Rewolucja węgierska 23 październik- 4 listopad 1956

Terror i złe warunki życia doprowadziły do usunięcia w lipcu 1956 roku dyktatora komunistycznego Rakosiego. Na miejsce Rakosiego powołano jego zastępcę Gero. Społeczeństwo było niezadowolone z wyboru Gero, który był odpowiedzialny za stalinowski terror na Węgrzech. Ludność węgierska żądała radykalnych reform i ukarania winnych represji lat 1948-1956. 22 października 1956 roku studenci Politechniki Budapesztańskiej ogłosili wystąpienie z komunistycznej organizacji studenckiej, utworzyli listę żądań zwaną Szesnastoma Punktami oraz postanowili zorganizować demonstrację pod hasłem solidarności z Polakami. 23 października ruszyła nielegalna demonstracja studentów skierowana pod pomnik Józefa Bema. O godzinie 16.30 do grup studentów dołączyli robotnicy, narastała atmosfera gniewu. Ludzie wołali „Rosjanie do domu”. Następnie pochód ruszył pod Parlament. Premier Gero widząc ogrom pochodu poprosił ambasadora radzieckiego Andropowa o pomoc wojska rosyjskiego w tłumieniu demonstracji. O godzinie 19.45 marszałek Żukow rozkazał przygotowania Korpusowi Specjalnemu stacjonującemu na Węgrzech. Korpus ten stanowiło 75 tys. żołnierzy. Lud zgromadzony pod Parlamentem żądał przybycia liberalnego komunisty Imre Nagyego. Nagy przybył i wygłosił nieudolne przemówienie by lud wracał do domów. Część studentów pragnąc ogłosić Szesnaście Punktów ruszyła do rozgłośni radiowej, która była broniona przez pluton sił bezpieczeństwa AVO. Doszło do pierwszych walk, w których padły pierwsze ofiary. Odziały AVO wezwały posiłki w tym między innymi wojsko. Żołnierze węgierscy widząc ostrzał nieuzbrojonych studentów postanowili nie wchodzić do akcji, a nawet oddawać broń protestującym. Podobnie zareagowała policja, przyłączając się do powstania. W innej części miasta na Placu Bohaterów tłum za pomocą palników i młotów obalił i zniszczył 20 metrowy pomnik Stalina z brązu. Wojska radzieckie wkroczyły do Budapesztu między 2 a 3 w nocy. Rozpoczęły się walki na ulicach miasta. Rebelianci opanowali kilka kluczowych pozycji w mieście w tym najważniejszy kino Corvin. W środę do Budapesztu dotarli dwaj wysłannicy z Moskwy Mikojan i Susłow, którzy od 24 do 31 października będą decydować o działaniach na Węgrzech. Razem z nimi na Węgry dotarli gen. Malinin i szef KGB Sierow. Premierem zostaje Nagy. Rewolucja rozlewa się na cały kraj. Rebelianci przejęli władze w Debreczynie, Miszkolcu, Gyor. Ludność węgierska liczyła na poparcie Stanów Zjednoczonych i ONZ, ale prezydent Eisenhower szykował się do kolejnych wyborów i nie chciał zadrażniać stosunków ze Związkiem Radzieckim. Innym konfliktem, który był w tym czasie ważniejszy od problemu węgierskiego był narastający konflikt Sueski między Egiptem, Izraelem, Wielką Brytanią i Francją. 25 października z funkcji I sekretarza Węgierskiej Partii Pracujących zostaje usunięty Gero, a na jego miejsce powołany zostaje Kadar. Rebelianci zdobywają koszary Kilian z pułkownikiem Maleterem na czele. 26 października w niewielkim miasteczku niedaleko granicy z Austrią, odziały AVO zastrzeliły 82 osoby. Ludność w odwecie zajęła posterunek AVO, a funkcjonariuszy brutalnie zamordowała. 27 października premier Nagy zmienił skład rządu i wprowadził cztery osoby spoza partii. Tego samego dnia doszło do ciężkich walk wojsk radzieckich z powstańcami o koszary Kilian i kino Corvin. Rosjanie po uzyskanych stratach odwołali atak. 28 października ogłoszono zawieszenie broni. 29 października rozpoczęto łączenie grup rebeliantów w Gwardie Narodową pod dowodzeniem gen. Kiralyego. Próbowano opanować sytuacje i nie doprowadzić do przerwania zawieszenia broni. W ostatnich dniach października odradzają się zlikwidowane przez komunistów Partia Drobnych Rolników i Partia Socjaldemokratyczna. Powstają też nowe partie. Na wolność wychodzą więźniowie polityczni.30 października 1956 roku - kierownictwo WPP zatwierdza legalność funkcjonujących w całym kraju lokalnych rad rewolucyjnych. Zarząd nad państwowymi przedsiębiorstwami przejmują rady robotnicze. Zbrojne grupy szturmują siedzibę WPP w Budapeszcie, ginie 24 obrońców budynku. W wielu miastach - jak Debreczyn, Gyoer i Sopron - dochodzi do krwawych incydentów, gdy funkcjonariusze AVH otwierają ogień do demonstrantów. Ostatecznie formacja ta zostaje rozbrojona, często przy udziale mundurowej policji.Nagy ogłasza przebudowę rządu z udziałem partii demokratycznych. 31 października 1956 roku - organ KC KPZR "Prawda" informuje, iż "rząd radziecki jest gotów podjąć stosowne rokowania z rządem Węgierskiej Republiki Ludowej i innych państw członkowskich Układu Warszawskiego w sprawie obecności wojsk radzieckich na terytorium Węgier". Nagy ogłasza, że rozpoczęto rozmowy ws. wystąpienia Węgier z Układu Warszawskiego. Oddziały sowieckie z Rumunii i Ukrainy ruszają w kierunku Węgier. 1 listopada 1956 roku - Nagy otrzymuje informacje o przekroczeniu granicy Węgier przez znaczne siły radzieckie, które kierują się w stronę Budapesztu. Zapytany przez Nagya w tej sprawie ambasador ZSRR Jurij Andropow zapewnia, iż o żadnej interwencji nie ma mowy.Rząd Węgier ogłasza neutralność kraju i wystąpienie z Układu Warszawskiego. Nagy prosi ONZ o uznanie neutralności Węgier. Kadar i minister spraw wewnętrznych Ferenc Muennich lecą do Moskwy na rozmowy o utworzeniu kontrrządu. Kadar ogłasza utworzenie Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, obejmując stanowisko I sekretarza. 3 listopada 1956 roku - węgierska delegacja, której przewodzi minister obrony Pal Maleter, udaje się do kwatery radzieckiego dowództwa pod Budapesztem na negocjacje w sprawie wycofania wojsk radzieckich z Węgier. Nadzorujący rozmowy szef KGB Iwan Sierow krótko przed północą nakazuje aresztowanie Węgrów. 4 listopada 1956 roku - o godzinie 4 wojska radzieckie rozpoczynają atak na stolicę Węgier.O godzinie 5 Nagy po raz ostatni zwraca się przez radio do narodu, informując o natarciu na Budapeszt. Niecałe trzy godziny później Wolne Radio Kossuth kończy nadawanie. Nagy i jego współpracownicy chronią się w ambasadzie Jugosławii i dostają azyl. Siły sowieckie i AVH zajmują parlament.W Budapeszcie zorganizowana obrona ostatecznie wygasa około godziny 20. Ostatnim ośrodkiem oporu stała się przemysłowa dzielnica na wyspie Csepel, gdzie starcia trwały do 10 listopada. Liczba zabitych w walkach nie jest dokładnie znana. Tajny raport urzędu statystycznego z 1957 r. mówi o co najmniej 2700 zabitych po stronie węgierskiej i 10 razy większej liczbie rannych. Dane te nie obejmują tych, którzy zostali pochowani w parkach i ogrodach. Jeszcze bardziej niepewne są szacunki liczby ofiar na wsi. Odtajnione później dokumenty radzieckie mówią o 669 zabitych żołnierzach sowieckich, 51 zaginionych i 1 450 rannych.