Prawo
Prawo= obowiązek+ uprawnienie
Źródła prawa:
- konstytucje
-rozporządzenia (Rada ministrów lub prezydent) – nie mają charakteru samodzielnego
- uchwały
-kodeks karny
-akty prawne
Szczeble prawne:
-konstytucja
-umowy międzynarodowe (ratyfikuje prezydent)
Sejm nie może odmówić sprawdzenia projektu.
Senat ma 30 dni na dokonanie poprawek do ustawy, zaakceptowanie jej lub odrzucenie.
Ogłoszenie w dzienniku ustaw nadaje wartość prawną ustawie
Vacatio Legis: spoczynek prawa, przedział czasu w którym ustawa nie ma jeszcze mocy prawnej.
Rozporządzenie nie może zmienić ustawy. Ogłaszane są w dzienniku ustaw.
Akty prawa miejscowego:
-uchwały samorządu terytorialnego
-uchwały Rady Powiatu
-Uchwały Sejmiku województwa
-rozporządzenia wojewody
Akty prawa miejscowego ogłasza się za pomocą zbiorów praw lub obwieszczeń
Precedens= Judykat- orzeczenie sądu, można się powołać na wcześniejsze orzeczenie sądu, Spotykany w Ameryce.
W UK- prawo zwyczajowe. (Organ stanowiący musi uznać zwyczaj, za prawo obowiązujące i Ew. nanieść sankcje.
W naszym systemie prawnym sąd nie może nadawać praw, dokonuje tylko interpretacji prawa pisemnego. Nie można powoływać się też na prawo precedensowe i zwyczajowe.
Akt Prawny: ustawy, rozporządzenia, decyzje, orzeczenia sądu:
Akty nienormatywne- decyzje organów państwowych w konkretnej sprawie.
Akty normatywne- są źródłem prawa o charakterze powszechnym.
Podział przepisów:
Przepisy bezwzględnie obowiązujące- obowiązują niezależnie od woli zainteresowanego.
Przepisy względnie obowiązujące-Obowiązują tylko wtedy, gdy zainteresowany tego chce (prawo cywilne , prywatne i dyspozycyjne)
Przepisy semiimperatywne- dopuszczają odstępstwa za zgodą stron z zastrzeżeniem, że może się to odbywać na korzyść jednej z zainteresowanych stron (np. prawo pracy).
Przepis prawny: jednostka redakcyjna aktu prawnego (punkt, paragraf itp..)
Norma prawna: reguła określonego zachowania wydedukowana z przepisów prawnych, może mieć treść równoznaczną z przepisem prawnym, ale nigdy odwrotnie. Ustala się ją za pomocą wielu przepisów.
Wykładnia prawa czyli interpretacja prawa, polega na ustaleniu treści i zakresu norm prawnych. Wszystkie rodzaje wykładni są równorzędne. Punktem wyjścia jest wykładnia gramatyczna.
Ze względu na metody (sposoby) dokonywania wykładni można wyróżnić wykładnię gramatyczną, celowościową, systemową i historyczną.
Wykładnia gramatyczna, zwana także wykładnią słowną lub literalna, polega na tłumaczeniu treści normy prawnej przez badanie sensu użytych w niej słow.
Wykładnia celowościowa zmierza do ustalenia treści normy przez analizę celów, dla jakich norma ta została wydana.
Wykładnia systemowa polega na ustaleniu treści normy przez analizę miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa.
Wykładnia historyczna ma na celu ustaleniu treści badanej normy na podstawie okoliczności towarzyszącej jej powstaniu.
Ze względu na skutek można wyróżnić wykładnię potwierdzającą, zawężającą i rozszerzającą.
Wykładnia potwierdzająca: potwierdzenie treści wynikającej z ustawy
Wykładnia zawężająca: z przepisu wynika mniej, niż z tego co zostało dosłownie zapisane
Wykładnia rozszerzająca: z treści wynika więcej niż zostało opisane
Luka w prawie: dokonując wykładni na różne sposoby dochodzimy do wniosku, że nie ma stanu uregulowanego. Brak regulacji zamyka się:
W drodze analogii legis(ustawy): stosowanie do danej ustawy przepisów, które wprost regulują inny stan faktyczny z tego względu, że uregulowany stan faktyczny jest podobny do stanu faktycznego, który uregulowany nie jest.
W drodze analogii juris(prawa): gdy dany stan faktyczny nieuregulowany nie jest podobny do żadnego; brak jakiegokolwiek przepisu regulującego
Rzeczywista luka: wypełnia się ją poprzez odwołanie do ogólnych zasad, z których wywodzi się normę i tworzy się nową normę prawną, ale nie jest to powszechne.
Analogia nie jest dopuszczalna jeśli chodzi o obowiązki jednostki. W sądzie zamiast analogii sprawę rozstrzyga się na rzecz oskarżonego.
Kolizja przepisów prawnych: sytuacja, gdy możemy zastosować więcej niż jeden przepis obowiązujący
W czasie: ustawa późniejsza uchyla akt wcześniejszy. Akt o charakterze ogólnym nie uchyla aktu o charakterze szczególnym.
W przestrzeni: przepisy należą do różnych systemów prawnych: zasada terytorializmu, miejsce zawarcia umowy, wykonywania pracy, nadania przesyłki… rozstrzygają normy prawa prywatnego międzynarodowego. Są to normy kolizyjne rozstrzygające kolizje w stanach faktycznych z elementem obcym.
Prawo rzeczowe: w miejscu położenia rzeczy(nieruchomości) jednolitość prawa kolizyjnego
Nowa ustawa dotyczy spraw przyszłych, stare sprawy według starej ustawy(Sprawa karna może wykorzystać nową ustawę, jeżeli nie pogarsza ona sytuacji oskarżonego lub polepsza jego sytuację).
Prawo cywilne (łac. ius civile) – jest gałęzią prawa zaliczaną do stricte prawa prywatnego. Prawo cywilne ma dwa znaczenia. Po pierwsze oznacza zespół przepisów norm, regulujące określone stosunki społeczne w pewien właściwy im sposób. Po drugie oznacza uprawnienie lub zespół i uprawnień przysługujących jakiemuś podmiotowi (prawo podmiotowe), wyznaczonych przez normy prawne, czyli przez prawo w znaczeniu przedmiotowym.
Prawo handlowe = Prawo cywilne
Części kodeksu:
Część ogólna – obejmuje zasady wspólne dla całego prawa cywilnego.
Prawo rzeczowe – obejmuje normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe skuteczne wobec wszystkich a odnoszące się do rzeczy.
Prawo zobowiązań – zawiera normy regulujące prawo majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów.
Prawo spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty.
Z prawa cywilnego wyodrębniły się m.in. takie podgałęzie jak: prawo pracy, prawo własności intelektualnej i prawo handlowe.
Prawo rzeczowe ograniczone – zastaw, hipoteka, służebności, użytkowanie wieczyste
Prawo podmiotowe bezwzględne: są skuteczne względem każdej osoby. Zobowiązanym w związku z tym jest każda osoba, a treść tego zobowiązania będzie polegała na zaniechaniu, czyli nienaruszaniu prawa podmiotowego.
Prawo podmiotowe względne: są skuteczne tylko i wyłącznie w relacji między dłużnikiem i wierzycielem. Są skuteczne tylko względem określonego dłużnika, określonej osoby. Dłużnik -> Wierzyciel. Polega to na czynnym spełnianiu świadczenia przez dłużnika. Mówi się w tym przypadku o wierzytelności.
Prawo zobowiązań: reguluje stosunki zobowiązaniowe, które powstają między wierzycielem i dłużnikiem, dając temu pierwszemu prawo podmiotowe względne skuteczne względem dłużnika i tylko wobec niego.
Prawo rzeczowe a prawo zobowiązaniowe: czynność rozporządzająca a czynność zobowiązująca. Prawo zobowiązań dotyczy głównie umów. Wszelkie umowy w prawie cywilnym to umowy obligacyjne. Czynności rozporządzające dotyczą przesunięcia aktywów z jednej na drugą stronę. Dopiero z momentem rozporządzenia stanę się właścicielem.
W Polsce umowa sprzedaży lub inna umowa zobowiązująca przenosi automatycznie własność na nabywcę.
Poszkodowany ma prawo z mocy ustawy domagać się pokrycia strat, utraconych korzyści.
Najważniejsze źródła zobowiązań:
czynności prawne
umowy
jednostronne czynności prawne
decyzje administracyjne
czyny niedozwolone (delikty)
bezpodstawne wzbogacenie i nienależne świadczenie
prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
Prawo spadkowe określa co się dzieje ze sprawami o charakterze majątkowym osoby zmarłej.
Art. 5. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Art. 58. § 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Art. 1008. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Prawo podmiotowe: przyznana, zabezpieczona przez normy prawa cywilnego, wynikająca ze stosunku prawnego, możność postępowania w określony sposób.
Uprawnienie: podstawowa cząstka prawa podmiotowego, każde prawo podmiotowe składa się z kilku uprawnień. Całość określonych uprawnień decyduje o treści prawa podmiotowego.
Roszczenie: skonkretyzowane uprawnienie na tle konkretnego stosunku prawnego
Podział praw podmiotowych:
Prawa majątkowe i niemajątkowe:
Prawa majątkowe: mają na celu realizację określonego celu ekonomicznego. Niektóre prawa są prawami względnymi, ale w niektórych sytuacjach mogą przybrać postać bezwzględną np. umowa najmu
Prawa niemajątkowe: m. in. Na gruncie prawa rodzinnego, prawa osobiste(prawo do czci, imienia, nazwiska itp.), prawa autorskie osobiste. Prawa niemajątkowe mają charakter bezwzględny.
Czynności prawne:
Czynności prawne zobowiązujące: pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów;
Czynności prawne rozporządzające: pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów.
Czynności prawne o podwójnym skutku: wywołują zarówno skutek czynności rozporządzającej i zobowiązującej
Czynności prawne przysparzające: pociągają za sobą zwiększenie aktywów np.: uzyskanie prawa własności rzeczy lub zmniejszenie pasywów, np.: zwolnienie z długu; inne czynności.
Czynności prawne odpłatne (obciążające): przysporzenie następuje po obu stronach czynności;
Czynności prawne nieodpłatne: przysporzenie następuje tylko po jednej stronie czynności.
Umowa pożyczki - umowa, w ramach której pożyczkodawca oddaje na własność pożyczkobiorcy pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku, a pożyczkobiorca zobowiązuje się do oddania tej samej ilości pieniędzy lub rzeczy ( oczywiście tego samego gatunku i jakości ) po upływie ustalonego w umowie czasu
Zdolność do czynności prawnych: w prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań). Zdolność ta jest pełna, ograniczona lub w ogóle nie przysługuje.
Podział zdolności do czynności prawnych:
Pełna: z momentem ukończenia 18 lat (wyjątek: kobieta w wieku 16 lat, gdy zawrze związek małżeński)
Ograniczona: Od 13 lat do uzyskania pełnoletniości; osoby częściowo ubezwłasnowolnione: Każda czynność prawna przez którą osoba ograniczoną do czynności prawnych, art.17, może zawierać umowy zawierane powszechnie
Nie przysługuje: Dzieci do 13 lat; osoby całkowicie ubezwłasnowolnione: czynność prawna dokonana przez osobę której nie przysługuje zdolność do czynności prawnych jest nieważna. Art. 14
Art. 14. § 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Art. 17. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
Art. 13. § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
§ 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Miejscem zamieszkania: jest miejscowość. Decyduje o właściwości sądu. 2 elementy decydują:
stałe przebywanie w danej miejscowości
zamiarem przebywania w danej miejscowości
Art. 25. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.
Art. 26. § 1. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. § 2. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.
Art. 27. Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.
Art. 28. Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.
Stan cywilny - termin prawny i prawniczy odnoszący się do sytuacji prawnej osoby fizycznej, mający dwojakie znaczenie:
zespół cech mówiących o sytuacji osobistej danej osoby (podstawowe dane osobowe), w tym o jej pozycji w rodzinie (posiadanie danego rodzaju członków rodziny, np. dziecka, współmałżonka);
fakt pozostawania bądź niepozostawania w związku małżeńskim (stan wolny lub zajęty) lub rejestrowanym związku partnerskim.
Wada oświadczenia woli – 4 rodzaje niosące różny skutek – skutkiem prawnym jest nieważność czynności prawnej, w innych przypadkach możliwość uchylenia się od skutków dokonanej czynności
Brak świadomości lub swobody przy dokonywaniu czynności prawnej (należy rozumieć to jako sytuację gdy osoba składająca oświadczenie woli znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli - w szczególności dot. to choroby psychicznej)
Pozorność ("Pozorność wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych i jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich"* Założeniem unormowania jest zgoda drugiej osoby na złożenie oświadczenia woli dla pozoru. Tytułem przykładu można przytoczyć: zawarcie umowy pozornej w celu uniemożliwienia prowadzenia egzekucji z nieruchomości)
Błąd (mylne wyobrażenie lub brak tego wyobrażenia u osoby oświadczającej swoją wolę o rzeczywistym stanie rzeczy)
Podstęp osoby trzeciej (celowe, świadome działanie osoby, która ten błąd wywołuje)
Groźba (wymuszenie oświadczenia woli i stanowi jego wadę jeśli jest poważne i bezprawne)
Art. 82. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
Czynność pozorna i czynność ukryta są odrębnymi czynnościami prawnymi. W sytuacji więc , gdy czynność ukryta jest „inną czynnością” w stosunku do czynności pozornej i gdy ważność czynności ukrytej ocenia się według jej właściwości, rozwiązanie polegające na „użyczeniu” przez czynność pozorną swej formy, czy też „służeniu nią” czynności ukrytej musiałoby mieć podstawę w specjalnym przepisie, stanowiącym wyjątek od zasady, zgodnie z którą czynność pozorna i czynność ukryta są odrębnymi czynnościami prawnymi. Sentencja powołanego wyroku wprost stanowi, iż ukryta pod pozorną darowizną umowa sprzedaży nieruchomości nie czyni zadość wymaganiu formy aktu notarialnego także wtedy , gdy w formie tej nastąpiła pozorna darowizna; jest więc zawsze nieważna.
Art. 84. § 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
Formy czynności prawnej:
Zwykła forma pisemna
Forma pisemna z urzędowo poświadczoną datą(datą pewną)
Forma pisemna z urzędowo poświadczonymi podpisami
Akt notarialny
Forma zastępcza dla pisma
Forma elektroniczna
Forma czynności prawnej:
pod rygorem nieważności
Forma ta oznacza, że dokonanie jakiejś czynności prawnej bez zachowania tej formy powoduje, że czynność ta jest bezwzględnie nieważna i nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Do tego rodzaju należą:
forma aktu notarialnego (art. 80 k.c.)
forma pisemna, jeżeli przepisy prawa lub umowa przewidują, że jej niezachowanie powoduje nieważność
forma pisemna z datą pewną (art. 81 k.c.)
forma pisemna z notarialnym poświadczeniem podpisu (art. 79 k.c.)
dla celów dowodowych
jest to forma pisemna, której niezachowanie nie powoduje nieważności dokonanej czynności prawnej. Oznacza jedynie, że w razie ewentualnego sporu sądowego strony tej czynności nie będą mogły żądać przesłuchania ich i świadków tej czynności na temat tego, że czynność ta została w ogóle dokonana. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy:
obie strony wyrażą na to zgodę
fakt dokonania tej czynności zostanie uprawdopodobniony za pomocą pisma (np. strona przedstawi list, w którym kontrahent prosi o odroczenie spłaty długu)
sąd uzna, że przesłuchanie stron i świadków na temat dokonania spornej czynności jest konieczny ze względu na okoliczności sprawy
dokument, na którym zapisana jest dana czynność prawna, został zagubiony, zniszczony lub zabrany przez osobę trzecią.
W takich przypadkach sąd przesłucha strony i świadków.
Dla wywołania określonych skutków prawnych
Niezachowanie tej formy nie pociąga za sobą ani nieważności czynności prawnej, ani zakazu dowodowego co do przesłuchania świadków i stron. Czynność prawna dokonana wbrew tej formie wywoła skutki prawne, ale nie wszystkie. Nie wywoła bowiem tych, które są uzależnione od jej zachowania.
Forma wynika z przepisów ustawy lub zawartej umowy. Wszędzie tam gdzie istnieje obowiązek dochowania formy mamy do czynienia z formą szczególną. Niedochowanie formy szczególnej rodzi różne skutki prawne, najdalej idącym jest nieważność czynności prawnej.
Przedstawicielstwo: Czynność prawna jest dokonywana przez osobę zwaną przedstawicielem w imieniu innej osoby zwanej reprezentowanym oraz, że pociąga za sobą skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego
Dwie podstawowe cechy przedstawicielstwa:
Przedstawiciel zawsze dokonuje czynności prawnej w imieniu reprezentowanego
Z czynności tej wynikają skutki prawne dla reprezentowanego
Dwa rodzaje przedstawicielstwa:
Przedstawicielstwo ustawowe
Pełnomocnictwo – przedstawicielstwo którego źródłem jest wola mocodawcy, przedstawicielstwo oparte na czynności prawnej
Rodzaje te różnią się źródłem czy też podstawą prawną umocowania.
Pełnomocnictwo: jednostronna czynność prawna wyłącznie o charakterze upoważniającym
Art. 99. § 1. Jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie.
§ 2. Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie.
Rodzaje pełnomocnictwa:
pełnomocnictwo ogólne – które obejmuje jedynie umocowanie do czynności zwykłego zarządu (np. do pobierania czynszu). Wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności
pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe) – wskazuje określoną kategorię czynności prawnych do których umocowany jest pełnomocnik (np. do sprzedawania nieruchomości, zawierania umowy o pracę); pełnomocnictwo rodzajowe nie jest dopuszczalne w zakresie tych czynności prawnych, co do których wymagane jest pełnomocnictwo szczególne
pełnomocnictwo szczególne – dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej (np. sprzedaży oznaczonej nieruchomości); ten typ pełnomocnictwa jest dopuszczalny do wszystkich typów czynności prawnych, nie mających ściśle osobistego charakteru
Pełnomocnictwo odnosi się tylko do czynności prawnych
Przedawnienie jest instytucją ogólną, dotyczy wszelkich działów prawa cywilnego. Polega na tym że z upływem terminu określonego w ustawie, nie można skutecznie dochodzić roszczenia przed sądem. Jeżeli dłużnik dobrowolnie spełnił przedawnione świadczenie, nie może się z tego wycofać. Przedawnione świadczenia należą do grupy zobowiązań naturalnych.
Terminy ogólne są dwa
Termin trzyletni(dotyczy świadczeń okresowych np. czynszu, dzierżawy, najmu) i roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
Termin dziesięcioletni(wszelkie inne roszczenia)
Terminy szczególne z reguły będą dotyczyły terminów krótszych niż terminy ogólne.
Dziesięcioletni termin dotyczy każdego rodzaju roszczeń stwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądu. Przedawnione roszczenia stwierdzone prawomocnym wyrokiem przedawniają się po terminie lat dziesięciu.
Terminy przedawnienia określone w ustawie nie mogą być skracane ani wydłużane w drodze czynności prawnej.
Roszczenia ulegające przedawnieniu
Przedawnieniu polegają tylko i wyłącznie roszczenia majątkowe. Nie podlegają roszczenia wynikające z praw osobistych, praw autorskich, stosunków-rodzinno osobowych.
Wyjątki od zasady przedawnienia roszczeń majątkowych
Roszczenia majątkowe, które na mocy wyraźnego przepisu ustawowego nie podlegają przedawnieniu, np. roszczenie o zniesienie współwłasności nie podlega przedawnieniu, roszczenie windykacyjne i negatoryjne właściciela nieruchomości
Wszelkie roszczenia majątkowe, które są opatrzone terminami zawitymi(z upływem terminu roszczenia wygasają)
Dłużnik może zrzec się zarzutu przedawnienia i wskutek zrzeczenia się zarzutu przedawnienia zobowiązanie naturalne przekształca się w zobowiązanie zaskarżalne. Ustawodawca wprowadził zapis, że zrzeczenie się z zarzutu przedawnienia jest możliwe tylko po upływie terminu przedawnienia. Przed upływem terminu takie oświadczenie jest nieważne.
Kodeks cywilny stwierdza, że od momentu w którym roszczenie staje się wymagalne rozpoczyna się bieg przedawnienia. Świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania świadczenia.
Przedawnienie może ulec zawieszeniu, albo też przerwaniu.
Zawieszenie terminu przedawnienia - skutek zawieszenia jest taki że bieg przedawnienia nie rozpoczyna się w ogóle, a jeżeli już się rozpoczął to pewnego okresu nie wlicza się do biegu przedawnienia.
Przerwanie terminu przedawnienia - cały okres który upłynął do momentu przerwania uważa się za niebyły, natomiast po przerwaniu bieg przedawnienia rozpoczyna się od nowa.
Art. 121. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody.
Przerwanie biegu przedawnienia
Art. 123. § 1. Bieg przedawnienia przerywa się:
przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje(wyraźne oświadczenie woli dłużnika – uznanie właściwe, albo zachowanie dłużnika względem wierzyciela z którego wynika iż uznaje on istnienie roszczenia)
przez wszczęcie mediacji.
Przypozwanie, wniosek o zabezpieczenie dowodu, wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych, nie przerywa biegu przedawnienia.
Skierowanie pozwu do niewłaściwego sądu będzie przyczyną przerwania biegu terminu przedawnienia.
Skierowanie pozwu do niewłaściwej osoby, która dłużnikiem nie jest, nie powoduje przerwania terminu przedawnienia.
Termin zawity(brak regulacji ogólnej) – Upływ terminu zawitego wiąże z tym skutek w postaci wygaśnięcia uprawnień.
Terminy zawite w ujęciu negatywnym: Wszystkie terminy, które nie są terminami przedawnienia czyli takie terminy które nie dotyczą roszczeń majątkowych, których skutkiem nie jest niemożność dochodzenia roszczenia i nie mają charakteru instrukcyjnego.
Przykłady terminów zawitych:
Termin na wykonanie prawa pierwokupu
Termin dotyczący prawa przyjęcia oferty
Wiele innych terminów których skutkiem jest wygaśnięcie praw
Termin prekluzyjny: termin, po którego upływie uprawnienie do dokonania czynności wygasa, a jej dokonanie jest pozbawione skutków prawnych.
Rozkład ciężaru dowodu
Ciężar udowodnienia faktu, spoczywa na osobie która powołuje się na dany fakt.
Rzecz: Część przyrody na tyle wyodrębniona, że może stanowić przedmiot samoistnego obrotu. Rzeczą nie są różnego rodzaju postacie energii, np. prąd. Polskie prawo nie zna kategorii rzeczy zbiorowej.
Art. 45. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.
Rzeczy dzielą się na:
Ruchomości
Nieruchomości
Art. 46. § 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
Trzy kategorie nieruchomości:
Gruntowe
Budynkowe
Lokalowe
Art. 191. Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.
Art. 48. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.
Art. 235. § 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie terenu w użytkowanie wieczyste.
§ 2. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.
Superficies solo cedit (łac. To co jest na powierzchni przypada gruntowi) - rzymska zasada prawna odnosząca się do związania własności budynku (oraz innych rzeczy połączonych z gruntem) wzniesionego na gruncie z własnością tego gruntu, tj. co do zasady częścią składową gruntu są wszystkie rzeczy, a także rośliny, trwale złączone z tą nieruchomością ziemską. W polskim porządku prawnym zasada uregulowana jest w art. 48 i 191 kodeksu cywilnego, aczkolwiek ta nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego - w pewnych warunkach nieruchomości wzniesione na cudzym gruncie nie są związane z własnością gruntu (np. obiekty wybudowane na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, rodzinne ogródki działkowe).
Największą rzeczą ruchomą jest statek.
Art. 143. W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Przepis ten nie uchybia przepisom regulującym prawa do wód.
Art. 222. § 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
Rzeczami oznaczonymi co do gatunku są przedmioty określone wg ich cech rodzajowych (in genere), właściwych dla większej liczby przedmiotów. Są to rzeczy zastępowalne.
Rzecz oznaczona co do tożsamości (in species) to rzecz niezastępowalna, charakteryzująca się swoistymi (indywidualnymi) właściwościami. Może to nastąpić na skutek indywidualnych cech danego przedmiotu albo poprzez wyodrębnienie z masy rzeczy oznaczonych co do gatunku. Ocena, czy dana rzecz jest oznaczona tylko co do gatunku, czy tylko co do tożsamości zależy od woli stron, oświadczonej wyraźnie lub w sposób dorozumiany. W orzecznictwie SN rzeczy oznaczone co do tożsamości utożsamia się z rzeczami niezastępowalnymi (niezamiennymi).
Rzeczy dzielą się również na:
Podzielne
Niepodzielne
Rzeczy podzielne to te które przez podział nie traciły nieproporcjonalnie na wartości, natomiast rzeczy tracące przez podział swoją istotę (zwierzęta) lub zmieniały istotnie swoją wartość (kamienie szlachetne) były rzeczami niepodzielnymi.
Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez zmiany istoty całej rzeczy lub bez zmiany części składowej. Część składowa, do chwili zgodnego z prawodawstwem wyodrębnienia, nie może być odrębnym przedmiotem czynności prawnej i praw.
Art. 51. § 1. Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi.
§ 2. Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej.
§ 3. Przynależność nie traci tego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną.
Art. 44. Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.
Art. 551. Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.
Obejmuje ono w szczególności:
oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
koncesje, licencje i zezwolenia;
patenty i inne prawa własności przemysłowej;
majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
tajemnice przedsiębiorstwa;
księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Art. 552. Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
Art. 554. Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.
Prawo własności
Własność: W granicach, które są określone poprzez zasady współżycia społecznego oraz ustawy (wyłączając inne osoby) właściciel korzystać może z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa. W szczególności pobierać może pożytki, a także inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Ochrona własności oparta jest na systemie roszczeń (windykacyjne lub negatoryjne).
Roszczenie windykacyjne podstawą jest takie naruszenie prawa własności, które pozbawiło właściciela władania rzeczą ( np. ktoś zabrał jego rzecz). Treścią tego roszczenia jest żądanie właściciela wydania mu rzeczy od osoby, która nią włada bez podstawy prawnej.
Roszczenie negatoryjne przysługuje właścicielowi przeciwko osobie, która narusza jego prawo własności w inny sposób niż przez pozbawienie go władania rzeczą ( np. ktoś bezprawnie składuje rzeczy na posiadłości właściciela). Treścią tego roszczenia jest żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń.
Współwłasność łączna: powstaje w ramach szczególnego stosunku osobistego łączącego strony
Małżeńska wspólność ustawowa
Wspólnicy spółki cywilnej
Współwłasność w częściach ułamkowych: rzecz przysługuje niepodzielnie kilku osobom z tym, że każda z tych osób ma określony w niej ułamkowo udział. Udział może być różny. Powstaje zazwyczaj wskutek umowy zawartej przez kilka osób. Może też mieć miejsce w drodze dziedziczenia. Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności w każdym czasie. W razie niemożności dogadania się można wstąpić na drogę sądową. W przypadku rzeczy podzielnej nastąpi odpowiedni podział, w przypadku niepodzielnej nastąpi sprzedaż i podział dochodów ze sprzedaży.
Nabycie własności:
Pierwotne
Pochodne
Nabycie własności w sposób pierwotny cechuje się tym, że nabycie własności następuje w sposób niezależny od prawa poprzedniego właściciela, nie ma w związku z tym następstwa prawnego. Prawo poprzedniego właściciela wygasa i powstaje nowe prawo własności, w związku z tym osobie nabywającej prawo to przysługuje w pełnym wymiarze, nawet jeżeli prawo poprzedniego właściciela było ograniczone lub obciążone.
Sposoby pierwotnego nabycia własności:
Zasiedzenie
Wywłaszczenie
Zawłaszczenie rzeczy niczyjej
Znalezienie rzeczy
Pomieszanie, połączenie lub przeistoczenie rzeczy
Nabycie własności w sposób pochodny nabywca wywodzi swoje prawo z prawa poprzedniego właściciela. Mamy tu do czynienia z następstwem prawnym(sukcesją), a więc prawo własności tu nie ustaje tylko zmienia się osoba właściciela(podmiot uprawniony), w związku z czym nabywca uzyskuje prawo własności dokładnie w takim samym wymiarze w jakim posiadał je poprzedni właściciel czyli z wszelkimi obciążeniami czy ograniczeniami o ile takie istniały. Nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada.
Sposoby pochodnego nabycia własności:
Umowa sprzedaży, darowizny, zamiany
Dziedziczenie
Łączenie się osób prawnych
Art. 169. § 1. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.
§ 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.
Zasiedzenie: polega na nabyciu własności w drodze długotrwałego posiadania, które ma charakter samoistny
Art. 172. § 1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
§ 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.
Art. 174. Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze.
Kodeks cywilny dzieli posiadanie na samoistne i zależne. Posiadaczem samoistnym jest ten, który włada rzeczą jak właściciel, ale niekoniecznie musi nim być, natomiast posiadacz zależny włada rzeczą tak jak wykonujący inne prawo niż własność np. prawo dzierżawy, użytkowania, najmu.
Prawo użytkowania wieczystego obejmuje prawo dysponowania rzeczą (ius utendi) oraz pobierania z niej pożytków (ius fruendi). Ponadto jest to prawo zbywalne, można je również obciążyć hipoteką czy zapisać w testamencie.
Umowy o użytkowanie wieczyste są zawierane na okres od 40 do 99 lat. Z tytułu użytkowania pobiera się opłatę. Umowa ta musi określać cel w jakim grunt został oddany w użytkowanie. Najczęściej cel będzie polegał na wybudowaniu budynku.
Ograniczone prawa rzeczowe:
Użytkowanie
Zastaw
Służebność
Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego
Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego
Prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej
Hipoteka
Użytkowanie jest ograniczonym prawem rzeczowym uprawniającym do używania cudzej rzeczy i pobierania jej pożytków. Jest ono prawem niezbywalnym, nie podlega dziedziczeniu.
Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym obciążającym cudzą rzecz ruchomą i służącym zabezpieczeniu określonych wierzytelności zastawnika bez względu na to, kto jest jej właścicielem i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi. Może wynikać z umowy lub z ustawy.
Służebności są ograniczonym prawem rzeczowym przysługującym uprawnionemu (właścicielowi innej nieruchomości - władnącej, osobie fizycznej, przedsiębiorcy) na cudzej nieruchomości i służącym:
zwiększeniu użyteczności innej nieruchomości (Służebności gruntowe)
zaspokojeniu określonych potrzeb bytowych określonej osoby fizycznej (Służebności osobiste – niezbywalne, gasnące ze śmiercią uprawnionego)
stworzeniu przedsiębiorcy możliwości korzystania z urządzeń wymienionych w art. 49 KC (Służebności przesyłu)
Art. 49. Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.
Służebność osobista różni się od służebności gruntowej w pierwszym rzędzie osobą uprawnionego do korzystania z niej. O ile bowiem w przypadku służebności gruntowej takim uprawnionym jest każdorazowy właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości władnącej, tak w przypadku służebności osobistych uprawnionym jest wyłącznie oznaczona osoba fizyczna.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu: jest ograniczonym prawem rzeczowym, na jego treść składają się dwa podstawowe uprawnienia: prawo do korzystania z lokalu oraz prawo do rozporządzania swoim prawem w tym wynajęcia albo oddania do bezpłatnego korzystania zgodnie z przeznaczeniem lokalu. Do tych uprawnień nie jest potrzebna zgoda spółdzielni mieszkaniowej. W razie chęci zmiany przeznaczenia lokalu (np. na lokal użytkowy) potrzebna jest zgoda spółdzielni mieszkaniowej. Jest ono prawem zbywalnym, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji, czyli można takie prawo do mieszkania sprzedać, zapisać komuś w testamencie, obciążyć hipoteką.
Hipoteka: jest ograniczonym prawem rzeczowym, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
Księgi wieczyste: rejestr publiczny, który przedstawia stan prawny nieruchomości. Pozwala autorytatywnie ustalić, komu i jakie przysługują prawa do danej nieruchomości. Instytucja ksiąg wieczystych jest wspólna dla rodziny kontynentalnych systemów prawnych, choć ustrój ksiąg wieczystych w poszczególnych krajach znacząco się różni.
Posiadanie: to faktyczne sprawowanie władzy nad rzeczą, które może wynikać z prawa własności, jak i nie być związane z żadnym prawem. W odróżnieniu od własności nie jest prawem, ale stanem faktycznym. Stanowi ono najprostszą i najbardziej naturalną postać władzy osoby nad rzeczami, które wykonywane i ochraniane siłami samego zainteresowanego jest możliwe nawet w najprostszych stosunkach społecznych.
Kodeks cywilny dzieli posiadanie na:
Samoistne
Zależne
Posiadaczem samoistnym jest ten, który włada rzeczą jak właściciel, ale niekoniecznie musi nim być.
Posiadacz zależny włada rzeczą tak jak wykonujący inne prawo niż własność np. prawo dzierżawy, użytkowania, najmu.
Domniemania prawne dzieli się na:
wzruszalne (łac. praesumptio iuris tantum) - można je obalić dowodem przeciwnym - np.: domniemanie niewinności, domniemanie dobrej wiary,.
niewzruszalne (łac. praesumptio iuris ac de iure) - nie można go obalić dowodem przeciwnym - obecnie ten typ domniemywań prawnych jest już praktycznie niestosowany.
Domniemania związane z posiadaniem, których celem jest usunięcie trudności w ustaleniu stanu faktycznego i prawnego :
domniemanie posiadania samoistnego
domniemanie ciągłości posiadania
domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym
domniemanie posiadania w dobrej wierze
W polskim prawie istnieje bezwzględny zakaz naruszania posiadania bez względu na to czy jest w dobrej czy złej wierze, samoistne czy zależne, prawne czy bezprawne, wadliwe czy niewadliwe.
Ochrona posiadania przybiera dwojaką postać:
ochrony siłami samego posiadacza
obrona konieczna
dozwolona samopomoc
ochrony na drodze sądowej
roszczenia o przywrócenie posiadania (roszczenia posesoryjne)
Roszczenia posesoryjne wygasają jeśli nie będą dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia posiadania.
Art. 343. § 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.
§ 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
§ 3. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela.
Art. 344. § 1. Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.
§ 2. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia.
Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, w którym jedna ze stron może domagać się od drugiej strony określonego zachowania.
Wierzyciel (łac. creditor): osoba, która może żądać spełnienia świadczenia od innej osoby (dłużnika), z którą łączy ją stosunek zobowiązaniowy.
Dłużnik (łac. debitor): osoba zobowiązana do spełnienia świadczenia na rzecz innej osoby (wierzyciela) na podstawie łączącego je stosunku zobowiązaniowego.
Świadczenie - zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania zadośćczyniące godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Świadczenie może polegać na działaniu (czynność faktyczna lub prawna) lub na zaniechaniu.
Zobowiązanie wierzyciela w terminologii prawniczej nazywane jest - "wierzytelnością", natomiast stanowisko dłużnika nazywane jest - "długiem".
Wierzytelność: uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia z określonego stosunku zobowiązaniowego przysługujące wierzycielowi wobec dłużnika i składające się z jednego lub wielu roszczeń lub praw kształtujących. Wierzytelność jest antonimem długu.
Dług: świadczenie (obowiązek), wynikające ze stosunku zobowiązaniowego, które dłużnik jest zobowiązany spełnić na rzecz wierzyciela. Dług jest antonimem wierzytelności
Zobowiązanie solidarne charakteryzuje się tym, że:
po stronie uprawnionej lub zobowiązanej występuje więcej niż jedna osoba
przedmiotem zobowiązania jest tylko jedno świadczenie, którego spełnienie powoduje wygaśnięcie całego zobowiązania solidarnego
Solidarność dłużników (bierna): Po stronie dłużników występuje kilka osób zobowiązanych wobec jednego wierzyciela, który może wedle własnego wyboru żądać wykonania zobowiązania w całości lub w części od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia z długu pozostałych. Źródłem solidarności biernej może być ustawa lub czynność prawna.
Solidarność wierzycieli (czynna): Po stronie wierzycieli występuje kilka osób uprawnionych do przyjęcia świadczenia od jednego dłużnika, który może wedle własnego wyboru spełnić świadczenie do rąk któregokolwiek z nich, przez co zwolni się z długu wobec pozostałych. Jednakże po wytoczeniu powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie właśnie jemu. Źródłem solidarności czynnej może być tylko czynność prawna.
Art. 864. Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie.
Odpowiedzialność cywilna: ujemne konsekwencje ponoszone przez podmioty prawa w związku z zaistnieniem zdarzeń negatywnie ocenianych przez prawo. Jest to możliwość zastosowania przymusu państwowego w postaci egzekucji majątkowej, wobec określonej osoby fizycznej lub prawnej, celem realizacji ciążącego na niej obowiązku. Zawsze ma charakter majątkowy.
Nie ma sankcji kary na gruncie prawa cywilnego.
Odpowiedzialność cywilna ma miejsce tylko wtedy kiedy powstaje szkoda.
Źródła odpowiedzialności:
odpowiedzialność deliktowa - za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym,
odpowiedzialność kontraktowa - z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, który powstał na skutek dokonania czynności prawnej, najczęściej umowy.
Odpowiedzialność deliktowa czy kontraktowa zachodzi wówczas gdy szkoda jest następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania istniejącego uprzednio między stronami zobowiązania.
Odpowiedzialność osobista (majątkowa): dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym za wyrządzoną szkodę; jest w zasadzie nieograniczona, nie zależy od stanu majątkowego dłużnika i nie uznaje (co do zasady) przywilejów na korzyść jednych wierzycieli przeciwko innym
Odpowiedzialność rzeczowa: niezależna od osobistej - dłużnik odpowiada jedynie określoną rzeczą - zastaw albo hipoteka; gwarancję zaspokojenia wierzyciela daje oznaczony przedmiot majątkowy, którym zabezpieczono wierzytelność.
Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Siła wyższa (łac. vis maior): ogólne określenie przyczyny sprawczej zdarzenia o charakterze przypadkowym lub naturalnym (żywiołowym), nie do uniknięcia, takiego, nad którym człowiek nie panuje. Jest to zjawisko, które powoduje zwolnienie kogoś z odpowiedzialności. Jako przykład można podać powódź, huragan, trzęsienie ziemi, sztorm, śnieżyca itp.
Termin "siła wyższa" nie obejmuje jednak sytuacji, którym można było zapobiec wiedząc o naturze jakiegoś zjawiska, np. nie można usprawiedliwić odpowiedzialności za śmierć dzieci podczas burzy, gdy opiekun kazał im schować się pod drzewem, w które następnie uderzył piorun, gdyż uderzenie pioruna w samotne drzewo jest przewidywalne i prawdopodobne.
Art. 435. § 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
Art. 436. § 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.
§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności.
Art. 846. § 1. Utrzymujący zarobkowo hotel lub podobny zakład jest odpowiedzialny za utratę lub uszkodzenie rzeczy wniesionych przez osobę korzystającą z usług hotelu lub podobnego zakładu, zwaną dalej „gościem”, chyba że szkoda wynikła z właściwości rzeczy wniesionej lub wskutek siły wyższej albo że powstała wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby, która mu towarzyszyła, była u niego zatrudniona albo go odwiedzała.
Szkoda: w rozumieniu prawa cywilnego jest to strata materialna, ubytek, spowodowany (przykładowo):
przyczyną losową,
niewłaściwym składowaniem,
przekroczeniem terminu przydatności,
zmianą gustów klientów (zmiana mody).