Na podstawie książki Losy polskiej ortografii, Stanisław Jodłowski

Pisownia grup. –ya, -ia, -ja

Wprowadzenie litery j w wyrazach rodzimych:

Kiedyś jotę zapisywano jako i - przed samogłoskami (iasny) i jako y przed spół. (bayka)

Jotę do naszej ortografii wprowadził Alojzy Feliński który zaprojektował swój system ortograficzny. Nie wszyscy byli temu przychylni. Między innymi Jan Śniadecki negował nowe zasady a literę j traktował jako złego ducha gramatycznego, intruza, bękarta. Konflikt ten przeniósł się na pole polityczne i był przyczyną poróżnienia stronnika joty Lelewela ze Śniadeckim i co za tym idzie jota negatywnie wpłynęła na przebieg wypadków w 1830 r.

Co do wyrazów zapożyczonych nawet sam Feliński nie był tak konsekwentny. Znaleźć można zapisy typu Fabijan, Scypijon, filozofija, ale też Rozalia, lub racya pisana przez Y.( pisownię y lub i rozróżniano za pomocą łaciny lub zastanawiano się jak w tych wyrazach wypada akcent i wg tego określano czy powinno się pisać przez i czy inaczej)

1918 roku ogólne zebranie akademii uchwaliło Główne Zasady Pisowni, które zostały przyjęte. Dotyczyły całego kraju i ujednolicały zasady pisowni joty.

Ustalenie pisowni i i j w roku 1936.

Porblem stanowiły między innymi wyrazy Arabja, kopja, czy akademja i armja, natomiast ziemia pisana przez i krótkie. Po kilkuletnich obradach zastosowano następujące zasady- by literę j pisać tylko po c, s, z. Z wyjątkiem słów takich jak cyjan, syjan, Syjon.

Końcówki –em, - emi, /- ym, - im, -ymi, -imi

Pierwotnie występowała opozycja narzędnika i miejscownika liczby pojedynczej w rodzaju męskim i nijakim oraz narzędnika l. Mn. W odmianie przymiotnikowo – zaimkowej.

-były to w narzędniku końcówki –ym, - im, a w miejscowniku –em,

Narzędnik - przykład świętym oćcem, głosem moim

W miejscowniku natomiast w zamętce mojem, we zborze arysjkiem.

Kolejno nastąpiło wyrównanie końcówek w kierunku –ym, -im, i dla l.mnogiej –ymi, -imi. Źródłem mieszania i wyrównywania końcówek mogło być działanie analogii, przy czym na korzyść końcówek już wymienionych –ym,-im,-ymi,-imi, przeważyć mogło zjawisko pochylenia samogłoski „e”.

Pisownia łączna i rozdzielna – problem stanowi „luźność” pewnych morfemów:

1) Cząstka by – sprzedawano by

2) Morfem „nie”, np. ktoś nieczuły tego nie rozumie

3)przyimek występujący w roli przedrostka – bezwonny

4) morfem imienny w obrębie wyrażenia lub wyrazu złożonego, np. łatwo zrozumiały to łatwowierny

Zasady pisowni tych przypadków ma charakter umowny. Z tego co wiadomo z zabytków j. polskiego pisownia łączna lub rozdzielna cząstki by przedstawia się w następujący sposób – pisownia łączna po czasowniku 72,5 procent, rozdzielna 27,5 %. Dla stanu współczesnego Mickiewiczowi Irena Bajerowa wymienia – jako normę pisanie cząstki by łącznie z następującymi częściami mowy:

- z poprzedzającym czasownikiem np. byłaby, miałby

-z poprzedzającym spójnikiem np. anibyśmy

-z poprzedz. Zaimkiem np. cóżby

Z poprz. Przysłówkiem np. bardzoby, nużby

W 1918 roku uchwalono aby pisać by łącznie ze wszystkim poprzedzającymi wyrazami. Kolejną reformą była ta z 1957 roku, materiał uporządkował prof. Klemensiewicz. Reszta na stronie.

2. Pisownia łączna i rozdzielna przeczenia nie

Pisownia ta również była uzależniona od sąsiedztwa odpowiednich części mowy. W zabytkach j. polskiego pisownia łączna przy czasownikach występowała w 82,03 % , przy17,97 % przykładów z pisownią rozdzielną.

Co do połączeń przeczenia z rzeczownikiem, przymiotnikiem i przysłówkiem – pisane jest zazwyczaj łącznie. W epoce Mickiewicza badaczka zauważa że przy połączeniach przeczenia z czasownikiem brak jakiś norm. Raz pisano tak, raz tak choć w teorii wszyscy gramatycy nakazują pisownie nie przed czasownikiem rozdzielnie. W przypadku innych form występuje pisownia łączna jedynie w przypadku liczebników przeważa pisownia rozdzielna np. nie raz, nie wiele. Uchwały Akademii Umiejętności z r. 1918 utrzymały postanowienia pisania rozdzielnego nie z czasownikami oprócz kilku wyjątków np., niedosypiać. Utrzymano również zasadę pisania nie łącznie z zaimkami, przysłówkami, przymiotnikami i rzeczownikami. Po kolejnych zawiłych próbach rozdzielania i łączenia nie, w 1962 roku (książka str. 119)

3. Pisownia wyrażeń przyimkowych.

Badania przeprowadzone na zabytkach wykazały górowanie pisowni łącznej przyimków. Łącznie pisane są raczej przyimki krótsze, dłuższe traktowane są jako samodzielne. W czasach Mickiewicza – można było już wyróżnić jakąś normę w zapisie jednakże nie zawsze miała ona swoje potwierdzenie. Np. w wyrażeniach na dół, na górę, na krok, (czyli określeniach miejscowych pisano przyimki oddzielnie) natomiast w określeniach czasowych znaleźć można dwojakie zapisy np. w tenczas, wtenczas. Zdarzają się formy po polsku ale tez popolsku. Próbę reformę wprowadziła Ak. Umiejętności w 1918r.

Opracowanie kolejnej reformy powierzono W. Doroszewskiemu. Pisownię rozdzielną uznano za podstawę zapisu wyrażeń przyimkowych. Łączna utrzymano tylko w wyrażeniach z długą tradycją. Książka 125

4. Pisownia zestawień bliźniaczych

Zestawieniami bliźniaczymi nazwano połączenia dwu wyrazów, najczęściej rzeczowników w związku zgody w zakresie liczby i przypadka np. esy – floresy, w obrębie struktur tych zestawień wyróżnia się dwa typy:

1. Zestawienia równorzędne np. książę – biskup , kawiarnia- bar, Bielsko – Biała

2. Zest. nierównorzędne np. artysta grafik

Wielkie Litery – tak jak współcześnie

1 zasada sygnalizowanie różnicy między imionami własnymi a nazwami pospolitymi.

Np. od nazw pospolitych do własnych burek – pies, Burek – nazwisko,

Od nazw własnych ku pospolitym, np. Krezus – ról Lidii, krezus – bogacz

W czasach Mickiewicza i dziś badaczka Bajerowa stwierdziła, że w ciągu wieku wielka litera wyszła z użycia w pewnych typach wyrazów np. niebo, chrześcijanin, katolik, rząd, policja, nuczyciel, asesor

Z przymiotników od nazw miejscowych – np. krakowski, rzymski,

Z terminów naukowych – np., polityka, rozciągłość

Co do tytułów czasopism i wydawnictw periodycznych tam wszystkie wyrazy pisze się wielkimi literami. Natomiast tytuły utworów literackich i naukowych, dzieł sztuki, odzew, deklaracji, statutów, tylko pierwszy wyraz piszemy wielką literą.

Nazwy geograficzne i terenowe – do 1936 roku w nazwach geograficznych złożonych wielką literą pisało się tylko nazwy własne: Ararat, Simplon, Aralskie, Bałtyckie, natomiast zawsze małą literą pisało się nazwy pospolite: góra, przełęcz, cieśnina. Po zmianach – małą literą zapisujemy tylko te nazwy pospolite przy których nazwa własna może sama stanowić nazwę np. jezioro Bajkał, Ale Morze Bałtyckie.