WYBRANE ZAGADNIENIA CZĘŚCI SZCZEGÓLNEJ PRAWA KARNEGO 31.03.2011

Nieumyślne spowodowanie śmierci

Czynność sprawcza, na podstawie artykułu 155 Kodeksu Karnego, sprowadza się do „spowodowania” śmierci, czyli obejmuje zarówno działanie, jak i zaniechanie. Konieczne jest również wskazanie na związek przyczynowy pomiędzy spowodowaniem a śmiercią człowieka. Ma on być tego rodzaju, że nie można tego działania (albo zaniechania) wyłączyć bez równoczesnego usunięcia skutku (wyrok SN z 12 lipca 1993 sygnatura V Kr 181/73 – „Nie jest koniecznym do zastosowania artykułu 155 Kodeksu Karnego, aby działanie albo zaniechanie było jedyną przyczyną śmierci pokrzywdzonego. Przyłączenie się do niego jeszcze innych przyczyn nie przerywa tego związku i nie wyłącza odpowiedzialności sprawcy za wywołanie skutku, jeśli z ustaleń wynika, że ten skutek mógł przewidzieć; wyrok SN z 29 grudnia 1996 sygnatura III Kr 311/76). Czyny polegające na uderzeniu wywołującym upadek w skutek którego pokrzywdzony uderzając głową o podłoże ponosi śmierć należy kwalifikować z artykułu 155 Kodeksu Karnego (nieświadoma nieumyślność - por. wyrok SA w Krakowie z: 9 stycznia 1997 sygnatura II AKa 291/96, 26 kwietnia 2006 r. i 26 kwietnia 2007 r.; ponadto wyrok SA w Rzeszowie z 15 stycznia 1998 r. sygnatura II AKa 67/97, który przyjął, że umyślne bicie po głowie i uderzenie wywołujące upadek, a w konsekwencji śmierć należy kwalifikować jako zbieg właściwy tj., artykuł 157 § 2 Kodeksu Karnego oraz artykuł 155 Kodeksu Karnego, w związku z artykułem 11 § 2 Kodeksu Karnego).

Przedmiot czynności wykonawczej: jest nim człowiek, czyli każda istota żywa, posiadająca ludzki genotyp.

Strona podmiotowa: nieumyślność (obejmująca świadomą i nieświadomą nieumyślność). Możliwość przewidywania pozwala na poprawną kwalifikację i tak np. gdy sprawca przewidywał, albo mógł przewidzieć spowodowanie śmierci to kwalifikacja z artykułu 155 Kodeksu Karnego pochłonie artykuł 217 Kodeksu Karnego (naruszenie nietykalności cielesnej) – wyrok SA w Krakowie z 23 stycznia 1992 r. sygnatura II AKr 190/91. Podobnie rzecz się ma z uderzeniem kolanem w brzuch, które spowodowało pęknięcie jelit, a konsekwencji zapalenie otrzewnej i śmierć człowieka (jeżeli sprawca przynajmniej mógł to przewidzieć) należy zakwalifikować z artykułu 155 Kodeksu Karnego, a nie z artykuły 156 § 3 Kodeksu Karnego (spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, który skutkuje śmiercią człowieka) – wyrok SA w Krakowie z 14 maja 1992 r. sygnatura II AKr 66/92.

Jeżeli przewidywanie sprawcy bezpośrednio obejmowało skutek wówczas dokonuje się kwalifikacji na podstawie artykułu 155 Kodeksu Karnego. Jeśli przewidywał on pośrednio (np. przewidywał utratę kończyny, a w konsekwencji tego wykrwawienie) wówczas kwalifikacją karną jest artykuł 156 § 3 Kodeksu Karnego.

Artykuł 155 Kodeksu Karnego pozostaje w niewłaściwym zbiegu np. z artykułem 156 § 3 Kodeksu Karnego, artykułem 158 § 3 Kodeksu Karnego, artykułem 154 § 1 i § 2 Kodeksu Karnego, artykułem 163 § 3 i § 4 Kodeksu Karnego, zaś właściwym z artykułem 157 § 1 Kodeksu Karnego.

Zabójstwo

Przedmiot ochrony: życie człowieka.

Podmiot: przestępstwo powszechne (każdy może dokonać ich), z zastrzeżeniem, że mamy do czynienia z zaniechaniem może je popełnić tylko ten, na kim ciąży prawnie szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. Ponadto artykuł 10 § 2 Kodeksu Karnego obniża granicę odpowiedzialności wiekowej w wypadku sprawcy, który ukończył 15 lat.

Zabójstwo może być dokonane przez zaniechanie. Wówczas odpowiedzialność spoczywa na osobie winnej zaniechania określonej czynności.

Przedmiot czynności wykonawczej: człowiek.

Skutek: przestępstwo materialne.

Strona podmiotowa: umyślność (zamiar; artykuł 9 Kodeksu Karnego nie służy do wskazywania kwalifikacji, zawiera jedynie definicję umyślności i nieumyślności, ma zastosowanie jedynie do uzasadnienia) z zamiarem zarówno bezpośrednim (strona intelektualna – niewyrażona w Kodeksie Karnej, mówi się tu o świadomości konieczności popełnienia czynu zabronionego – oznacza, iż powstał stan nieuchronnie prowadzący do przestępstwa; strona woluntatywna – chęć), jak i ewentualnym (strona intelektualna – świadomość możliwości popełnienia czynu zabronionego; strona woluntatywna - chęć).

Teoria prawdopodobieństwa pozwala na odróżnienie świadomej nieumyślności oraz zamiaru ewentualnego. Mówi, iż stopień uświadomionego prawdopodobieństwa realizacji znamion wskazuje na świadomą nieumyślność czy na zamiar ewentualny.

Zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem to takie, jeśli sprawca wybiera taki sposób pozbawienia życia ofiary, z którym się będą łączyć cierpienia zbędne do samego pozbawienia go życia (wyrok SA w Katowicach z 19 kwietnia 2001 r. sygnatura II AKa 80/2001). Cierpienia te mogą polegać na zarówno fizycznym zadawaniu bólu (np. tortury), jak i psychicznym (np. torturowanie na oczach osoby najbliższej).

Zabójstwo w związku z wzięciem zakładnika (artykuł 252 § 2 Kodeksu Karnego) w związku z gwałceniem (artykuł 197 Kodeksu Karnego) lub rozbojem (artykuł 280 Kodeksu Karnego) to takie, kiedy zabójstwo jest środkiem prowadzącym do osiągnięcia celu albo służy zatarciu śladów. Wymaga to zawsze złożonej kwalifikacji. Zabójstwo jest środkiem prowadzącym do osiągnięcia celu wówczas, gdy sprawca chce zmusić inną osobę, związaną w pewien sposób z wziętym zakładnikiem, do dokonania określonej czynności.

Zabójstwo w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (motywacja taka to motywacja, która w powszechnym rozumieniu jest jaskrawo naganna, wywołuje silne reakcje w społeczeństwie, jak oburzenie, potępienie – wyrok SA w Lublinie z 27 kwietnia 1999 r. sygnatura II AKa 298/05 oraz wyrok SA w Katowicach z 10 listopada 2005 r.) to np. zabójstwo „z niskich pobudek” (dążenie do uzyskania spadku, pozbawienie życia rywala), zabójstwo na zlecenie (wyrok SN z 3 kwietnia 2006 r. sygnatura V KK 316/2005), zabicie „dla zabawy” lub bez istotnego motywu (wyrok SA w Krakowie z 16 stycznia 2002 r. sygnatura II AKa 308/01).

Afekt to gwałtowna reakcja uczuciowa, która może od dłuższego czasu narastać, musi on być fizjologiczny (czyli o podłożu mieszczącym się w normie).

Bójka i pobicie

Przedmiot ochrony: życie lub zdrowie człowieka.

Podmiot: przestępstwo powszechne.

Artykuł 158 Kodeksu Karnego zawiera opis dwóch typów podstawowych: udział w bójce, gdzie każdy jest atakującym i broniącym się oraz udział w pobiciu, czyli czynna napaść przynajmniej dwóch osób na jedną.

Podmiot i przedmiot czynności wykonawczej: podmiotem może być ta sama osoba, która doznała w trakcie bójce obrażeń ciała. Typy te charakteryzuje dynamika, czyli możliwość przechodzenia jednej formy w drugą. Artykuł 158 Kodeksu Karnego określa tzw. współsprawstwo konieczne (nie powołujemy się wówczas na artykuł 18 § 1 KK). Do przyjęcia udziału w bójce i pobiciu nie jest potrzebne, by osoba zadała innej osobie cios. Wystarczy świadome połączenie działania jednego ze sprawców z innym. „Zagrzewanie do bójki” stanowi sprawstwo, a nie podżeganie lub pomocnictwo (np. wyrok SN z 14 stycznia 1993 sygnatura I K 1517/52 oraz wyrok SA w Katowicach z 26 marca 1996 r. sygnatura II AKa 16/96).

Strona podmiotowa: typ zasadniczy – umyślność (§ 2 i § 3 – umyślno-nieumyślne).

Zbieg: właściwy – artykuł 158 § 1 Kodeksu Karnego i artykuł 155 Kodeksu Karnego, może być artykuł 158 § 1 Kodeksu Karnego i artykuł 156 § 1 Kodeksu Karnego, artykuł 158 § 1 Kodeksu Karnego i artykuł 148 § 1 Kodeksu Karnego, artykuł 159 i 158 § 1 Kodeksu Karnego (artykuł 159 Kodeksu Karnego pozostaje w kumulatywnej kwalifikacji z artykułem 158 § 2 i § 3 Kodeksu Karnego).

Przestępstwa przeciwko mieniu

Artykuł 278 Kodeksu Karnego – kradzież – typ zasadniczy; w obecnym Kodeksu Karnego w miejsce pojęcia mienie (Kodeks Karny z 1969 r.) pojawia się pojęcie rzeczy ruchomej; przedmiotem ochrony jest własność, posiadanie lub inne prawa do rzeczy (artykuł 44 Kodeksu Cywilnego); przedmiotem czynności wykonawczej jest tu rzecz ruchoma (artykuł 45 Kodeksu Cywilnego), jak również – w rozumieniu prawa karnego, może nim być część składowa (artykuł 47 Kodeksu Cywilnego), przynależność (artykuł 51 Kodeksu Cywilnego) czy pożytki (artykuł 53 Kodeksu Cywilnego). Zgodnie z definicją zawartą w artykule 115 § 9 Kodeksu Cywilnego rzeczą jest również polski lub obcy pieniądz lub środek płatniczy. Kodeks Karny rozszerza również pojęcie rzeczy na energię, kartę uprawniającą do podjęcia pieniędzy z bankomatu (kartę płatniczą) oraz program komputerowy, przez który należy rozumieć zakodowane pliki w nośniku zawierające informacje, składające się na utwór, posiadające wartość materialną. Nie są więc rzeczami dobra niematerialne, czy nie posiadające wartości sprzedażnej. Nie są również rzeczą zwłoki ludzkie, chociaż mogą być przedmiotem kradzieży narządów. Zachowanie sprawcy w tym typie przestępstwa polega na zaborze cudzej rzeczy ruchomej przez działanie. Wyjęcie spod władztwa musi być wbrew innej osobie i obejmować następujące elementy: zabór, objęcie w posiadanie w celu rozporządzenia, uszczerbek w majątku pokrzywdzonego. Tym samym nie spełnia się kradzieży w sytuacji, gdy: „sprawca” jest już w legalnym posiadaniu rzeczy, dana osoba utraciła możliwość wykonywania władztwa nad rzeczą, z zastrzeżeniem, że zabór rzeczy z miejsca umożliwiającego łatwe odzyskanie rzeczy stanowi kradzież (wyrok Sądu Rejonowego w Tarnowie z 4 października 2007 r. sygnatura II KA 402/2007), istnieje zabór rzeczy przez współwłaściciela.

Skutek: zabór jest dokonany z chwilą objęcia władztwa nad rzeczą (teoria zawładnięcia - obowiązująca). Skutek wymaga, aby władztwo było trwałe, pełne i niezależne, stąd zabór portfela i jego wyrzucenie należy kwalifikować jako artykuł 278 Kodeksu Karnego, a nie artykuł 284 Kodeksu Karnego (przywłaszczenie) – wyrok SN z 4 sierpnia 1978 r. sygnatura Rw 285/78.

Zabór energii zasadniczo jest kwalifikowany z artykułem 278 § 5 Kodeksu Karnego, jeżeli polega na bezprawnym uzyskaniu dostępu do źródła energii i korzystają z nich (wyrok SN z 26 lutego 2004 r. sygnatura IV KK 302/2003). Jeżeli źródło energii jest zamknięte w zbiorniku, pojemniku, rurociągu staje się rzeczą ruchomą (wyrok SO w Tarnowie z 3 grudnia 2002 r. sygnatura III Kz 317/2002).

Strona podmiotowa: umyślność (zamiar bezpośredni).

Typem kwalifikowanym kradzieży jest artykuł 294 Kodeksu Karnego (mienie znacznych wartości albo rzecz stanowiąca dobro o szczególnym znaczeniu dla kultury.