WIELKIE WYMIERANIA W DZIEJACH ZIEMI
| WYMIERANIE | Czas | Gatunki | Przyczyny | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| ordowickie | Ok. 438 mln lat temu, pod koniec ordowiku. | 85% gatunków (ponad 100 rodzin), największe zmiany dotknęły ramienionogi, mszywioły, trylobity a także graptolity i konodonty | zlodowacenie Gondwany i orogeneza takońska, nastąpił przyrost izotopu tlenu 18O i węgla 14C, olbrzymia cyrkulacja w oceanie powstała zaburzając strukturę i całe życie w tymże oceanie, do zlodowacenia i do gwałtownego wymierania eksplozja gwiazdy co spowodowało dużą dawkę promieniowania gamma jaka dopłynęła do Ziemi | Himantia |
| dewońskie | fran-famen ok. 364 milionów lat temu (pod koniec dewonu) | 83% gatunków (przede wszystkim faunę rafową - koralowce czteropromienne, faunę pelagiczną, konodonty, amonity, tentaculity) | Wymieranie dewońskie wiąże się z całym szeregiem zmian w obrębie ekosystemu ocean-atmosfera-ocean, które zostały zapoczątkowane upadkiem ciała niebieskiego około 3 miliony lat wcześniej tzn. 367 milionów lat temu. W następstwie nastąpiło podwyższone wietrzenie chemiczne, dopływ do mórz ogromnych ilości pierwiastków biofilnych, zachwianie równowagi tektonicznej skorupy ziemskiej jak i ochłodzenie się klimatu. | kryzysem Kelwasser czarnych łupków, pojawia się także anomalia irydowa związana najprawdopodobniej z uderzeniem wielkiego meteorytu. krater Alamo |
| permskie | pod koniec permu, ok. 245-250 mln lat temu | 90% gatunków organizmów morskich (m. in. Koralowce czteropromienne oraz trylobity), przeszło 60% rodzin gadów i płazów i 30% rzędów owadów. Wymarły w tym czasie również drzewiaste widłaki, skrzypy i paprocie. W wyniku wymierania permskiego pojawiło się wiele nowych linii ewolucyjnych. | Najprawdopodobniej uderzenie dwóch meteorytów i wzmożony wulkanizm zanieczyszczenie związkami siarki, kwaśne deszcze, pożary, wzrost stężenia związków trujących czy wreszcie zniszczenie warstwy ozonowej. Inną przyczyną mogło być połączenie kontynentów, co sprawiło, że na większości lądów panował bardzo suchy i niekorzystny klimat, a ponadto zanikło wiele z mórz szelfowych |
"matki wielkich wymierań" |
| triasu | około 199,6 miliona lat temu, późny trias | 80% gatunków morskich (zwłaszcza mięczaki, ramienionogi, a przede wszystkim fauna rafowa, amonity - ceratyty, i definitywnie wymierają konodonty) oraz wiele gatunków lądowych, m. in. większość przedstawicieli kladu Crurotarsi (aetozaury, fitozaury, rauizuchy). | Wymieranie związane było najprawdopodobniej z wielkim załamaniem klimatycznym (efekt cieplarniany wywołany wulkanizmem), rozwój warunków beztlenowych. | |
| kredowe | pod koniec górnej kredy, ok. 65,5 milionów lat temu, a ściślej na przełomie mastrychtu i danu. | ok. 75% wszystkich gatunków, m.in.: • wszystkie dinozaury oprócz ptaków • wszystkie pterozaury • wiele grup morskich gadów – m.in. plezjozaury i mozazaury • wszystkie belemnity i amonity (w 2005 roku ogłoszono odkrycie w Danii amonita Hoploscaphites constrictus z wczesnego paleogenu, który jednak również szybko wymarł) • wiele roślin lądowych z wyjątkiem np. paprotników, które przetrwały wymieranie z niewielkimi stratami i przeżyły znaczny rozwój we wczesnym trzeciorzędzie • większość otwornic • oraz wiele innych gatunków i rodzajów organizmów. |
katastrofa kosmiczna, czyli zderzenie z meteorytem lub meteorytami o średnicy szacowanej na co najmniej 10 km – przypuszczalnie nawet kilkakrotnie większym. Jednym z głównych dowodów na katastrofę kosmiczną jest istnienie serii kraterów uderzeniowych, które powstały właśnie ok. 65 milionów lat temu. |
1. Wielkie wymierania w dziejach Ziemi.
Pięć tzw. megakryzysów w dziejach życia na ziemi (okresów wielkiego wymierania) miało miejsce pod koniec:
a)ordowiku (ok. 440 mln lat temu),
b) dewonu (350 mln),
c) permu (248 mln),
d) triasu (206 mln)
e)kredy (65 mln).
a) ordowik
Wymieranie ordowickie było jednym z największych wymierań w dziejach Ziemi i przebiegało dwuetapowo. W pierwszym etapie na skutek globalnego ochłodzenia, powstania lądolodów i obniżenia się poziomu morza - wyginęły gatunki ciepłolubne. Drugi etap wymierania był związany ze stopniowym ocieplaniem się klimatu światowego i rozpuszczaniem czapy lodowej - zmian tych nie przeżyły z kolei gatunki zimnolubne.
b) Dewon
W późnym dewonie, na pograniczu franu i famenu, nastąpił nagły, wielki kryzys świata organicznego, w wyniku którego wymarła znaczna część populacji zwierząt i roślin. Masowo wymierały organizmy z wszystkich ważnych grup bezkręgowców morskich, a niektóre grupy wymarły całkowicie. Doszło do ochłodzenia klimatu. Wokół bieguna południowego na obszarze kontynentu Gondwany wystąpiły zlodowacenia. Na skutek zmian chemizmu i temperatury wód oceanicznych doszło do masowych wymierań. Najbardziej ochłodzenie odczuły zespoły fauny tropikalnej - praktycznie całkowitej zagładzie uległy organizmy budujące rafy. Szacuje się, że na przełomie franu i famenu (ok. 375 mln lat temu) z powierzchni Ziemi zniknęło ponad 40% wszystkich organizmów morskich.
c) perm
Późny perm charakteryzował się nieco łagodniejszym klimatem, ale u jego schyłku nastąpiło największe w dziejach Ziemi wymieranie. Jego skutkiem było zniknięcie ponad 90% z żyjących na Ziemi gatunków. „Wielkie wymieranie” spowodowało wyginięcie całych gromad i rzędów (np. trylobitów, koralowców czteropromiennych) i drastyczne zmniejszenie populacji wszystkich grup zwierząt.
d) trias
e) kreda
W końcu okresu kredowego nastąpiło wielkie wymieranie, które w skali czasu geologicznego miało nagły charakter. Wymarło wiele grup zwierząt, m.in. dinozaury, duże gady morskie, belemnity i amonity. W świecie roślin zostały zdziesiątkowane zarówno rośliny nagozalążkowe, jak i okrytozalążkowe. W morzach wymarło niemal 90% wszystkich gatunków wapiennego planktonu. Masowe wymieranie z końca kredy było najprawdopodobniej spowodowane zderzeniem planetoidy z naszą planetą i jego następstwami, choć już nieco wcześniej doszło też do znacznego spadku poziomu morza i bardzo intensywnego wulkanizmu w Indiach.
4.3. Wielkie wymierania w dziejach Ziemi.
W historii Ziemi można zaliczyć trzy masowe wymierania organizmów:
I) W późnym dewonie (385mln lat BC), na pograniczu franu i famenu, w wyniku kryzysu świata organicznego wymarła znaczna część populacji zwierząt i roślin. Masowo wymierały organizmy ze wszystkich ważnych grup bezkręgowców morskich, a niektóre grupy wymarły całkowicie. Przyczyny tego kryzysu nie są całkowicie znane.
II) Największe wymieranie organizmów miało miejsce na przełomie permu i triasu (251mln l BC). Wyginęły całe gromady i rzędy ( np. trylobity, koralowce czteropromienne) oraz drastycznie zmniejszyła się populacja wszystkich grup zwierzęcych.
III) Przyczyny tego wymierania związane są najprawdopodobniej ze zmianami środowiska, wywołanymi upadkiem dużego ciała kosmicznego na Ziemię pod koniec kredy (65,5 mln l BC). Wymarły amonity i zdecydowana większość belemnitów i oczywiście dinozaury.