprawiając wrażenie, że ci, którzy weszli w posiadanie dóbr wartościowych, zawsze na nie zasługują z powodu swoich kwalifikacji i funkcjonalnego znaczenia. W rzeczywistości, argumentują krytycy, ludzie zdobywają owe dobra dzięki szczęściu, nadużywaniu władzy, korupcji, tradycji oraz innym procesom, które niewiele mają wspólnego ze znaczeniem funkcjonalnym czy talentem (Tumin, 1953, 1967).
INNE
Niektóre z nowszych teorii próbują ujmować stratyfikację z bardziej odległej perspektywy historycznej, sięgając do czasów myśliwych i zbieraczy, następnie przechodząc do coraz bardziej złożonych społeczeństw.
Teoria Gerharda-Lenskiego (1966) głosi, że stratyfikacja jest wynikiem wzrostu produkcji ekonomicznej, który prowadzi do powstawania nadwyżek zasobów materialnych znacznie przekraczających podstawowe potrzeby. W miarę jak nadwyżki te powiększają się, wzrasta zdolność do utrzymywania osób nieproduktywnych; niektóre z nich potrafią siłą przywłaszczać sobie te nadwyżki i w ten sposób tworzą dla siebie przywileje. Tak więc przywileje i władza łączą się ze sobą: właściciele dóbr potrafią używać władzy do powiększania swojego bogactwa, z drugiej zaś strony osoby posiadające władzę mogą używać jej do przejęcia nadwyżek i zdobycia w ten sposób majętności i prestiżu. Ale wraz z rozwojem industrializacji ów długotrwały proces historyczny zostaje, do pewnego stopnia, odwrócony. Albowiem ci, którzy pozbawieni są przywilejów, zaczynają mobilizować się i przeciwstawiać nadużyciom władzy i grabieży nadwyżek ekonomicznych; zmuszają oni organizacje władzy do przyjęcia bardziej demokratycznych form, najczęściej bez wywoływania wielkich rewolucji. Rezultatem tego jest doprowadzenie do pewnej redystrybucji bogactw za pomocą progresywnego systemu podatkowego, który nakłada wyższe podatki na bogatszych. Dochody z podatków są następnie przeznaczane na oświatę, opiekę zdrowotną, opiekę społeczną i tworzenie miejsc pracy dla mniej uprzywilejowanych. Ale proces ten nie jest zbyt skuteczny, ponieważ ludzie walczą z podatkami i manipulują opinią publiczną, aby przekonać mniej uprzywilejowanych, że wysokie podatki nie leżą w ich interesie.
Jeśli zastanowić się nad własną lub swoich rodziców bądź znajomych wrogością wobec podatków, zrozumieć można, jak skuteczna jest ta manipulacja. (PRZYKŁAD - jest to jedna z przyczyn, dla której w Stanach Zjednoczonych istnieją największe nierówności w porównaniu z resztą świata uprzemysłowionego, a zarazem najniższe podatki.)
DODATKOWE MATERIAŁY:
Nierówności społeczne - są nierównością struktury społecznej, na nierównym podziale dochodów i prestiżu społecznego (nierówny podział dóbr materialnych, a także niematerialnych w społeczeństwie).
Rodzaje nierówności społecznych:
nierówność polityczna - nie ma bezwzględnej równości ludzi wobec prawa, tzn. pewni ludzie lub grupy osób są ponad prawem oraz nie ma równości w statusie obywatelskim
nierówność ekonomiczna - rozkład dochodów w danym społeczeństwie czy mówiąc inaczej rozmiar nierówności dochodowych
nierówność społeczna - nierówne możliwości kształcenia /np. między młodzieżą miejską i wiejską, nierówne szanse na lepsze pozycje społeczne, nierówne nagrody za podobny wkład jednostki na rzecz społeczeństwa
Stratyfikacja społeczna "uwarstwienie społeczne" - pojęcie wyrażające fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania. Mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych, jakimi są: władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie, zdrowie. Mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa.
Podstawowe systemy stratyfikacji społeczeństw ludzkich:
niewolnictwo - zjawisko społeczne, którego istotą jest stosunek zależności, polegający na tym, iż pewna grupa ludzi (niewolnicy) stanowi przedmiot własności innych osób, grup ludzi (rodzina, plemię itd.), lub instytucji (państwo, świątynia itp.), którzy mogą nimi swobodne rozporządzać
system kastowy - rodzaj systemu stanowego, wiążący się przede wszystkim z kulturami subkontynentu indyjskiego i zapisaną w hinduizmie wiarą w reinkarnację. Jednostki, które nie przestrzegają rytuałów i obowiązków swojej warstwy, w następnym wcieleniu (inkarnacji) odrodzą się w niższej warstwie społecznej. System kastowy określa dozwolone formy kontaktowania się członków hierarchii społecznej
system stanowy - ustrój polityczny, w którym istnieją dokładnie zdefiniowane grupy społeczne, mające określone prawa i obowiązki. Zwykle w systemie tym ludzie są przypisywani do określonych stanów z urodzenia, a możliwości przechodzenia z jednego stanu do drugiego są ograniczone do minimum
system klasowy – można zmienić pozycję określoną przy urodzeniu, klasa to wielka kategoria ludzi o podobnym statusie ekonomicznym, który ma wpływ na ich życie (status – poziom zamożności, zawód)
Ruchliwość społeczna (mobilność społeczna) - to przemieszczanie się jednostek społecznych lub kategorii społecznych w strukturze społecznej.
Według J. Szczepańskiego - "Ruchliwość społeczna polega na zmianie pozycji społecznej w tej samej zbiorowości lub też na przeniesieniu się do innej zbiorowości i zajęciu tam innej pozycji. Zmieniać pozycje mogą jednostki, grupy, kategorie zawodowe, społeczności lokalne”
Rodzaje ruchliwości społecznych:
ruchliwość pozioma (horyzontalna) - to przemieszczanie się jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii (zmianą miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania)
ruchliwość pionowa (wertykalna) - to ruchliwość społeczna określająca przechodzenie w dół (degradacja) lub w górę (awans społeczny) względem struktury klasowej, klasowo-warstwowej czy ogólnie w hierarchii społecznej
ruchliwość wewnątrzpokoleniowa - to przemieszczanie się jednostek lub grup między poziomami hierarchii poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji przez jednostki, nabywanie majątku czy zdobywanie wyższego wykształcenia
ruchliwość międzypokoleniowa - to ruchliwość całych kategorii społecznych względem pozycji zajmowanych przez ich rodziców, np. ruchliwość międzypokoleniowa nauczycieli, księży
ruchliwość strukturalna - to rodzaj ruchliwości wynikający ze zmiany składu społeczno-zawodowego kolejnych pokoleń
ruchliwość wymienna (cyrkulacyjna)
Klasa społeczna- jeden z podstawowych terminów służących do określania stratyfikacji społeczeństwa. Sposoby ujmowania struktury klasowej w socjologicznej refleksji nad funkcjonowaniem życia społecznego były i są dość zmienne, można jednak wskazać w nich pewne wspólne, przyjmowane zazwyczaj implicite /w sposób milczący/ założenia. Część założeń służących do analizy struktur klasowej formułowana jest jednak wprost /explicite/. Struktura społeczna widziana z perspektywy struktury . klasowej stanowi zatem określony układ stratyfikacyjny, oparty na relacjach nadrzędności i podporządkowania. Relacje te zaś odnosić się mogą zarówno do bogactwa, przywileju, władzy czy prestiżu (ogół klas i warstw społecznych ułożonych względem siebie)
Najważniejsze założenia:
ludzie należący do różnych klas są "wyżej" lub "niżej" względem siebie z punktu widzenia jakiejś istotnej cechy położenia społecznego /dochodu/
skupiają one na ogół ludzi o odrębnych a niekiedy nawet przeciwstawnych interesach
ludzie należący do różnych klas różnią się między sobą treściami świadomości a więc przede wszystkim przekonaniami na temat swojej przynależności grupowej /klasowej/
klasy stanowią przykład zbiorowości względnie izolowanych w stosunku do innych zbiorowości (kontakty towarzyskie i społeczne)
Podstawowe schematy ujmowania struktury klasowej (układ klasowy – pozycja w społeczeństwie określana przez kryterium ekonomiczne):
I - schemat dychotomiczny /dwudzielny/, w którym dwie klasy ułożone są względem siebie biegunowo, obdarzone przeciwstawnymi cechami, w schemacie tym struktura klasowa przybiera postać przeciwstawień: "rządzący - rządzeni", "bogaci - biedni", "ci co na górze - ci co na dole" itp.
II - schemat gradacyjny stratyfikacyjny /stopniowalny/, w schemacie tym społeczeństwo przedstawione jest jako wieloczłonowy układ klas, z których każda jest pod tym samym względem niższa lub wyższa
gradacja prosta, w której posługujemy się jednym kryterium szeregowania klasowego np. kryterium dochodu
gradację syntetyczną, niemożliwość jednoczesnego stosowania wielu kryteriów szeregowania
Płaszczyzny badań struktur społecznych według Maxa Webera /1864 - 1920/:
na płaszczyźnie ekonomicznej, np. w obrębie dochodu lub bogactwa
na płaszczyźnie społecznej, np. prestiżu, szacunek społeczny
na płaszczyźnie politycznej, np. nierównego udziału we władzy, jako wszelkie zwierzchnictwo i kierowanie działaniami ludzkimi oraz jako możliwość narzucenia przez działającą jednostkę swojej woli innym jednostkom
Klasy/warstwy społeczne według W. L. Warnera (analiza życia społecznego w małym miasteczku /17 tys. mieszkańców/ Newburry Port w Nowej Anglii, w publikacjach występuje ono pod kryptonimem "Yankee City"):
dwie warstwy wyższe - wyższą i niższą /upper - upper i lower - upper/
dwie warstwy średnie - wyższą-i niższą /upper - middle i lower - middle/
dwie warstwy niższe - wyższą i niższą / upper - lower i lower - lower/ - working class
III - schemat funkcjonalny, zgodnie z którym w strukturze społecznej występuje kilka klas różniących się między sobą funkcjami społecznymi jakie pełnią w życiu społecznym
IV - schemat marksistowski, struktura społeczna traktowana jest jako pochodna struktury ekonomicznej, samo zaś pojęcie klasy odnoszone jest do takich dużych grup ludzi, które wyróżniane są przede wszystkim na podstawie ich stosunku do własności środków produkcji /posiadają lub nie te środki/
Funkcjonalizm to w socjologii i antropologii jedna z ważniejszych orientacji badawczych, mająca znamiona paradygmatu (i za takowy uważana w typologii paradygmatów socjologicznych Burrella i Morgana), zapoczątkowana w badaniach antropologicznych Bronisława Malinowskiego i Alfreda Radcliffe-Browna w latach dwudziestych XX wieku, rozwijana później przede wszystkim przez Roberta K. Mertona, Talcotta Parsonsa, Jeffreya Alexandra i Niklasa Luhmanna.
Teoria ta opiera się na następujących założeniach:
społeczeństwo jest systemem składającym się z wzajemnie powiązanych części, z których każda pełni określoną funkcję w tym systemie (stąd nazwa "funkcjonalizm")
system społeczny jest w stanie dynamicznej równowagi
istniejące wewnątrz systemu napięcia mogą się utrzymywać nawet przez dłuższy czas, ale są one rozwiązywane
system ten ulega zmianom, ale w sposób stopniowy i ewolucyjny, największym zmianom ulegają społeczne makrostruktury, podczas gdy mikrostruktury społeczne i kulturowe pozostają zasadniczo niezmienione
cechą charakterystyczną tego systemu jest występowanie zróżnicowanych ról i pozycji społecznych, związanych ze zróżnicowanymi prawami i obowiązkami, oraz istnienie wspólnych norm i wartości. Aby system ten mógł trwać, muszą być spełnione następujące warunki: musi być zdolny do adaptacji, osiągnięcia celów, integracji i utrzymywania wzorców działania
system społeczny dąży do zachowania ładu, czyli prawidłowego funkcjonowania, tworzy więc pewną hierarchię.
W ujęciu funkcjonalnym, społeczeństwo postrzegane jest jako system wzajemnie powiązanych ze sobą elementów kulturowych, pełniących funkcje na rzecz równowagi całości. W nowszych koncepcjach teoretycznych (J. Alexander, N. Luhmann) zakłada się, że ład społeczny nie jest czymś koniecznym, bada się raczej warunki, w których społeczny system może zachowywać wewnętrzną równowagę.
Talcott Parsons wyróżnił trzy fazy ewolucji społeczeństwa: społeczeństwo pierwotne, przejściowe i nowoczesne. Podstawą stworzonego podziału były różnice stopnia zdolności do adaptacji i formy kontroli społecznej, a także tworzenie nowych systemów wartości, przystosowanych do coraz bardziej złożonych stosunków. Społeczną kontrolę nad ewolucją społeczną zapewnia kultura (pismo, prawo).
W opinii funkcjonalistów społeczeństwo tworzy pewną całość, które trzeba rozpatrywać jako ,,funkcjonalną jedność". Wszystkie systemy w ramach społeczeństwa są ze sobą powiązane - zmiana któregokolwiek z elementów może prowadzić do dezintegracji. Mimo to każdy system posiada wiele podsystemów, które są wyspecjalizowane do pełnienia określonych funkcji.
Teoria funkcjonalna usuwa z pola widzenia jednostkę jako indywidualność.
Analiza funkcjonalna i pojęcia z nią związane okazały się przydatne także do badania małych grup społecznych czy organizacji formalnych.