Europejskie prawo spółek

Źródła prawa europejskiego

1. Zagadnienia wstępne

E.P.S. w ujęciu przedmiotowym to zespół norm pierwotnego i wtórnego prawa europejskiego służących funkcjonowaniu wolnego rynku. Ma na celu:

1. zagwarantowanie przedsiębiorcom możliwości korzystania ze swobody przedsiębiorczości,

2. Integrację krajowego prawa spółek w stopniu koniecznym do funkcjonowania wolnego rynku.

Integracja krajowego prawa spółek poprzez normy prawa europejskiego dokonywania jest pośrednio lub bezpośrednio. Bezpośrednie metody to:

1. Unifikacja (ujednolicenie) – dokonuje się poprzez rozporządzenia UE,

2. ??

3. Harmonizacja - dokonuje się głównie przez dyrektywy i zalecenia. Dyrektywy i zalecenia nie mają charakteru wiążącego, ale służą jako wskazówka przy wykładni prawa krajowego.

2. Zasady określone w TWE

Działania podejmowane w celu realizacji zadań określonych w TWE obejmują m.in. zniesienie przeszkód w swobodnym przepływie towarów, usług, kapitału oraz osób.

Gospodarczym celem swobody przepływu osób jest umożliwienie podmiotom korzystającym z tej swobody dokonania wyboru miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. Przepisy UE regulują dwie sfery przepływu osób:

1. swobodny przepływ pracowników

2. swobodny przepływ pracodawców, w tym także spółek, dzięki tej swobodzie mogą one wybierać korzystne dla siebie miejsce do prowadzenia działalności gospodarczej na terenie UE

3. Rozporządzenia i dyrektywy w zakresie europejskiego prawa spółek

Rozporządzenia:

1. na podstawie rozporządzenia może zostać utworzone EZIG, spółka europejska

2. mogą zostać nim uregulowane sprawy stosowania wspólnych standardów rachunkowości

Dyrektywy:

1. w sprawie łączenia spółek akcyjnych,

2. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych,

3. w sprawie podziałów spółek akcyjnych,

4. w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych,

5. w sprawie jednoosobowych spółek z.o.o..

Konwencje: doktryna prawna nie jest jednolita w ocenie ich roli w systemie europejskiego prawa spółek

Swoboda przedsiębiorczości

1. Spółka jako podmiot swobody przedsiębiorczości

Spółki traktowane są jako osoby fizyczne będące obywatelami państw członkowskich. Odpowiednikiem obywatelstwa jest jednak przynależność spółki do UE, o której decydują dwie okoliczności:

1. inkorporacja (utworzenie) spółki zgodnie z ustawodawstwem jednego z państw UE,

2. posiadanie na terenie przynajmniej jednej z trzech siedzib na terenie państwa UE

Spółki w rozumieniu TWE są to spółki prawa cywilnego, handlowego, spółdzielnie oraz inne osoby prawne podlegające prawu prywatnemu bądź publicznemu. Oznacza to, że w rozumieniu tego aktu prawnego spółkami są wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą, które nie są osobami fizycznymi, w tym także podmioty nie posiadające osobowości prawnej.

1. Przynależność spółki do UE

Ze swobody przedsiębiorczości mogą korzystać tylko takie spółki, które zostały utworzone zgodnie z ustawodawstwem 12 państw członkowskich. Przynależność spółki do UE wynika z posiadania przez nią jednej z wymienionych siedzib na terenie UE:

1. siedziby statutowej,

2. siedziby organu zarządzającego,

3. głównej siedziby przedsiębiorstwa.

O przynależności spółki do UE nie decyduje obywatelstwo akcjonariuszy.

1. Treść swobody przedsiębiorczości

Swoboda przedsiębiorczości wyznacza spółkom chronioną przez TWE sferę możności postępowania przybierającego postać ekspansji gospodarczej zagranicą w ramach określonej struktury organizacyjnej, sposób korzystania ze swobody ma charakter niejednolity ponieważ:

1. Przeniesienie działalności zagranicę może być jednorazową czynnością lub może wymagać wielu czynności,

2. Po drugie działania te mogą wymagać czynności faktycznych bądź prawnych

3. Po trzecie swoboda przedsiębiorczości obejmuje wszelkie działania, które umożliwiają spółce wykonywanie przez nieograniczony czas działalności gospodarczej za pomocą trwałej organizacji w innym państwie członkowskim,

W związku z tym działalność tą wyróżniają trzy cechy:

1. Samodzielne prowadzenie działalności zarobkowej – działalność zarobkowa to taka, która wykonywana jest odpłatnie, nie jest natomiast konieczne by celem tej działalności było osiągnięcie zysku, działalność ta podejmuje się na własny rachunek i ryzyko,

2. Trwała obecność w innym państwie członkowskim – musi być realizowana za pomocą trwałej organizacji, jest ona zapewniona poprzez założenie przedsiębiorstwa jak i poprzez jego faktyczne kierowanie, korzystaniem ze swobody przedsiębiorczości nie jest samo przeniesienie siedziby spółki,

3. Trans graniczność – działalność przedsiębiorstwa musi przybierać formę ekspansji gospodarczej z jednego państwa członkowskiego do drugiego

Ekspansja gospodarcza do innego kraju UE w ramach swobody przedsiębiorczości może mieć charakter pierwotny lub wtórny:

1. Pierwotne korzystanie ze swobody gospodarczej – obejmuje zarówno tworzenie nowego przedsiębiorstwa jak i przeniesienie go z jednego państwa do innego (dotyczy osób fizycznych) lub obejmuje tylko przeniesienie przedsiębiorstwa z jednego państwa do innego (spółki),

2. Wtórne korzystanie ze swobody gospodarczej – polega na ekspansji zagranicę poprzez zależne od przedsiębiorstwa jednostki: podmioty prawnie samodzielne (spółki córki) lub struktury niesamodzielne (biura, oddziały, agencje).

Korzystanie ze swobody przedsiębiorczości może mieć charakter czynności prawnej jednostronnej (akt założycielski) lub wielostronnej (umowa). Treścią swobody przedsiębiorczości objęte są wszystkie działania, które umożliwiają spółce branie udziału w życiu gospodarczym innego państwa, w tym także czynności, których podjęcie jest konieczne dla dokonania takiej gospodarczej ekspansji, jak i te, które funkcjonowanie zagranicą umożliwiają.

Zakaz ograniczania swobody przedsiębiorczości

1. Uwagi ogóle

Korelatorem swobody przedsiębiorczości jest zakaz jej ograniczania, a więc zakaz stosowania przez państwa UE środków, które korzystanie ze swobody mogą utrudnić lub czynić mało atrakcyjnym. Zakaz dotyczy zarówno środków, które uniemożliwiają lub utrudniają samo przeniesienie działalności do innego państwa, jak i tych, które utrudniają prowadzenie w nowym państwie takiej działalności.

Do środków, o których mowa można zaliczyć np. wydawanie przepisów. Dla praktyki istotne jest na ile takie ograniczenia nie wyłączają możliwości korzystania ze swobody przedsiębiorczości, a więc po pierwsze w jakich sytuacjach naruszenie swobody przedsiębiorczości jest dopuszczalne oraz po drugie, za pomocą jakich instytucji można skoordynować przepisy prawa różnych systemów w taki sposób, aby trans graniczna restrukturyzacja spółek była możliwa.

1. Dopuszczalność ograniczeń swobody przedsiębiorczości

Stosowanie do spółki zagranicznej przepisów krajowych jak i podejmowanie innych środków nie stanowi naruszenia swobody przedsiębiorczości jeżeli:

1. ma miejsce nadużycie swobody przedsiębiorczości – podmioty gospodarcze mogą same wybierać jakiemu prawu podlegają, zdaniem TS każdy obywatel UE zamierzający założyć spółkę ma prawo wybrać prawo takiego państwa UE, które zgodnie z jego przekonaniem zagwarantuje mu największą swobodę. Przepisy wydane przez państwo nie powinny znaleźć zastosowania tylko dlatego, że istnieje potencjalna możliwość nadużyć, ograniczenie swobody działalności gospodarczej powinno więc opierać się na konkretnych przypadkach

2. specjalny status cudzoziemców – państwa UE mogą wydać przepisy ustanawiające specjalny status dla cudzoziemców, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na zdrowie, porządek publiczny oraz bezpieczeństwo publiczne

3. ważne potrzeby interesu publicznego – ograniczenie swobody przedsiębiorczości może być usprawiedliwione ważnymi potrzebami interesu społecznego (na przykład można użyć środków ograniczających swobodę przedsiębiorczości, których celem jest zapewnienie ludności danego państwa zaopatrzenia w gaz lub energię), ograniczać można swobodę można także w przypadku ochrony interesów wspólników mniejszościowych, pracowników fiskusa oraz, a może przede wszystkich ochrony interesu wierzycieli.

Zdaniem TS podjęte przez państwo członkowskie środki w celu ochrony wspomnianych interesów są usprawiedliwione jeżeli:

1. nie są dyskryminujące – podjęte środki, nawet gdy są usprawiedliwione ważnymi potrzebami interesu społecznego nie mogą być dyskryminujące

2. są adekwatne i proporcjonalne – podjęte środki muszą być odpowiednie, aby zapewnić zrealizowanie celów, a określony środek ochrony można zastosować, jeżeli nie wychodzi ponad to co jest konieczne dla osiągnięcia zamierzonego celu.

Środki prawne umożliwiające koordynację systemów prawnych

Jeżeli przy trans granicznej restrukturyzacji spółki różnice pomiędzy systemami prawnymi nie są istotne to przy kumulatywnym ich stosowaniu można je zniwelować korzystając z takich instytucji prawa prywatnego międzynarodowego jak:

• dopasowanie – polega na dążeniu do stworzenia na podstawie wskazanych przez normę kolizyjną przepisów prawnych, jakby normy prawne w grę wchodzące należały do jednego systemu prawnego. Dostosowując przepisy prawa spółek, którym podlegają łączące się spółki należy odwoływać się do tzw. norm syntetyzujących. Jeżeli natomiast okaże się, że między wchodzącymi w grę regulacjami zachodzi sprzeczność wykluczająca możliwość syntezy, konieczna staje się rezygnacja zastosowania właściwych norm merytorycznych. Przy istnieniu takich sprzeczności trans graniczna restrukturyzacja nie może zostać przeprowadzona. Normy prawne, które mają znaleźć zastosowanie przy kumulatywnym uwzględnianiu statutów łączących się spółek mogą się różnić np. jeśli w kwestii dnia połączenia pomiędzy systemami prawnymi istnieją różnice nie dające się przezwyciężyć poprzez skoordynowane zgłoszenie wpisu do rejestru to trans graniczna fuzja nie może zostać przeprowadzona. O braku regulacji można mówić wtedy, gdy jeden system prawny wskazany przez prawo kolizyjne nie reguluje określonej instytucji znanej drugiemu wchodzącemu w grę statutowi.

• zabieg kwalifikacyjny – jest on konieczny w przypadku niezgodności pomiędzy pojęciami, których używa norma kolizyjna, a pojęciami obcego systemu prawnego wskazanego przez tę normę. Nie chodzi w tym przypadku o usuwanie sprzeczności pomiędzy oboma systemami materialnego prawa spółek lecz o określenie zakresu stosowania normy kolizyjnej.

• substytucja – przy transgranicznej restrukturyzacji spółki konieczna może okazać się ocena ekwiwalentności (instytucji prawnych) innego systemu prawnego. W takiej sytuacji podmioty interpretujące prawo muszą postępować ostrożnie, tak aby pojęcia z innego systemu prawnego zachowały swój sens, jaki w obcym systemie im się nadaje oraz aby instytucje cywilno – prawne ukształtowane pod rządem obcego prawa zachowały rolę, którą prawo im przypisuje. Z tego rodzaju substytucją spotykamy się np. ustalając, że dany rodzaj spółki jest odpowiednikiem spółki krajowej.

• transpozycja – polega na uwzględnieniu a nawet na przeniesieniu stanu faktycznego powstałego pod obcym prawem na grunt innego prawa. Taka konieczność może zaistnieć np. jeżeli w wyniku fuzji wspólnicy spółki przejmowanej mieliby otrzymać papiery wartościowe, które nie są znane dla prawa miarodajnego dla spółki przejmującej. Określony system może zezwalać na rekompensowanie tego braku. Rekompensata ta nie może być jednak sprzeczna z prawem spółek, któremu podlega spółka przejmowana. Transpozycja nie powinna bowiem prowadzić do naruszenia interesów chronionych prawem, któremu podlega spółka przejmowana.

Formy prowadzenia działalności określone w prawie Unii Europejskiej

1. Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych

Jest korporacją posiadającą swoją siedzibę, nazwę i strukturę organizacyjną oraz od odrębną od jej członków osobowość prawną. Celem EZIG nie jest jednak integracja czy koncentracja jego uczestników na wzór stowarzyszenia lub spółki lecz stworzenie im warunków efektywnej współpracy. Celem EZIG jest ułatwienie lub rozwój działalności gospodarczej jego członków. Tak ogólne sformowanie zostało skonkretyzowane w innych przepisach rozporządzenia i tak zgodnie z nimi po pierwsze celem EZIG nie jest osiągnięcie zysków dla siebie, natomiast zgrupowanie może w wyniku swojej działalności osiągać zyski oraz ponosić straty, które znajda odzwierciedlenie w majątku jego członków. Po drugie działalność EZIG ma tylko charakter pomocniczy w stosunku do działalności jego członków. Po trzecie w rozporządzeniu określono także jakiej działalności EZIG nie może prowadzić.

• powstanie EZIG: podmioty, które zamierzają założyć zgrupowanie powinny zawrzeć umowę o utworzeniu i dokonać wpisu do rejestru. Obok danych o członkach EZIG oraz o czasie trwania EZIG, jeżeli założona jest na czas określona, umowa o założeniu EZIG powinna zawierać, nazwę, siedzibę oraz przedmiot działalności EZIG. W nazwie zgrupowania albo w dodatku powinna znajdować się wyrażenie „EZIG” lub skrót tego wyrażenia. Siedziba EZIG wskazana w umowie powinna znajdować się na terenie UE, jednakże EZIG może prowadzić działalność poza jej granicami. Jako siedzibę umowa może wskazywać miejsce, w którym EZIG ma swój zarząd, albo miejsce głównego zarządu spółki – członka EZIG bądź miejsce, w którym osoba fizyczna prowadzi swoją główną działalność gospodarczą. Przedmiot działalności konkretnego zgrupowania powinien być skonkretyzowany w umowie. W praktyce EZIG prowadzi działalność pomocniczą w stosunku do swoich uczestników w bardzo szerokim zakresie. Przedmiot działalności w dużym zakresie zależy od rodzaju uczestników. Może to być np. prowadzenie badań naukowych czy wspólny marketing usług świadczonych przez członków EZIG wykonujących wolne zawody.

• wymogi członkostwa w EZIG: w jego skład muszą wchodzić przynajmniej dwaj członkowie. Jeżeli w jego składzie pozostaje tylko jeden podmiot to EZIG musi zostać rozwiązane. Członkiem EZIG nie może być inne EZIG. Nie może nim zostać osoba, na rzecz której ustanowione zostało zabezpieczenie na udziale, któregoś z członków zgrupowania. Państwo członkowskie UE może zdecydować, że wpisane do jego rejestru EZIG nie może mieć więcej niż 20 członków. Członkami zgrupowania mogą być osoby fizyczne, osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które prowadzą działalność gospodarczą. Jeden podmiot może być członkiem kilku EZIG. Przynajmniej dwaj członkowie EZIG muszą być powiązani z dwoma różnymi państwami wspólnoty.

• prawa i zakres odpowiedzialności członków EZIG: Celem EZIG jest wspieranie działalności gospodarczej jego członków. Celowi temu służą prawa organizacyjne członków, takie jak: prawo głosu, prawo do informacji, prawo do wglądu do dokumentów EZIG, prawo do konsultacji z osobami sprawującymi zarząd . Sposób finansowania może określać umowa EZIG i może on przybierać postać składek, zaliczek, opłat wnoszonych przez nowych członków czy wkładów. Zyski wynikające z działalności EZIG, są uważane za zyski jego członków i są dzielone pomiędzy nich w stosunku ustalonym w umowie, lub gdy umowa tego nie reguluje, w częściach równych. Członkowie EZIG odpowiadają za jego zobowiązania bez ograniczeń, solidarnie oraz subsydiarnie. Członkowie odpowiadają za wszystkie zobowiązania podatkowe i z zakresu ubezpieczenia społecznego. Skutki tej odpowiedzialności określa prawo krajowe, które określa także przesłanki i skutki ewentualnej umowy zawartej pomiędzy EZIG a osobą trzecią, na mocy, które odpowiedzialność członka zgrupowania została ograniczona lub wyłączona. Były członek EZIG odpowiada za zobowiązania przed ustaniem swego członkostwa. Nowy członek odpowiada za długi, które powstały przed przystąpieniem do EZIG. Odpowiedzialność taka może zostać jednak wyłączona.

• organy EZIG: Organami są członkowie działający wspólnie, zarządy oraz inne organy powołane umową zgrupowania. Rozporządzenie wprowadza zasadę jednomyślności przy podejmowaniu uchwał przez członków EZIG. Rozporządzenie wymienia sprawy wymagające jednomyślności bezwzględnej oraz sprawy wymagające jednomyślności względnej, chyba, że umowa EZIG stanowi inaczej. Poza wyżej wymienionymi przypadkami umowa może określać wymagania dotyczące kworum i większości. O ile umowa nie przewiduje inaczej każdemu członkowi przysługuje jeden głos. Prowadzenie spraw i reprezentacja EZIG należy do zarządu. Umowa może wprowadzić zasadę reprezentacji łącznej.

• zmiany w składzie i rozwiązanie EZIG: Ustanie członkostwa w EZIG może nastąpić: z mocy prawa, poprzez wystąpienie z EZIG na zasadach przewidzianych w umowie lub za zgodą pozostałych członków, a także poprzez wykluczenie członka na mocy orzeczenia sądowego wydanego na żądanie większości członków EZIG. Wstąpienie nowego członka do EZIG może być efektem: wniesienia udziałów za zgodą pozostałych członków, bądź w formie przewidzianej w umowie EZIG, w wyniku sukcesji członkostwa po śmierci członka – inna osoba może zostać członkiem EZIG wyłącznie na warunkach ustanowionych w umowie, bądź za jednomyślną zgodą pozostałych członków. Nowego członka można przyjąć także w wyniku zgody pozostałych członków. Rozwiązanie EZIG następuje w wyniku jednomyślnej uchwały członków EZIG albo na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Likwidację EZIG prowadzi się w oparciu o przepisy krajowe.

1. Spółka Europejska

SE jest europejską spółką akcyjną, której kapitał zakładowy wynoszący przynajmniej 120 tys. Euro, dzieli się na akcje. SE jest spółką ponadgraniczną, które może funkcjonować w państwach UE obok krajowych spółek akcyjnych. Przepisy dotyczące SE:

• tworzenie SE: może ona zostać utworzona w jeden z następujących sposobów:

• poprzez połączenie się spółek

• poprzez utworzenie holdingowej SE

• poprzez utworzenie zależnej SE

• poprzez przekształcenie SA w SE

• poprzez utworzenie zależnej SE przez istniejącą SE

• Podmioty tworzące SE: utworzyć SE poprzez połączenie mogą tylko SA. Natomiast przy tworzeniu holdingowej SE obok SA może uczestniczyć również spółka z.o.o.. SE może zostać utworzona przez podmioty krajowe zgodnie z prawem któregoś z państw UE, które na jej terenie ma swoją siedzibę statutową oraz siedzibę rzeczywistą. Podmioty tworząca SE jako twory określonych systemów prawnych muszą podlegać państwom UE. Prawo krajowe państwa UE, może przewidywać, że w utworzeniu SE może brać również spółka, która siedzibę rzeczywistą posiada poza terenem UE, jeżeli została utworzona zgodnie z prawem państwa UE, w którym ma siedzibę statutową oraz jeśli spółka ta jest stale i rzeczywiście powiązana z gospodarką państwa członkowskiego. Poprzez łączenie się SE mogą utworzyć spółki akcyjne, z których przynajmniej dwie podlegają prawu różnych państw UE. Holdingowa SE lub zależna SE może zostać utworzona przez SA lub spółki z.o.o., które albo podlegają prawu różnych państw UE , albo, które podlegają jednemu państwu UE. Jednak w tym drugim przypadku przynajmniej dwie z tych spółek powinny co najmniej od 2 lat posiadać spółkę córkę lub udział podlegający prawu innego państwa. SE może powstać także w drodze przekształcenia tylko jednej SA, która ma co najmniej od 2 lat spółkę – córkę w innym państwie członkowskim.

• Procedura tworzenia SE: czynności przygotowawcze:

  • Sporządzenie przez każdą z łączących się spółek jednobrzmiących planów połączenia,

  • Sporządzenie przez organ zarządzający lub administrujący sprawozdania o celowości połączenia zgodnie z wymogami prawa krajowego,

  • Ogłoszenie w dzienniku urzędowym państw, w których łączące się spółki mają swoje

siedziby,

• Opinia biegłych (plan połączenia powinien zostać zbadany przez biegłego rewidenta)

Zatwierdzenie planu połączenia – plan połączenia zatwierdzany jest przez walne zgromadzenie każdej ze spółek.

Badanie zgodności z prawem połączenia przez kompetentny organ - po pierwsze w każdym państwie członkowskim kompetentny organ wystawia zaświadczenie z którego wynika, że zostały dopełnione wszelkie formalności poprzedzające połączenie. Po drugie zaświadczenie te wraz z egzemplarzem planu połączenia przedstawiane są do zatwierdzenia odpowiedniemu organowi w państwie siedziby SE.

Rejestracja i ogłoszenie połączenia – połączenie spółek oraz utworzenie SE jest skuteczne z chwilą jej wpisu do rejestru zgodnie z przepisami obowiązującymi w państwie jej siedziby. Ogłoszenie połączenia następuje w Dzienniku Urzędowym UE.

• Tożsamość siedziby statutowej i faktycznej: Siedziba statutowa SE musi znajdować się w tym państwie UE, w którym znajduje się organ zarządzający SE. Przepisy prawa krajowego mogą jednak przewidywać, że siedziba statutowa i faktyczna siedziba organu zarządzającego SE powinny znajdować się w tej samej miejscowości. Jeżeli dojdzie do rozszczepienia siedziby rzeczywistej i statutowej SE, to państwo w którym SE ma swoją siedzibę statutową powinno podjąć stosowne środki, które zobowiązują SE do usunięcia tego stanu lub zagwarantują likwidację SE.

• Organy SE: walne zgromadzenie akcjonariuszy oraz w zależności od systemów konkretnej SE, organ nadzorczy i zarządzający albo organ administrujący. Walne zgromadzenie akcjonariuszy podejmuje uchwały w sprawach należących do jego kompetencji na mocy samego rozporządzenia, na mocy przepisów prawa krajowego i na mocy postanowień statutu SE. Rozporządzenie daje możliwość wyboru jednego z dwóch systemów:

  • System dualistyczny: w którym funkcje zarządcze i kontrolne są rozdzielone, prowadzenie spraw i reprezentacja należy do organu zarządzającego, natomiast nadzór należy do rady nadzorczej,

  • System monistyczny – wszystkie te uprawnienia należą do organu administrującego.