WYBRANE ZAGADNIENIA CZĘŚCI SZCZEGÓLNEJ PRAWA KARNEGO 17.02.2011
Egzamin: możliwość przepisania oceny z ćwiczeń, możliwość zerówki (opisówka polegająca na rozwiązaniu dwóch kazusów).
Każde rozwiązanie kazusu musi mieć zawsze kwalifikację karną. Oznacza podanie podstawy prawnej. Drugim obowiązkowym elementem przy rozwiązywaniu kazusów jest uzasadnienie. W uzasadnieniu nie przepisuje się artykułów Kodeksu Karnego.
Obiektywne przypisanie
Obiektywne przypisanie znajduje się w większości kazusów (podstawy obiektywnego przypisania skutków – trudne słowo!). Działanie i zaniechanie to dwie formy czynu. W prawie karnym problemem jest nie tyle ustalenie, iż doszło do karalnego zachowania czy stwierdzenie, iż wystąpił skutek, ale powiązanie zachowania ze skutkiem, czyli ustalenie, iż między zachowaniem a skutkiem zachodzi związek przyczynowy. Faktycznie ów związek może przebiegać na dwóch płaszczyznach: biologicznej (ontologicznej), odwołującej się do prawideł przyrody oraz normatywnej, dającej podstawy do badania, czy zachodzą dalsze przesłanki, uprawniające do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności.
W tej materii obowiązuje kilka teorii. Najstarsza pochodzi z XIX wieku. Były one teoriami przyczynowości, czyli udzielając odpowiedzi na pytanie jednocześnie ustalały, czy zachodzi podstawa do przypisania skutków. Teorią przyczynowości była również powstała za sprawą doktryny germańskiej tzw. teoria warunkowości (teoria równoważności warunków). Punktem wyjścia tej teorii jest twierdzenie, iż przyczyną jest suma warunków koniecznych, tj. takich, bez których dana zmiana rzeczywistości w świecie zewnętrznym by nie nastąpiła. Każdy z tych warunków ma identyczną wartość negatywną, co oznacza, iż bez istnienia tegoż warunku skutek przestępny by nie wystąpił. Metoda ta dostarczyła prostych odpowiedzi na pytanie o przyczynę (teoria przyczynowości), bo zachowanie wystarczyło poddać tzw. testowi warunków sine qua non. Test ten polegał na tym, że jeżeli po wyeliminowaniu zachowania skutek by nastąpił to nie był to warunek konieczny do zaistnienia skutku i odwrotnie, czyli jeżeli eliminacja warunków (np. brak broni) prowadziłaby do usunięcia skutków (brak śmierci) to był to warunek konieczny. Wadą tej teorii było sięganie factum finitum (do początków, praprzyczyn).
Słabością wyżej wymienionej teorii usunęła teoria relewancji (relewantny – mający znaczenie prawne). Według tej koncepcji pod uwagę należało brać nie wszystkie warunki, ale tylko te, które miały znaczenie prawne. O tym znaczeniu rozstrzyga ustawodawca. Stąd teoria ta przerzucała kwestię obiektywnego przypisania na płaszczyznę wykluczenia czynu zabronionego. Wychodziła ona również z założenia, iż przyczynowość nie oznacza równoważności warunków. Teoria ta nie była teorią przyczynowości, bo nie pozwalała na udzielenie odpowiedzi na pytanie o przyczynę danego stanu rzeczy.
Zwłaszcza w prawie karnym niemieckim lansuje się teoria adekwatnego związku przyczynowego (adekwatności), według której przyczynowe dla skutku jest tylko takie zachowanie, które ma właściwość jego spowodowania. Nie spełniają tego warunku zachowania przypadkowe. Zachowanie musi być więc adekwatne do skutku, a takim jest zachowanie, które normalnie typowo taki skutek wykonuje. Wyróżniamy dwie odmiany tejże teorii:
ex tractu - z punktu widzenia sprawcy; oceniamy zdolność do spowodowania skutku z punktu widzenia sprawcy, który dokonał czynu,
ex post – z punktu widzenia obiektywnego obserwatora.
Kryterium jest tutaj normatywny wzorzec tzw. modelowego dobrego obywatela. Teoria ta nie jest teorią przyczynowości. Przypisywaniem jest taki stan rzeczy, który został przez dany organ spowodowany, w wyniku sprowadzenia niebezpieczeństwa lub jego zwiększenia, prowadzący do zaistnienia skutku w wypadku przestępstw nieumyślnych powstałych w wyniku naruszenia reguł ostrożności w postępowaniu.
Przypisanie przypadku zaniechania
W przypadku przestępstw zaniechania istotne znaczenie ma odróżnienie przestępstw formalnych od materialnych (znamię skutku w odniesieniu do czynu zabronionego). W przypadku przypisania przestępstw formalnych ustalamy tylko, że zostały zrealizowane znamiona typu czynu zabronionego np. artykuł 162 Kodeksu Karnego, artykuł 207 Kodeksu Karnego. Natomiast przy przestępstwach skutkowych istnieje konieczność odróżnienia przestępstw właściwych od niewłaściwych. W przypadku niewłaściwych przestępstw zaniechania należy zastosować odesłanie do artykułu 2 Kodeksu Karnego. Warunkami przypisania przestępstw zaniechania są:
Temporalizacja – ustalenie czasu i miejsca, w jakim należało podjąć obowiązkowe zachowanie;
Ustalenie, na kim spoczywa obowiązek podjęcia działań;
Ustalenie, jakie działania należało podjąć i wykazania, iż to działanie było adekwatne do sytuacji;
Przypisanie niewłaściwych przypadków zaniechania wiążemy z teorią germańską (nie przeszkodzenie skutkowi jest traktowane jak jego spowodowanie); według teorii romańskich zaś odpowiedzialność za te przestępstwa była możliwa tylko gdy wynika to z opisu czynu zabronionego.
Według teorii wartościującej prawo samo określa co jest czynem. Jej wadą jest to, że mnoży ona czyny. Wyrosła z niej koncepcja socjologiczna czynu.
Zbieg przepisów
Zbieg przepisów zawarty jest w artykule 11 Kodeksu Karnego. Punktem wyjścia jest stwierdzenie, iż ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. Nie oznacza to, iż jedno przestępstwo nie może zawierać w sobie wielu czynów decyduje ilość zachowań, a nie ilość spowodowanych skutków. Wielość czynów może być rzeczywista , bądź pozorna, gdy tylko na pierwszy rzut oka wydaje nam się, iż ona zachodzi. Podstawą ustalenia, czy zbieg jest rzeczywisty czy pozorny są stosunki logiczne zachodzące między przepisami (wykluczanie się, krzyżowanie, zawieranie się). W prawie karnym, na podstawie artykułu 11 § 2 Kodeksu Karnego obowiązuje tzw. kumulatywna kwalifikacja.
Inne znane rozwiązanie, występujące pod nazwą idealnego zbiegu przepisów, jakie ma miejsce w prawie karnym skarbowym czy wykroczeniach pozwala na stwierdzenie, że wielość ocen prawnych prowadzi do ilości przestępstw. Opiera się więc ono na założeniu, że jest tyle przestępstw, ile naruszonych przepisów.