Rozdział V
Czynności prawne. Przedstawicielstwo. Przedawnienie
§ 20. Dopuszczalność oraz dokonanie czynności prawnej
Szczegółowe rozważania dotyczące dopuszczalności określonych czynności prawnych lub kwestii związanych z ich dokonaniem mogą być podejmowane tylko w nawiązaniu do określonych czynności prawnych i określonego statutu, któremu dana czynność prawna podlega.
ZAGADNIENIA OGÓLNE
O dopuszczalności i ocenie dokonania czynności prawnej określonego rodzaju rozstrzyga prawo właściwe dla czynności prawnej, o którą chodzi.
Ta ostatnia wskazówka została wyraźnie wypowiedziana w art. 24 ust. 1 ustawy z 2011 r. Odnosi się ona do ogółu czynności prawnych, z wyjątkiem umów obligacyjnych, których dotyczy wyrażający tę samą myśl art. 10 ust. 1 rozporządzenia Rzym I.
DLA OGÓŁU CZYNNOŚCI BEZ UMÓW OBLIGACYJNYCH:
Art. 24.
1. Przy ustalaniu, czy dokonano czynności prawnej, stosuje się prawo dla niej właściwe.
2. Strona, która twierdzi, że nie złożyła oświadczenia woli, może się powołać na prawo państwa, w którym ma miejsce zwykłego pobytu, jeżeli z okoliczności wynika, że ocena skutków jej zachowania według prawa wskazanego w przepisie ust. 1 nie byłaby zasadna.
DLA UMÓW OBLIGACYJNYCH – RZYM I
Zgoda i ważność materialna
1. Istnienie i ważność umowy lub jednego z jej postanowień ocenia się według prawa, które zgodnie z niniejszym rozporządzeniem byłoby dla niej właściwe, gdyby umowa lub jej postanowienie były ważne.
2. Jeżeli jednak z okoliczności wynika, że nie byłoby uzasadnione dokonywanie oceny skutków zachowania się jednej ze stron według prawa określonego zgodnie z ust. 1, strona ta może – w celu ustalenia, że nie wyraziła zgody na zawarcie umowy – powołać się na prawo państwa miejsca swojego zwykłego pobytu.
Według prawa właściwego dla czynności prawnej, o którą chodzi, należy więc oceniać jej istnienie jako czynności prawnej określonego rodzaju. Prawo to określa zatem składniki hipotetycznego stanu faktycznego tworzącego czynność prawną danego rodzaju.
Według tego prawa należy ustalać, czy:
do dokonania czynności prawnej wystarczy złożenie jednego oświadczenia woli (i czy oświadczenie to musi być skierowane do określonego adresata),
niezbędne jest złożenie jeszcze dalszych oświadczeń woli.
Istnieją dalsze wymagania dotyczące konstytutywnych składników czynności prawnej (np. wymóg wydania rzeczy w przypadku czynności prawnych realnych, wymaganie wpisu do określonego rejestru).
istnieje wymóg zgody osoby trzeciej na dokonanie danej czynności prawnej (por. np. art. 519 § 2 k.c. pol. dotyczący przejęcia długu) łącznie z oceną skutków braku zgody.
DOJŚCIE UMOWY DO SKUTKU ta sama zasada! podlega, w możliwie szerokim zakresie, prawu dla niej właściwemu.
CO OCENIAMY:
istnienie i zgodność złożonych przez strony oświadczeń woli (konsens),
rokowania, ofertę i jej przyjęcie (z wyjątkami, o których dalej),
skutki przyjęcia oferty z zastrzeżeniami, skutki spóźnionego nadejścia do oferenta odpowiedzi oblata wysłanej w terminie,
chwilę i miejsce zawarcia umowy.
PROBLEM ocena skutków MILCZENIA strony (chodzi głównie o skutki milczenia oblata po otrzymaniu oferty) jakie prawo??
ODPOWIEDŹ art. 24 ust. 2 ustawy z 2011 r. oraz art. 10 ust. 2 rozporządzenia Rzym I.
ART. 24 ust. 2
W myśl art. 24 ust. 2 ustawy z 2011 r.
„strona, która twierdzi, że nie złożyła oświadczenia woli, może się powołać na prawo państwa, w którym ma miejsce zwykłego pobytu, jeżeli z okoliczności wynika, że ocena skutków jej zachowania według prawa wskazanego przez normę z art. 24 ust. 1”(a więc według prawa, któremu umowa podlega lub któremu by podlegała, jeżeli byłaby zawarta) nie byłaby zasadna.
JAK TO JEST Z TYM art. 24 ust. 2 ???
przyznaje stronie jedynie uprawnienie do powołania się na prawo jej miejsca zwykłego pobytu. Nie przewiduje więc automatycznej właściwości tego prawa.
samo powołanie się na prawo miejsca zwykłego pobytu nie jest wystarczające do wyłączenia zastosowania prawa, któremu umowa podlega. Muszą bowiem ponadto istnieć okoliczności, w których świetle ocena skutków zachowania strony według prawa właściwego dla umowy nie byłaby zasadna Istnienie tych okoliczności musi udowodnić strona powołująca się na prawo miejsca swego zwykłego pobytu.
ART. 10 ust. 2
Szczególną regulację „istnienia i ważności materialnej” umowy obligacyjnej rozporządzenie Rzym I. W myśl art. 10 ust. 1 rozporządzenia istnienie i ważność umowy (lub jednego z jej postanowień) ocenia się według prawa, które (zgodnie z rozporządzeniem) byłoby właściwe, gdyby umowa lub jej postanowienie były ważne. Ale ust. 2 tego przepisu stanowi
Jeżeli jednak z okoliczności wynika, że nie byłoby uzasadnione dokonywanie oceny skutków zachowania się jednej ze stron według prawa określonego zgodnie z ustępem 1, strona w celu ustalenia, że nie wyraziła zgody na zawarcie umowy, może powołać się na prawo państwa swojego miejsca zwykłego pobytu (art. 10 ust. 2).
§ 21. Forma czynności prawnej
I. Unormowania krajowe
Artykuł 25 ustawy z 2011 r.
Prawo właściwe do oceny formy czynności prawnej współcześnie najczęściej wskazują odrębne normy kolizyjne.
Począwszy od drugiej połowy ubiegłego stulecia, mniejsza rola zasady locus regit formam actus ( "prawo miejsca dokonania czynności prawnej".) Systemy prawne, które ją do dziś zachowały często przewidują od niej wyjątki.
Coraz częściej w zakresie formy dochodzi do głosu prawo właściwe dla czynności prawnej.
DZIŚ POPULARNE rozwiązanie, które pozwala stronom zachować:
bądź wymagania dotyczące formy, przewidziane w prawie właściwym dla danej czynności prawnej (lex causae),
bądź to wymagania wynikające z prawa państwa, w którym czynność prawna jest dokonana (lex loci actus).
USTAWOWE UNORMOWANIA DOTYCZĄCE FORMY :
Ogólne unormowanie właściwości prawa dla formy czynności prawnej w ustawie z 2011 r. znajduje się w art. 25
INNE: art. 5 ust. 2 pkt 2, art. 40, 49, 50, 52, ust. 3 i art. 66.
w innych ustawach (np. art. 78 i 83 pr. weksl. oraz art. 64 i 68 pr. czek.), w konwencjach oraz w rozporządzeniach Rzym I i Rzym II.
Art. 25.
1. Forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Jeżeli umowę zawierają osoby znajdujące się w chwili złożenia oświadczeń woli w różnych państwach, wystarczy wówczas za-chowanie formy przewidzianej dla tej czynności przez prawo jednego z tych państw.
2. Przepisu ust. 1 zdanie drugie i trzecie nie stosuje się do rozporządzeń dotyczących nieruchomości oraz do czynności prawnych, których przedmiotem jest po-wstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.
3. Jeżeli czynności prawnej dokonał przedstawiciel, w razie stosowania przepisu ust. 1 zdanie drugie i trzecie, bierze się pod uwagę okoliczności dotyczące przedstawiciela.
KOMENTARZ do art. 25 ust. 1
Wyrażenie „forma” użyte w art. 25 ustawy z 2011 r. obejmuje:
wymagania dotyczące sposobu ucieleśnienia oświadczenia woli (ustność lub pisemność przy składaniu oświadczenia woli, ewentualne wymagania dotyczące utrwalenia ustnego oświadczenia woli, wymagania dotyczące zachowania formy pisemnej),
udziału świadków przy dokonaniu czynności prawnej (łącznie z wymogiem zgodności zeznań świadków przy ustalaniu treści złożonego oświadczenia woli),
udziału organu państwowego przy dokonaniu czynności prawnej, uwierzytelnienia (np. urzędowego potwierdzenia podpisu lub daty) itp.
Wyrażenie „forma” użyte w art. 25 ustawy z 2011 r. NIE obejmuje:
Wymogu wpisu do odpowiedniego rejestru (np. do ksiąg wieczystych, rejestru zastawów) nie należy do zakresu formy, lecz do materialnoprawnych przesłanek dokonania czynności prawnej.
wymóg zgody na dokonanie czynności prawnej osoby trzeciej lub organu państwowego.
ustanawia podstawową normę kolizyjną miarodajną dla formy, w myśl której forma czynności prawnej podlega prawu dla tej czynności właściwemu (właściwość legis causae) ZASADA!!
oraz dwie normy subsydiarne uzupełniające się można je stosować dopiero wtedy, gdy nie zachowano rygorów z podstawowej normy!!
pierwsza, zamieszczona w zd. 2 ust. 1, wykorzystuje łącznik miejsca dokonania czynności prawnej (właściwość legis loci actus),
druga zaś ustanowiona w zd. 3 ust. 1, obejmująca sytuacje, gdy strony zawierające umowę przebywają w chwili złożenia oświadczeń woli w różnych państwach, zadowala się dopełnieniem w takich wypadkach wymagań przewidzianych przez prawo jednego z wchodzących w grę państw.
UWAGA! Prawu właściwemu do oceny formy podlegają nie tylko wymagania dotyczące formy, określone przez ustawodawcę, lecz także wymagania tego rodzaju ustanowione przez same strony.
Prawo to rozstrzyga o dopuszczalności ustanowienia przez strony wymagań dotyczących formy,
o zakresie swobody przysługującej w tej mierze stronom oraz
o skutkach niezachowania wymagań, które strony ustanowiły.
CIĄG DALSZY KOMENTARZA do art. 25.
SUBSYDIARNOŚĆ
O subsydiarnym charakterze norm z art. 25 ust. 1 zd. 2 i 3 przesądza występujące w tekście tego przepisu słowo „wystarczy”. WAŻNE przy poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, jakie prawo decyduje o sankcji niezachowania wymagań co do formy przewidzianych zarówno w prawie wskazanym przez normę podstawową, jak i w prawach wskazanych przez normy subsydiarne.
ODPOWIEDŹ bez względu na to, jaką sankcję niezachowania wymagań co do formy przewiduje prawo wskazane przez normy subsydiarne, skutki niezachowania formy należy oceniać według prawa wskazanego przez normę podstawową prawo właściwe dla danej czynności prawnej (lex causae).
Ta zasada i wtedy, gdy norma podstawowa przewiduje surowszy rygor niż norma subsydiarna
We wskazany wyżej sposób należy postępować nie tylko wtedy, gdy prawo wskazane przez normę podstawową przewiduje rygor surowszy niż prawo wskazane przez normę subsydiamą, lecz również gdy ten rygor jest łagodniejszy! (np. przy starciu formy ad probationem lub formy ad eventum z formą ad solemnitatem).
NORMY SUBSYDIARNE ze 25 ust. 1 zd. 2 i 3 i ich wzajemne UZUPEŁNIANIE
Norma subsydiarna ze zdania 2 (łącznik miejsca dokonania czynności prawnej) jest bezużyteczna, jeżeli przy zawarciu umowy strony nie są jednocześnie obecne (inter absentes – między nieobecnymi), a strony są w różnych państwach NIE MOŻNA USTALIĆ RZECZYWISTEGO MIEJSCA ZAWARCIA UMOWY, a miejsce ustalone przy zastosowaniu wskazówek mieszczących się w prawie krajowym (własnym lub obcym) nie nadaje się do wykorzystania przy stosowaniu normy kolizyjnej posługującej się łącznikiem miejsca dokonania czynności prawnej.
Takie sztuczne miejsce zawarcia umowy nie może bowiem spełniać roli łącznika normy kolizyjnej. Chodzi tu na przykład o miejsce zawarcia umowy ustalone na podstawie art. 70 § 2 k.c.pol.
2. W razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej - w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.
DLATEGO Art. 25 ust 1 zd. 3!
w sytuacji gdy osoby składające oświadczenia woli przebywają w różnych państwach - wystarczy zachowanie formy przewidzianej przez prawo jednego (któregokolwiek) z tych państw.
WIEMY, że co do zasady przy FORMIE liczy się prawo właściwe, któremu czynność podlega. Jeżeli jednak nie zostanie ono zastosowane, to włączają się opcje z normami subsydiarnymi ALE UWAGA, bo tutaj ważne jest by przy dokonaniu czynności prawnej zachowano w zakresie formy wymagania wynikające z tego prawa, tzn. z prawa subsydiarnego! Np. jeżeli norma subsydiarna ze zdania 2 przewiduje, że dana czynność ma mieć formę pisemną, to taka forma MUSI BYĆ ZACHOWANA, by uznać właściwość normy subsydiarnej. Mam nadzieję, że dobrze wytłumaczyłam…
PER analogiam zdanie 3 w sytuacji zawarcia umowy inter absentes – można stosować tę normę subsydiarną wtedy, gdy zostały dopełnione wymagania w zakresie formy choćby przez jedno z tych praw.
UWAGA! Wymagania co do formy należy uważać za dopełnione również wtedy, gdy prawo stosowane do oceny formy nie przewiduje żadnych wymagań w zakresie formy danej (ocenianej) czynności prawnej.
Czynność prawna jest w opisywanej sytuacji z punktu widzenia wymagań dotyczących formy ważna, choćby przy jej dokonaniu nie dopełniono wymagań przewidzianych w prawie dla niej właściwym i były to wymagania pod rygorem nieważności.
ART. 25 ust. 2!
Przepis art. 25 ust. 2 ustawy z 2011 r. wyłącza stosowanie art. 25 ust. 1 zd. 2 i 3 (czyli obu norm subsydiarnych) w stosunku do:
rozporządzeń dotyczących nieruchomości
czynności prawnych, których przedmiotem jest powstanie, wszelkie możliwe przekształcenia lub ustanie osoby prawnej (ułomnej osoby prawnej).
A. ROZPORZĄDZENIA DOTYCZĄCE NIERUCHOMOŚCI
Jest to norma kolizyjna ZUPEŁNA tzn. obejmuje rozporządzenia dot. zarówno nieruchomości położonych W POLSCE jaki ZA GRANICĄ!
Nie obejmuje formy wymaganej dla pełnomocnictwa do zawarcia umowy o przeniesienie własności nieruchomości położonej w Polsce. W tym zakresie znajdzie zastosowanie art. 25 ust. 1 (a więc także zd. 2 tego przepisu). Istnieje też możliwość skorzystania za granicą z usług polskiego konsula.
SKUTKI art. 25 ust 2:
Forma czynności prawnych rozporządzających (przeniesienie własności, ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego) dotyczących nieruchomości wyłącznie właściwości legis causa (tj. zasada z 25 ust 1 zd. 1!).
Prowadzi to, przy uwzględnieniu art. 41 ustawy z 2011 r., do poddania formy czynności prawnych rozporządzających dotyczących nieruchomości prawu miejsca położenia nieruchomości (legi rei sitae). -> 1. Własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.
PROBLEM WPISU DO REJESTRU:
Rejestr zwykle prowadzony w państwie położenia nieruchomości. Często wpis do rejestru odgrywa istotną rolę przy nabyciu i utracie prawa rzeczowego na nieruchomości.
Materialnoprawne skutki wpisu do rejestru praw rzeczowych są objęte zakresem zastosowania statutu rzeczowego, z kolei zasady prowadzenia rejestru określa prawo państwa, w którym rejestr jest prowadzony (lex for i processualis).
W obu przypadkach jest to prawo państwa, w którym nieruchomość się znajduje.
Dzięki temu, że także forma czynności prawnej stanowiącej podstawę wpisu podlega temu samemu prawu (tj. legi rei sitae), unika się stanów napięcia w razie zetknięcia się przy ocenie różnych elementów tego samego stanu faktycznego odmiennych i różniących się (niekiedy znacznie) systemów prawnych. Chodzi zwłaszcza o unikanie trudności wynikających z odmienności legis loci actus i prawa obowiązującego w miejscu prowadzenia rejestru.
SUBSTYTUCJA FORMY:
wymagania w zakresie formy przewidziane przez statut rzeczowy dopełnić można także poza państwem miejsca położenia nieruchomości, nawet jeśli jest to forma aktu notarialnego.
Wymaganie zachowania formy aktu notarialnego, wynikające z prawa polskiego, może być zatem dopełnione za granicą w państwach, w których istnieje notariat podobny do polskiego (przesłanka ta jest spełniona w kręgu tzw. notariatu łacińskiego). W ramach tzw. substytucji formy dopuszcza się dopełnienie wymagań formalnych w innym państwie, jeśli spełnione są przesłanki ekwiwalentności formy.
B. CZYNNOŚCI PRAWNE, KTÓRYCH PRZEDMIOTEM JEST POWSTANIE, WSZELKIE MOŻLIWE PRZEKSZTAŁCENIA LUB USTANIE OSOBY PRAWNEJ (UŁOMNEJ OSOBY PRAWNEJ).
W doktrynie od dawna przeważał pogląd, że wspomniane czynności należą do zakresu zastosowania jej statutu personalnego.
Wedle postanowień tego statutu należy ustalać materialnoprawne przesłanki ważności i skuteczności czynności prawnych prowadzących do wymienionych wyżej skutków prawnych.
Potwierdzenie tego znajdujemy w art. 17 ust. 3 pkt 2 ustawy z 2011 r.
Forma czynności prawnych, o których mowa, na podstawie art. 25 ust. 1 zd. 1, przy zastosowaniu art. 17 ust. 3 pkt 2 ustawy z 2011 r., podlega zatem statutowi personalnemu osoby prawnej (lub ułomnej osoby prawnej).
Statut personalny osoby prawnej (lub ułomnej osoby prawnej) wyznaczają normy kolizyjne z art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z 2011 r.
UWAGA!! Ważny jest art. 5 ust 2 u. z 2011 wyłącza on w zakresie formy odesłanie.
Zwalnia stosującego prawo przy poszukiwaniu prawa właściwego dla formy od obowiązku badania treści norm kolizyjnych obowiązujących w (obcym) państwie, którego prawo zostało wskazane jako właściwe do oceny formy przez naszą normę kolizyjną.
Badanie takie byłoby wielce utrudnione, jeśli w ogóle możliwe, wobec alternatywnej właściwości praw różnych państw, wynikającej z art. 25 ust. 1 ustawy z 2011 r.
Przy rozstrzyganiu zagadnień kwalifikacyjnych w obrębie formy należy postępować zgodnie z założeniami przyjętej wcześniej metody kwalifikacyjnej. Zasięgu normy z art. 25 ustawy z 2011 r. nie można więc zacieśniać jedynie do wymagań co do formy znanych prawu polskiemu.
B. Prawo wekslowe i czekowe
Zgodnie z art. 78 pr.weksl. i art. 64 pr.czek, formę oświadczenia wekslowego lub czekowego ocenia się według prawa państwa, w którym oświadczenie zostało podpisane.
Aleeee:
Jeżeli jednak oświadczenie wekslowe i czekowe, nieważne z punktu widzenia wymagań prawa miejsca podpisania, odpowiada prawu kraju, w którym zostało podpisane późniejsze oświadczenie,
ważności późniejszego oświadczenia nie uchybia okoliczność, że forma wcześniejszego oświadczenia była nieprawidłowa.
Zobowiązania wekslowe lub czekowe zaciągnięte za granicą przez obywatela polskiego są ważne w Polsce w stosunku do innego obywatela polskiego także wówczas, jeżeli zostały zaciągnięte z zachowaniem formy przewidzianej przez prawo polskie.
W myśl art. 83 pr.weksl. i art. 68 pr.czek,:
formę (i terminy) protestu,
tudzież formę innych czynności potrzebnych do wykonania lub do zachowania praw wekslowych (praw czekowych)
ocenia się według prawa państwa, w którym protest ma być dokonany lub czynność przedsięwzięta.
II. Unormowania konwencyjne i europejskie
Konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z 1980 r.
W Konwencji wiedeńskiej, która dotyczy jedynie umów międzynarodowej sprzedaży towarów (co do przedmiotowego zasięgu Konwencji por. jej art. 1-4), znalazła się merytorycznoprawna regulacja formy (art. 11). W razie zawarcia takiej umowy rozstrzygnięć co do formy należy zatem poszukiwać w postanowieniach Konwencji. Nie zachodzi zaś potrzeba posługiwania się normami kolizyjnymi w celu znalezienia prawa dla formy właściwego.
Przepis art. 11 Konwencji ustanawia dwie doniosłe zasady: zasadę swobody w zakresie formy umowy sprzedaży i zasadę dopuszczalności wszelkich środków dowodowych przy dowodzeniu faktu zawarcia i treści umowy.
Zasada swobody formy wypowiedziana w tym przepisie nie rozciąga się na zamieszczane często w umowach sprzedaży klauzule arbitrażowe lub prorogacyjne. Mają one samodzielny byt prawny. Wymagania w zakresie formy będą dla nich ustalane zgodnie z prawem właściwym, wskazanym przez miarodajne normy kolizyjne.
Zasada braku formalizmu wyrażona w art. 11 obejmuje nie tylko zawarcie, lecz również zmianę, uzupełnienie i rozwiązanie umowy sprzedaży. Rozciąga się ona także na jednostronne oświadczenia przewidziane w dalszych postanowieniach Konwencji (np. w art. 39, 47 ust. 1 i 2, art. 49, 50, 63 ust. 1 i art. 64).
Zasada ta nie odnosi się jednak do wymagań dotyczących formy pełnomocnictwa w sytuacji, gdy zawarcie umowy sprzedaży następuje przy udziale pełnomocnika (pełnomocników). Prawo w tym zakresie właściwe wskażą odpowiednie normy kolizyjne.
Strony, korzystając z autonomii przyznanej im w art. 6 Konwencji, mogą wyłączyć stosowanie art. 11 i ustanowić wymagania w zakresie formy.
Trzeba jeszcze wspomnieć o przewidzianej w art. 96 Konwencji możliwości złożenia przez państwo, którego prawo wymaga, aby umowa sprzedaży była zawarta lub potwierdzona na piśmie, oświadczenia - zgodnie z art. 12 - że postanowienie art. 11, zezwalające na zawarcie umowy w innych formach niż forma pisemna, nie będzie miało zastosowania w sytuacji, gdy jedna ze stron umowy ma swoją siedzibę handlową w tym państwie.
Konwencyjne unormowania kolizyjne
201 Prawo właściwe dla formy testamentu i jego odwołania określa Konwencja haska z 5 października 1961 r., o czym przypomina nam art. 66 ust. 1 ustawy z 2011 r. Mocą art. 66 ust. 2 ustawy z 2011 r. postanowienia Konwencji należy stosować odpowiednio do formy innych niż testament rozrządzeń na wypadek śmierci (na przykład do umów o dziedziczenie). Będzie o tym mowa w rozdz. IX.
Polska jest stroną licznych Konwencji bilateralnych zawierających postanowienia określające prawo właściwe dla formy (ogółu) czynności prawnych lub niektórych rodzajów czynności prawnych.
Przykładowo można tu wymienić konwencje o pomocy prawnej podpisane przez Polskę z: Bułgarią (art. 45), b. Czechosłowacją (art. 35), Estonią (art. 36), b. Jugosławią (art. 32), Kubą (art. 23), Litwą (art. 35), Łotwą (art. 37), Rumunią (art. 39), Ukrainą (art. 34), Węgrami (art. 44), Wietnamem (art. 37) i Rosją (art. 34). Posługują się one rozwiązaniem podobnym do przyjętego w art. 12 ustawy z 1965 r. oraz w art. 25 ust. 1 zd. 1 i 2 ustawy z 2011 r. z uzupełnieniem, że forma czynności prawnych dotyczących nieruchomości podlega jednak prawu miejsca położenia nieruchomości. Druga grupa konwencji poddaje formę prawu tej strony konwencji, na której terytorium dokonuje się czynności prawnej; jednakże forma czynności prawnej dotyczącej nieruchomości podlega prawu strony konwencji, na której terytorium nieruchomość jest położona (art. 24 ust. 1 Konwencji z KRL-D, art. 37 Konwencji z Białorusią). Por. też art. 3 Konwencji polsko-francuskiej (przewiduje on właściwość prawa tej strony Konwencji, na której terytorium dokonuje się czynności prawnej).
Wymagania w zakresie formy umów obligacyjnych podlegających (zarówno z punktu widzenia kryterium przedmiotowego, jak i czasowego) Konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 r. podlegają prawu wskazanemu przez art. 9 tej Konwencji (omówionemu w wyd. 13 podręcznika, s. 113).
Z punktu widzenia kryterium czasowego chodzi tu o umowy obligacyjne zawarte w okresie od 22 stycznia 2008 r. do 17 grudnia 2009 r. Należy też pamiętać o pierwszeństwie innych konwencji w stosunku do Konwencji rzymskiej (art. 21), obejmującym także konwencje, których stronami są wyłącznie państwa członkowskie Unii Europejskiej.
Prawa właściwego do oceny formy umów obligacyjnych zawartych przed wejściem w życie w Polsce Konwencji rzymskiej (czyli przed 22 stycznia 2008 r.) należy poszukiwać w ustawie z 1965 r. (art. 12), z zachowaniem pierwszeństwa w stosunku do ustawy postanowień konwencyjnych.
Europejskie unormowania kolizyjne
Po rozpoczęciu stosowania rozporządzenia Rzym I, co nastąpiło 17 grudnia 2009 r., do umów obligacyjnych - zawartych w tej dacie lub później - wymagania w zakresie formy takich umów należy oceniać na podstawie prawa wskazanego przez art. 11 rozporządzenia Rzym I.
Na czoło tego unormowania wysuwają się normy zamieszczone w dwóch pierwszych ustępach art. 11. Przepis art. 11 ust. 1 dla umów dochodzących do skutku pomiędzy osobami, które - lub których przedstawiciele - znajdują się w chwili zawarcia umowy w tym samym państwie, ustanawia alternatywną właściwość legis causae (czyli prawa właściwego na podstawie rozporządzenia) oraz legis loci actus (prawa państwa, w którym umowa została zawarta) Wystarczy dopełnić wymagań co do formy przewidzianych w jednym z tych systemów prawnych.
Podobne rozwiązania przewidywał art. 9 ust. 1 Konwencji rzymskiej z 1980 r.
Z kolei według art. 11 ust. 2 rozporządzenia Rzym I, jeżeli umowa dochodzi do skutku między osobami, które - lub których przedstawiciele - znajdują się w chwili zawarcia umowy w różnych państwach, przy jej zawarciu wystarczy dopełnić wymagań do formy przewidzianych w prawie jednego z tych państw, w prawie właściwym dla umowy według postanowień rozporządzenia lub w prawie państwa, w którym którakolwiek ze stron miała w czasie zawarcia umowy miejsce zwykłego pobytu.
I w tym przypadku wystarczy dopełnić wymagania co do formy przewidziane w jednym z wchodzących w grę systemów prawnych. Tych wchodzących w grę systemów prawnych jest nieco więcej, niż przewidywał to art. 9 ust. 2 Konwencji rzymskiej z 1980 r.
Przepisy art. 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rzym I nie udzielają odpowiedzi na pytanie, według jakiego prawa należy ocenić sankcję niezachowania formy wymaganej przez wchodzące w grę systemy prawne. Tę wątpliwość należy rozstrzygać na korzyść prawa przewidującego sankcję najłagodniejszą.
Przepis art. 11 ust. 3 rozporządzenia Rzym I reguluje oddzielnie formę dla czynności prawnych jednostronnych, odnoszących się do zamierzonej lub wcześniej zarwanej umowy. Wystarczy - przy dokonaniu takiej czynności prawnej - dopełnić wymagań w zakresie formy przewidzianych przez prawo właściwe na podstawie przepisów rozporządzenia (prawo państwa, któremu - zgodnie z rozporządzeniem -umowa podlega lub któremu umowa podlegałaby, gdyby do jej zawarcia doszło) albo przez prawo państwa, w którym owa czynność prawna jednostronna została dokonana, albo wreszcie przez prawo państwa, w którym osoba, która dokonała czynności prawnej jednostronnej, miała w czasie jej dokonania miejsce zwykłego pobytu. Chodzi tu o takie czynności prawne, jak: oferta, oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych swego oświadczenia woli z powodu błędu lub groźby, wypowiedzenie umowy, odstąpienie od umowy.
Formy umów konsumenckich dotyczy art. 11 ust. 4 rozporządzenia Rzym I. Wyłącza on stosowanie do tych umów art. 11 ust. 1-3 rozporządzenia Rzym I oraz poddaje wymagania dotyczące formy takich umów prawu miejsca zwykłego pobytu konsumenta.
W myśl art. 11 ust. 5 rozporządzenia Rzym I umowy obligacyjne, których przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomości lub prawo do korzystania z nieruchomości, niezależnie od art. 11 ust. 1-4 rozporządzenia Rzym I, podlegają wymaganiom dotyczącym formy przewidzianym przez prawo państwa, w którym nieruchomość jest położona. jeżeli zgodnie z tym prawem:
wymagania te stosuje się bez względu na miejsce zawarcia umowy i prawo dla tej umowy właściwe oraz
wymagań tych nie można wyłączyć w drodze umowy.
Oddzielne unormowanie formy w zakresie jednostronnych czynności prawnych dotyczących zobowiązań pozaumownych znajduje się w art. 21 rozporządzenia Rzym II. Zgodnie z tym przepisem czynność prawna tego rodzaju jest ważna ze względu na formę, jeżeli czyni zadość wymaganiom dotyczącym formy, przewidzianym przez prawo właściwe dla danego zobowiązania pozaumownego lub przez prawo państwa, w którym czynność została dokonana.
Warto zaznaczyć, że w myśl art. 25 ust. 2 rozporządzenia Rzym I, ma ono pierwszeństwo w stosunku do zarówno bilateralnych, jak i multilateralnych konwencji, których stronami są wyłącznie państwa członkowskie, w takim zakresie, w jakim konwencje te dotyczą kwestii uregulowanych w rozporządzeniu. Rozporządzenie nie uchybia zaś konwencjom bilateralnym podpisanym przez Polskę z państwami nieczłonkowskimi oraz konwencjom multilateralnym, których stroną jest choćby jedno państwo nieczłonkowskie.
Podobne rozwiązanie przyjęto w art. 28 rozporządzenia Rzym II.
§ 22. Wady oświadczenia woli
Wady oświadczenia woli jako przesłanka ważności czynności prawnej podlegają prawu właściwemu dla czynności prawnej, której dotyczą (lex causae).
Za takim rozwiązaniem przemawia rola, jaką z prawnego punktu widzenia odgrywają wady oświadczenia woli, oraz ich ścisły związek z funkcjonowaniem mechanizmu woli.
Także wpływ choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego na ważność czynności prawnej należy oceniać nie na podstawie prawa wskazanego przez normy kolizyjne miarodajne dla zdolności (art. 11 ust. 1 ustawy z 2011 r.), lecz według prawa właściwego dla czynności prawnej, o którą chodzi.
O CZYM ROZSTRZYGA PRAWO KTÓREMU CZYNNOŚĆ PODLEGA:
przesłankach, od których zależy prawna doniosłość poszczególnych wad,
skutkach wad
treści powstającego w związku z wadą uprawnienia po stronie osoby, która pod wpływem wady złożyła oświadczenie woli.
Jeżeli wykonanie owego uprawnienia (np. uprawnienia do uchylenia się od skutków prawnych swej czynności prawnej) wymaga złożenia odpowiedniego oświadczenia woli, prawem właściwym dla tego oświadczenia woli będzie ten system prawny, któremu podlega wada oświadczenia woli.
Wymagania dotyczące formy takiego oświadczenia woli podlegają prawu wskazanemu przez normy kolizyjne miarodajne dla formy.
§ 23. Treść czynności prawnej jako przesłanka jej ważności
Treść czynności prawnej jako przesłanka ważności czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla czynności prawnej, o którą chodzi (lex causae) patrz 25 ust 1!.
Czynność prawna nie może naruszyć norm bezwzględnie wiążących (iuris cogentis) prawa dla niej właściwego.
Prawo to określa sankcje w wypadku naruszenia norm tego rodzaju. Rozstrzyga ono o wpływie na ważność całej czynności prawnej nieważności niektórych jej składników; decyduje też o przesłankach i skutkach obejścia prawa.
W prawie, któremu czynność prawna podlega, należy poszukiwać dyrektyw wykładni oświadczeń woli; przy wykładni trzeba postępować zgodnie z tymi dyrektywami.
Por. art. 12 ust. 1 lit. a rozporządzenia Rzym I.
Według prawa właściwego dla czynności prawnej należy ustalać, jakie czynniki - poza oświadczeniami woli - mogą być brane pod uwagę przy ustalaniu skutków czynności prawnej (treści kreowanego przez czynność prawną stosunku prawnego).
Prawo to wyznacza więc znaczenie w tej mierze zwyczajów.
Prawo właściwe dla czynności prawnej rozstrzyga o dopuszczalności warunków lub terminów oraz określa skutki dokonania danej czynności prawnej jako warunkowej (lub zawierającej termin).
PAMIĘTAĆ O PRZEPISACH WYMUSZAJĄCYCH ZASTOSOWANIE:
Przy kształtowaniu treści czynności prawnej strony nadto muszą się liczyć z przepisami wymuszającymi swoje zastosowanie (obowiązującymi zwłaszcza w ich państwach lub w państwie, w którym mają nastąpić skutki czynności prawnej), które dochodzą do głosu obok statutu właściwego dla danej czynności prawnej.
Podstawę do stosowania i uwzględniania obcych przepisów wymuszających swoje zastosowanie stwarza art. 8 ustawy z 2011 r. Por. też art. 9 rozporządzenia Rzym I oraz art. 16 i 17 rozporządzenia Rzym II.
Art. 8.
1. Wskazanie prawa obcego nie wyłącza zastosowania tych przepisów prawa polskiego, z których treści lub celów w sposób niewątpliwy wynika, że regulują one podlegający ocenie stosunek prawny bez względu na to, jakiemu prawu on podlega.
2. Przy stosowaniu prawa właściwego można uwzględnić przepisy bezwzględnie wiążące innego państwa, z którymi oceniany stosunek prawny jest ściśle związany, jeżeli przepisy te, według prawa tego państwa, stosuje się bez względu na to, jakiemu prawu ten stosunek podlega. Podczas rozstrzygania o uwzględnieniu tych przepisów należy mieć na uwadze ich naturę i cel oraz skutki, które wynikną z ich uwzględnienia oraz te, które wyniknęłyby w razie ich pominięcia.
Artykuł 9 – RZYM I
Przepisy wymuszające swoje zastosowanie
1. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie to przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.
2. Niniejsze rozporządzenie nie narusza stosowania przepisów wymuszających swoje zastosowanie państwa sądu orzekającego.
3. Można przyznać skuteczność przepisom wymuszającym swoje zastosowanie państwa, w którym ma nastąpić lub
nastąpiło wykonanie zobowiązań wynikających z umowy, w zakresie, w jakim przepisy te powodują, że wykonanie umowy jest niezgodne z prawem. Rozważając przyznanie skuteczności takim przepisom, uwzględnia się ich charakter i cel oraz skutki ich zastosowania lub niezastosowania.
Artykuł 16 – RZYM II
Przepisy wymuszające swoje zastosowanie
Przepisy niniejszego rozporządzenia nie ograniczają stosowania przepisów prawa siedziby sądu, które znajdują zastosowanie do oceny stanu faktycznego bez względu na to, jakiemu prawu podlega zobowiązanie pozaumowne.
Artykuł 17
Zasady bezpieczeństwa i postępowania Oceniając postępowanie osoby, której przypisuje się odpowiedzialność,
uwzględnia się, na ile okaże się to wskazane, i jako element stanu faktycznego, zasady bezpieczeństwa i postępowania, obowiązujące w miejscu i czasie wystąpienia zdarzenia stanowiącego źródło odpowiedzialności.
§ 24. Przedstawicielstwo
I. Przedstawicielstwo ustawowe
SKORO upoważnienie do działania w charakterze przedstawiciela ustawowego powiązane jest zwykle z określonym stosunkiem prawnym TO podlega ono prawu właściwemu dla tego stosunku (art. 22 ustawy z 2011 r.).
Stosunek A wg prawa A, więc kwestie przedstawicielstwa ustawowego prawo właściwe dla stosunku A.
Kompetencję rodziców lub opiekunów do reprezentowania dziecka (pupila) w ramach tzw. odpowiedzialności rodzicielskiej określa prawo wskazane przez normy kolizyjne zamieszczone w Konwencji haskiej o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochronnych z 19 października 1996 r. , o czym przypominają art. 56 i 59 ust. 1 ustawy z 2011 r.
Upoważnienie małżonka do reprezentowania współmałżonka podlega statutowi stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami (art. 51 ustawy z 2011 r.),
umocowanie „do reprezentowania spółki” przysługujące wspólnikowi spółki cywilnej określa prawo, któremu spółka cywilna podlega.
KURATELA dla osoby prawnej W u. z 2011 r.
właściwość prawa do oceny kurateli ustanowionej dla osoby prawnej (art. 61) stosuje się prawo państwa, któremu osoba ta podlega, odszukane przy zastosowaniu art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z 2011 r.
kuratela do załatwienia poszczególnej sprawy (art. 62) prawo państwa, któremu sprawa podlega.
Pozycje prawną kuratora spadku określa zatem statut spadkowy (art. 64), do kurateli dla nasciturusa należy stosować postanowienia hipotetycznego statutu personalnego
II. Pełnomocnictwo
W ustawie z 1965 r. brak było wyraźnego unormowania właściwości prawa dla pełnomocnictwa. Odpowiednich rozwiązań poszukiwała więc doktryna i judykatura.
Lukę tę usuwa art. 23 ustawy z 2011 r. Przepis ten stanowi:
"Pełnomocnictwo podlega prawu wybranemu przez mocodawcę. Jednakże wobec osoby trzeciej, z którą pełnomocnik dokonał czynności prawnej, można się powołać na prawo wybrane tytko wtedy, gdy osoba ta o wyborze wiedziała albo mogła się z łatwością o nim dowiedzieć. Mocodawca może się powołać wobec pełnomocnika na prawo wybrane tylko wtedy, gdy ten o wyborze prawa wiedział lub mógł się z łatwością o nim dowiedzieć.
W razie braku wyboru prawa pełnomocnictwo podlega kolejno:
prawu państwa siedziby pełnomocnika, w której on stale działa, albo
prawu państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo należące do mocodawcy, jeżeli tu stałe działa pełnomocnik, albo
prawu państwa, w którym pełnomocnik rzeczywiście działał, reprezentując mocodawcę, łub w którym wedle woli mocodawcy powinien działać”.
Przepis ten wyznacza tzw. statut pełnomocnictwa. Od tego statutu należy odróżnić statut stosunku podstawowego, którym jest prawo właściwe dla stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa, oraz statut miarodajny dla czynności prawnej dokonanej przez pełnomocnika i wynikającego z niej stosunku prawnego statut czynności prawnej wykonawczej).
Wypada zauważyć, że od końca XIX wieku koncepcja pełnomocnictwa oderwanego od stosunku podstawowego wypiera w prawie cywilnym stopniowo koncepcję pełnomocnictwa zespolonego ze stosunkiem podstawowym. Dziś jest koncepcją dominującą na świecie. Przyjął ją też polski ustawodawca zarówno przedwojenny, jak i powojenny.
Koncepcja ta oddziałała na rozwiązania przyjmowane w prawie prywatnym międzynarodowym. Wedle poglądu przeważającego dziś na świecie statutu pełnomocnictwa poszukuje się niezależnie (oddzielnie) od statutu stosunku podstawowego.
Za spóźnione o dwa wieki można więc uznać pojawiające się w naszym piśmiennictwie głosy1, że regulacja pełnomocnictwa w ustawie jest zbędna, bo podlega ono prawu właściwemu dla stosunku podstawowego.
Wedle prawa cywilnego większości państw na świecie pełnomocnictwo może istnieć bez stosunku podstawowego.
Jak wynika z przytoczonego wyżej art. 23 ust. 1 ustawy z 2011 r., prawo właściwe dla pełnomocnictwa (czyli tzw. statut pełnomocnictwa) może być wyznaczone w drodze wyboru prawa. Wyboru może dokonać mocodawca. Jeżeli udzieleniu pełnomocnictwa towarzyszy sporządzenie odpowiedniego dokumentu, mocodawca może zaznaczyć w tym dokumencie, jakiemu prawu pełnomocnictwo poddaje. Dzięki temu ułatwiony będzie dowód, że osoba trzecia o wyborze prawa wiedziała albo mogła się z łatwością o nim dowiedzieć lub wręcz że pełnomocnik o wyborze wiedział lub z łatwością mógł się o nim dowiedzieć. Ma to znaczenie dla zastosowania art. 23 ust. 1 zd. 2 i 3 (od tego zależy możliwość powoływania się na prawo wybrane kogokolwiek wobec osoby trzeciej, z którą pełnomocnik dokonał czynności prawnej, albo mocodawcy wobec pełnomocnika).
W braku wyboru prawa o właściwości prawa dla pełnomocnictwa w pierwszej kolejności rozstrzyga łącznik siedziby pełnomocnika, w której on stale działa (art. 23 ust. 2 pkt 1). Chodzi tu o przypadki, gdy jakaś osoba zawodowo trudni się działalnością w charakterze pełnomocnika i ma stałą siedzibę (np. adwokat, radca prawny, spedytor, agent).
W drugiej kolejności - w myśl art. 23 ust. 2 pkt 2 - należy posłużyć się łącznikiem siedziby przedsiębiorstwa należącego do mocodawcy, jeżeli w nim działa pełnomocnik. Norma ta obejmuje m.in. prokurentów działających w siedzibie przedsiębiorstwa należącego do przedsiębiorcy (mocodawcy).
Wreszcie w ostatniej kolejności dochodzi do głosu prawo państwa, w którym pełnomocnik rzeczywiście działał, reprezentując mocodawcę, lub w którym z woli mocodawcy powinien działać.
Ustalony na podstawie tych norm statut pełnomocnictwa obejmuje w szczególności ocenę udzielenia pełnomocnictwa (z wyjątkiem zdolności wymaganej po stronie mocodawcy i formy, w jakiej pełnomocnictwo powinno być udzielone). Według statutu pełnomocnictwa należy więc ustalać lub oceniać:
przesłanki istnienia czynności prawnej, nazywanej udzieleniem pełnomocnictwa (m.in. czy oświadczenie woli mocodawcy musi być złożone pełnomocnikowi, czy musi być ono złożone wyraźnie, czy wystarczy, że jest złożone w sposób dorozumiany, czy tolerowanie przez mocodawcę występowania innej osoby w jego imieniu może być uznane za udzielenie pełnomocnictwa),
reguły wykładni oświadczenia woli wchodzącego w skład czynności prawnej nazywanej udzieleniem pełnomocnictwa,
znaczenie wad oświadczenia woli po stronie mocodawcy przy ocenie ważności umocowania,
zakres umocowania pełnomocnika,
dopuszczalność ustanowienia substytuta lub udzielenia pełnomocnictwa skutecznego po śmierci mocodawcy,
zakaz dokonania czynności prawnej wykonawczej z sobą,
możliwość zrzeczenia się odwołalności pełnomocnictwa,
przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa.
Zdolność mocodawcy do udzielenia pełnomocnictwa podlega jego statutowi personalnemu (art. 11 ust. 1 i 2, art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z 2011 r.).
Jednakże o tym, czy pełnomocnictwo może być udzielone osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych, rozstrzyga statut pełnomocnictwa. O zdolności pełnomocnika (czy ma on pełną czy ograniczoną zdolność do czynności prawnych) decyduje jego statut personalny (art. 11 ust. 1 ustawy z 2011 r.).
Forma pełnomocnictwa podlega prawu wskazanemu przez normy z art. 25 ust. 1 zd. 1 i 2 ustawy z 2011 r. Jest ona wyłączona z zakresu zastosowania zarówno statutu stosunku stanowiącego podstawę pełnomocnictwa (jeżeli taki istnieje), jak i statutu czynności prawnej wykonawczej. Przepis art. 99 § 1 k.c.pol. może być stosowany tylko w razie właściwości do oceny formy pełnomocnictwa prawa polskiego. Nie można mu przypisywać bezpośrednich skutków kolizyjnoprawnych.
W myśl art. 25 ust. 1 zd. 1 ustawy z 2011 r. do oceny formy pełnomocnictwa należy stosować prawo państwa, któremu podlega pełnomocnictwo, czyli prawo wskazane przez art. 23 ustawy z 2011 r.
Zgodnie z art. 25 ust. 1 zd. 2 ustawy z 2011 r. wystarczy jednak - przy udzieleniu pełnomocnictwa - zachowanie wymagań dotyczących formy pełnomocnictwa przewidzianych przez prawo państwa, w którym pełnomocnictwa udzielono (właściwość legis loci actus). Chodzi tu o prawo państwa, na którego obszarze miało miejsce zachowanie mocodawcy wyrażające wolę udzielenia pełnomocnictwa.
Nie ma podstaw do wyłączenia zastosowania art. 25 ust. 1 zd. 2 ustawy z 2011 r. w razie udzielenia za granicą pełnomocnictwa do dokonania czynności prawnej (sprzedaży, darowizny, przeniesienia własności itp.) dotyczącej nieruchomości położonej w Polsce. Do ważności takiego pełnomocnictwa wystarczy dopełnienie wymagań w zakresie formy przewidzianych w prawie państwa miejsca udzielenia pełnomocnictwa.
W rym duchu wypowiedział się trafnie pod rządem ustawy z 1965 r. SN w orzeczeniu z 20 stycznia 1998 r. (I CKN 345/07, niepubl.).
Jeżeli pełnomocnictwo zostało oparte na stosunku podstawowym (umowie zlecenia, umowie o pracę itp.), zachodzi konieczność starannego rozgraniczenia pola działania statutu pełnomocnictwa i statutu stosunku podstawowego. W roli obu statutów niekoniecznie przecież musi występować prawo tego samego państwa.
Statut stosunku podstawowego rozstrzyga w takiej sytuacji o skutkach podlegającej mu czynności prawnej, a więc m.in. o istnieniu i zasięgu umocowania (z jego postanowień może wynikać domniemanie umocowania) oraz oddziaływaniu stosunku podstawowego na umocowanie.
Jednakże skutki działania bez umocowania lub jego przekroczenia podlegają również w rozważanym przypadku statutowi pełnomocnictwa.
Pamiętać też trzeba o znaczeniu statutu miarodajnego dla czynności prawnej zdziałanej przez pełnomocnika (statutu czynności prawnej wykonawczej). Statutowi temu podlega w szczególności ocena dopuszczalności działania w danym zakresie przez pełnomocnika (z jego postanowień może wynikać wymóg osobistego działania osoby dokonującej czynności prawnej, tzn. zakaz działania przez pełnomocnika).
§ 25. Przedawnienie
Zgodnie z art. 26 ustawy z 2011 r.: „przedawnienie roszczenia podlega prawu właściwemu dla tego roszczenia”.
Przepis art. 27 ustawy z 2011 r. stanowi, że art. 26 tej ustawy należy stosować odpowiednio do innych instytucji związanych z upływem czasu.
Chodzi tu o różne postacie dawności, wśród których na uwagę zasługują zwłaszcza znane naszemu prawu cywilnemu terminy zawite i terminy przemilczenia.
Trzeba się jednak liczyć ze stosowaniem tego przepisu do różnych odmian dawności znanych wyłącznie obcym systemom prawnym. Sprzyja on materialnoprawnej kwalifikacji różnorodnych terminów spotykanych w obcych systemach prawnych, co wydaje się pożądane
Jako przykłady terminów zawitych zaczerpniętych z naszego prawa rzeczowego przytoczyć można terminy określone w art. 182 § 1, art. 255, art. 293 § 1, art. 344 § 1, art. 347 § 2 k.c. Terminy tego rodzaju należą do zakresu zastosowania statutu rzeczowego.
O terminie zawitym dla złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych swego oświadczenia woli z powodu błędu lub groźby rozstrzyga prawo właściwe do oceny wad oświadczeń woli (czyli prawo państwa, któremu podlega czynność prawa dotknięta błędem lub groźbą).
Do oceny zasiedzenia jako sposobu nabycia prawa rzeczowego należy stosować zgodnie z art. 27 ustawy z 2011 r. postanowienia statutu rzeczowego (art. 41 ustawy z 2011 r.).
CO PODLEGA pod normę z art. 26:
ocena biegu przedawnienia,
długość terminów,
przerwa lub zawieszenie przedawnienia,
odroczenie upływu przedawnienia,
skutki przedawnienia.
Z powyższego wynika, że prawo właściwe dla przedawnienia rozstrzyga m.in. o przyczynach przerwy biegu przedawnienia. Mogą tu jednak pojawić się komplikacje w sytuacji, gdy tę przyczynę ma stanowić zdarzenie, które nastąpiło w innym państwie niż to, którego prawu przedawnienie podlega, zwłaszcza gdy zdarzeniem tym jest czynność procesowa dostosowana do wymagań obowiązujących w siedzibie sądu (zgodnie z zasadą właściwości legis fori procssualis).
Zajdzie wówczas konieczność oceny, czy to zdarzenie jest równoważne zdarzeniom, które w świetle prawa właściwego dla przedawnienia stanowią przyczynę przerwy przedawnienia. Może to czasem wymagać uciążliwych zabiegów mających na celu porównanie odpowiednich pojęć i instytucji prawa obowiązującego w miejscu zdarzenia (np. w siedzibie sądu) oraz prawa właściwego dla przedawnienia. Zabiegi te nazywane są oceną ekwiwalentności (równoważności) pojęć lub instytucji prawnych.
A co, gdy przedawnienie jest instytucja prawa procesowego??
Przyczyną szczególnie dokuczliwych perturbacji przy stosowaniu prawa obcego jest traktowanie w niektórych systemach prawnych (np. w prawie anglo-amerykańskim) instytucji przedawnienia jako instytucji prawa procesowego.
PYTANIE: Czy sąd działający w państwie, którego prawo uważa przedawnienie za instytucję prawa materialnego (np. sąd polski), może stosować do oceny przedawnienia normy obowiązujące w państwie, w którym przedawnieniu nadaje się charakter prawnoprocesowy?
W takim przypadku pojawia się też pokusa, by, korzystając z dobrodziejstwa instytucji odesłania zwrotnego, zastosować do oceny przedawnienia prawo własne (za normę odsyłającą można by uważać obowiązujące w prawie wskazanym prawidło, że kwestie prawnoprocesowe podlegają legi fori).
WYJŚCIE ZASTOSOWAĆ DOSTOSOWANIE!
Wydaje się, że wybrnąć z tej kłopotliwej sytuacji można, uciekając się do zabiegów zwanych dostosowaniem. Chodzi tu o dostosowanie obcego unormowania, które traktuje przedawnienie jako instytucję prawa procesowego, do własnych norm, które uznają je za instytucję prawa materialnego.
Dążyć przy tym trzeba do rozsądnej kombinacji stanowisk obu wchodzących w grę systemów prawnych, mając na uwadze cele omawianej instytucji.
Nie jest wykluczona ingerencja w zakresie przedawnienia klauzuli porządku publicznego. Podstawę do tego stanowić może zarówno nadmierne ograniczenie w obcym prawie możliwości dochodzenia roszczenia (wykraczające przeciwko podstawowym zasadom naszego porządku prawnego), jak i nieuznawanie w ogóle możliwości przedawnienia danego roszczenia.
I wreszcie wspomnieć trzeba o konwencyjnym unormowaniu przedawnienia.
1 grudnia 1995 r. weszła w życie w stosunku do Polski Konwencja o przedawnieniu w międzynarodowej sprzedaży towarów, sporządzona w Nowym Jorku 14 czerwca 1974 r. wraz z Protokołem sporządzonym w Wiedniu 11 kwietnia 1980 r. o zmianie Konwencji o przedawnieniu w międzynarodowej sprzedaży towarów z 14 czerwca 1974 r.
Konwencja ta obejmuje regulację przedawnienia roszczeń wynikających z międzynarodowej umowy sprzedaży.
Pojęcie międzynarodowości objaśniono w art. 2 Konwencji przy wykorzystaniu kryterium siedziby handlowej stron.
Umowa sprzedaży ma charakter międzynarodowy, gdy strony - w czasie jej zawarcia - mają siedziby handlowe w różnych państwach.
Konwencja nie dotyczy szczególnych okresów, w ciągu których od jednej ze stron wymaga się jako przesłanki nabycia lub wykonania roszczenia, aby powiadomiła drugą stronę lub przedsięwzięła jakiekolwiek działania inne niż wszczęcie postępowania (art. 1 ust. 2 Konwencji).