WPŁYW PROCESÓW EMOCJONALNYCH NA SPOSTRZEGANIE, PAMIĘĆ, MYŚLENIE I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW, DOKONYWANIE OCEN, PROSESY SPOŁECZNE

1.EKMAN

Warunkiem koniecznym powstania emocji jest pojawienie się sytuacji spostrzeganej jako pozytywna lub negatywna z punktu widzenia czyichś interesów. Dotyczy to wszystkich emocji, wobec braku pozytywnej lub negatywnej reakcji nie może być bowiem mowy o prawdziwej emocji.

Niezbędności przetwarzania informacji nie przeczy też szybkie pojawianie się emocji, czy też to, że czasami zaskakują one przeżywającą je osobę, owo przetwarzanie odbywa się bowiem z reguły poza świadomością człowieka.

Mniej oczywistym warunkiem koniecznym emocji jest wiedza.

Ogromnej wiedzy wymaga nawet radzenie sobie z najprostszymi wydarzeniami codzienności, chyb, że pozostajemy stale w tej samej, powtarzającej się sytuacji.

Psychologia poznawcza wskazała jak ogromne znaczenie ma nagromadzona wiedza nawet przy wykonywaniu najprostszych czynności. Konstrukcja robotów kończy się sukcesem tylko wtedy, gdy ich zadanie polega na powtarzającym się wykonywaniu tych samych czynności w bardzo zubożonym otoczeniu.

Minimalnym warunkiem koniecznym do powstania emocji jest wiedza niezbędna do tego by zdarzenia nabrały jakiegokolwiek( w tym pozytywnego lub negatywnego) znaczenia.

Niby –emocje nie zapośredniczone procesami poznawczymi:

Sytuacje cechujące się brakiem przetwarzania informacji często prowadzą do powstania nie emocji, lecz tylko pewnych ich fragmentów. Sytuacji wzbudzającej emocje, a nie wymagającej wiedzy o świecie, możemy pomyśleć o przykładach nagłego strachu.

Osoba ta przeżywa emocję, jednak reakcję tę poprawniej będzie zaklasyfikować jako odruchowe wzdrygnięcie się niż jako strach. Zaś wzdrygnięcie się nie jest ogólnie uważane za emocję, choć ma niektóre jej cechy.

A co z bodźcami, które są na wrodzonych zasadach przyjemne, jak słodki smak, lub nieprzyjemne, jak ból? Niewątpliwie bardzo mało przetwarzania informacji potrzeba do zareagowania na słodycz lub ból. Jednak żadna z tych reakcji- przyjemność, ból, dążenie, unikanie- nie jest emocją. Z poznawczego punktu widzenia termin „emocja” odnosiłby się w takim przypadku do reakcji na przyjemność czy przykrość wynikającą z doznania fizycznej przyjemności lub bólu, ale nie do samego surowego doznania przyjemności czy bólu.

Wywoływanie depresji przez brzydką pogodę. Nasze własne badania pokazały, że ludzie czują się mniej szczęśliwi, gdy jest zimno i deszczowo, niż wtedy, kiedy jest słonecznie i ciepło. Jednak przykład ten nie dowodzi jeszcze powstawania emocji bez pośrednictwa procesów poznawczych. Pogoda zapewne wywołuje pewne reakcje fizjologiczne odczuwane jako smutek , ponieważ jednak nie mają one konkretnego obiektu, mamy tu do czynienia za wzbudzeniem nastroju, a nie specyficznej emocji.

Przybieranie wyrazu twarzy charakterystycznego dla emocji przez słuchanie muzyki, czy obserwację innej osoby zachowującej się w emocjonalny sposób. Wszystko to są intrygujące zjawiska stanowiące potencjalne źródło informacji o emocjach, ale nie dowodzą one powstawania emocji nie zapośredniczonej przetwarzaniem informacji. Tego rodzaju sytuacje wzbudzają pewne odczucia i reakcje fizjologiczne, ale nie emocje.. Same w sobie emocjami nie są.

Emocje zawsze są zapośredniczone przetwarzaniem informacji.

Ukryte definicje emocji:

Terminy emocjonalne dotyczą wewnętrznych stanów umysłowych zogniskowanych wokół afektu (gdzie afekt oznacza po prostu spostrzeganie czegoś jako dobre lub złe).

Koncepcje emocji odwołujące się do fizjologii i odczuć:

Emocje pozytywne, aktywne emocje negatywne ( jak gniew) i bierne emocje negatywne ( jak strach).

Emocją będzie też reakcja sztucznie wywołana przez elektryczną stymulację odpowiednich ośrodków nerwowych, przez iniekcję środków hormonalnych czy inne poza poznawcze czynniki, w których przypadku odczucia pozbawione są swej zwykłej wartości informacyjnej.

Koncepcje emocji odwołujące się do oceny poznawczej:

Aby stać się emocją, odczucie musi sygnalizować rezultaty jakiegoś procesu oceny. Smutek jest nie tylko specyficznym rodzajem odczucia, ale specyficznym uczuciem doznawanym z powodów określonego typu. Również choroby prowadzą do różnych symptomów fizjologicznych i doznaniowych, ale pojęcie choroby stosujemy tylko wtedy, gdy symptomy te mają przyczyny określonego typu. W przypadku emocji poprawność jakiejś nazwy zależy od tego, czy odczucia mają odpowiednie przyczyny.

Nie można mieć bólu głowy, nie czując bólu głowy.

Terminy emocjonalne odnoszą się do czegoś, co wybiega poza samo poznanie, do stanów psychicznych, których koniecznym, ale niewystarczającym warunkiem są doznania.

Czynniki poznawcze niezbędne do oceny:

Model Ortony, Clore, Collins (OCC) wyróżnia trzy szerokie klasy emocji w zależności od tego na czym są one zogniskowane: na zdarzeniach, działaniach czy obiektach. Można skupić się na wynikach zdarzeń, na sprawstwie działań, na celach obiektów lub na jakiejś ich kombinacji. W każdą emocję uwikłana jest pozytywna lub negatywna reakcja afektywna na jeden z tych trzech czynników. Jeżeli ktoś skupia się na zdarzeniach, podstawowa reakcja afektywna to przyjemność lub przykrość wzbudzana przez wyniki zdarzeń. Nadzieja, strach, ulga, zawód, szczęście smutek itp. Są to różne sposoby bycia zadowolonym lub niezadowolonym ze zdarzeń lub ich możliwych wyników.

Jeżeli ktoś skupia się nie na zdarzeniach, lecz na czyichś działaniach, to podstawową reakcją afektywną na sprawstwo jest pochwała lub potępienie. Duma, wstyd, podziw czy obwinianie. Są to różne sposoby pochwalania lub potępiania sprawcy działań.

Jeżeli ktoś wreszcie skupia się na obiektach, to podstawową reakcją afektywną jest lubienie lub nielubienie cech obiektów.

Miłosć i nienawiść są to różne sposoby lubienia bądź nielubienia właściwości obiektów.

Można skupiać się równocześnie na dwóch aspektach sytuacji. Na przykład, wdzięczność i gniew są efektem zarówno zadowolenia/niezadowolenia z konsekwencji zdarzeń, jak i pochwały/potępienia sprawcy.

Znak reakcji afektywnej zależy od tego, czy to, na czym człowiek się skupia, uważa za dobre czy złe.

Reakcja przyjemności występuje tylko wtedy, kiedy człowiek spostrzega wynik zdarzeń jako pożądany. Reakcja pochwały następuje, gdy działanie spostrzegane jest jako dobre.

Zgodnie z modelem OCC, trzy reakcje afektywne (przyjemność, pochwała, lubienie) opierają się trzech rodzajach ocen ( czy cos jest pożądane, godne pochwały, lubiane) trzech rodzajów rzeczy (zdarzeń, działań, obiektów). Owe trzy rodzaje ocen są dokonywane z uwagi na trzy rodzaje struktur poznawczych (cele, standardy, postawy). Wszystkie emocje można traktować jako pewne formy tych trzech ogólnych reakcji afektywnych: przyjemność lub przykrosć z powodu wyników zdarzeń ocenianych jako pożądane lub niepożądane z punktu widzenia własnych celów; pochwała lub potępienie działań sprawców ocenianych jako godnych pochwały lub potępienia z punktu widzenia własnych standardów oraz lubienie lub nielubienie właściwości obiektów ocenianych jako atrakcyjne lub odstręczające z punktu widzenia własnych preferencji lub postaw.

Ponieważ emocje są stanami takie terminy jak: lubienie czy nielubienie używane są w znaczeniu odnoszącym się do zmiennych stanów, a nie utrwalonych preferencji czy postaw. Podobnie miłość i nienawiść, odnoszą się do odczuwanych na bieżąco emocji.

Poznawcze warunki pojawienia się specyficznych emocji:

Powstanie specyficznych emocji, jak gniew, wstyd czy litość, wymaga dokonania pewnych dalszych rozróżnień, na przykład, czy implikacje dla dalszych rozróżnień, na przykład implikacje dla własnych celów już się pojawiły, czy są kwestią przyszłości, czy jest się za nie odpowiedzialnym samemu, czy też odpowiedzialna jest jakaś inna osoba itd. Na przykład strach jest szczególną formą „przykrości”, jest to bowiem przykrość wynikająca z możliwości pojawienia się niepożądanego zdarzenia.

Emocje związane z dobrostanem zawierają wszystkie stany przyjemności i przykrości z powodu pożądanych i niepożądanych wyników działań.

Cierpienie może być spowodowane przez żałobę (strata ukochanej osoby), osamotnienie, tęsknotę za domem, za ukochaną osobą itd. Emocje te mogą mieć różne implikacje, jednak wszystkie wzbudzane są przez te same warunki, co decyduje o zaliczeniu ich do wspólnej klasy nazwanej „cierpienie”.

Na przykład obrzydzenie w związku z perspektywą zjedzenia karalucha zdaje się wymagać jedynie minimalnego przetwarzania informacji.

Ludzie często nie potrafią uzasadnić, dlaczego coś lubią, choć wiedzą, że to lubią.

Trudności z wyartykułowaniem kryterium nie oznaczają oczywiście jego braku. Ocenianie harmonii i gracji pięknych form może wymagać innych kryteriów niż pozostałe reakcje emocjonalne, co nie czyni go tym samym „mniej poznawczym”.

Podsumowanie

Minimalną ilość przetwarzania informacji niezbędną do powstania emocji zależy od przyjęcia pewnych dodatkowych założeń na temat sytuacji, warunków koniecznych emocji, sposobu wzbudzania emocji oraz specyfiki emocji, o którą idzie.

W niektórych sytuacjach konieczności przetwarzania informacji można uniknąć, korzystając z rezultatów swoich wcześniejszych lub cudzych procesów poznawczych.

Podobnie jak symptomy chorobowe, reakcje te świadczą o emocjach jedynie wtedy, gdy wywołały je odpowiednie przyczyny. W wypadku emocji przyczyną symptomów musi być uznanie sytuacji za w jakiś sposób osobiście istotną.

Takie emocje, jak nadzieja, strach czy szczęście wyników zdarzeń jako pożądanych lub niepożądanych z uwagi na własne cele przeżywającego emocje podmiotu. Duma, wstyd czy podziw są skutkiem oceny spostrzeganych działań jako godnych pochwały lub nagany z punktu widzenia wyznawanych standardów. Wreszcie miłość czy nienawiść są skutkiem oceny właściwości spostrzeganego obiektu jako atrakcyjnego lub nie- z punktu widzenia gustów i postaw podmiotu.

2. MARUSZEWSKI

Hoffman wyróżnia cztery poziomy uczuć i zachowań ukierunkowanych na inne osoby:

Poziom empatycznego dyskomfortu. Zanim u dziecka wykształci się poczucie fizycznej odrębności, doświadcza ono uogólnionego i rozproszonego dyskomfortu- stanu obejmującego zarówno to dziecko, jak i cierpiącą osobę. Dzieje się to głównie dzięki prostym mechanizmom warunkowania ( najpierw własny dyskomfort łączy się z płaczem, potem płacz innego dziecka staje się sygnałem dyskomfortu) i skłonności do naśladowania innych obiektów społecznych.

Poziom egocentrycznej empatii. W tym stadium rozwojowym dziecko ma już poczucie fizycznej odrębności- odróżnia siebie od innych, ale nie potrafi jeszcze w pełni wyodrębnić własnych i cudzych stanów wewnętrznych. Stykając się z przejawami dyskomfortu i współczucia, ale wciąż jest skupione raczej na sobie i ma trudności z reagowaniem na osobę przeżywającą dyskomfort.

Poziom empatii sytuacyjnej. Między drugim a trzecim rokiem życia większość dzieci uczy się, ze emocje odczuwane przez innych są niezależne od tych doświadczanych przez nie, a czasem nawet z nimi sprzeczne. Dzięki stopniowo rozwijającej się umiejętności poznawczego przyjmowania perspektywy innej osoby dzieci zaczynają reagować emocjami na informacje o cudzych uczuciach nawet wtedy, gdy dana osoba nie jest fizycznie obecna. Wspomniane reakcje emocjonalne s a jednak na tym poziomie wywoływane wyłącznie konkretnym stanem konkretnego człowieka.

Poziom empatii uogólnionej. Na początku okresu dorastania pojawiają się negatywne emocje na wieść o istnieniu ubóstwa czy głodu na rozległych terenach Afryki lub o cierpieniach więźniów politycznych w Azji. Człowiek zaczyna rozumieć położenie klas czy grup ludzi i odczuwać emocje na wieść o doświadczanej przez tych ludzi opresji. Na tym poziomie do pojawienia się empatycznych emocji nie jest już niezbędny opis konkretnego człowieka w konkretnej sytuacji.

Relacyjna teoria emocji
(Lazarus, 1991)
Główna teza: Emocje są procesami, które stanowią wynik specyficznej relacji między organizmem a środowiskiem.
- Emocje pojawiają się tylko w takich układach relacji między jednostką a środowiskiem, które są dla jednostki źródłem potencjalnych korzyści lub szkód.
- Emocje stanowią podstawowy ewolucyjno-adaptacyjny system podmiotu i uzależnione są od działań motywacyjnych, poznawczych i zaradczych. Umiejętność oceny jest adaptacyjna w swym dążeniu do osiągnięcia dobrostanu.
- Ocenę ważności zdarzenia wyznacza tzw. podstawowy temat relacyjny dotyczący stopnia dopasowania podmiotu do warunków danej sytuacji: niedopasowanie – emocje negatywne, dopasowanie – emocje pozytywne.
- Zróżnicowanie procesów emocjonalnych zależy od zróżnicowania procesu oceny relacji między jednostką a otoczeniem.

Stąd: Ocena zdarzenia lub obiektu jest wypadkową rzeczywistych właściwości środowiska oraz cech osoby dokonującej oceny.

Podsumowując: Warunkiem wystarczającym i koniecznym powstania emocji jest dokonanie oceny (poznawczego opracowania sytuacji).

Izard – cztery systemy aktywacji emocji (integracja podejścia biologicznego i poznawczego)
(Izard, 1993)
Główna teza: Mechanizmy generowania emocji można ująć w cztery, względnie niezależne od siebie, systemy:
1. System neuronalny
2. System sensomotoryczny
3. System motywacyjny (afektywny)
4. System poznawczy.
Systemy te mają strukturę hierarchiczną w dwojakim znaczeniu:
- bez względu na to, na jakim poziomie odbywa się aktywacja emocji, zaangażowany jest poziom najniższy (neuronalny),
- o hierarchiczności poziomów można mówić w sensie rozwojowym.

ETOLOGIA

Przedstawiciele: Konrad Lorenz (1975), Nikolas Tinbergen (1976), Irenaus Eibl-Eibesfeldt (1975, 1987)
1) Główne pojęcia i tezy:
Motywacja to gotowość do wykonania pewnego utrwalonego wzorca¬ zachowania (fiction action pattern).
Instynkt to biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec zachowania¬ oraz mechanizm energetyczny (znajdujący się w zapleczu zachowania).Instynkty, np. rozrodczy, rodzicielski, migracji.
Wrodzony mechanizm wyzwalający to nie wymagający uczenia się bodziec¬ lub zespół bodźców, stanowiących konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania instynktownego, np. kształt, barwa, zapach, kierunek ruchu.
Jeśli instynkt jest bardzo silny, a brak bodźców wyzwalających¬ dochodzi do aktywności jałowej (np. ruchy kopulacyjne bez partnera)
W jakim stopniu instynkt może być modyfikowany przez doświadczenie ?¬ Tu pewne różnice zdań (przykład: reakcja piętna – „imprinting”- np. wrodzona reakcja podążania za jakimś obiektem u ptaków, mimo wrodzoności mechanizm ten ulega utrwaleniu lub zaburzeniu w pierwszych kilkunastu godzinach życia. Ale jak się już ukształtuje to jest bardzo trwały).