Podstawowe cechy bezrobocia w Polsce (według stanu w końcu grudnia 2010 r.):

1. Zjawisko sezonowości, polegające na wzmożonych rejestracjach w pewnych okresach i spadku liczby rejestrujących się bezrobotnych w innych okresach. Miesiące wiosenne są okresami spadku liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Ta sytuacja wynika między innymi z rozpoczynania prac sezonowych w budownictwie i rolnictwie, a także rozpoczynania się sezonu turystycznego. Tradycyjnie, zwiększone rejestracje bezrobotnych przypadają w miesiącach rozpoczynających i kończących rok. Zarówno w 2003 r., jak i w 2004 r. liczba bezrobotnych zmniejszała się począwszy od marca. W roku 2005 po raz pierwszy spadek bezrobocia odnotowano już w lutym, choć wyniósł on zaledwie 0,4 tys. osób. Podobnie było w lutym 2006 roku, wówczas spadek wyniósł 0,8 tys. osób. W lutym 2007 r. liczba bezrobotnych zmniejszyła się o 34,7 tys. osób, natomiast w lutym 2008 r. o 34,8 tys. osób. W lutym 2009 roku odnotowano wzrost bezrobocia w stosunku do poprzedniego miesiąca o 84,4 tys. osób natomiast w lutym 2010 roku wzrost wyniósł 49 tys. osób.

2. Zróżnicowanie w poszczególnych regionach kraju. Ta niejednorodność jest wynikiem zarówno nierównomiernego rozwoju społeczno – gospodarczego regionów, jak i położenia geograficznego oraz zaawansowania procesów restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych w gospodarce narodowej. Obrazuje to np. wskaźnik stopy bezrobocia. Rozpiętość przedziału wielkości wskaźnika stopy bezrobocia, tj. różnica pomiędzy najniższą i najwyższą stopą bezrobocia w województwach wynosiła w końcu grudnia 2010 r. 10,8 p.p. (wielkopolskie – 9,2%, warmińsko – mazurskie – 20%).

3. Obserwowane w ostatnich latach przemiany gospodarcze dotyczą przede wszystkim mieszkańców miast, gdyż tam przede wszystkim usytuowane są przedsiębiorstwa. W końcu grudnia 2010 r. w ewidencji bezrobotnych znajdowało się 1098,3 tys. osób zamieszkałych w mieście i stanowiły one 56,2% ogółu zarejestrowanych. W odniesieniu do stanu z końca grudnia 2009 r. liczba bezrobotnych zamieszkałych w mieście zwiększyła się o 3,6% wobec wzrostu poziomu bezrobocia na wsi o 2,8%.

4. Wśród zarejestrowanych bezrobotnych dominują kobiety – 51,9% ogółu zarejestrowanych. W końcu omawianego miesiąca na 100 bezrobotnych mężczyzn przypadało 108 kobiet.

5. Osoby w wieku 18-24 lata stanowiły 21,9% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych –  428,3 tys. osób.

6. W statystyce urzędów pracy znajdowało się 326,6 tys. osób bezrobotnych posiadających prawo do zasiłku, co stanowiło 16,7% ogółu bezrobotnych.

7. W najkorzystniejszej sytuacji na rynku pracy są osoby o najwyższych kwalifikacjach zawodowych. W końcu grudnia 2010 r. wyższe wykształcenie posiadało 204,7 tys. osób (10,5%). Przy czym zarejestrowane kobiety są zdecydowanie lepiej wykształcone od mężczyzn.

8. Nadal wysoki pozostaje poziom bezrobocia długotrwałego. Ta grupa bezrobotnych – 568,7 tys. osób - stanowiła 29,1% ogółu zarejestrowanych w końcu grudnia 2010 r. Niższy wiek i wyższy poziom wykształcenia zmniejszają prawdopodobieństwo pozostawania bez pracy powyżej 12 miesięcy. Również mężczyźni krócej niż kobiety pozostają w ewidencji bezrobotnych.

W odpowiedzi na interpelację poselską pana Sławomira Zawiślaka w sprawie środków finansowych Funduszu Pracy przeznaczonych na przeciwdziałanie bezrobociu i łagodzenie jego skutków, przekazaną przez Marszałka Sejmu RP pismem z dnia 30 listopada 2010 r., sygn.: SPS-023-19498/10, uprzejmie informuję zgodnie z poniższym.

Projekt planu finansowego Funduszu Pracy na 2011 r. stanowiący załącznik do rządowego projektu ustawy budżetowej, nad którym obecnie trwają prace w Sejmie, zakłada, że wydatki na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu wyniosą 3 235 080 tys. zł, co stanowić będzie 37,1% ogółu wydatków Funduszu Pracy.

Decyzja Rady Ministrów o ustaleniu kwot wydatków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w powyższej wysokości została podjęta w związku z koniecznością racjonalizacji wydatków budżetu państwa. Ponadto należy zwrócić uwagę, że obecnie Polska jest objęta procedurą nadmiernego deficytu i zgodnie z rekomendacją Rady Ecofin (z dnia 7 lipca 2009 r.) zobowiązana jest do korekty deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych poniżej 3% PKB do 2012 r. w wiarygodny i trwały sposób.

W latach 2008-2010 nastąpił znaczny wzrost wydatków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu (wykonanie 2008 r. - 3 362 509 tys. zł, wykonanie 2009 r. - 6 204 847 tys. zł, plan według ustawy budżetowej na rok 2010 - 6 536 745 tys. zł, przewidywane wykonanie 2010 r. według projektu ustawy budżetowej na rok 2011 - 7 001 574 tys. zł), zwłaszcza w 2009 r. nastąpiło ich dynamiczne zwiększenie (niemal dwukrotnie wyższe niż w 2008 r.). Tak istotny przyrost wydatków na aktywizację bezrobotnych w ubiegłych latach był uzasadniony kryzysem gospodarczym.

Sytuacja na rynku pracy w Polsce po krytycznym roku 2009, kiedy to skutki kryzysu gospodarczego były najbardziej odczuwalne, zaczęła się stabilizować. Liczba bezrobotnych w końcu listopada 2010 r. wyniosła 1861 tys. osób i w porównaniu z końcem października 2010 r. wzrosła o 42,4 tys. osób (wzrost o 2,3%). Dla porównania, w analogicznym okresie ubiegłego roku (listopad-październik) odnotowano wzrost liczby bezrobotnych o 66,8 tys. osób (wzrost o 3,8%).

Równocześnie należy zauważyć, że w liczbie ofert pracy zgłaszanych do urzędów pracy coraz większe jest zapotrzebowanie na pracowników subsydiowanych. Zatem można stwierdzić, że możliwość subsydiowanego zatrudnienia przyczyniła się do spadku bezrobocia, jak i pomogła pracodawcom w przetrwaniu okresu kryzysu. Planowana wysokość środków Funduszu Pracy przewidzianych na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w 2011 r. spowoduje, że zmiany na rynku pracy mogą być wolniejsze niż przy zaangażowaniu wyższych środków. Zakładane obniżenie poziomu wydatków na aktywne działania o 53,8% w stosunku do przewidywanego wykonania w 2010 r. stworzy konieczność zaangażowania wyższych środków na zatrudnianie pracowników ponoszonych przez pracodawców z mniejszym udziałem środków Funduszu Pracy. Długookresowe wspieranie zatrudnienia u pracodawców, którzy tylko z tego względu, szukając oszczędności, nie tworzą nowych miejsc pracy, należy eliminować.

W sytuacji poprawy na rynku pracy i ograniczenia środków Funduszu Pracy zasadne jest większe koncentrowanie się powiatowych urzędów pracy na tych działaniach aktywizujących, które nie wymagają angażowania środków Funduszu Pracy. Przykładami takich działań są pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa czy pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy.

Przy planowanej wysokości środków Funduszu Pracy przewidzianych na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w 2011 r. urzędy pracy powinny prowadzić politykę wydatkowania środków, która skutkować będzie efektywniejszym ich wykorzystaniem.

Jednocześnie pragnę poinformować, że środki na działania aktywizujące bezrobotnych mogą być pozyskiwane również ze źródeł innych niż Fundusz Pracy. Urzędy pracy mogą się o nie ubiegać m.in. w ramach realizowanych projektów, które są finansowane ze środków unijnych. Wysokość środków pozyskiwanych przez urzędy pracy jest uzależniona w dużym stopniu od ich aktywności oraz kreatywności w zakresie opracowywania kompleksowych działań na rzecz bezrobotnych oraz zaangażowania w ubieganie się o środki na ich realizację.

Odnosząc się do pytania o przewidziane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej alternatywne programy i sposoby walki z bezrobociem w przypadku obniżenia środków Funduszu Pracy, informuję, że istnieją liczne inicjatywy, w tym ustawodawcze, które stwarzają możliwość adresowania do grup wymagających wsparcia coraz skuteczniejszych instrumentów aktywizacji zawodowej.

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wprowadziła wiele rozwiązań, których celem jest znaczące zwiększenie zakresu aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych, w tym osób bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy.

Obowiązujące przepisy umożliwiają rozwijanie inicjatyw lokalnych adresowanych do bezrobotnych w sposób uwzględniający zarówno potrzeby i możliwości uczestników, jak również specyfikę i uwarunkowania lokalnych rynków pracy.

Jednym z rozwiązań dających większą swobodę kreowania działań wychodzących naprzeciw potrzebom osób bezrobotnych są programy specjalne. Programy specjalne mają na celu poszerzenie i uelastycznienie zakresu i form pomocy oferowanej przez urzędy pracy. Łączą one ustawowe instrumenty aktywizacji zawodowej ze ˝specyficznymi elementami wspierającymi zatrudnienie˝, które stanowią wsparcie dla działań mających na celu skuteczne ulokowanie w zatrudnieniu osoby objętej wsparciem. Konstrukcja przepisów dotyczących programów specjalnych daje urzędom pracy swobodę decydowania o wyborze nowatorskiej formy wsparcia. Należy również wskazać, że na przestrzeni ostatnich lat minister pracy i polityki społecznej podejmował liczne inicjatywy będące odpowiedzią na obserwowane na rynku pracy zjawiska wymagające interwencji państwa. Działania te finansowane były ze środków rezerwy Funduszu Pracy pozostającej w dyspozycji ministra właściwego do spraw pracy.

Środki rezerwy, o których mowa wyżej, kierowane są do priorytetowych beneficjentów z punktu widzenia realizowanej przez resort polityki rynku pracy i przyznawane są na podstawie wniosków powiatowych urzędów pracy.

W 2010 r. w ramach środków rezerwy ministra pracy i polityki społecznej finansowana była realizacja następujących programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej:

1) programy aktywizacji zawodowej osób do 30. roku życia,

2) programy zwiększające aktywność zawodową osób w wieku 45/50 plus,

3) programy na rzecz osób bezrobotnych zwolnionych z pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, związanych z trudnościami gospodarczymi lub niewypłacalnością pracodawcy w warunkach kryzysu finansowego,

4) programy związane z aktywizacją osób bezrobotnych na terenach, na których miały miejsce klęski żywiołowe,

5) programy związane z rozwojem małej i średniej przedsiębiorczości,

6) inne programy na rzecz bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy określone w art. 49 ustawy.

Obok inicjowanych przez ministra pracy i polityki społecznej programów aktywizacji zawodowej należy również wskazać na możliwości, jakie dają obowiązujące obecnie rozwiązania prawne dotyczące wspierania rozwoju różnych form przedsiębiorczości społecznej. Rozwiązania te umożliwiają podejmowanie inicjatyw adresowanych do osób potrzebujących szczególnej pomocy.

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym pozwala tworzyć centra i kluby integracji społecznej, które, będąc jednostkami wsparcia i pomocy dla osób bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, oferują usługi z zakresu reintegracji społecznej i zawodowej. Instytucjami tworzącymi te podmioty są gminy lub organizacje pozarządowe.

Z kolei rozwiązania zawarte w ustawie o spółdzielniach socjalnych pozwalają zarówno osobom bezrobotnym, jak i gminom lub organizacjom pozarządowym tworzyć nowe podmioty na rynku pracy, które mogą być alternatywnymi miejscami pracy wobec sektora komercyjnego. Utworzenie tych podmiotów jest wspierane środkami Funduszu Pracy, a także środkami Europejskiego Funduszu Społecznego.

Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że sytuacja gospodarcza, działania urzędów pracy i środki zaplanowane na aktywizację osób bezrobotnych nie wskazują na zagrożenie nieosiągnięciem w końcu przyszłego roku zakładanego przez rząd obniżenia stopy bezrobocia do poziomu 9,9%.

Minister

Jolanta Fedak

Warszawa, dnia 21 grudnia 2010 r.