Żołądek jest to narząd wchodzący w skład przewodu pokarmowego. Jest to worek mięśniowy zlokalizowany w jamie brzusznej. Podstawową jego rolą jest trawienie białek, które znajdują się w pokarmie.
Żołądek zbudowany jest z:
Błony surowiczej – reprezentowanej przez otrzewną trzewną.
Błony mięśniowej – zbudowanej z włókien mięśniowych gładkich, ale w obrębie przedsionka żwacza, częściowo i czepca znajdują się włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane.
Błony śluzowej
Żołądek produkuje sok żołądkowy, w którego skład wchodzi:
Podpuszczka – trawi białka mleka(wytrąca kazeinę mleka), występuje u osesków; optimum działania pH=6,0-6,5,
Pepsynogen (w kwaśnym pH aktywowany do pepsyny) – rozpoczyna trawienie białek, aktywatorem pepsynogenu jest HCl (kwas solny), optimum działania pH=12,
HCl (kwas solny) – w dużym stężeniu, nadaje sokowi żołądkowemu odczyn kwaśny,
Lipaza – rozpoczyna trawienie tłuszczów,
Śluz chroniący ściany żołądka przed HCl, czynnikami mechanicznymi, chemicznymi, termicznymi, biologicznymi, a także przed samotrawieniem.
U przeżuwaczy występuje żołądek wielokomorowy. Obejmuje on trzy przedżołądki wysłane bezgruczołową śluzówką pokrytą nabłonkiem wielowarstwowym płaskim (żwacz, czepiec i księgi). W skład żołądka przeżuwaczy wchodzi jeszcze żołądek właściwy – trawieniec, który w przeciwieństwie do przedżołądków zaopatrzony jest w śluzówkę typu gruczołowego pokrytą nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym.
Pojemność żołądka jest zmienna osobniczo, u bydła ras dużych waha się w granicach 200l, u średnich ok. 150l, natomiast u małych w okolicach 100l. U dorosłego bydła największy z komór żołądka to żwacz, następnie trawieniec, po których są księgi (zbliżone pojemnościowo do trawieńca), a najmniejszy jest czepiec. U owiec natomiast jest trochę inaczej, największy jest żwacz, później trawieniec, jak w przypadku bydła, natomiast czepiec jest nieco większy od księg.
Czterokomorowy żołądek przeżuwaczy zajmuje lewą stronę jamy brzusznej, częściowo wnikając na jej prawą stronę. Lewą stronę zajmuje żwacz, czepiec stanowi część najbardziej wysuniętą do przodu, księgi układają się z prawej strony, trawieniec wsuwa się z prawej strony pod księgi i żwacz.
Funkcją przedżołądka w procesie trawienia jest przemieszczenie pokarmu i fermentacja pokarmu przy udziale bakterii i pierwotniaków. W żwaczu przede wszystkim trawiona jest celuloza, tłuszcze i białka przez zasiedlającą go florę.
Żwacz
U dorosłego przeżuwacza żwacz zajmuje prawie całą lewą połowę jamy brzusznej. Wyróżnia się tu powierzchnię ścienną, która przylega do ściany brzucha oraz powierzchnię trzewną, która jest zwrócona w stronę jelit, wątroby, ksiąg i trawieńca. Na ścianie górnej żwacza występuje krzywizna dogrzbietowa oraz po przeciwległej stronie występuje krzywizna dobrzuszna, która jest mniej uwypuklona. Przez silne słupy mięśniowe światło żwacza podzielone jest na kilka części. Część żwacza oddzielona rowkami lub filarami (skupiska włókien mięśniowych gładkich), to grzbietowy i brzuszny worek żwacza. Od obu worków żwacza oddzielone zostają przez przedni i tylni rowek worki ślepe przednie i tylne. Worek ślepy ku przodowi otwiera się do czepca i nazywany jest żołądkiem rzutowym, gdyż przez jego światło dochodzi do nieprzemiennej wymiany treści pokarmowej. Przedsionek żwacza bierze udział jako swoista wyrzutnia treści pokarmowej, która porcjami wraca ze żwacza do jamy ustnej, gdzie jest powtórnie przeżuwana i naśliniana.
Błona śluzowa żwacza pokryta jest brodawkami żwaczowymi. Przyczyniają się one do szybszej resorpcji powstałych w trakcie kwasów tłuszczowych i amoniaku.
Bytujące w żwaczu bakterie oraz pierwotniaki są źródłem procesów biologicznych korzystnych dla organizmu żywiciela. Bakterie powodują rozkład błonnika, natomiast pierwotniaki odgrywają rolę w przemianie białkowej i węglowodanowej. Mieszanie masy pokarmowej w żwaczu, jej transport we wnętrzu odbywa się za sprawą filarów żwacza oraz mięśniówki występującej w ścianach żwacza, której skurcze są źródłem jego ruchów.
Czepiec
Czepiec jest kolejnym przedżołądkiem o kształcie spłaszczonej kuli w kierunku przednio-tylnym, położony jest przednio od żwacza, bezpośrednio do tyły od przepony. Leży w części wewnątrzpiersiowej jamy brzusznej na tylnym odcinku mostka i jego chrząstki mieczykowatej. Czepiec może zmieniać swoje światło, jego powierzchnia ma strukturę przypominającą plaster miodu. Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Listewki czepcowe (utworzone z błony śluzowej) tworzą wiele małych komórek. Pokarm przemieszczany jest między czepcem, a żwaczem wiele razy, aż do chwili, gdy jest odpowiednio rozdrobniony i przygotowany do trawienia, tak aby mógł być przekazany do ksiąg, a następnie do trawieńca.
Czepiec pracuje na podobieństwo pompy ssąco-tłoczącej, przy czym odbywa się tutaj mieszanie oraz segregacja treści pokarmowej. Czepiec rozszerzając się wsysa przez ujście żwaczowo-czepcowe porcje treści pokarmowej ze żwacza. Przy skurczu czepca jest ona z powrotem wepchnięta do żwacza, ale nie cała. Czepiec kurcząc się zamyka swoje światło, co powoduje odsączenie wody, tak aby do ksiąg wpadła treść pokarmowa z 40% zawartością wody. Część jej, która jest odpowiednio strawiona opada i lokuje się w komórkach czepcowych, aby w fazie skurczowej przedostać się do ksiąg.
Księgi
Księgi jest to kulisty twór położony na prawo i do przodu od żwacza. Śluzówka ksiąg tworzy charakterystyczne półksiężycowate fałdy. Ze sklepienia księgi w kierunku światła zawieszają się liczne blaszki o różnej wielkości – blaszki księgowe. Wyróżnia się: blaszki duże, średnie, małe oraz najmniejsze. Funkcja ksiąg to przede wszystkim odsączenie wody i resorpcja składników mineralnych z treści pokarmowej, w mniejszym stopniu na rozdrobnieniu pokarmu. Księgi odsączają wodę z treści pokarmowej, alby do trawieńca wpadła treść pokarmowa z małą ilością wody.
Księgi małych przeżuwaczy mają zarys owalny i ustępują czepcowi pod względem wielkości, odwrotnie niż u bydła.
Trawieniec
Błona śluzowa trawieńca – żołądka właściwego pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym. Odpowiada on żołądkowi gruczołowemu innych gatunków zwierząt. Jest to worek gruszkowatego kształtu, którego tylny, cieńszy koniec zgina się w kierunku przednio-górnym i przechodzi w dwunastnicę.
U nowonarodzonych przeżuwaczy przedżołądki są jeszcze bardzo małe. Mleko dostaje się do trawieńca i ulega ścięciu przez podpuszczkę. Dopiero wraz z przyjmowaniem paszy objętościowej przedżołądki zaczynają się zwiększać. Na powierzchni wewnętrznej trawieńca wykształcone są silne fałdy. W trawieńcu następuje trawienie enzymatyczne.
Wewnętrzną warstwę wyścielającą wnętrze żołądka stanowi błona śluzowa. W błonie śluzowej znajdują się gruczoły, które zawierają następujące rodzaje komórek:
Okładzinowe – wydzielające HCl,
Główne – wydzielające enzym pepsynę,
Śluzowe – wydzielające śluz, który chroni komórki okładzinowe, główne oraz inne wchodzące w skład błony śluzowej przed trawiącym działaniem kwasu solnego.
Bibliografia
Kazimierz Krysiak „Anatomia zwierząt domowych tom 2”
Anatol Akajewski „Anatomia zwierząt domowych tom 2”