Eskurial – El Eskorial

10 sierpnia 1557 wojska Filipa II Habsburga pokonały Francuzów pod St. Quentin. Przypadkowo, w bitwie tej zniszczono niewielki kościół pw. św. Wawrzyńca, któremu poświęcony jest ten właśnie dzień. Filip II złożył więc przysięgę, iż wybuduje Wawrzyńcowi nową świątynię.

Imponujący, monumentalny architektoniczny zespół pałacowo-klasztorno-biblioteczny w San Lorenzo de El Escoria z szarego granitu wznosi się 49 km na północny zachód od Madrytu, u podnóża Sierra de Guadarrama. Zbudowany został w latach 1563-1584 pod nadzorem Filipa II. Łączył funkcje mauzoleum władców Hiszpanii i klasztoru, ustronnej królewskiej rezydencji oraz centrum naukowego. Symetryczny układ 16 wewnętrznych dziedzińców przypomina ruszt, narządzie męki św. Wawrzyńca, któremu dedykowano fundację. Pozbawione ozdób elewacje Eskurialu wyznaczyły nowy kierunek hiszpańskiej architektury, zwany stylem herreriańskim bądź stilo desornamentado. Dawniej kompleks służył jako między innymi nekropolię hiszpańskich monarchów (pochowano tam niemal wszystkich hiszpańskich królów i królowe, którym przyszło panować po wybudowaniu Escorialu, tak z dynastii Habsburgów, jak i Burbonów) i ośrodek badań na rzecz kontrreformacji. Natomiast dziś można w tym miejscu obejrzeć dzieła sztuki z kolekcji Habsburgów, kapitularz, kościół, bibliotekę i panteon królów. Jest niezwykle bogatym zbiorem dzieł sztuki takich artystów, jak Tycjan, Tintoretto, El Greco, Velázquez, Rogier van der Weyden, Paolo Veronese, Alonso Cano, Jusepe de Ribera, Claudio Coello i innych.

Fasada główna

Biblioteka Escorialu zawiera tysiące bezcennych manuskryptów. Założona przez Filipa II (1556-1598), była pierwszą w Hiszpanii biblioteką publiczną. W 1619 roku wydano dekret nakazujący przesyłanie tutaj egzemplarza każdej nowej publikacji wydanej w imperium. W najlepszym okresie księgozbiór liczył 40 000 książek i rękopisów, głównie z XV i XVI wieku. Długa sala druków ma marmurową posadzkę i wspaniałe sklepienia. Pokrywające je freski, dzieło Pelligrino Tebaldiego (1527-1596) przedstawiają Filozofię, Gramatykę, Retorykę, Dialektykę, Muzykę, Geometrię, Astrologię i Teologię. Drewniane szafy na książki zaprojektował Juan de Herrera (1530-1597). Na czterech filarach wiszą portrety władców z dynastii Habsburgów.

Mury zewnętrzne budowli mają wymiary 207 x 153 metry, w środku znajduje się zaś podobno 1250 drzwi, 2500 okien i prawie 100 klatek schodowych, połączonych 16 kilometrami korytarzy. Kompleks wpisano na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Bazylika

Ołtarz główny z widocznym po lewej grobowcem Karola V

Tylko arystokraci mieli prawo wchodzić do bazyliki, dla pospólstwa był przedsionek. W bazylice jest 45 ołtarzy. Do najwspanialszych obiektów we wnętrzu należy krucyfiks (1562) z kararyjskiego marmuru, dzieło Benvenuta Celliniego. Znajduje się on w kaplicy po lewej stronie od wejścia. W ołtarzu głównym, nad drzwiami prowadzącymi do królewskich apartamentów, są wspaniałe cenotafy ze złoconego brązu, z przedstawieniami Karola I i Filipa II modlących się wraz ze swymi rodzinami. Ogromny ołtarz, projektu Juana de Herrery z marmuru i jaspisu, zdobią rzeźby ze złoconego brązu i malowidła. Tabernakulum oświetlone id tyłu światłem padającym przez okno, to dzieło włoskiego złotnika Jacoppa da Trezzo nad którym pracował 7 lat. Malowidła wykonali Federico Zuccaro i Pellegrino Tibaldi, który jest także autorem fresku nad ołtarzem. Krucyfiks (podobnie jak trumna Filipa II) wykonane są z drewna z okrętu Cinco Llagas (Pięć Ran)

Oratorios y los Cenotafios Reales

Gdy w 1584 zakończono budowę Escorialu, Filip II postanowił wystawić grobowiec dla siebie i swego ojca. Zadanie to powierzono rzeźbiarzowi mediolańskiemu Leone Leoniemu oraz jego synowi Pompeo Leoniemu, który kontynuował dzieło ojca po jego śmierci.

Stosownie do kontraktu zawartego 3 maja 1597 rzeźby miały być wykonane z białego marmuru i czarnego jaspisu, ostatecznie jednak zmieniono koncepcję na pozłacany brąz. Już w następnym roku po lewej stronie ołtarza bazyliki, nad wejściami do apartamentów królewskich, ustawiono grobowiec Karola V - grupę Karola V tzw. Familia Imperial. Rzeźby odlane z brązu i pozłocone przedstawiają klęczącego cesarza w towarzystwie żony Izabeli Portugalskiej, dwóch sióstr - królowych Eleonory Francuskiej i Marii Węgierskiej oraz córki - cesarzowej Marii Hiszpańskiej.

W 1600 po przeciwnej stronie ołtarza, nad wejściem do pokoi Filipa II, stanął grobowiec mu poświęconyn - grupa Filipa II tzw. Familia Real. Rzeźby przedstawiają rzeczonego króla w towarzystwie żon Marii Manueli Portugalskiej, Elżbiety Francuskiej i Anny Marii Austriaczki oraz syna Don Carlosa.

Panteon królów

Składa się z dwudziestu sześciu marmurowych grobowców zawierających szczątki królów i jedynej samodzielnie rządzącej królowej Hiszpanii (Izabeli II Burbon) z dynastii Habsburgów i Burbonów - począwszy od Karola I (oprócz Filipa V i Ferdynanda VI). Grobowce zawierają również szczątki małżonek (i małżonka Izabeli II - Franciszka de Asís Burbona) królewskich, ale tylko tych, które urodziły przyszłych królów Hiszpanii. Obecnie pochowane są 23 osoby.

Panteon Królów

Ostatnim pochowanym tu królem jest Alfons XIII. Ostatnią królową będzie jego małżonka Wiktoria Eugenia Battenberg. Ale znajdą się tu też ciała ich syna Jana Burbona i synowej Marii de las Mercedes Sycylijskiej, którzy są rodzicami obecnie panującego króla Jana Karola I. Zgodnie z tradycją pochówku, ich ciała na razie rozkładają się w specjalnym pomieszczeniu obok panteonu - pudridero. W Escorialu są dwa pudridero, jedno przy panteonie królów i jedno przy panteonie książąt. Do tych pomieszczeń mogą wchodzić wyłącznie mnisi z klasztoru. To tam pozostałości zmarłego są umieszczone w niewielkiej ołowianej urnie, która po 50 latach zostanie umieszczona w marmurowym grobowcu panteonu - dopiero kiedy ciało znajdujące się w środku ulegnie kompletnemu rozkładowi.

A. Ołtarz bazyliki
B. Niższa zakrystia
C. Kaplica (Panteon królów)
D. Chór (Panteon książąt)
E. Pudridero
F. Tabernakulum (za ołtarzem)
G. Apartamenty Filipa II (po lewej stronie ołtarza, nad kaplicą)

Panteon książąt

Ukończony został w 1888. Miejsce spoczynku książąt i książniczek (infantów) oraz królowych, które nie urodziły królów Hiszpanii. Z podłogami i sufitami wyłożonymi białym marmurem. Uwagę zwraca nagrobek księcia Juana de Austria. Obecnie w Panteonie pochowanych jest 99 osób - trzydzieści siedem z dostępnych sześćdziesięciu nisz jest zapełnione. W pudridero rozkładają się dodatkowo szczątki Jakuba Burbona (wuja obecnego króla od strony ojca), Alfonsa Sycylijskiego (wuja obecnego króla od strony matki), Ludwika Alfonsa Bawarskiego (syna Marii Teresy Burbon) i Izabeli Alfonsiny Sycylijskiej (młodszej siostry księcia Kalabrii).

Literatura:

1. 200 Najsłynniejszych miejsc świata – wyd. Wiedza i Życie, Warszawa 2005

2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Escorial