Poniższe zestawienie ma na celu ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem związanym z pracą z tymi substancjami w laboratorium chemii organicznej oraz podaje sposób udzielania pierwszej pomocy.
Acetaldehyd, metaldehyd, paraldehyd, formaldehyd, akroleina, aldehyd krotonowy i inne. Przy zatruciu tymi substancjami poszkodowanego należy usunąć spod działania trucizny; stosować postępowanie ogólne. Podawać do picia mleko i surowe jaja.
Acetonitryl wywiera działanie toksyczne, może również wydzielać cyjanowodór. Przy zatruciu stosować postępowanie jak przy zatruciu cyjankami
Amoniak. Przy skażeniu dróg oddechowych, chorego wynieść na świeże powietrze; stosować inhalacje z pary wodnej. Przy skażeniu oczu – przemywać oczy wodą przez 15 minut.
Anilina. Przy zatruciu stosować postępowanie ogólne. W przypadku polania należy zdjąć skażoną odzież i obmywać ciało wodą. Przy zatruciu doustnym wywołać wymioty, a następnie podawać węgiel aktywowany lub odtrutkę uniwersalną. Choremu zapewnić ciepło, spokój i dostęp świeżego powietrza. Inhalacja dużej dawki aniliny lub absorpcja przez skórę mogą spowodować śmierć.
Benzen,toluen, ksylen. Przy zatruciu stosować postępowanie ogólne. W przypadkach zatrucia przez drogi oddechowe należy poszkodowanego wynieść na świeże powietrze i w razie potrzeby stosować sztuczne oddychanie. W zatruciu doustnym wywołać wymioty i podać węgiel aktywny. Nie wolno podawać mleka i oleju rycynowego, gdyż ułatwia wchłanianie tych trucizn. Praca z tymi substancjami powinna odbywać się wyłącznie pod wyciągiem.
Benzochinon, środek drażniący i lakrymator; nie należy przechowywać w otwartych naczyniach.
Brom.Silnie toksyczne pary powodują groźne oparzenia skóry. Praca z bromem może odbywać się tylko pod wyciągiem, w okularach i rękawicach ochronnych. Przy skażeniu zewnętrznym stosuje się postępowanie ogólne oraz zmywa skórę 10% roztworem tiosiarczanu sodu lub stosuje pastę z wodorowęglanu sodu i okłady z glicerolu. Przy zatruciu doustnym należy stosować postępowanie ogólne. Można także podać do picia roztwór tiosiarczanu sodu (łyżka stołowa na szklankę wody), a następnie zawiesinę tlenku magnezu w wodzie (1,5 łyżki na szklankę wody). Przy zatruciu poprzez drogi oddechowe należy stosować postępowanie ogólne oraz inhalacje par bardzo rozcieńczonego amoniaku.
Bromkirozpuszczalne w wodzie. Przy zatruciu doustnym stosować postępowanie ogólne oraz podać roztwór 30 g siarczanu magnezu w wodzie.
Butadien. Gaz łatwo palny tworzący z powietrzem mieszaniny wybuchowe.
Chlor i inne niebezpieczne gazy takie jak: brom, bromowodór, chlorowodór, cyjanowodór, bromek i chlorek metylu, dwutlenek siarki, trójtlenek siarki z dymiącego kwasu siarkowego (oleum), tlenki azotu z dymiącego kwasu azotowego, diazometan, fluor, fosgen, siarkowodór, pary siarczanu dimetylu, tlenki azotu, itp. Przy dużym stężeniu tych gazów nawet jeden oddech może spowodować utratę przytomności, poważne uszkodzenie płuc, a nawet śmierć. Przy zatruciach stosować zalecenia ogólne.
Chlorek acetylu i inne halogenki kwasowe (chlorek benzoilu, benzenosulfonylu i p-toluenosulfochlorek). Związki te reagują gwałtowanie z wodą wydzielając toksyczny chlorowodór. Ponadto związki te mają działanie drażniące i są lakrymatorami. Pierwsza pomoc przy skażeniu zewnętrznym polega na obfitym przemyciu skóry wodą, a następnie rozcieńczonym roztworem amoniaku.
Chlorek glinu wywołuje silne podrażnienia skóry; reaguje gwałtownie z wodą wydzielając chlorowodór.
Chlorek tionylu wykazuje silne działanie drażniące. W przypadku skażenia przemywać skórę dużą ilością wody, a następnie rozcieńczonym roztworem amoniaku.
Chlorki fosforu (tlenochlorek, trój- i pięciochlorek). Wydzielają niebezpieczne pary i wywołują groźne uszkodzenia płuc. Działają parząco na skórę i błony śluzowe. W przypadku zatruć stosować postępowanie ogólne.
Chromiany i dwuchromiany, trójtlenek chromu. Związki te mają silne działanie utleniające. Pył tych związków ma własności żrące; rozpuszcza się w płynie ustrojowym śluzówki nosa i gruczołów potowych tworząc roztwory o własnościach silnie utleniających.
Czterochlorek węgla i pochodne (chloroform, chlorek metylenu, tetrachlorek, itp.). Pary tych związków są bardzo niebezpieczne, ponieważ są łatwo absorbowane przez skórę. W zetknięciu z płomieniem lub gorącymi metalami uwalniają fosgen.Należy unikać wdychania par tych związków. W przypadku zatrucia stosować postępowanie ogólne .
Cyjanki sodu i potasu. Zakwaszenie wodnych roztworów tych związków uwalnia silnie toksyczny cyjanowodór. Cyjanki łatwo przenikają do organizmu przez drobne rany w skórze. Przy zatruciu natychmiast wezwać pomoc lekarską i udzielić pierwszej pomocy! Przy zatruciu poprzez drogi oddechowe wynieść poszkodowanego natychmiast na świeże powietrze. Usunąć skażoną odzież, ale zapewnić choremu ciepło. Przy trudnościach w oddychaniu stosować sztuczne oddychanie. Podawać do wąchania co 15 sekund chusteczkę nasyconą azotynem amylu. Zabieg powtórzyć 5 razy. Przy zatruciu doustnym u przytomnego wywołać wymioty podając do wypicia szklankę ciepłej, słonej wody (1 łyżeczka soli na szklankę wody). Zabieg powtarzać do momentu uzyskania przezroczystego płynu żołądkowego. Można również podawać węgiel aktywny. Przy wystąpieniu trudności z oddechem stosować sztuczne oddychanie. Podawać do wąchania pary azotynu amylu.
Cykloheksan, cykloheksanol, cykloheksen. Przy zatruciu tymi związkami stosować postępowanie ogólne.
Dimetylosulfotlenek (DMSO).Związek ten sam nie jest niebezpieczny, ale jest łatwo absorbowany przez skórę i może ułatwiać wchłanianie innych toksycznych substancji.
Etery (etylowy, izopropylowy, dioksan, tetrahydrofuran). Związki te są niezwykle łatwopalne; z powietrzem tworzą mieszaniny wybuchowe. Przechowywane łatwo reagują z tlenem powietrza tworząc wybuchowe nadtlenki. Etery należy przechowywać w szczelnych, ciemnych naczyniach i nie dłużej niż 2 miesiące. Nigdy nie należy zatężać roztworów eterowych przez ogrzewanie palnikiem. Etery przechowywane dłużej przed procesem oczyszczania lub destylacji należy sprawdzić na obecność nadtlenków wykonując następujący test: 0,5-1 ml eteru dodaje się do równej objętości lodowatego kwasu octowego zawierającego około 100 mg jodku sodu lub potasu. Żółty kolor roztworu wskazuje na obecność niskiego stężenia nadtlenków, brązowy na wysokie stężenie.
Fenol. Związek ten jest silnie szkodliwy w postaci par. Wykazuje działanie żrące na skórę. W skażeniu zewnętrznym skórę należy przemywać dużą ilością wody z mydłem, a następnie alkoholem. Należy okład z nasyconego roztworu siarczanu sodu. W zatruciu doustnym wywołać wymioty (1 łyżeczka soli na szklankę wody). Podać do picia dużą ilość mleka lub białkajaj zmieszane z wodą , ewentualnie zawiesinę wodorotlenku wapnia w mocno osłodzonej wodzie. Nie podawać tłuszczów ani alkoholu!
Fenylohydrazyna. Związek ten łatwo wchłania się przez skórę.
Fluorki. Związki te są niebezpieczne przy zatruciu doustnym. W takich przypadkach podać natychmiast do picia szklankę wody z sokiem cytrynowym lub nasycony roztwór wodorotlenku wapnia, wodny roztwór kredy lub 1% roztwór chlorku wapnia oraz duże ilości mleka. Wywołać wymioty, zapewnić ciepło i spokój.
Fosfor i związki pochodne, fosfor żółty i biały powodują przykre oparzenia. Należy natychmiast zmywać miejsca oparzone bieżącą wodą przez 30 minut, a następnie 3% roztworem siarczanu miedzi (II).
Hydrazyna.Związek silnie wybuchowy w połączeniu z odczynnikami utleniającymi.
Jod. Pary jodu są toksyczne. Krystaliczny jod może spowodować niebezpieczne oparzenia skóry.
Kumen. Związek ten przechowywany z dostępem powietrza tworzy nietrwałe wybuchowe nadtlenki.
Kwasy:octowy, azotowy, fosforowy, bromowodorowy, solny, siarkowy itp. Wykazują silne działanie żrące, reagują gwałtownie z zasadami. Większość z nich wydziela bardzo szkodliwe opary. Przy skażeniu zewnętrznym stosuje się przemywanie dużą ilością wody, a następnie roztworem wodorowęglanu sodu. W zatruciu doustnym obowiązuje reguła by kwas wprowadzony do organizmu rozcieńczyć 100-krotnie (5 ml stężonego kwasu – 500ml płynów do picia). Podawać do picia płyny zobojętniające jak: wodę z mydłem, mleko, zawiesinę wodną węgla aktywnego, mocną gorzką herbatę, czarną kawę, białka jaj wymieszane z wodą (4 białka na 2 szklanki) lub zawiesinę wodną wodorotlenku glinu. Nie wywoływać wymiotów! Nie podawać węglanów i wodorowęglanów! Nieprzytomnemu nie wolno niczego podawać do picia!
Kwas chlorosulfonowy jest silnie żrącą cieczą. Gwałtownie reaguje z wodą tworząc kwas siarkowy i chlorowodór. Pierwsza pomoc – jak w przypadkach zatruć stężonymi kwasami.
Kwas chlorooctowy może spowodować przykre oparzenia skóry.
Kwas nadchlorowy. Stężone roztwory tego kwasu mogą wybuchać ze względu na silne działanie utleniające.
Kwas szczawiowy i szczawiany po połknięciu mogą spowodować śmiertelne zatrucie. Pierwsza pomoc polega na natychmiastowym podaniu do picia szklanki wody z sokiem cytrynowym, nasyconego roztworu wodorotlenku wapnia lub 1% roztworu chlorku wapnia. Po wywołaniu wymiotów podać w roztworze 15 – 30g siarczanu magnezu.
Lit reaguje a woda uwalniając wodór, który ulega samozapłonowi.
Metanol.Przy zatruciu metanolem udzielanie pierwszej pomocy polega na szybkim wywołaniu wymiotów u osoby przytomnej. Ponadto należy podać zawiesinę węgla aktywnego i ponownie wywołać wymioty. Podać do wypicia roztwór wodorowęglanu sodu (soda oczyszczona, 2 łyżeczki na szklankę wody). Oczy chronić przed światłem stosując opatrunek osłaniający.
Nadtlenek benzoilu i inne nadtlenki. Są to związki o potencjalnym działaniu wybuchowym, szczególnie podczas ogrzewania. Ponadto są to związki silnie utleniające i w połączeniu z materiałami łatwo utleniającymi się mogą być bardzo niebezpieczne. Związki takie jak etery, teralina, dekalina, kumen oraz inne węglowodory przechowywane z dostępem powietrza mogą tworzyć nadtlenki. Cieczy takich nie wolno destylować lub zatężać bez usunięcia nadtlenków.
Nitrobenzen działa trująco w postaci par i w zetknięciu ze skórą. Inhalacja dużych stężeńmoże spowodować śmierć. Miejsce kontaktu należy zmyć etanolem, a następnie wodą z mydłem. W zatruciach doustnych stosować postępowanie ogólne.
Nitrofenole mogą wywoływać uczulenia lub inne przykre efekty fizjologiczne. Należy unikać kontaktu tych związków ze skórą.
Potas i sód metaliczny reaguje z wodą bardzo gwałtownie i wybuchowo, uwalniając wodór. Potas przechowywany z dostępem tlenu tworzy wyjątkowo niebezpieczne i wybuchowe nadtlenki. Sód i potas przechowuje się w ksylenie. W razie potrzeby odważenia porcji czystego metalu, przenosi się kawałek metalu do parownicy z ksylenem, nożem odcina się zewnętrzną warstwę tlenku, odcina się określoną ilość czystego metalu i waży w przygotowanej zlewce z ksylenem. Zbędne kawałki metalu likwiduje się dużą ilością metanolu (sód) i alkoholu t-butylowego lub izopropylowego (potas).
Rtęć metaliczna i jej związki. Pary i silnie rozdrobniona rtęć są niezwykle niebezpieczne. Rozlaną rtęć należy zebrać natychmiast możliwie jak najdokładniej. Nigdy nie wylewać do zlewu! Powierzchnię zanieczyszczoną rtęcią należy pokryć mieszaniną rozdrobnionej siarki i sody. Przy zatruciach związkami rtęci stosuje się postępowanie ogólne, wywołuje wymioty, podaje zatrutemu mleko, zawiesinę wodną białek jaj i węgiel aktywny.
Siarczan dimetylu jest związkiem bardzo niebezpiecznym zarówno w postaci par ja i cieczy. Jest łatwo absorbowany przez skórę i wywołuje przykre oparzenia. W przypadku zatrucia stosować postępowanie ogólne. Skażone miejsca przemywać rozcieńczonym roztworem amoniaku.
Wodorki metali (LiAIH4, NaH) reagują wybuchowo z woda uwalniając wodór. Nadmiar glinowodorku litu można rozłożyć octanem etylu lub acetonem. Wodorek wapnia nie reaguje tak gwałtownie z wodą. Borowodorki również nie reagują gwałtownie z wodą, natomiast szybko z roztworami kwasów uwalniając wodór.
Zasady (wodorotlenek potasu i sodu) wykazują silnie żrące działanie. W przypadku zatrucia udzielając pierwszej pomocy należy postępować zgodnie z postępowaniem ogólnym. Przy zatruciu doustnym nie wywoływać wymiotów! Należy natychmiast podać do picia duże ilości 1% roztworu kwasu octowego lub cytrynowego lub rozcieńczonego soku z cytryny. Następnie podawać mleko i białko jaj.
Związki baru (chlorek, azotan). W przypadku zatrucia stosować postępowanie ogólne. Podać natychmiast do picia roztwór siarczanu magnezu (2 łyżeczki w szklance ciepłej wody). Następnie podać mleko lub białka jaj w wodzie. Z soli baru jedynie siarczan baru jest nietoksyczny.
Związki cynku. Przy zatruciach pierwsza pomoc zgodnie z postępowaniem ogólnym. Podawać ponadto do picia zawiesinę tlenku magnezu lub mleko, bądź białka jaj zmieszane z wodą.
Związki miedzi. Pierwsza pomoc jak przy zatruciach związkami cynku.
Związki ołowiu. Przy zatruciu doustnym należy natychmiast podać środki wymiotne (15-30g siarczanu magnezu lub sodu) oraz węgiel aktywny. Ponadto stosować zalecenia postępowania ogólnego i podawać do picia białka jaj zamieszane z wodą lub mlekiem.