Slajd nr 16

• Heurystyki są prostymi podstawowymi zasadami ,, spod dużego palca” które pozwalają nam na przedarcie się przez skomplikowane sytuacje.

Trzy podstawowe heurystyki:

* Kroczenie wstecz

* Poszukiwanie analogii

* Dzieleniu dużego problemu na mniejsze

Tekst prezentowany

Heurystyki- Każdy człowiek zbiera kolekcję heurystyk na swojej drodze życiowej np. ,, Nie trzymaj bananów w lodówce” ,, Jeśli urządzenie nie działa to sprawdź czy jest podłączony do gniazdka” Heurystyki są prostymi podstawowymi zasadami ,, spod dużego palca” które pozwalają nam na przedarcie się przez skomplikowane sytuacje . W odróżnieniu od algorytmów heurystyki nie gwarantują poprawnego rozwiązania problemów ale często dostarczają dobrego punktu wyjścia we właściwym kierunku.

3 podstawowe heurystyki:

* Kroczenie wstecz - ( chodzi o labirynt) Niektóre problemy mogą nam sprawiać trudności gdyż nie wiemy od czego zacząć dobry sposób polega na rozpoczęciu od końca i kroczeniu wstecz ( kto powiedział ze musimy zaczynać od początku) Ogólnie mówiąc kroczenie wstecz stanowi doskonałą strategie w przypadku problemów których cel jest jasno określony jak labirynt czy niektóre zadania matematyczne.

* Poszukiwanie analogii- Jeżeli nowy problem jest podobny do innego spotkanego wcześniej to można zastosować strategie poznaną poprzednio , istota zagadnienia polega na rozpoznaniu podobieństwa czyli analogii między problemem starym a nowym np. Jeśli jesteś doświadczonym zimowym kierowcą wykorzystujesz tę strategię do podjęcia decyzji o założeniu łańcuchów w śnieżny dzień ,, Czy śniegu jest równie dużo jak ostatnim razem gdy założyłem łańcuchy?”

* Dzieleniu dużego problemu na mniejsze- Polega na podzieleniu dużego problemu na mniejsze łatwiejsze do zrealizowania kroki często zwane podlecami np. Jeśli masz napisać pracę zaliczeniową to możesz podzielić zadanie na następujące kroki : Wybór tematu , przeprowadzenie poszukiwań w bibliotece i Internecie , przygotowanie konspektu , napisane pierwszej wersji , poprawienie pracy. A gdy podchodzisz do problemu na zasadzie krok po kroku duże problemy zaczynają wydawać się łatwiejsze do rozwiązania .

Slajd 17

• Typy myślenia

Jeżeli osoba spotyka się po raz pierwszy z zadaniem i rozwiązuje go w sposób nieprzypadkowy , mówimy o myśleniu produktywnym.

Natomiast , gdy rozwiązanie polega na odtworzeniu wykonywanych wcześniej działań, mówimy o myśleniu reproduktywnym.

Tekst prezentowany

Rozwiązywanie problemów może skończyć się powodzeniem lub niepowodzeniem. Istnieją w zakresie poziomu myślenia ogromne różnice pomiędzy poszczególnymi ludźmi. Dotyczą one zarówno przebiegu (sposobu) , jak i szybkości tego procesu. Występuje szereg czynników warunkujących rezultat procesu myślenia (Szewczuk, 1990)

Jeżeli osoba spotyka się po raz pierwszy z zadaniem i rozwiązuje go w sposób nieprzypadkowy , mówimy o myśleniu produktywnym.

Natomiast , gdy rozwiązanie polega na odtworzeniu wykonywanych wcześniej działań, mówimy o myśleniu reproduktywnym.

Slajd 18

• Proszę dodać w pamięci kolejno podane liczby:

• 1000

• 40

• 1000

• 30

• 1000

• 20

• 1000

• 10

Tekst prezentowany

Zobrazujmy to dwoma przykładami zadań, które opierają się na wiedzy zdobytej we wcześniejszej edukacji. Które w gruncie Rzeczy nie dla wszystkich okażą się takie proste. Jest to efekt specyfiki naszego myślenia.

1. Proszę dodać w pamięci kolejno podawane liczby:

1000

40

1000

30

1000

20

1000

10

Oczywiście suma wynosi 4100. Jeżeli sprawdzić to zadanie w grupie znajomych , okaże się , że większość z nich poda liczbę 5000. Dlaczego?

Slajd 19

Ślimak wchodzi na górę. Zbocze ma 10 metrów długości. W dzień, gdy jest jasno wejdzie 2 metry, w nocy, śpiąc, zsunie się 1 metr.

Po ilu dobach znajdzie się na szczycie?

Tekst prezentowany

Ślimak wchodzi na górę . Zbocze ma 10 metrów długości . W dzień , gdy jest jasno wejdzie 2 metry, w nocy, śpiąc , zsunie się 1 metr. Po ilu dobach znajdzie się na szczycie?

Odp: Po 9 (po 8 dobach będzie na wysokości 8 metrów i 9 dnia wejdzie na szczyt i nie zdąży się już zsunąć) Zadanie jest stosunkowo proste. Dlaczego więc część badaczy poda jako rozwiązanie 10 dni.

Slajd 20

• „OLŚNIENIE” jako jedno z ciekawszych zjawisk powstające w fazie wytwarzania pomysłów: inaczej zwane też „wyglądem”

• olśnienie występuje przeważnie w przerwie między etapami myślenia

• częstotliwość występowania olśnienia zależy od rodzaju problemu oraz różnic indywidualnych

• mechanizm olśnienia jest częściowo lub najczęściej całkowicie nieświadomy

Tekst prezentowany

„OLŚNIENIE” jako jedno z ciekawszych zjawisk powstające w fazie wytwarzania pomysłów: inaczej zwane też „wyglądem”, polega ono na niespodziewanym odkryciu nowego kierunku poszukiwań lub wręcz odnalezieniu rozwiązania problemu. Olśnienia zdarzają się prawie każdemu z nas.

a)olśnienie występuje przeważnie w przerwie między etapami myślenia, często po wielu nieudanych próbach rozwiązania problemu, człowiek odkłada go na później lub przestaje się nim interesować i wtedy pojawia się pomysł rozwiązania. Oczywiście nie musi ono być prawidłowe , olśnienie może nam podsunąć fałszywe rozwiązanie;

b)częstotliwość występowania olśnienia zależy od rodzaju problemu oraz różnic indywidualnych , a więc od wiedzy człowieka , stosowanego przez niego systemu reguł heurystycznych i zdolności intelektualnych;

c) mechanizm olśnienia jest częściowo lub najczęściej całkowicie nieświadomy;

Slajd 21

• Przeszkody w rozwiązywania problemów

• Nastawianie umysłowe

• Fiksacja funkcjonalna

• Ograniczenie nałożone samemu sobie

• Inne przeszkody

Tekst prezentowany

PRZESZKODY W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW:

Posiadanie dobrego repertuaru strategii jest sprawą zasadniczą dla skutecznego rozwiązywania problemów ale ludzie często stają bezradni gdyż przyjmują nieskuteczną strategie i nie mogą pójść dalej, Dlatego osoby rozwiązujące problemy muszą uczyć się rozpoznawania czy trafiły na przeszkodę wymagającą innego podejścia. Aby skutecznie rozwiązywać problemy w takiej samej mierze potrzeba umiejętności rozpoznawania przeszkód jak i wyboru właściwego algorytmu lub heurystyki . Przedstawimy teraz niektóre kłopotliwe przeszkody jakie spotykają osoby rozwiązujące problemy.

• Nastawianie umysłowe – tendencja do reagowania na nowy problem w sposób używany w przypadku wcześniejszych problemów.

Chodzi o to, że nastawiłeś swój umysł na jedną strategie ale tym razem wybrałeś błędną analogię czy algorytm ilustracją niech będzie następująca zagadka:

• Fiksacja funkcjonalna – niezdolność do spostrzeżenia nowego zastosowania dla przedmiotu skojarzonego z odmiennym celem ; postać nastawienia umysłowego . Np. Chcesz przykręcić śrubkę , sądzisz, że potrzebujesz śrubokrętu ale nie pomyślisz, że możesz do tego użyć monety. W takich okolicznościach funkcja znanego przedmiotu staje się trwałym nastawieniem , ulega fiksacji w twoim umyśle tak, że nie potrafisz dostrzec dla niego nowego zastosowania.

ODPOWIEDZ: W tym problemie moze wystąpić u ciebie fiksacja funkcjonalna dotycząca śrubokręta. Czy pomyślałeś że możesz go użyć jako wahadła aby zbliżyć do siebie jeden ze sznurków ?

Ograniczenie nałożone samemu sobie- Potrafimy być dla siebie samych najgorszymi wrogami gdy nakładamy sobie niepotrzebne ograniczenia . Klasyczny problem 9 kropek przedstawiony ostatnio przez dziewczyny stanowi tego doskonałą ilustracje. Uwaga: większość ludzi gdy staje wobec tego problemu nakłada sobie niepotrzebne ograniczenie , zakładając że nie mogą rysować lini wychodzących poza kwadrat wyznaczony przez kropki. Dosłownie mówiąc ,, nie wychodzą myślą poza ramki” Przekładając to na osobiste kategorie istnieje wiele sytuacji w których ludzie nakładają sobie niepotrzebne ograniczenia . Uczniowie mogą zakładać że nie posiadają zdolności matematycznych czy ścisłych tym samym eliminując możliwość zrobienia kariery politechnicznej . Albo z powodu stereotypów płciowych mężczyzna może nawet nie pomyśleć o pracy pielęgniarza czy przedszkolanki. A Kobieta może zakładać że powinna być sekretarką a nie zaś kierownikiem.

Inne przeszkody : Brak specyficznej wiedzy wymagany przez dany problem , brak zainteresowania , niskie poczucie własnej wartości , zmęczenie , wpływ narkotyków lub Nawet leków jak środki nasenne. Stres i pobudzenie jest także poważnym blokiem przy rozwiązywaniu problemów.

Slajd 22

Tekst prezentowany

Każda z grup liter w kolumnach jest powszechnie znanym ale przekręconym słowem. Spróbuj odkręcić słowa:

Slajd 23

• Ćwiczenie
  fiksacja funkcjonalna

Czy uda Ci się połączyć dwa sznurki zwisające z sufitu bez ściągania ich na dół . Kiedy chwytasz koniec jednego sznurka i pociągasz ku drugiemu stwierdzasz ze nie możesz dosięgnąć tego drugiego. W pokoju masz jedynie następujące przedmioty : piłeczkę do ping ponga , pięć śrubek , śrubokręt, szklankę wody i papierową torebkę. Co możesz zrobić aby złapać oba sznurki naraz i związać je ze sobą ?

Slajd 24

Ograniczenie nałożone samemu sobie- Potrafimy być dla siebie samych najgorszymi wrogami gdy nakładamy sobie niepotrzebne ograniczenia .

Inne przeszkody : Brak specyficznej wiedzy wymagany przez dany problem , brak zainteresowania , niskie poczucie własnej wartości , zmęczenie , wpływ narkotyków lub Nawet leków jak środki nasenne. Stres i pobudzenie jest także poważnym blokiem przy rozwiązywaniu problemów.

Tekst prezentowany

Ograniczenie nałożone samemu sobie- Potrafimy być dla siebie samych najgorszymi wrogami gdy nakładamy sobie niepotrzebne ograniczenia . Klasyczny problem 9 kropek przedstawiony ostatnio przez dziewczyny stanowi tego doskonałą ilustracje. Uwaga: większość ludzi gdy staje wobec tego problemu nakłada sobie niepotrzebne ograniczenie , zakładając że nie mogą rysować lini wychodzących poza kwadrat wyznaczony przez kropki. Dosłownie mówiąc ,, nie wychodzą myślą poza ramki” Przekładając to na osobiste kategorie istnieje wiele sytuacji w których ludzie nakładają sobie niepotrzebne ograniczenia . Uczniowie mogą zakładać że nie posiadają zdolności matematycznych czy ścisłych tym samym eliminując możliwość zrobienia kariery politechnicznej . Albo z powodu stereotypów płciowych mężczyzna może nawet nie pomyśleć o pracy pielęgniarza czy przedszkolanki. A Kobieta może zakładać że powinna być sekretarką a nie zaś kierownikiem.

Inne przeszkody : Brak specyficznej wiedzy wymagany przez dany problem , brak zainteresowania , niskie poczucie własnej wartości , zmęczenie , wpływ narkotyków lub Nawet leków jak środki nasenne. Stres i pobudzenie jest także poważnym blokiem przy rozwiązywaniu problemów.

Slajd 25

Podejmowanie decyzji

Slajd 26

Slajd 27

Decyzją nazywamy wybór jednej spośród co najmniej dwóch możliwości.

Tekst prezentowany

Decyzją nazywamy wybór jednej spośród co najmniej dwóch możliwości.

Podjęcie decyzji zazwyczaj wymaga dłuższego łańcucha złożonych procesów poznawczych czyli, czyli myślenia, rozumowania, wspomaganych działaniem uwagi, pamięci roboczej i pamięci trwałej. Procesy te są podporządkowane celowi, czyli wypracowaniu możliwego do przyjęcia wyboru; można je więc nazywać czynnościami decyzyjnymi.

Czynności decyzyjne prowadzą do wyboru jednej z do wyboru jednej z dwóch albo jednej z wielu możliwości.

Na przykład planując zakupy, nie musimy z góry dokonywać wyboru rodzaju pieczywa – możemy postanowić, że kupimy chleb pszenny, jeśli okaże się świeży, a w przeciwnym razie wybierzemy chleb razowy.

W złożonych sytuacjach decyzyjnych, zwłaszcza w wypadku trudnych dylematów życiowych, wybór spośród niewielkiej liczy możliwości bywa poprzedzony długim procesem redukowania złożoności problemu. W rezultacie bardzo duża liczba możliwości redukuje się do dwóch lub trzech, spośród których możemy już wybierać na zasadzie „albo-albo”.

Na przykład osoba mająca maturę może teoretycznie wybrać kierunek studiów spośród kilku tysięcy oferowanych przez różne uczelnie na świecie. Biorąc pod uwagę własne zainteresowania i zdolności, renomę uczelni, zasoby finansowe, możliwości pracy po studiach oraz inne ważne okoliczności , kandydat redukuje tę nadmiernie złożoną sytuację problemową do kilku „poważnie rozpatrywanych” możliwości, np. „prawo lub ekonomia”

Slajd 28

Etapy podejmowania decyzji

• Faza przed decyzyjna- w której człowiek definiuje problem i zbiera informacje niezbędne do podjęcia decyzji.

• Właściwy proces decyzyjny, polega na wyborze jednej możliwości spośród tych.

• Dysonans postdecyzyjny

Tekst prezentowany

Etapy podejmowania decyzji

Faza przed decyzyjna, w której człowiek definiuje problem i zbiera informacje niezbędne do podjęcia decyzji. Definiowanie problemu sprowadza się do określenia rozbieżności między stanem obecnym(nie wiadomo co zrobić) a stanem docelowym(podjęto decyzję). Definiując problem, człowiek określa ponadto tzw. Warunki brzegowe, czyli ograniczenia stawiane przyszłym decyzjom, a także ustala jaki poziom ryzyka jest dla niego w danej sytuacji dopuszczalny. Te ustalenia nie musza być później przestrzegane. W fazie przed decyzyjnej możemy racjonalnie założyć, że im mniejsze konsekwencje wyboru, tym większy dopuszczalny poziom ryzyka.

W rzeczywistości ludzie bardzo często odstępują od takich racjonalnych założeń. Dokonują na przykład bardzo starannego wyboru nowej szczoteczki do zębów, a niefrasobliwie się zadłużają przy zakupie nowego samochodu. Również ustalenia co do warunków brzegowych nie muszą być później respektowane. Kupujący samochód zakłada na przykład, że nie wyda ani grosza ponad ustaloną kwotę po czym zaciąga kredyt i płaci znacznie więcej, kierując się emocjonalną wartością nowego wozu.

Dlatego decyzje są często wypracowywane przez zespoły ludzi, a ponadto wspomagane bazami danych i innymi środkami technicznymi . Mimo to znaczna część informacji istotnych dla problemu pozostaje poza poznawczymi możliwościami człowieka.

Kolejna faza czynności podejmowania decyzji, czyli właściwy proces decyzyjny, polega na wyborze jednej możliwości spośród tych. Które wcześniej zdefiniowano jako dostępne. Wybór polega na stopniowym wyróżnianiu jednej możliwości spośród pozostałych. Chcąc wybrać jedną z nich, musimy dokonać swoistej diagnozy, która możliwość najlepiej spełnia nasze oczekiwania. Człowiek wstępnie wybiera jedną możliwość, a następnie stopniowo coraz bardziej ja faworyzuje w stosunku do pozostałych. Proces ten AM charakter kumulatywny – wybrana możliwość uzyskuje coraz lepsze logiczne i faktyczne uzasadnienie, a także coraz większą subiektywną wiarygodność w oczach człowieka, kosztem możliwości konkurencyjnych. Może to prowadzić do decyzji błędnej lub nieoptymalnej, ponieważ faworyzowanie wstępnie wybranej możliwości przypomina kierowanie się pierwszym wrażeniem przy ocenie ludzi .

Niektóre informacje są tutaj bezużyteczne, czyli bardziej diagnostyczne, podczas gdy wartość diagnostyczna innych danych jest niższa .

Na przykład wynajmując mieszkanie, możemy kierować się przede wszystkim tym, czy właściciel jest miły i czy mieszkanie jest dobrze utrzymane. Dla innego klienta bardziej diagnostyczna może być sieć połączeń komunikacyjnych lub dobrze skonstruowana umowa najmu. Wynika stąd, że ocena ważności zebranych informacji zależy do wielu czynników, przede wszystkim od procesów poznawczych jednostki, jej doświadczenia i kontekstu.

Rola procesów poznawczych jest oczywista, ponieważ ocena ważności informacji wymaga nieustannego przywoływania wiedzy z pamięci trwałej, a ponadto sprawnego myślenia i rozumowania. Co więcej, procesy poznawcze same ulegają wpływom, na przykład emocji towarzyszących podejmowaniu decyzji i wyobrażeniowe skutki podjęcia decyzji. Ponadto istotną rolę odgrywa umiejętność korzystania z informacji zwrotnych oraz ogólna polityka podejmowania decyzji przez jednostkę, np. jej impulsywność, intuicyjność czy deliberatywność. Niektórzy ludzie skłonni są do podejmowania decyzji automatycznych wyborów. Inni kierują się przede wszystkim intuicją, darząc zaufaniem własne przeczucia lub słabo zwerbalizowane przesłanki. Jeszcze inni dążą do racjonalnej, rozumowej oceny sytuacji dokonując wyboru na zimno, nawet jeśli budzi to w nich lęk lub awersję.

Niezwykle istotną funkcję na tym etapie pełnią też procesy oceny ryzyka wiążącego się z poszczególnymi możliwościami. Należy ryzyko poprawnie ocenić, a przede wszystkim umieć wyobrazić sobie alternatywne scenariusze rozwoju sytuacji po podjęciu decyzji. Ludzie bardzo często nie wykazują się wystarczająco rozwiniętą wyobraźnią przez co podejmują decyzję nie ze względu na to co może się pod ich podjęciu stać, ale ze względu na to co ich zdaniem na pewno się stanie.

Na przykład polityk musi wyobrazić sobie, i to na wiele sposobów, co się stanie po przegranych przez niego wyborach. Jeśli poprzestaje na jednym scenariuszu, a w dodatku wysoce dla siebie korzystnym, podejmie decyzję daleką od doskonałości.

Zakłada się, że sprawność pamięci roboczej w dużym stopniu determinuje poziom inteligencji jednostki. Wynika stąd, że ludzie inteligentni powinni lepiej oceniać ważność zebranych informacji, a w konsekwencji – podejmować lepsze decyzje.

Zależność taka rzeczywiście istnieje, ale nie jest zbyt silna.

Osoba inteligentna może na przykład prowadzić niezbyt trafną politykę podejmowania decyzji.Może lekceważyć poziom trudności i złożoności problemu. W konsekwencji decyzje podejmowane przez osoby inteligentne bywają nieoptymalne lub nawet bardzo złe. Wykazano, że osoby inteligentne zarabiają lepiej , ale często podejmują nierozsądne decyzje finansowe przez co częściej popadają w długi i są zmuszone do ogłoszenia bankructwa.

Podejmując decyzję, powinniśmy skupić się na tym co ważne a zignorować to co nieistotne czyli szum. Trudność polega na tym, że szum bywa głośniejszy od sygnału a prawie zawsze jest go po prostu więcej.

Nie znaczy to, że kontekst problemu należy lekceważyć jako nieistotny szum informacji. . Hałas czy też nadmiar działających na nas bodźców być może warto ignorować, ale już presję czasu warto wziąć pod uwagę. To, ile mamy czasu, może bowiem w zasadniczy sposób wpłynąć na ocenę ważności informacji i całą strategię podejmowania decyzji. W warunkach silnej presji czasowej możemy nie być w stanie zastosować odpowiedniej strategii. Musimy wówczas odwołać się do intuicji lub do automatycznych schematów działania , aby w ogóle jakąś decyzję podjąć. W wielu ważnych dziedzinach życia (polityka, finanse, problemy natury osobistej) podjęcie jakiejkolwiek decyzji bywa lepsze niż nie podjęcie żadnej. Wobec tego świadomość zewnętrznych ograniczeń, zwłaszcza presji czasu, ale również aktywnego przeciwdziałania przeciwnika może być warunkiem sukcesu.

Bardzo często występuje tu Dysonans postdecyzyjny czyli rozbieżność między spostrzeganą atrakcyjnością wybranej możliwości a celem, do którego dążył. Typowym zjawiskiem są rodzące się wówczas wątpliwości, czy dokonany wybór był tu najlepszy z możliwych a przynajmniej dość dobry.

Przypuśćmy, że ktoś dokonał wyboru partnera życiowego i teraz cierpi z powodu dysonansu postdecyzyjnego. Partner np. wykazuje skłonność do rozrzutnego trybu życia, a jednym z ważnych kryteriów na wybór kandydata była gospodarność. Człowiek może w takim wypadku uznać, że skłonność do łatwego wydawania pieniędzy to nie żadna wada charakteru, lecz pozytywna cecha osobowości zwana spontanicznością.

Slajd 29

Klasyczna teoria decyzji przedstawia zachowanie doskonałe racjonalnego człowieka , który dysponując pełną wiedzą o dostępnych możliwościach, ich użyteczności i prawdopodobieństwie zaistnienia określonych skutków swej decyzji, dokonuje lepszego wyboru. Doskonale racjonalny człowiek kieruje się zasadą użyteczności, ponieważ wybiera to co przyniesie mu większą korzyść(ekonomiczną

Tekst prezentowany

Klasyczna teoria decyzji przedstawia zachowanie doskonałe racjonalnego człowieka , który dysponując pełną wiedzą o dostępnych możliwościach, ich użyteczności i prawdopodobieństwie zaistnienia określonych skutków swej decyzji, dokonuje lepszego wyboru. Doskonale racjonalny człowiek kieruje się zasadą użyteczności, ponieważ wybiera to co przyniesie mu większą korzyść(ekonomiczną, organizacyjną społeczną, osobistą emocjonalną) Kieruje się też zasadą prawdopodobieństwa, ponieważ bierze pod uwagę to jakie są szanse zaistnienia określonych skutków dokonanego wyboru.