26.03.2011
PRAWO CYWILNE ZOBOWIĄZANIA
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CZYNY CUDZE
Za czyny cudze odpowiedzialność ponosi:
Osoby które sprawują nadzór nad osobami nie ponoszącymi odpowiedzialności
Osoby które powierzają wykonanie czynności innym podmiotom
Osoby które na swój rachunek wykonują czynności za pośrednictwem podwładnych
Ad. 1
Nad osobą która nie ukończyła 13 lat a także osobą niepoczytalną( niedorozwiniętą, chorą psychicznie) inna osoba powinna sprawować nadzór. Osobą nadzorującą jest najczęściej rodzic, może też być opiekun ustanowiony przez sąd albo nadzór może mieć charakter faktyczny sprawowany np. przez dalszego członka rodziny nie mającego ustawowego czy umownego obowiązku nadzorowania. Jeżeli osoba nadzorowana wyrządzi drugiemu szkodę odpowiedzialność za tę szkodę ponosić będzie ten kto miał obowiązek sprawować nadzór. Osobie która wyrządziła szkodę nie udowadnia się winy ponieważ ze względu na wiek lub chorobę psychiczną winy przypisać jej nie można, wystarczy przypisać jej popełnienie czynu niedozwolonego przez działanie bezprawne. Natomiast winę przypisuje się w takim przypadku osobie która miała obowiązek sprawować nadzór, jest to WINA NADZORCZA. Osoba która nadzorowała może uwolnić się z odpowiedzialności przez wykazanie że należycie sprawowała nadzór i nie ponosi winy nadzorczej, może uwolnić się także wtedy jeżeli wykaże że szkoda powstałaby także mimo należytego nadzoru.
Jeżeli brak jest osoby nadzorującej albo nie można od takiej osoby uzyskać naprawienia szkody ze względu na jej stan majątkowy sąd może przyznać odszkodowanie od osoby nadzorowanej ( niepoczytalnej) . Odpowiedzialność tej osoby oparta będzie w takim przypadku na zasadzie słuszności( A nie winy lub ryzyka) . Odpowiedzialność ta uzasadniona jest wówczas gdy porównanie stanu majątkowego sprawcy szkody i poszkodowanego, wskazuje na to że sprawca szkody powinien tą szkodę wynagrodzić, ponieważ przemawiają za tym zasady współżycia społecznego.
Ad.2
Odpowiedzialność może być uzasadniona wtedy gdy dana osoba powierza wykonanie czynności na rzecz drugiej osoby wybranemu przez siebie podmiotowi. Jeżeli podmiot ten wyrządzi szkodę odpowiedzialność za nią ponosi ten kto powierzył wykonanie czynności. Odpowiedzialność uzasadniona jest wtedy gdy sprawca bezpośredni( osoba której powierzono wykonanie czynności) dopuścił się czynu niedozwolonego ( bezprawnego i zawinionego) przy wykonywaniu czynności zleconej mu, a nie przy okazji wykonywania tej czynności. Odpowiedzialność osoby powierzającej wykonanie czynności oparta jest na winie w wyborze wykonawcy domniemywa się , że zlecający czynność innej osobie ponosi winę w wyborze. Domniemanie to może być obalone przez wykazanie że zlecający czynność nie ponosi winy w wyborze, wybrał mianowicie starannie wykonawcę czynności albo powierzył wykonanie tej czynności przedsiębiorstwu lub zakładowi , który trudni się zawodowo wykonywaniem czynności danego rodzaju. Odpowiedzialność w takim przypadku ponosi podmiot wybrany do wykonywania czynności a nie osoba która dokonała wyboru. Odpowiedzialność wybierającego wykonawcę oparta jest na jego winie ale wina ta nie dotyczy uchybienia przy wykonaniu czynności lecz dotyczy wyboru wykonawcy, jest ona uzasadniona wtedy gdy wybrany wykonawca wyrządził szkodę z winy własnej a powierzającemu czynność można zarzucić brak staranności przy wyborze wykonawcy.
Ad.3
Z odpowiedzialnością za podwładnego mamy do czynienia wtedy gdy osoba prowadząca na swój rachunek działalność powierza wykonanie czynności innej osobie a owa inna osoba podlega kierownictwu przełożonego i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, z taką sytuacją mamy do czynienia najczęściej w przypadku istnienia stosunku pracy. Przełożonym w takim przypadku jest zakład pracy który zatrudnia pracownika a nie bezpośredni zwierzchnik np. majster, kierownik. Natomiast podwładnym zakładu pracy jest pracownik, który podlega kierownictwu i poleceniom zakładu pracy. Odpowiedzialność zakładu oparta jest na zasadzie RYZYKA , natomiast wykonawca czynności odpowiada na zasadzie WINY. Jeżeli wykonawcy można przypisać winę to aktualizuje się odpowiedzialność przełożonego zakładu pracy, ale równocześnie odpowiedzialność ciąży na bezpośrednim wykonawcy. Poszkodowany może więc dochodzić roszczeń zarówno od przełożonego zakładu jak i od bezpośredniego wykonawcy, tylko na różnych zasadach, na ZASADZIE WINY od bezpośredniego sprawcy a na ZASADZIE RYZYKA od zakładu.
Zasada ta uległa modyfikacji w odniesieniu do pracowników z chwilą wejścia w życie kodeksu pracy. W kodeksie tym przyjęto mianowicie, że w razie wyrządzenia szkody przez pracownika odpowiedzialność wobec poszkodowanego ponosi zakład pracy a pracownik odpowiada regresowo wobec zakładu pracy. Przy winie nieumyślnej do wysokości 3 pensji miesięcznych a przy winie umyślnej do wysokości zaistniałej szkody ( pełna odpowiedzialność) . Zasada wynikająca z kodeksu pracy nie dotyczy podwładnych którzy wykonują czynności w ramach stosunku cywilno-prawnego.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZY WYKONYWANIU WŁADZY PUBLICZNEJ
Podstawą odpowiedzialności za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej jest art. 77 Konstytucji oraz art. 417 k.c.
Według art. 77 Konstytucji każdy kto poniósł szkodę w wyniku działania lub zaniechania organu władzy publicznej może żądać odszkodowania jeżeli działanie to było niezgodne z prawem.
Podobne rozwiązanie przyjęte zostało w art. 417 k.c. według tego przepisu odpowiedzialność za szkody wynikające z wykonywanej władzy publicznej ponoszą:
Skarb państwa
Jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwa)
Inne osoby prawne, które z mocy ustawy wykonują zadania publiczne, np. NBP
Za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej ponoszą odpowiedzialność także podmioty którym zlecono czynności z zakresu sprawowania władzy publicznej na zasadzie porozumienia, w takim przypadku odpowiedzialność organu zlecającego wykonywanie władzy i organu przyjmującego zlecenie jest solidarna.
Odpowiedzialność Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego lub innych osób prawnych aktualizuje się wtedy gdy szkoda powstaje przy wykonywaniu imperium władzy państwowej a nie w ramach stosunków cywilno- prawnych które nawiązuje skarb państwa czy organy gminy z innymi podmiotami prawa cywilnego. W ramach imperium władzy działają takie organy jak minister, wojewoda, marszałek województwa, starosta, wójt, burmistrz, prezydent miasta; natomiast konsekwencje majątkowe ich nielegalnego działania spadają na Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Odpowiadają one majątkowo wtedy, gdy szkoda powstanie w wyniku działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej( np. szkoda wyrządzona z działania policji lub innych służb porządkowych). Odpowiedzialność uzasadniona jest zawsze wtedy gdy działanie organu władzy publicznej jest niezgodne z prawem . Możliwa jest odpowiedzialność także wtedy gdy działanie było zgodne z prawem ale za przyznaniem odszkodowania od skarbu Państwa czy jednostki samorządu terytorialnego przemawiają zasady współżycia społecznego, szczególnie gdy osoba poszkodowana znajdzie się w ciężkim położeniu majątkowym lub osobistym. Odpowiedzialność Skarbu Państwa czy jednostki samorządu terytorialnego oparta jest w takim przypadku na ZASADZIE SŁUSZNOŚCI. Przy ustalaniu odszkodowania poszkodowany nie ma obowiązku wskazywać konkretnego funkcjonariusza państwowego czy samorządowego który wyrządził szkodę , nie ma tez obowiązku wykazywać czyjejkolwiek winy. Wystarczy że wykaże że szkoda powstała w następstwie działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej. Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego ponosi odpowiedzialność za własne czyny a nie czyny cudze , tzn. czyny takiego lub innego funkcjonariusza , chociażby funkcjonariusz ten został wyraźnie zidentyfikowany.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYDANIE AKTU NORMATYWNEGO
Jeżeli dany podmiot poniósł szkodę w następstwie wydania przez władzę publiczną aktu normatywnego może wystąpić z roszczeniem o naprawienie tej szkody. Warunkiem odpowiedzialności państwa czy jednostki samorządu terytorialnego jest stwierdzenie we właściwym trybie że akt prawny który był źródłem szkody wydany został niezgodnie z prawem, tzn. aktem prawnym wyższego rzędu( konstytucją, ustawą, umową międzynarodową). Jeśli w grę wchodzi akt prawny ustanowiony przez organ państwa ( np. rozporządzenie RM) to badanie jego legalności należy do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, natomiast legalność aktów prawa miejscowego badana jest przez wojewódzkie sądy administracyjne. Jeżeli właściwy organ stwierdzi że akt prawny jest niezgodny z prawem wyższego rzędu a w wyniku jego wykonania doszło do szkody to skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego obowiązana jest naprawić tę szkodę.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEWYDANIE AKTU NORMATYWNEGO
Jeżeli dany organ władzy publicznej jest prawnie zobowiązany do wydania aktu normatywnego ( obowiązek może wynikać z Konstytucji lub z ustawy zwykłej), a akt taki nie zostanie wydany, Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego odpowiada za niewydanie aktu jeżeli jego niewydanie spowodowało szkodę majątkową określonej osoby. Warunkiem odpowiedzialności za niewydanie aktu jest stwierdzenie przez sąd, że istniał obowiązek wydania takiego aktu prawnego .
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRAWOMOCNYM ORZECZENIEM ALBO OSTATECZNĄ DECYZJĄ ADMINISTRACYJNĄ.
Jeżeli szkoda określonego podmiotu powstanie w następstwie wydania orzeczenia sądowego albo decyzji administracyjnej odpowiedzialność za tę szkodę ponoszą odpowiednio Skarb państwa lub jednostka samorządu terytorialnego. Warunkiem odpowiedzialności tych podmiotów jest ustalenie w odrębnym postępowaniu że prawomocne orzeczenie sądowe lub ostateczna decyzja administracyjna są niezgodne z prawem. Jeśli źródłem szkody jest orzeczenie sądowe to niezgodność tego orzeczenia z prawem stwierdzić może Sąd Najwyższy w postępowaniu prowadzonym na podstawie skargi o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem. Jeśli źródłem szkody jest decyzja administracyjna to jej niezgodność z prawem stwierdza się w trybie postępowania administracyjnego przed organem wyższej instancji a następnie sądem Administracyjnym.
Jeżeli Sąd Najwyższy stwierdzi że orzeczenie prawomocne jest niezgodne z prawem to nie uchyla tego orzeczenia lecz jedynie stwierdza ową niezgodność z prawem. Na tej podstawie zaś strona która poniosła szkodę w związku z nielegalnym orzeczeniem może wytoczyć powództwo przeciwko skarbowi państwa o naprawienie tej szkody.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEWYDANIE ORZECZENIA SĄDOWEGO LUB DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ
Jeżeli istnieje prawny obowiązek wydania orzeczenia czy decyzji administracyjnej a akt taki nie został wydany zaś jego niewydanie doprowadziło do szkody majątkowej określonego podmiotu, podmiot ten może domagać się od Skarbu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego stosownego ODSZKODOWANIA. Od 2004 roku obowiązuje specjalna ustawa która daje podstawę do zgłoszenia roszczenia w granicach do 10 tys. Złotych za nieuzasadnioną zwłokę w rozstrzygnięciu sprawy w rozsądnym terminie. Jeśli chodzi o decyzje administracyjne to istnieje także instytucja polegająca na możliwości przymuszenia do wydania decyzji, sąd administracyjny może bowiem zobowiązać organ administracji do niezwłocznego wydania decyzji, której wydania wymaga przepis prawny.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ ZWIERZĘTA
Za szkodę wyrządzoną przez zwierzę odpowiada ten kto zwierze hoduje albo się nim posługuje. Odpowiada on za szkody także wtedy gdy zwierze uciekło lub się zabłąkało. Odpowiedzialność oparta jest na ZASADZIE RYZYKA. Można uwolnić się od niej przez wykazanie że nie ponosi się winy w nadzorze zwierzęcia, np. hodowca zwierzęcia mógłby wykazać że szkoda powstała w wyniku rozdrażnienia tego zwierzęcia przez poszkodowanego. Odpowiedzialność osoby hodującej zwierzę lub posługującej się zwierzęciem możliwa jest także wtedy gdy nie można tej osobie zarzucić braku odpowiedniego nadzoru nad zwierzęciem, sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią część lub całość odszkodowania jeżeli z okoliczności a zwłaszcza porównania stanu majątku właściciela zwierzęcia i poszkodowanego wynika , że za przyznaniem odszkodowania przemawiają zasady współżycia społecznego, w takim przypadku odpowiedzialność osoby hodującej lub posługującej się zwierzęciem oparta jest na ZASADZIE SŁUSZNOŚCI ( a nie winy lub ryzyka).
Za dzikie zwierzęta odpowiedzialność jest podzielona, te które są objęte ustawą o prawie łowieckim odpowiada ten kto jest uprawniony do opieki nad obszarem objętym polowaniem. Za zwierzęta nie wymienione w tej ustawie, szkody jakie wyrządziły odpowiada Skarb państwa.