DRUGA KSIĘGA SAMUELA

Wstęp do Ksiąg Samuela.

2 Sm 1. KRÓL DAWID.. Dawid opłakuje śmierć Saula.

2 Sm 2. Dawid królem judzkim..

2 Sm 3. Rodzina Dawida. Abner.

2 Sm 4. Zamordowanie Iszbaala.

2 Sm 5. Dawid królem nad całym Izraelem. Stolica państwa. Rodzina Dawida. Klęska Filistynów..

2 Sm 6. Arka Boża w Jerozolimie.

2 Sm 7. Dom Boży i pałac Dawida.

2 Sm 8. Zwycięstwo nad sąsiednimi narodami.

2 Sm 9. INTRYGI O NASTĘPSTWO TRONU.. Meribbaal, syn Jonatana.

2 Sm 10. Wojna z Ammonitami.

2 Sm 11. Grzech Dawida – Batszeba.

2 Sm 12. Dalsza walka z Ammonitami.

2 Sm 13. Tamar i Amnon. Zemsta Absaloma. Ułaskawienie Absaloma.

2 Sm 14. Mądra kobieta z Tekoa. Absalom powraca do łask.

2 Sm 15. Bunt Absaloma. Ucieczka Dawida.

2 Sm 16. Absalom w Jerozolimie.

2 Sm 17. Przed bitwą ojca z synem..

2 Sm 18. Klęska i śmierć Absaloma. Radosne nowiny o zwycięstwie.

2 Sm 19. Dawid w drodze do Jerozolimy.

2 Sm 20. Powstanie Szeby.

2 Sm 21. UZUPEŁNIENIA.. Gibeonici. Cztery wojny z Filistynami.

2 Sm 22. Pieśń dziękczynna Dawida.

2 Sm 23. Ostatnie słowa Dawida. Sławni żołnierze Dawida.

2 Sm 24. Spis ludności i jego następstwa.

Wstęp do Ksiąg Samuela

1-2 Sm stanowiły w tekście oryginalnym pierwotnie jedną księgę; podziału jej na dwie części dokonała Septuaginta łącząc je wraz z 1-2 Krl w jedną całość (1-4 Krl). W ślad za tradycją grecką przyjęła dwuczęściowy podział na 1-2 Sm najpierw Biblia łacińska, a wreszcie mniej więcej w XV w. po Chr. tradycja żydowska. Nazwa pochodzi od domniemanego jej autora. Późnożydowska (talmudyczna) tradycja wymienia prócz Samuela także Gada "Widzącego" i Natana jako współautorów (por. zestawienie tych trzech osób już w 1 Krn 29,29). Samuel, ostatni z Sędziów, nie jest jednak jedyną główną postacią obu ksiąg. Jest nią jedynie w pierwszej części opisu (1 Sm rozdz. 1-12); następnie przedstawia 1 Sm wybór na króla i panowanie Saula, na tle którego pojawia się Dawid (1 Sm 13-31). Monarchii Dawidowej, jej rozwojowi, prężności administracyjnej i wojskowej poświęcona jest 2 Sm. Przedstawia ona postać Dawida na tle jego zwycięskich walk wewnętrznych i zewnętrznych, jako prawdziwego monarchę teokratycznego, nie pozbawionego jednak słabości i upadków.

Struktura literacka 1-2 Sm zdradza długi okres rozwoju. Choćby autor nie stwierdził tego wyraźnie (por. 2 Sm 1,18), istnienie szeregu starszych dokumentów (por. np. 1 Krn 27,24), z których korzystał (np. 2 Sm 23,1-7), nie ulega wątpliwości. Wskazują na to dublety (2 Sm 8,16-18 - por. 1 Sm 20,23-26; 1 Sm 10,11 - por. 1 Sm 19,24), rozbieżności w opisach tych samych zdarzeń (1 Sm rozdz. 8; 1 Sm 10,17-25; rozdz. 12 w porównaniu z 1 Sm 9,1-10,16; 1 Sm 10,26-11,15) oraz niekonsekwencje chronologiczne w układzie materiału. Najprawdopodobniej chodzi o szereg opisów i tradycji różnego pochodzenia, które nieznany autor opracował w dość zwartą całość. Jego wkład teologiczny i literacki (wielka umiejętność narracyjna) nadał księgom jednolity, oryginalny charakter. Za datę dzisiejszej redakcji należy przyjąć okres między podziałem monarchii izraelskiej na dwa państwa (autor używa technicznych określeń państwa Izrael i Juda) a upadkiem państwa judzkiego i dynastii Dawidowej (586).

Biorąc pod uwagę starożytność opracowanych źródeł, sięgających może częściowo opisywanego okresu, księgi odtwarzają wiernie dzieje swej epoki. Chodzi jednak nie o historię samego biegu zdarzeń, ale o typowo biblijne spojrzenie na przeszłość, o wpływ, jaki wywarły dzieje okresu wczesnej monarchii na strukturę teokratyczną społeczności, na jej religijność i głębokie przemiany. Często więc autor przedstawia zdarzenia w sposób, w jaki utrwaliły się one nie w kronikarskim zapisie, lecz w świadomości narodu. Mimo to charakterystyka osób jest wierna i wnikliwa. Samuel ukazany jest jako typowa postać przełomowa między tradycyjną, charyzmatyczną formą władzy w Izraelu (okres Sędziów) a rodzącą się monarchią. Saul - to postać tragiczna, początkowo wielce obiecująca, później jednak na skutek poważnych niewierności stanowi niejako negatywne tło dla Dawida, właściwego bohatera księgi.

Główną myślą religijną księgi jest urzeczywistnienie dawnego wyboru Izraela przez Boga w nowej formie władzy teokratycznej. Dokonuje się ono przez trzy zasadnicze instytucje: profetyzm, kapłaństwo skupione przy świątyni w Jerozolimie oraz przez dynastię Dawida. Profetyzm reprezentuje Samuel, będąc jednocześnie kapłanem i "widzącym", oraz Natan, prorok dworu królewskiego Dawida. Jego proroctwo dla króla i jego dynastii (2 Sm 7,1-17) stanowi punkt kulminacyjny księgi: Bóg zawarł bezwarunkowe przymierze z potomstwem Dawida, powierzając mu panowanie nad swoim narodem. W tym sensie historia Dawida nabiera cech prorockich; rozpoczyna ona długą drogę ku wypełnieniu zbawczego planu Bożego w wielkim Potomku Dawida, Jezusie Chrystusie.

Lud Boży w okresie wypełnienia planu Bożego powita Jezusa z Nazaretu jako "syna Dawida" (Mk 11,10; Mt 12,23; Mt 15,22; Mt 20,30), jakkolwiek będzie On jego Panem (Mk 12,35-37 i par.). Podobnie cały NT zrozumie mesjańską działalność Chrystusa jako wypełnienie obietnic danych Dawidowi (Dz 2,30; Rz 1,3; Hbr 1,5). W ten sposób historia Dawida pozostaje dla chrześcijan nie tylko epizodem historii zbawienia, ale pierwszym bezpośrednim ogniwem oczekiwania i wiary w przyjście Chrystusa.

2 Sm 1

KRÓL DAWID

Dawid opłakuje śmierć Saula

1 Po śmierci Saula wrócił Dawid, po zwycięstwie nad Amalekitami, i zatrzymał się przez dwa dni w Siklag. 1Sm 31,1-13; 1Sm 30

1,1-16 Inna tradycja dotycząca śmierci Saula. Opowieść ta - bezpośrednia kontynuacja rozdz. 30 - jest sama w sobie złożona: według jednej tradycji któryś z wojowników przynosi wiadomość o śmierci Saula i Jonatana, Dawid zaś i jego ludzie opłakują zmarłego króla (w. 1-4.11-12), według drugiej - jakiś młody Amalekita chwali się, że zabił Saula, i przynosi insygnia królewskie, oczekując za to nagrody, lecz Dawid skazuje go na śmierć (w. 5-10.13-16).

1,1. Chronologia. Było to ok. 1010 przed Chr. Datę tę można ustalić, licząc wstecz od pewnych wydarzeń z późniejszego okresu monarchii.

1,1. Siklag. Nie udało się zlokalizować miejsca starożytnego Siklag. Na temat różnych możliwości jego umiejscowienia zob. komentarz do 1 Sm 27,6.

2 Trzeciego dnia przybył jakiś człowiek z obozu, z otoczenia Saula. Odzienie miał podarte, a głowę posypaną ziemią. Podszedłszy do Dawida, padł na ziemię i oddał mu pokłon.

1,2. Posypywanie głowy popiołem. Zwyczaj posypywania głowy ziemią, prochem lub popiołem stanowił typowy wyraz żałoby w całym okresie Starego Testamentu, przetrwał też do czasów Nowego Testamentu. Obowiązywał również w Mezopotamii i Kanaanie. Wiele obrzędów żałobnych służyło identyfikacji żywych zc zmarłymi. Posypywanie głowy prochem może być postrzegane jako symboliczne przedstawienie pogrzebu.

1,2. Pokłon wyrażający cześć. Na Bliskim Wschodzie typowym sposobem okazania szacunku i uległości było oddanie pokłonu aż do ziemi. W egipskiej sztuce grobowej można znaleźć liczne przedstawienia sług i urzędników królewskich oddających niski pokłon faraonowi. Listy z Amarny (XIV w. przed Chr.) rozpoczynają się pozdrowieniem, później zaś tradycyjną formułą, wyrażającą cześć wobec faraona przez skłonienie się siedem razy do przodu i siedem do tyłu.

1,2. Rozpowszechnianie wiadomości. Typowym oficjalnym sposobem rozpowszechniania wiadomości było przekazywanie ich za pośrednictwem kurierów. Jednak kurierów wysyłano jedynie do niektórych miejsc o kluczowym znaczeniu. Ponieważ administracja Saula została wybita niemal do nogi, zaś niedobitki uciekły lub pochowały się, przypuszczalnie niewielu było (jeśli w ogóle) oficjalnych kurierów, którzy mogliby zanieść do Gil-boa wiadomość o wyniku bitwy, szczególnie zaś do Siklag, leżącego 125 km na południe od jej miejsca. Innymi osobami przynoszącymi wieści mogli być powracający z wojny żołnierze lub najemnicy wędrujący z miasta do miasta. W takim jednak przypadku Amalekita najwyraźniej szukał Dawida, spodziewając się zdobyć jego przychylność.

3 Dawid zapytał go: Skąd przybywasz? Odpowiedział mu: Ocalałem z izraelskiego obozu. 1Sm 4,12-17

4 Rzekł do niego Dawid: Opowiedz mi, proszę, co się tam stało? Opowiedział więc, że ludzie uciekli z pola walki, wielu z ludzi zginęło, i że ponieśli śmierć również Saul i jego syn, Jonatan. 5 Dawid wypytywał młodzieńca, który mu przyniósł te wieści: Skąd ty wiesz, że umarł Saul i jego syn, Jonatan? 6 Młodzieniec, który przyniósł te wieści, odparł: Przypadek zrządził, że znalazłem się na górze Gilboa i właśnie Saul stał oparty na swej włóczni, gdy dosięgały go rydwany i jeźdźcy.

1,6. Oparty na włóczni. Włócznia była ważnym symbolem Saula: bronią, której użył przeciwko Dawidowi (1 Sm 18,10-11), znakiem służącym jego identyfikacji jako króla (1 Sm 26,11) i podporą, na której wspierał się w obliczu śmierci.

7 Rozejrzał się i spostrzegłszy mnie, przywołał do siebie. Odpowiedziałem: Oto jestem. 8 Zapytał mnie: Kim jesteś? Odrzekłem: Jestem Amalekitą.

1,8. Amalekita. Zob. komentarz do Pwt 25,17-19. Ponieważ to Amalekici przypuścili zbrojną napaść na miasto Dawida, Siklag (zob. komentarz do 1. Sm 30,1), życie tego człowieka było zagrożone, dlatego jego wieści nie uznano by za wiarygodne.

9 Rzekł mi: Podejdź, proszę cię, i dobij mnie, gdyż czuję zawroty głowy, chociaż jeszcze jest we mnie całe życie.

1,9. Prośba Saula. Śmierć Saula była nieuchronna, dobicie go przez Amalekitę wydawało się lepsze od niewoli (zob. komentarz do 1 Sm 31,3-5). Saul pragnął umrzeć w najmniej bolesny sposób.

10 Podszedłem więc i dobiłem go, bo wiedziałem, że nie będzie żył po swoim upadku. Potem zabrałem diadem, który miał na głowie, i naramiennik. Przynoszę to memu panu. 2Krl 11,12

1,10. Korona/diadem i naramiennik. Chodzi tutaj raczej o „diadem" - przedmiot umieszczony na czole lub w przedniej części hełmu. Diadem uznawano często za symbol władzy. Już w okresie sumeryjskim diadem był jednym z insygniów władzy królewskiej przekazywanym władcy przez boga Anu. Być możne najlepiej znanym przykładem starożytnego diademu jest wąż (ureus),umieszczany w przedniej części korony egipskich faraonów, który miał mieć ochronne właściwości. W opisach szat najwyższego kapłana Izraelitów diadem jest zwykle łączony ze „złotą blachą" [BT]; (zob. komentarz do Kpł 8,9). O naramienniku nie ma wzmianek w innych tekstach Starego Testamentu. Naramienniki jako ozdoba były rozpowszechnione w I tysiącleciu przed Chr. Najstarsze naramienniki odnalezione w Izraelu są datowane przez archeologów na XI w. przed Chr. Naramienniki i diadem wymieniono na liście biżuterii, którą asyryjski król Senuacheryb podarował swojemu synowi (i następcy tronu), As-sarhaddonowi.

11 Dawid, schwyciwszy swe szaty, rozdarł je. Tak też uczynili wszyscy mężowie, którzy z nim byli.

1,11. Rozdarcie szat jako znak żałoby. Obok posypywania głowy popiołem, rozdarcie szat było tradycyjną formą okazywania żałoby obowiązującą na Bliskim Wschodzie. Jednego z pozabiblijnych przykładów dostarcza ugarycki epos o Akchat (ok. 1600 przed Chr.), w którym siostra bohatera rozdziera szaty ojca, przepowiadając nadchodzącą suszę. Taki gest często wyrażał ból z powodu śmierci krewnego, przyjaciela lub znanej postaci.

12 Potem lamentowali i płakali, i pościli aż do wieczora z tego powodu, że padł od miecza Saul, a także syn jego, Jonatan, i z powodu ludu Pańskiego i domu Izraela. 1Sm 31,13+

1,12. Obrzędy żałobne. Wiele obrzędów żałobnych ma swoje źródło w:

1. identyfikacji ze zmarłym,

2. zamiarze dostarczenia czegoś zmarłemu lub

3. chronieniu żywych przed zmarłymi.

Nie zawsze jednak da się prześledzić powstawanie jakiegoś obrzędu. Płacz, zawodzenie i lamentacje były ważnym elementem obrzędów pogrzebowych u większości ludów Bliskiego Wschodu. Cierpienie i ból wyrażano, poszcząc, rozdzierając szaty i przywdziewając szaty pokutne.

13 Odezwał się Dawid do młodzieńca, który mu przyniósł te wieści: Skąd ty jesteś? Odparł: Jestem synem przybysza amalekickiego. 

14 Powiedział do niego Dawid: Jak to? Nie bałeś się podnieść ręki, by zabić pomazańca Pańskiego? 1Sm 26,9

15 Wezwał więc Dawid jednego z młodzieńców i dał rozkaz: Podejdź i przebij go! Ten zadał mu cios taki, że umarł.

1,15. Rozkaz Dawida. Rozkaz stracenia Amalekity wynikał z wielu skomplikowanych uwarunkowań. Jak już wskazaliśmy, sam fakt, że był Amalekitą, narażał go na niebezpieczeństwo. Po drugie, skoro Dawid dwukrotnie nie skorzystał z okazji zabicia Saula tylko z szacunku dla pozycji pomazańca Bożego, tym bardziej oczekiwał takiego poszanowania od innych. Po trzecie, gdyby Dawid potraktował przychylnie czyn Amalekity, zostałby oskarżony o wysłanie zabójcy w celu zgładzenia Saula. Dla Dawida ważne było zdystansowanie się od zabójcy Saula, nawet jeśli usprawiedliwiał dokonanie morderstwa ze względów humanitarnych.

16 Dawid zaś wołał w jego stronę: Odpowiedzialność za twoją krew [zrzucam] na twoją głowę! Usta twe wydały o tobie świadectwo, gdy mówiły: Ja zabiłem pomazańca Pańskiego. Joz 2,19; Kpł 20,9

1,16 wołał w jego stronę. BJ: „powiedział do niego”, za tekstem hebr. Dawid zwraca się do umarłego: jego krew nie będzie wołała o pomstę na Dawidzie, gdyż został sprawiedliwie skazany na śmierć (por. 1 Krl 2,32).

17 Dawid zaśpiewał potem żałobną pieśń na cześć Saula i jego syna, Jonatana,

1,17-27 Elegia ta (w. 19-27) jest z całą pewnością utworem autentycznym.

Elegie. Przykłady lamentacji pogrzebowych można znaleźć w literaturze Bliskiego Wschodu. Być może najbardziej znany jest lament Gilgame-sza po śmierci jego przyjaciela, Enkidu, zapisany na ósmej tabliczce Eposu o Gilgameszu. Elegia Dawida wzywa, by inni przyłączyli się do opłakiwania poległych, oraz wychwala ich cnoty i bohaterskie czyny.

18 i polecił, aby się uczyli [jej] potomkowie Judy. Właśnie ona została zapisana w Księdze Sprawiedliwego: Joz 10,13+

1,18 BJ: „Powiedział (to po to, by uczyć potomków Judy używania łuku; jest ona zapisana w Księdze Sprawiedliwego)”, za tekstem hebr. Ta księga to jakiś stary zbiór poetycki, cytowany także w Joz 10,13. Pieśń tę śpiewano przy ćwiczeniach strzelania z łuku (por. 2 Sm 22,35 i ten sam czasownik w Ps 144,1).

1,18. Księga Jaszar/Księga Sprawiedliwego. Uczeni sądzą, że Księga Jaszar zawierała starożytne relacje poetyckie o bohaterskich czynach (Biblia wspomina o niej jeszcze tylko w Joz 10,13). Dzieło nie zachowało się do naszych czasów. Tytuł Jaszar może być przymiotnikiem oznaczającym „sprawiedliwego" lub formą hebrajskiego czasownika „śpiewać".

19 O Izraelu, twa chwała na wyżynach twoich leży pobita. Jakże padli bohaterowie? 1Mch 9,21

20 W Gat tego nie ogłaszajcie! Nie podawajcie na ulicach Aszkelonu, aby się nie cieszyły córki filistyńskie ani radowały córki nieobrzezanych. Mi 1,10 1Sm 31,9; Sdz 16,23n

1,20. Gat i Aszkelon. Gat i Aszkelon były dwoma z pięciu głównych filistyńskich miast-państw. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do, odpowiednio, 1 Sm 5,8 i Sdz 14,19.

1,20. Nieobrzezani. Obrzezanie było praktykowane przez wiele ludów Bliskiego Wschodu (zob. komentarz do Rdz 17,9-14), nie było jednak zwyczajem Filistynów. Zawarta tutaj uwaga ma niewiele wspólnego z fizycznymi cechami lub społecznym obyczajem, lecz jest określeniem o charakterze etnicznym, będącym dla izraelitów znakiem przymierza.

21 Góry Gilboa! Ani rosy, ani deszczu niech na was nie będzie, ani pól żyznych! Tu bowiem została skalana tarcza mocarzy. Nie, tarcza Saula nie była namaszczona oliwą, Pwt 33,13; Rdz 27,28 Iz 21,5

1,21 Trzeci stych w BJ: „pola zdradzieckie”, sedě tarmît, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: usedě terumôt, „pola pobrań (pierwocin?)”.

1,21. Rzucenie przekleństwa na Gilboa. Przekleństwo skierowano przeciwko urodzajności ziemi. Podobne przekleństwa znaleźć można w eposie Atrachasis, gdzie mają one na celu sprowadzenie głodu. Stając się miejscem śmierci (wysuszonych, nieurodzajnych pół), Gilboa będzie upamiętniało ludzi, którzy tam polegli.

1,21. Tarcza namaszczona oliwą. Tarcze Izraelitów z tego okresu były wykonane z drewna i obciągnięte z zewnątrz skórą. Były okrągłe lub prostokątne, zaokrąglone u góry. Oliwy używano do zmywania krwi po bitwie oraz do konserwowania skóry, by zachowała elastyczność.

22 lecz krwią poległych, tłuszczem mocarzy. Łuk Jonatana nigdy się nie cofał, a miecz Saula nie wracał daremnie. 1Sm 14,47

23 Saul i Jonatan, kochani i pełni uroku, za życia i w śmierci nie są rozdzieleni. Byli oni bystrzejsi od orłów, dzielniejsi od lwów. 

24 O, płaczcie nad Saulem, córki izraelskie: On was ubierał w prześliczne szkarłaty, złotymi ozdobami upiększał stroje. Sdz 5,30

1,24 w prześliczne szkarłaty. Tekst hebr.: imadanîm, „w szkarłaty z rozkoszami”. BJ: „i w wykwintny len”, usedînîm, na zasadzie domysłu.

1,24. Stroje upiększone ozdobami. Szaty kobiet Izraela odzwierciedlały poprawę poziomu życia narodu za panowania Saula. Skuteczne pilnowanie szlaków handlowych doprowadziło do ożywienia handlu, co z koiei zachęcało do sprowadzania towarów z zagranicy i eksportowania wyrobów miejscowych.

25 Jakże zginąć mogli waleczni, wśród boju Jonatan przebity śmiertelnie?

1,25 przebity śmiertelnie? Za tekstem hebr., gdzie al bamôteka chalal, „poległ na twoich wzgórzach”, co jest powtórzeniem z w. 19. BJ: „przez twoją śmierć jestem rozdarty”, bemôteka chullet, na zasadzie domysłu.

26 Żal mi ciebie, mój bracie, Jonatanie. Tak bardzo byłeś mi drogi! Więcej ceniłem twą miłość niżeli miłość kobiet.27 Jakże padli bohaterowie? Jakże przepadły wojenne oręża?

2 Sm 2

Dawid królem judzkim

1 Po tych wydarzeniach Dawid radził się Pana, pytając Go: Czy mogę się udać do któregoś z miast judzkich? Pan odrzekł: Możesz iść. Pytał znów Dawid: Dokąd mam iść? Odpowiedział: Do Hebronu. 1Sm 2,28+

2,1 Hebron był najważniejszym miastem Judy. W czasie podboju Kanaanu został zdobyty i zajęty przez Kalebitów (Joz 15,13n; Sdz 1,20), ci jednak wkrótce zasymilowali się z Judejczykami.

2,1. Radzenie się wyroczni. Począwszy od rozdziału 23 aż do końca Pierwszej Księgi Samuela, Dawid radził się wyroczni Pana za pomocą efodu, pod kierownictwem kapłana Abiatara. Przypuszczalnie było tak i teraz. Podczas radzenia się wyroczni zadawano bóstwu pytanie typu „tak-nie" i posługiwano się mechanizmem dającym dwa wyniki, by ustalić odpowiedź. W Księdze Wyjścia przedmiotami służącymi do zasięgania wyroczni były urim i tummim (przechowywane w torbie efodu).

2,1. Hebron. Hebron, położony w centralnej części krainy Judy, był jednym z najważniejszych miast w tym rejonie. Znajdował się w odległości ok. 32 km na południe od Jerozolimy. To miejsce, zamieszkane od ok. 1200 przed Chr., było bardzo atrakcyjne z powodu ponad dwóch tuzinów źródeł bijących w okolicy. W czasach Dawida fortyfikacje miejskie zostały zmodernizowane i powiększone. Przez siedem lat Hebron był stolicą Dawida i w tym właśnie okresie przeżywał największy rozkwit.

2 Dawid wyruszył tam razem ze swymi dwiema żonami: z Achinoam z Jizreel i Abigail, [dawną] żoną Nabala z Karmelu. 3 Zabrał także swych ludzi z ich rodzinami. Zamieszkali w miastach Hebronu.

2,3 w miastach Hebronu. Mowa o wioskach wokół Hebronu.

4 Przybyli ludzie z Judy i namaścili Dawida na króla nad domem Judy. Kiedy powiadomiono Dawida, że to mieszkańcy Jabesz w Gileadzie pochowali Saula, 1Sm 31,11-13

2,4 Dawid pozyskał sobie sympatię w Judzie (1 Sm 27,10-12; 30,26-31). Później został namaszczony przez starszych Izraela (5,3). Ta tradycja nie odnotowuje namaszczenia Dawida przez Samuela, gdy ten pierwszy był jeszcze dzieckiem (1 Sm 16,1-13).

2,4. Król plemienny. Również poprzednia próba ustanowienia władzy królewskiej rozpoczęła się na poziomie plemiennym (zob. Sdz 9). Ponieważ po bitwie pod Gilboa (1 Sm 31) Filistyni zajęli prawie całą centralną część Izraela, tylko kilka pokoleń mogło uczestniczyć w uroczystościach wyboru nowego króla. Należy również pamiętać, że autonomia pokoleń miała w Izraelu długą tradycję, oraz że forma rządów miast-państw dominowała u poprzednich mieszkańców Kanaanu. Na koniec, z powodu śmierci wraz z Saulem trzech jego synów, nie było jasności w sprawie następcy tronu - nie byłoby jej, nawet gdyby przywódcy pokoleń Izraela byli zadowoleni z panowania linii Saula i Filistyni zezwolili na dalsze jej panowanie. Wszystko to sprawia, że procedura wyboru króla przez pokolenie wydaje się logiczna.

5 skierował do mieszkańców Jabesz w Gileadzie wysłańców, oświadczając im: Bądźcie błogosławieni przez Pana, okazaliście bowiem życzliwość waszemu panu, Saulowi, wyprawiając mu pogrzeb. 6 Teraz zaś niech Pan wam okaże łaskę i wierność! Ja też pragnę się wam odwdzięczyć za to, że dokonaliście tego dzieła.

2,6 się... odwdzięczyć za to, że dokonaliście tego dzieła. Za tekstem hebr. nieznacznie poprawionym. Dosł.: „uczynię wam to dobro, któreście uczynili”.

7 Niech więc będą mocne wasze ręce i bądźcie dzielni, Saul bowiem, wasz pan, umarł, mnie zaś dom Judy namaścił sobie na króla.

2,7 Dawid zaprasza mieszkańców Jabesz, by go uznali za następcę Saula. Nie znamy ich odpowiedzi, musieli oni jednak pozostać w orbicie Izraela.

2,4-7. Zapewnienie sobie wsparcia. Jabesz w Gileadzie, leżące na ziemiach Zajordania, mogło nadał znajdować się poza zasięgiem władzy Filistynów. Było ono jednym ze strategicznych miejsc dla Saula z powodu pomocy, której udzielił jego mieszańcom (1 Sm 11). Gdyby przywódcy tej opowiadającej się za Saulem enklawy uznali Dawida, mogłoby to posłużyć za przykład wielu innym miastom Zajordania, a może nawet kolejnym, położonym na północy. Dawid sugeruje im, by spłacili dług wobec Saula, urządzając mu godny pogrzeb - bądź co bądź król zginął, dlatego nie muszą być dłużej lojalni wobec niego i jego rodziny. Dawid gotów jest ich bronić, podobnie jak wcześniej czynił to Saul.

8 Abner zaś, syn Nera, dowódca wojsk Saula, zabrał Iszbaala, syna Saula, i zaprowadził go do Machanaim. 1Sm 14,49+

2,8 Iszbaala. Tak nazwany jest tu oraz w dalszym ciągu opowieści. Taka forma jego imienia została przekazana w 1 Krn 8,33 (por. 9,39) oraz w części przekładów starożytnych. W tekście hebr. wszędzie w 1 Sm używa się formy: „Iszboszet”. Zob. 1 Sm 14,49+.

— Machanaim to miasto w Transjordanii (por. Rdz 32,3 i 2 Sm 17,24).

2,8. Machanaim. Oprócz tego, że Machanaim pełniło rolę ośrodka administracyjnego, w którym urzędował jeden z synów Saula, Dawid ulokował tam swoją kwaterę główną, gdy uciekł przed Absalomem (2 Sm 17,27). O Machanaim wspomina się też jako o jednym z miast zniszczonych podczas inwazji wojsk faraona Sziszaka za panowania syna Salomona. Chociaż jasne jest, że Machanaim leżało w Zajordaniu, dokładna lokalizacja tego starożytnego miasta nie jest znana. Najczęściej łączy się je ze współczesnym Tell ed-Dahab el-Garbi znajdującym się na północnym brzegu rzeki Jabbok. W rejonie tym nie prowadzono żadnych prac wykopaliskowych, jednak badania na powierzchni potwierdziły, że był on zamieszkany w tym okresie.

9 Obwołał go królem nad Gileadem, nad Aserytami, nad Jizreelem, Efraimem, Beniaminem, czyli nad całym Izraelem.

2,9 nad Aserytami. Według Targumów (por. Sdz 1,32). Tekst hebr.: „nad Asyryjczykami”.

2,9. Polityczna kontrola sprawowana przez dom Saula. Abner był naczelnym wodzem wojsk Saula i jego kuzynem. Nie myślał o zagarnięciu tronu dla siebie, lecz o przekazaniu go jednemu z ocalałych synów Saula, Iszbaalowi. Wydaje się, że Abner cieszył się poparciem kilku północnych pokoleń Izraela. Chociaż to Iszbaal był królem, z biblijnego tekstu wynika, że władza znajdowała się w rękach Abnera. Nie było niczym niezwykłym, że wódz wojska wspierał słabego następcę tronu. We wcześniejszej historii Egiptu (w końcowym okresie XVIII dynastii), Aj, wódz wojsk (i być może teść) Echnatona, był głównym poplecznikiem i doradcą młodego Tutanchamona (zięcia Echnatona).

10 Iszbaal, syn Saula, liczył lat czterdzieści, gdy zaczął panować nad Izraelem, a rządził dwa lata. Tylko dom Judy został przy Dawidzie. 2Sm 5,5

11 Okres, w którym Dawid panował nad domem Judy w Hebronie, wynosił siedem lat i sześć miesięcy.

2,11 Nota redakcyjna.

12 Abner, syn Nera, i słudzy Iszbaala, syna Saula, udali się z Machanaim do Gibeonu.

2,12 Gibeon - miasto ok. dziesięciu km na północ od Jerozolimy (por. Jr 41,12).

2,12. Gibeon. Miasto Gibeon jest zwykle utożsamiane ze współczesnym El-Dżib, położonym 9,5 km na północny zachód od Jerozolimy i 11,5 km na południowy zachód od Aj. W wyniku prowadzonych tam prac wykopaliskowych odkryto podwójny system wodny zbudowany już w okresie sędziów. Starszy z systemów wcinał się w głąb wapiennych skał. Po ścianach opadającego w dół, na głębokość ok. 9 m, szybu wiły się spiralne schody prowadzące do tunelu. Stwarzało to mieszkańcom dostęp do źródeł wody u podnóża kopca w okresie oblężenia miasta. Drugi, późniejszy system, tworzył schodkowy tunel wiodący do innego (bardziej pewnego) źródła. Starożytny system wodny jest silnym argumentem przemawiającym za tym, że jest to miejsce starożytnego Gibeonu - z powodu wspominanego w tekście „stawu gibeońskiego". Przypuszczenie to dodatkowo potwierdzają odnalezione tam uchwyty dzbanów z wyrytą nazwą starożytnego miasta (chociaż należy pamiętać, że znaleziono tam również uchwyty dzbanów z nazwami innych miast, co tłumaczy główna jego działalność: eksport wina).

13 Wyruszył również Joab, syn Serui, ze sługami Dawida. Spotkali się u stawu gibeońskiego. Ci rozmieścili się po jednej stronie, a tamci po drugiej stronie stawu.

2,13. Staw gibeoński. Staw gibeoński był dobrze znanym systemem wodnym - pomnikiem ówczesnej sztuki inżynieryjnej. Budowniczowie wydrążyli tunel o długości ok. 10,5 m przez piaskowiec, czyniąc otwór o szerokości prawie 12 m. Przy ścianach znajdowały się spiralne schody. Na dole zbudowano proste schody, które wiodły tunelem kolejne 13,5 m w dół, aż do lustra wody. Cały system powstał w celu stworzenia mieszkańcom pewnego dostępu do wody wewnątrz murów na czas oblężenia. Szacuje się, że trzeba było usunąć około 3000 t skały, by dokonać tego inżynieryjnego wyczynu. Dopiero później wycięto tunel do studni znajdującej się na zewnątrz miasta.

14 Abner zawołał do Joaba: A może wystąpią młodzieńcy i dadzą nam pokaz walki? Joab rzekł: Niech wystąpią!

2,14 i dadzą nam pokaz walki? BJ: „i walczą przed nami!”. Abner proponuje uregulowanie sprawy poprzez walkę kilku wojowników z każdego obozu (por. 1 Sm 17,8-9), wszyscy harcownicy jednak padli, nic nie zostało rozstrzygnięte, wobec czego zaczęła się ogólna batalia (w. 17).

2,12-14. Przyczyna bitwy. Gibeon był głównym miastem w regionie, który został podbity przez Filistynów, i przypuszczalnie znajdował się nadal pod ich kontrolą. Dlatego trudno sobie wyobrazić, by na terytorium Filistynów jakaś armia mogła prowadzić działania przeciwko innej. Bardziej prawdopodobne jest, że Abner jechał do Dawida, by okazać mu swoje poparcie. Względy bezpieczeństwa skłoniły Dawida do wysłania oddziału, bowiem Abner nie był na tyle naiwny, by wyruszać bez własnego orszaku. Joab zastąpił Abnerowi drogę w Gibeon. Obaj postanowili urządzić pokaz walk gladiatorów na wzór uczących się wojennego rzemiosła lub najemników. Chociaż podczas takich „igrzysk" nie dochodziło zwykle do rozlewu krwi, walczący dawali się czasami ponieść emocjom i pokaz zamieniał się w prawdziwą walkę na śmierć i życie.

15 Powstali więc i ciągnęli w ustalonej liczbie: dwunastu Beniaminitów ze strony Iszbaala, syna Saula, i dwunastu ze zwolenników Dawida. 16 Każdy pochwycił swego przeciwnika za głowę i [zatopił] miecz w jego boku, tak że ginęli razem. Miejsce to nazwano Polem Boków. Znajduje się ono w Gibeonie.

2,16 Polem Boków. Lekcja hassiddîm na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: haccurîm, „pole skał”.

2,14-16. Indywidualne potyczki. W starożytności przedstawiciele nieprzyjacielskich wojsk staczali czasami indywidualne pojedynki. Wynik pojedynku odczytywano jako wolę bogów (jak w przypadku pojedynku Dawida z Goliatem). Wydaje się mało prawdopodobne, aby było tak w tym przypadku, ponieważ w walce uczestniczyło dwanaście par wojowników (zamiast jednej pary) i miała ona na celu jedynie dostarczenie rozrywki. Należy jednak przypomnieć, że bitwa była czasami przedstawiana jako pokaz (już w czasach Sargona, a także w bliższym Drugiej Księdze Samuela eposie o Tukulti-Ninurcie). Niektóre przekłady (np. NIV: „walczyli wręcz") zaciemniają fakt, że walka miała być jedynie pokazem. Przykłady indywidualnych pojedynków znaleźć można na egipskim malowidle ściennym z Beni Hasan (początek II tysiąclecia przed Chr.) oraz w Opowieści Sinuhe. Pojedynek ukazano również na kananejskiej wazie z 1 pol. II tysiąclecia przed Chr. Z czasów bliższych czasom biblijnym wymienić można przykłady pochodzące z Myken oraz z literatury chetyckiej. Relief odnaleziony w Tell Hala (pochodzący z X w. przed Chr.) przedstawia dwóch walczących, trzymających się za głowy i zadających pchnięcia krótkimi mieczami.

2,16. Miecz. Broń, której używali młodzieńcy, została opisana za pomocą hebrajskiego słowa tłumaczonego zwykle jako „miecz". Używano go na oznaczenie krótkich mieczy obosiecznych lub dłuższego miecza jednosiecznego. Z kontekstu wynika, że chodzi o miecze krótkie, ponieważ walczący stali blisko siebie i zadawali sobie pchnięcia.

17 Rozpoczęła się więc w tym dniu zacięta walka, w której Abner i mężowie izraelscy zostali pokonani przez sługi Dawida. 18 Byli wśród nich również trzej synowie Serui: Joab, Abiszaj i Asahel. Asahel był szybki jak dzika gazela.19 Asahel biegł za Abnerem, nie zbaczając ani w prawo, ani w lewo. 20 Odwrócił się Abner i zawołał: Czy to ty jesteś, Asahelu? Odrzekł: Ja. 21 Rzekł do niego Abner: Zwróć się w prawo lub w lewo i schwytaj sobie któregoś z młodzieńców, i zabierz sobie łup po nim. Asahel nie chciał jednak od niego odstąpić. 

22 Jeszcze raz zwrócił się Abner do Asahela: Odstąp ode mnie! Czy mam cię na ziemię powalić? Jak wówczas będę mógł spojrzeć w twarz twemu bratu, Joabowi? 2Sm 3,27

2,22 Abner nie chce ściągnąć na siebie zemsty krwi (por. jednak 3,27).

23 Kiedy jednak [Asahel] nie zgodził się odstąpić, Abner ugodził go w podbrzusze odwrotnym końcem dzidy, tak że dzida przeszła na wylot: padł więc i zmarł na miejscu. A każdy, kto przybywał na to miejsce, gdzie padł i umarł Asahel, zatrzymywał się.

2,23 odwrotnym końcem dzidy. Dosł.: „zakończeniem dzidy”.

2,18-23. Zabranie broni pokonanym. Łupem po indywidualnym pojedynku padały przedmioty należące do zabitego. Ranga lub pozycja wojownika znajdowały odzwierciedlenie w jego stroju, zbroi oraz jakości broni. Przedmioty te mogły stać się trofeami i symbolami podkreślającymi status zwycięzcy. Asahel nie chciał się zadowolić łupem zabranym żołnierzowi - pragnął przedmiotów należących do dowódcy.

2,23. Odwrotny koniec dzidy. Dzidy miały często metalowe zakończenie, pozbawione szpikulca, lecz posiadające ostrą krawędź, która umożliwiała wbicie dzidy w ziemię. Wiele metalowych zakończeń dzid odnaleziono podczas prac wykopaliskowych, można je też dostrzec na licznych malowidła ściennych.

24 Jednakże Joab i Abiszaj w dalszym ciągu gonili Abnera, aż o zachodzie słońca dotarli do wzgórza Amma położonego obok Giach, przy drodze na pustkowiu Gibeonu.

2,24 obok Giach. BJ: „na wschód od Giach”. Odtąd aż do końca wiersza tekst hebr. jest niepewny.

2,24. Geografia. Nie potrafimy w sposób pewny zlokalizować miejsc wymienionych w wersecie 24. Prawdopodobnie „droga na pustkowiu Gibeonu" przebiegała z północy na wschód w kierunku doliny Jordanu. Położenie Amma i Giach nie jest znane. Na urodzajnej dolinie rozciągającej się wokół Gibeonu, w drodze do Geba, wznosi się wzgórze, które może być wspomnianym tutaj Amma.

25 Tymczasem Beniaminici zebrali się wokół Abnera i tworząc jedną gromadę, zatrzymali się na szczycie pewnego wzgórza. 26 Stąd wołał Abner do Joaba, tłumacząc mu: Czy miecz będzie nieustannie pochłaniał [ofiary]? Czy nie zdajesz sobie sprawy, że gorzkie będą tego skutki? Kiedy wreszcie powiesz ludowi, że winni odstąpić od ścigania swych braci?27 Joab odrzekł: Na życie Boga! Gdybyś nie przemówił, lud nie odstąpiłby od ścigania braci wcześniej niż o świcie.

2,27 Boga! Według tekstu hebr. W BJ: „Jahwe”, za grec.

— Joab akceptuje zawieszenie broni.

28 Joab więc kazał zatrąbić na rogu. Zatrzymał się cały lud i nie ścigał już Izraelitów; zaprzestano walki. 29 Abner i jego ludzie szli całą noc przez Arabę, aż przeprawili się przez Jordan, a idąc jeszcze całe przedpołudnie, dotarli do Machanaim.

2,29 Araba oznacza tu dolinę Jordanu.

- całe przedpołudnie. Sens hebr. wyrażenia niepewny.

2,29. Trasa Abnera. Araba to określenie rowu tektonicznego doliny Jordanu. Abner zszedł do doliny przez przejście Mikmasz (zob. komentarz do 1 Sm 10,5), obok brodu w Adam (zob. komentarz do Joz 2,7). Bitron [nazwa ta nie pojawia się w przekładzie BT, przyp. tłum.] może w ogóle nie być nazwą miejsca, jeśli zaś nią jest, jego lokalizacja pozostaje nieznana.

30 Joab zaś, zaprzestawszy pościgu za Abnerem, zgromadził wszystkich swych ludzi: ze sług Dawida brakowało dziewiętnastu ludzi i Asahela, 31 natomiast słudzy Dawida zabili trzystu sześćdziesięciu spośród Beniaminitów i ludzi Abnera. Tylu zmarło. 32 Asahela zabrano i pochowano w grobie jego ojca znajdującym się w Betlejem. Potem Joab i jego towarzysze szli całą noc; gdy świtało, dotarli do Hebronu.

2,32. Pochowany w grobie ojca. W okresie żelaza w pieczarach grobowych grzebano szczątki wielu zmarłych. Ciało kładziono na plecach, umieszczając wokół niego przedmioty osobiste należące do zmarłego.

2 Sm 3

1 Wojna między domem Saula a domem Dawida przedłużała się. Dawid jednak stawał się mocniejszy, natomiast dom Saula był coraz słabszy.

Rodzina Dawida 1Krn 3,1-4; 2Sm 5,13-16

2 Synowie, którzy urodzili się Dawidowi w Hebronie: pierworodny był Amnon z Achinoam pochodzącej z Jizreel,3 drugi był Kileab z Abigail, [dawnej] żony Nabala z Karmelu, a trzeci – Absalom z Maaki, córki Talmaja, króla Geszur;

3,3 Geszur. Na wschód od Jeziora Tyberiadzkiego.

4 czwarty był Adoniasz, syn Chaggity, piąty zaś – Szefatiasz, syn Abitali; 5 szósty był Jitream z Egli, żony Dawida. Ci urodzili się Dawidowi w Hebronie.

Abner

6 W czasie trwania wojny między domem Saula a domem Dawida Abner zyskiwał na znaczeniu w domu Saula.

7 Otóż Saul miał nałożnicę, której na imię było Rispa, córkę Ajji. Rzekł Iszbaal do Abnera: Czemu to zbliżyłeś się do nałożnicy mego ojca? 2Sm 21,8-10

3,7 Po słowach: „córkę Ajji”, w BJ dodane: „i Abner wziął ją”, za grec. W tekście hebr. pominięte. - Biorąc sobie jedną z konkubin Saula, Abner czyni się pretendentem do tronu, gdyż harem zmarłego króla przechodził na jego następcę (zob. 12,8; 16,20-22 i 1 Krl 2,22).

3,7. Współżycie z konkubiną/nałożnicą. Konkubiny były drugorzędnymi żonami, które nie posiadały posagu. Do ich obowiązków należało rodzenie dzieci. W domu królewskim konkubiny mogły stanowić odzwierciedlenie pomniejszych sojuszów politycznych. Ponieważ konkubina pełniła rolę partnerki seksualnej, syn, który spał z konkubiną ojca, nie tylko dopuszczał się kazirodztwa, lecz uzurpował sobie władzę nad patriarchalną rodziną. W podobny sposób następca tronu starał się czasami zagarnąć władzę poprzednika, biorąc sobie jego konkubiny. Izrael był wówczas społeczeństwem plemiennym, które dopiero zaczęło się przekształcać w monarchię. Oparciem dla władzy królewskiej były potężne klany i rody. Branie przez króla konkubin i żon było środkiem budowania poparcia w poszczególnych rejonach kraju. Takiego poparcia warto było również poszukiwać u zamożnych kupców, dowódców wojskowych, a nawet rodów kapłańskich.

8 Te słowa Iszbaala wywołały wielki gniew Abnera. Zawołał: Czyż to ja jestem przywódcą judzkich psów? Właśnie teraz, gdy okazuję przywiązanie domowi Saula, twego ojca, jego krewnym i przyjaciołom i nie dopuszczam, byś wpadł w ręce Dawida, ty doszukujesz się przestępstwa w sprawie tej kobiety.

3,8 Czyż to ja jestem przywódcą judzkich psów? Dosł.: „Czyż ja jestem głową psa, który należy do Judy?” W BJ pominięte: „który należy do Judy”, za grec.

3,7. Przywódca psów. Wyrażenie to nie pojawia się nigdzie indziej w Starym Testamencie. Zob. komentarz do 1 Sm 24,14 na temat poniżania samego siebie za pomocą metafory psa.

9 Niechaj to Bóg uczyni z Abnerem i tamto mu dorzuci, jeżeli nie dokonam tego, co Pan przyrzekł Dawidowi: Rt 1,17+ 2Sm 3,18; 2Sm 5,2; 1Sm 25,30

3,9. Formuła przekleństwa. Pojawiająca się tutaj formuła przekleństwa jest typowa dla Księgi Samuela i Księgi Królewskiej; zwykle wypowiadają ją królowie. Wyjątek stanowi jej użycie przez Rut w Rt 1,17. Formułę przekleństwa można również odnaleźć w tekstach z Alalach i Mari. Abner nie powiedział dokładnie, co Bóg uczyni. Ponieważ przysięga była czasami związana z rytuałami, podczas których dochodziło do okaleczenia zwierząt, zakłada się, że mówca prosi, by w razie jej złamania spotkał go podobny los.

10 Odbiorę królestwo domowi Saula, umocnię natomiast władzę Dawida nad Izraelem i Judą od Dan do Beer-Szeby.

3,10 Tekst nie mówi, z jakiej okazji Dawid otrzymał tę obietnicę, por. jednak 5,2 i 1 Sm 28,3+.

3,10. Przekazanie królestwa przez Abnera. Jak wspomnieliśmy w komentarzu do 2 Sm 2,9, Abner sprawował przypuszczalnie władzę w prowincji, za którą nominalnie odpowiadał Iszbaal. Gdyby wojsko okazało wierność Abnerowi, jego zdrada pozbawiłaby Iszbaala wszelkiej ochrony. Abner najprawdopodobniej i tak odniósłby zwycięstwo, wiodąc ze sobą większość sprzymierzonych pokoleń północnych, które pozostały wierne domowi Saula.

11 [Iszbaal] nie mógł na to odpowiedzieć Abnerowi ani słowa – z obawy przed nim. 12 Abner wysłał posłów do Dawida, do Hebronu, aby go zapytali: Czyj to kraj?, chcąc powiedzieć: Zechciej zawrzeć ze mną przymierze, a wtedy pomogę ci w tym, by cały Izrael ku tobie się zwrócił.

3,12 W BJ słowa włożone w usta Abnera zaczynają się od sformułowania: „Zechciej zawrzeć ze mną przymierze”. Poprzedzający tekst jest uszkodzony.

13 Odpowiedział: Dobrze. Zawrę z tobą przymierze, lecz stawiam ci jeden warunek, którego spełnienia od ciebie żądam, mianowicie: Nie będziesz oglądał mojego oblicza, jeżeli nie sprowadzisz mi Mikal, córki Saula, gdy przyjdziesz mnie zobaczyć. 1Sm 18,20-27

14 Dawid wysłał też posłów do Iszbaala, syna Saula, żądając: Zwróć moją żonę, Mikal, którą nabyłem za sto napletków filistyńskich.

3,13-14. Pozycja Mikal. W komentarzu do 2 Sm 3,7 zaznaczono, że haremy stanowiły powszechnie akceptowany sposób zapewnienia sobie przez królów wsparcia na arenie wewnętrznej i międzynarodowej. Poślubienie Mikal, córki Saula, dawało Dawidowi pewne prawa do królestwa Saula. Prawo starożytne (np. Kodeks Hammurabiego, prawa Esznunna i prawa Środkowego Państwa asyryjskiego) stanowiło, że człowiek wygnany z domu siłą może po powrocie rościć sobie prawo do żony. Zachowywał to prawo, nawet jeśli kobieta powtórnie wyszła za mąż (często było to konieczne dla zapewnienia sobie środków do życia) i miała dzieci.

3,14. Sto napletków filistyńskich. Taka była cena za oblubienicę, którą Dawid zapłacił za Mikal (zob. komentarz do 1 Sm 18,25). Zabicie stu Filistynów czyniło Dawida ważnym sprzymierzeńcem, zasługującym na małżeństwo z kobietą należącą do rodziny królewskiej.

15 Iszbaal kazał ją więc zabrać od męża jej, Paltiela, syna Lajisza. 1Sm 25,44

16 Mąż szedł za nią, a towarzysząc jej aż do Bachurim, płakał. Abner rzekł jednak do niego: Wróć się! I zawrócił. 17 Przeprowadził też Abner rozmowy ze starszyzną Izraela, oznajmiając im: Już dawno okazywaliście pragnienie, aby mieć nad sobą Dawida jako króla.

3,17 W. 17-19 należą do późniejszej redakcji, lecz jest prawdopodobne, że serca w Izraelu zwróciły się ku Dawidowi już za życia Saula (1 Sm 18,7.16.28), a przede wszystkim za jego bezbarwnego następcy, Iszbaala.

18 Dokonajcie tego teraz, gdyż Pan dał Dawidowi taką obietnicę: Oto za pośrednictwem mojego sługi, Dawida, uwolnię lud mój izraelski z rąk filistyńskich i z rąk wszystkich wrogów. 2Sm 3,10+

3,18 uwolnię. Według tłumaczeń starożytnych. Tekst hebr.: „uwolnił”.

19 Podobnie też tłumaczył Abner Beniaminitom. Potem udał się Abner, by donieść Dawidowi w Hebronie o wszystkim tym, co wydało się słuszne Izraelitom i całemu domowi Beniamina.

3,17-19. Zabiegi dyplomatyczne Abnera. Abner występuje teraz jako sojusznik działający na rzecz królestwa Dawida. Nie tylko planuje własną zdradę, lecz zamierza przyprowadzić ze sobą północne pokolenia Izraela. Decyzje plemion podejmowane były przez zgromadzenie starszych. Abner musiał w sposób osobisty i indywidualny zaapelować do pokolenia Beniamina, bowiem Saul się z niego wywodził. Z tego powodu Beniaminici byli najbardziej lojalni w stosunku do potomków Saula.

20 Abner w towarzystwie dwudziestu mężczyzn udał się do Dawida do Hebronu. A Dawid wyprawił ucztę Abnerowi i jego towarzyszom. 21 Wtedy Abner oświadczył Dawidowi: Zobowiązuję się, że pójdę, zgromadzę wszystkich Izraelitów wokół pana mojego, króla. Oni zawrą z tobą przymierze i będziesz sprawował nad nimi rządy według swego upodobania. Potem Dawid odprawił Abnera, który odszedł w pokoju.

3,20-21. Porozumienie Abnera z Dawidem. Każda ważna transakcja przypieczętowywana była ucztą, podczas której strony świętowały zawarcie umowy. Dwudziestu ludzi przybyłych wraz z Abnerem mogło być ważnymi przedstawicielami wpływowych sił w Izraelu, a jednocześnie małym wojskowym orszakiem złożonym z dowódców wyższej rangi.

22 Tymczasem, gdy słudzy Dawida wraz z Joabem wracali z wyprawy, przynosząc bogatą zdobycz, Abnera już nie było u Dawida w Hebronie, gdyż go odprawił, i tamten odszedł w pokoju.

3,22. Powrót z wyprawy ze zdobyczą. W większości starożytnych armii złożonych z żołnierzy najemnych lub zawodowych łup uważano za część zapłaty należnej wojownikom. Niektórym wyprawom przyświecały cele wojskowe (poszerzenie terytorium państwa, objęcie kontroli nad ważnymi szlakami handlowymi itd.); inne miały za zadanie nękanie wroga, a jednocześnie dostarczanie dodatkowej zapłaty. Ponieważ Dawid miał niewiele środków, by sfinansować administrację lub wojsko, łupy były przypuszczalnie jedynym źródłem zapłaty dla żołnierzy.

23 Po powrocie Joaba i całego wojska, które mu towarzyszyło, doniesiono Joabowi, że Abner, syn Nera, przybył do króla, a ten go odprawił, tak że odszedł w pokoju. 24 Udał się więc Joab do króla i rzekł: Coś ty uczynił? Przecież przyszedł do ciebie Abner. Dlaczego go odprawiłeś, że w ten sposób odszedł? 25 Czyż nie znasz Abnera, syna Nera? Toż on przyszedł cię oszukać i wywiedzieć się o twych zamiarach i o twych wszystkich przedsięwzięciach. 26 Skoro tylko Joab wyszedł od Dawida, wysłał za Abnerem gońców, którzy zawrócili go od cysterny Sira. A Dawid o tym nie wiedział.

3,26. Cysterna Sira. Oaza ta jest tradycyjnie lokalizowana w odległości ok. 3,2 km na północ od Hebronu.

27 Kiedy Abner wrócił do Hebronu, Joab odprowadził go do środka bramy pod pozorem, że chce z nim poufnie porozmawiać. Tam zadał mu śmiertelny cios w podbrzusze za krew swego brata, Asahela. 2Sm 2,22n

28 Gdy Dawid otrzymał o tym wiadomość, powiedział: Ani ja, ani moje królestwo nie ponosi winy przed Panem za krew Abnera, syna Nera. 29 Niech [odpowiedzialność] za nią spadnie na głowę Joaba i na cały jego ród. Oby nigdy nie ustały w domu Joaba wycieki, trąd, podpieranie się laską, śmierć od miecza i głód chleba!

3,29. Przekleństwo rzucone na ród Joaba. Przekleństwo wypowiedziane przez Dawida ma szeroki zakres. Pierwszą kategorią, o której wspomina, są najbardziej poważne i upokarzające formy chorób cielesnych (na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Kpł 13). Druga kategoria jest bardziej niejasna. Udało się ustalić, że hebrajskie słowo, które BT tłumaczy jako „laska", pochodzi od ugaryckiego i akadyjskiego wyrazu oznaczającego „wrzeciono" lub „kądziel". Fraza, której tutaj użyto, była często stosowana na oznaczenie kobiety zajętej wykonywaniem przyziemnych obowiązków. Złamanie chetyckiej przysięgi wojskowej łączyło się z przekleństwem utraty męskości. Chetycka przysięga opisuje karę za pomocą obrazu winowajcy trzymającego wrzeciono i zwierciadło. Przekleństwo Dawida grozi więc osłabieniem męskości domowi Joaba. Trzecie przekleństwo mówi o gwałtownej śmierci, zaś czwarte o cierpieniu wywołanym pragnieniem lub głodem.

30 A Joab i jego brat, Abiszaj, zamordowali Abnera, gdyż przez niego umarł ich brat, Asahel, w bitwie koło Gibeonu. 2Sm 2,22n

31 Rzekł więc Dawid do Joaba i do wszystkich towarzyszących mu ludzi: Porozdzierajcie swe szaty, nałóżcie wory i podnieście lament przed [zwłokami] Abnera. Król Dawid postępował za marami.

3,31. Obrzędy żałobne. Zob. komentarz do 2 Sm 1,12.

32 Kiedy Abnera grzebano w Hebronie, król głośno płakał nad grobem Abnera, płakali też wszyscy ludzie. 33 Król ułożył pieśń żałobną i zaśpiewał ją: Czemuż to umarł Abner, tak jak ginie nikczemnik? 34 Wszak ręce twoje nie były spętane ani nogi twoje nie były skute łańcuchem. Jak napadnięty przez złoczyńców umarłeś. Na to wzmogło się zawodzenie całego ludu.

3,34 Abner umarł nie broniąc się, mimo że miał całkowitą swobodę ruchów, co świadczyłoby o braku rozsądku, gdyby nie chodziło tu o mord zdradziecki.

35 Gdy zaś zebrał się lud, usiłował wymusić na Dawidzie, by jeszcze za dnia spożył posiłek, Dawid jednak postanowił: Niech mi to Bóg uczyni i tamto dorzuci, jeśli przed zachodem słońca skosztowałbym chleba lub czegokolwiek. Rt 1,17+ 1Sm 31,13

36 Kiedy doszło to do wiadomości ludu, uznał on to za słuszne; wszystko zresztą, co uczynił król, uważał za słuszne. 37 Wszyscy zebrani i cały Izrael przekonali się, że śmierć Abnera, syna Nera, nie została spowodowana przez króla. 

38 Król powiedział również do sług swoich: Czy wy nie wiecie, że zginął dzisiaj wódz, i to znaczny w Izraelu? Ps 28,4; Iz 3,11

39 Tymczasem ja czuję się jeszcze słaby, mimo że zostałem namaszczony na króla. Ci zaś mężowie, synowie Serui, są dla mnie zbyt potężni. Niechże Pan odpłaci złoczyńcom według ich niegodziwości!

3,39 mimo że zostałem namaszczony na króla. Sens niepewny. Dawid się tłumaczy, że nie może tak od razu po namaszczeniu na króla wszcząć postępowania przeciwko mordercom, i ukaranie ich zostawia Bogu; sprawę tę powierzy w końcu Salomonowi (1 Krl 2,5-6; por. w. 31-34).

2 Sm 4

Zamordowanie Iszbaala

1 Gdy syn Saula, Iszbaal, otrzymał wiadomość o śmierci Abnera w Hebronie, opadły mu ręce, a wszyscy Izraelici przerazili się. 

2 Syn Saula miał dwóch dowódców wojska: jednemu na imię było Baana, a drugiemu Rekab. Byli synami Rimmona z Beerot, z pokolenia Beniamina, bo i Beerot zaliczano do Beniamina. Joz 18,25

3 Mieszkańcy Beerot uciekli do Gittaim i zostali tam przybyszami aż po dzień dzisiejszy. Wj 12,48+

4,3. Beerot i Gittaim. Beerot znajdowało się na północ od Kefiry, w okolicy Betel/Aj. Być może leżało w miejscu dzisiejszego El-Bira lub Nebi Samwil. Było to jedno z chiwwickich miast Gibeonu, które zwiodło Jozuego (zob. Joz 9). Z wersetu tego wynika, że Chiwwici uciekli do Gittaim (dokładne położenie tego miejsca nie jest znane). Jedynymi mieszkańcami Beerot pozostali więc Beniaminici.

4 Jonatan, syn Saula, miał syna chromego; kiedy bowiem liczył lat pięć, nadeszła wiadomość o Saulu i Jonatanie z Jizreel, a jego własna piastunka, wziąwszy go, uciekła. W popłochu ucieczki upadł on i został chromy. Nazywał się Meribbaal. 1Sm 31

4,4 Informacja ta nie pasuje do kontekstu. Być może chciano w tym miejscu przypomnieć, że poza Iszbaalem jako ewentualny następca Saula pozostał już tylko ten chory człowiek.

— Meribbaal. Według 1 Krn 8,34; 9,40 ten wnuk Saula nosił takie imię. W celu usunięcia imienia Baala kananejskiego, w tekście hebr. 2 Sm przekształcono je na „Mefiboszet” (znaczenie niepewne: „ten, który rozsiewa(?) hańbę”). Analogicznie czytano „Iszboszet” zamiast „Iszbaal” (2,8+) i „Jerubbeszet” zamiast „Jerubbaal” (11,21).

4,4. Zranienie Meribbaala. Chociaż tekst biblijny nie podaje szczegółów, sądzi się, że po bitwie na górze Gilboa, w której poległ Saul, Filistyni objęli kontrolę nad całym środkowym obszarem Izraela. Jeśli przypuszczenie to jest prawdziwe, Filistyni zlupili prawdopodobnie stolicę Saula w Gibea. Okoliczności te tłumaczą paniczną ucieczkę rodziny Saula i wypadek, w wyniku którego Meribbaal odniósł obrażenia. Uraz karku lub kręgosłupa mógł doprowadzić do porażenia kończyn Meribbaala, rany nie musiały być jednak tak poważne. Niewłaściwe złożenie złamanej nogi mogło spowodować, że Meribbaal był chromy. Umieszczanie złamanych kończyn w łubkach było stosowane w świecie starożytnym, lecz poważniejsze złamania uważano zwykle za beznadziejne.

5 Rekab i Baana, synowie Rimmona z Beerot, wybrali się w drogę i podczas dziennej spiekoty weszli do domu Iszbaala, a on leżał, odpoczywając po południu.

4,5. Odpoczynek po południu. W półpustynnym klimacie Bliskiego Wschodu najgorętsze godziny dnia przeznaczano często na odpoczynek lub drzemkę.

6 Oni weszli do wnętrza domu, jak gdyby chcieli odebrać zboże. Zadawszy mu pchnięcie w podbrzusze, Rekab i jego brat, Baana, uciekli.

4,6 Według tekstu hebr., który jest skażony. Być może jest to uszkodzony dublet w. 7. Grec. reprezentuje odmienną tradycję: „Odźwierna domu zmęczona czyszczeniem zboża zasnęła. Rekab więc i jego brat Baana wkradli się”.

4,6. Zboże w domu króla. Chociaż nie byłoby trudno udokumentować obecności spichlerzy w pobliżu komnat królewskich, istnieje wiarygodny wariant tekstu, wskazujący, że strażniczka/odźwierna zasnęła, zmęczona czyszczeniem zboża.

7 Weszli do domu. [Iszbaal] leżał w łożu swej sypialni. Ugodzili go i zabiwszy, ucięli mu głowę. Głowę tę zabrali i szli całą noc drogą Araby.

4,7 drogą Araby. Doliną Jordanu (por. 2,29).

8 Gdy przynieśli głowę Dawidowi, który był w Hebronie, oświadczyli królowi: Oto jest głowa Iszbaala, syna Saula, twojego wroga, który czyhał na twe życie. Dzisiaj Pan zapewnił pomstę nad Saulem i jego rodem panu naszemu, królowi. 

9 Tymczasem Dawid odrzekł Rekabowi i jego bratu, Baanie, synom Rimmona z Beerot, oświadczając im: Na życie Pana, który wybawił moje życie z każdego niebezpieczeństwa! 2Sm 1,1-16

10 Tego, kto mi doniósł: Oto umarł Saul, myśląc, że przekazuje wieść radosną, kazałem pochwycić i stracić w Siklag. Tak nagrodziłem go za „dobrą” wieść. 11 Cóż dopiero gdy złoczyńcy zamordowali sprawiedliwego człowieka w jego domu, na jego łożu. Czy teraz nie zażądam od was [odpowiedzialności za] jego krew i nie zgładzę was z ziemi?

4,11 Oburzenie Dawida nie jest udawane. Mimo to śmierć Iszbaala, a przedtem jeszcze śmierć Abnera utorowały mu drogę do tronu Izraela (5,1-3).

12 Dawid więc dał rozkaz młodzieńcom, a ci ich stracili. Odrąbali im ręce i nogi i powiesili w okolicy stawu w Hebronie, a głowę Iszbaala zabrali i pochowali w Hebronie, w grobie Abnera. 1Sm 31,10; Pwt 21,22-23

4,12. Okaleczenie i wystawienie na widok publiczny. Okaleczenie ciał zabójców, nieurządzenie pogrzebu i wystawienie na widok publiczny było największą zniewagą i hańbą dla przestępców i ich rodzin. Starożytni wierzyli, że brak właściwego pochówku zagraża pośmiertnemu życiu człowieka (na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Lb 3,12-13 i Joz 8,29). Wystawianie na widok publiczny ciał zabitych nieprzyjaciół, np. wbitych na pal, stosowali Asyryjczycy jako chwyt psychologiczny w celu zastraszenia (przedstawiono to na murach królewskich pałaców Asyrii). Obcięcie rąk i stóp miało przypuszczalnie spowodować cierpienie i ból w życiu pośmiertnym. Nie ma jednak wystarczającego poświadczenia tej praktyki, nie wiadomo też do końca, jakie wyobrażenia się za tym kryły.

2 Sm 5

Dawid królem nad całym Izraelem. Stolica państwa 1Krn 11,1-3

1 Wszystkie pokolenia izraelskie zeszły się u Dawida w Hebronie i oświadczyły mu: Oto myśmy kości twoje i ciało. Pwt 17,15

5,1. Ciało i krew/ kości i ciało. Hebrajski idiom to dosłownie „kości i ciało", posiada on jednak takie samo znaczenie jak nasze „ciało i krew". Uznanie łączącego ich pokrewieństwa służy jako podstawa politycznego sojuszu. Porównaj ten werset z podobnym kontekstem pojawiającym się w Sdz 9,2.

2 Już dawno, gdy Saul był królem nad nami, ty odbywałeś wyprawy na czele Izraela. I Pan rzekł do ciebie: Ty będziesz pasł mój lud – Izraela, i ty będziesz wodzem nad Izraelem. 1Sm 18,16 2Sm 3,10+

3 Cała starszyzna Izraela przybyła do króla do Hebronu. I zawarł król Dawid przymierze z nimi wobec Pana w Hebronie. Namaścili więc Dawida na króla nad Izraelem.

5,3. Rola starszych. Starsi, o których tutaj mowa, to plemienni przywódcy Izraela. W sytuacji braku króla lub innego przywódcy, pokolenia były rządzone przez plemienne zgromadzenie starszych. Starsi wymierzali sprawiedliwość i pełnili rolę przedstawicieli ludu na ważnych zgromadzeniach. Przed uznaniem przywództwa Dawida lud oczekiwał na jego zaakceptowanie przez starszych.

5,3. Przymierze ze starszymi. Podobnie jak w 2 Sm 2,4 Dawid doszedł do ugody ze starszymi pokolenia Judy. Wszystkie pokolenia podpisują tutaj formalną deklarację zgody na objęcie królewskiej władzy przez Dawida. Przypuszczalnie zawierało się w tym spisanie dokumentu ratyfikującego przymierze, podobnie jak to miało miejsce w przypadku Saula w 1 Sm 10,25.

5,3. Namaszczenie. Dawid został już namaszczony przez starszych Judy w 2 Sm 2,4. Namaszczenie oznaczało zmianę statusu oraz było gestem symbolicznym, wyrażającym uznanie Dawida za króla. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 1 Sm 16,1.

4 W chwili objęcia rządów Dawid miał lat trzydzieści, a rządził lat czterdzieści. 2Sm 2,11; 1Krn 3,4

5 Judą rządził w Hebronie lat siedem i sześć miesięcy, w Jerozolimie zaś całym Izraelem i Judą rządził lat trzydzieści trzy.

5,5 Dawid, namaszczony na króla najpierw przez Judejczyków (2,4), teraz został uznany także przez Izraelitów, jednak każda z tych grup zachowa poczucie odrębności: Dawid jest królem „całego Izraela i Judy”. Powstała zatem monarchia dwoista, królestwo połączone unią personalną, rozdzierane walkami wewnętrznymi aż do całkowitego rozłamu (1 Krl 12).

5,4-5. Chronologia. Przyjmuje się powszechnie, że panowanie Dawida przypadało na pierwszych trzydzieści lat X w. przed Chr. (ok. 1010-970). Chociaż liczba czterdzieści pełniła często rolę wygodnego zaokrąglenia, podział okresu panowania Dawida dokonany w wersecie 5 wskazuje, że należy ją tutaj odczytywać w dokładnym znaczeniu.

6 Razem ze swoimi ludźmi król wyruszył do Jerozolimy przeciw Jebusytom zamieszkującym tę krainę. Rzekli oni do Dawida: Nie wejdziesz tutaj, lecz odepchną cię ślepi i kulawi. Oznaczało to: Dawid tu nie wejdzie. 1Krn 11,4-9

5,6-12 Zdobycie Jerozolimy sytuuje się chronologicznie po zwycięstwach nad Filistynami, o czym w w. 17-25.

5,6 odepchną cię ślepi i kulawi. Pozycja miasta jest tak mocna - myślą napadnięci - że do jego obrony wystarczą chorzy.

5,6. Jerozolima. Miasto to było położone w strategicznym miejscu przy drodze wiodącej ze wschodu na zachód - z brodów na Jordanie, w pobliżu Jerycha, do drogi biegnącej wzdłuż wybrzeża morskiego. Jerozolima znajdowała się też obok najważniejszej drogi wiodącej z północy na południe, przecinającej wyżynę i łączącej Beer-Szebę z Bet-Szean. Strategiczny charakter położenia Jerozolimy wynikał również z faktu, że znajdowała się na granicy między ziemiami pokolenia Judy i Beniamina. Głębokie doliny po wschodniej i zachodniej stronie wzgórza oraz stałe zaopatrzenie w wodę ze źródła Gichon, czyniły to miejsce łatwym do obrony. Najstarsza wzmianka o Jerozolimie pojawia się w egipskich tekstach złorzeczących z początku II tysiąclecia przed Chr., w których jest mowa o jej królach, Jakirammu i Sząjzanu. Kolejna wzmianka znajduje się w sześciu listach z Amarny, wysłanych przez króla Jerozolimy, Abdi-Heba, do faraona z prośbą o udzielenie pomocy wojskowej. Jerozolima była jednym z głównych miast w tym rejonie i w okresie Amarna rywalizowała z Sychem o panowanie nad krainą górzystą. W okresie podboju Jerozolima została zdobyta przez wojska Izraelitów, nie wygnano jednak jej mieszkańców i nie osiedlono w ich miejsce Izraelitów (Sdz 1,21). W tym czasie Jerozolima zajmowała jedynie rozciągające się na kierunku północ-południe wzgórze (biegnie ono na południe od dzisiejszych murów miasta). Szczyt wzgórza liczy jedynie ok. 120 m szerokości i 450 m długości. Liczba mieszkańców nie przekraczała wówczas tysiąca. Kananejskie miasto zbudowane było na platformie, która wznosiła się na wielu tarasach. W północno-wschodniej części archeolodzy odkryli schodkową budowlę kamienną o wysokości ponad 15 m. Najprawdopodobniej była to platforma twierdzy Jebusytów, o której mowa w wersecie 7. Została ona wykorzystana przez Dawida jako fundament, na którym zbudowano jego pałac (w. 11). Miasto otoczone było murem szerokości 3 m, którego pierwotna konstrukcja wzniesiona została ponad osiemset lat wcześniej. Niewiele innych przedmiotów, znalezionych w starożytnym mieście, archeolodzy łączą z czasami Dawida.

5,6. Jebusyci. Po raz pierwszy wspomniani jako potomkowie Kanaana (Rdz 10,16), Jebusyci nie byli przypuszczalnie ludem semickim, lecz spokrewnionym z Chetytami lub Hurytami, którzy osiedlili się w tym rejonie na początku II tysiąclecia przed Chr. Zamieszkiwali centralną krainę górzystą, wzdłuż południowej granicy z Beniaminem (Joz 15,8), oraz miasto Jebus (Joz 15,63; 2 Sm 5,6). Po zdobyciu Jerozolimy przez Dawida Jebusyci zasymilowali się z Izraelitami albo zostali przez nich zniewoleni, tracąc ostatecznie własną narodową tożsamość (2 Sm 5,6-9).

5,6. Ślepi i kulawi. Sugerowano, że w słowach tych zawarty był jakiś magiczny znak. Umieszczając ślepych i kulawych na murach, mieszkańcy wypowiadali groźbę, że każdy, kto wejdzie do miasta, stanie się ślepy i kulawy. Większość badaczy sądzi jednak, że jest to zwyczajna zawierająca szyderstwo hiperbola: „Nawet ślepi i kulawi zdołają powstrzymać twoje wojska!".

7 Dawid jednak zdobył twierdzę Syjon, to jest Miasto Dawidowe.

5,7. Syjon. Nie potrafimy obecnie wyjaśnić etymologii nazwy Syjon, tutaj jednak (jest to pierwszy tekst biblijny, w którym się pojawia), oznacza ona „akropol" miasta Jebusytów. Później, w większości utworów z poetyckiej i prorockiej literatury Starego Testamentu, słowo to oznaczało miasto Dawida i było używane w odniesieniu do całej Jerozolimy.

8 Dawid w tym dniu powiedział: Ktokolwiek pokona Jebusytów, zdobywając przejście podziemne, oraz ślepych i kulawych nienawistnych dla duszy Dawida... [ten będzie wodzem]. Stąd pochodzi powiedzenie: Ślepiec i kulawy nie wejdą do domu. Kpł 21,18

5,8 Ktokolwiek pokona Jebusytów, zdobywając przejście podziemne. BJ: „Kto uderzy na Jebusytów i wejdzie na górę przez kanał”, po czym wielokropek, gdyż zdanie się urywa, „wejdzie na górę”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „uderzy” albo „dosięgnie”. - Urwane zdanie należałoby uzupełnić: „otrzyma takie a takie wynagrodzenie”, cały ten tekst jest jednak niepewny. „Kanałem” - o ile takie znaczenie ma wyraz cinnôr - byłby tunel w rodzaju komina przekopany w starożytnym wzgórzu Jerozolimy, by nim schodzić do źródła Gichon bez opuszczania miasta (1 Krl l,33n). Ludzie zręczni i wyćwiczeni mogli się nim wspiąć i znaleźć się niespodziewanie w mieście. W 1 Krn 11,6 tekst prostszy: „Ktokolwiek uderzy pierwszy na Jebusytów, będzie dowódcą i księciem. Pierwszym, który się wspiął, był Joab”.

— Dalszy ciąg zdania w BJ: „co do kulawych i ślepych, Dawid nienawidził ich w swej duszy”. Tej frazy, nie mającej związku z kontekstem, brak w 1 Krn.

5,8. Szyb prowadzący do źródła wody/przejście podziemne. Od ponad stu lat uczeni sądzą, że Dawid dostał się do miasta przez szyb Warrena - wykuty w skale tunel, który umożliwiał mieszkańcom dostęp do źródła Gichon. Ostatnie badania archeologiczne prowadzone w systemie tuneli przez Reicha i Shukrona dowiodły jednak, że szyb Warrena nigdy nie był wykorzystywany jako tunel prowadzący do źródła i nie był połączony z systemem podziemnych tuneli istniejących w czasach Dawida. Poniżej omówiono różne wątki zawarte w tej hipotezie.

Źródło Gichon znajduje się w dolinie Cedronu przebiegającej na południowy wschód od miasta. Przez trzy, cztery godziny dziennie - przez ok. 40 min. na godzinę - bije z niego woda. Źródło może dostarczyć dziennie do 13 550 m³ wody (ilość wystarczającą do wypełnienia sadzawki o powierzchni 22,5 m² i 2,4 m głębokości).

5,8. Strategiczne znaczenie systemów zaopatrzenia w wodę. W czasie oblężenia rzeczą niezbędną był dostęp mieszkańców miasta do stałego źródła wody. Mury miejskie opasywały jednak zwykle jedynie szczyt wzgórza, źródło znajdowało się zaś w dolinie. Z tego powodu pomysłowość starożytnych inżynierów kierowała się na budowanie tuneli i szybów wcinających się w podłoże skalne, by za ich pośrednictwem zapewnić miastu zaopatrzenie w wodę. Inne starożytne tunele wodne odnaleziono w Chasor, Megiddo, Gezer i Gibeonie (zob. komentarz do 2 Sm 2,13). Najstarszy system wykutych w kamieniu tuneli odnaleziony na Bliskim Wschodzie znajduje się w Mykenach.

5,8. System wodny Jerozolimy. W obrębie murów znajdowało się przejście, które wiodło w dół schodami i pochylniami. W pewnym momencie schody gwałtownie skręcają w prawo, łącząc się z poziomym tunelem, zakończonym stromymi schodami wiodącymi do naturalnej pieczary. Pieczarę od wejścia dzieli odległość ok. 40 m. Ostry skręt za pieczarą prowadził do ufortyfikowanej wieży - tam znajdowała się duża sadzawka, w której zbierała się woda ze źródła Gichon.

5,8. Przedostanie się Dawida do miasta. Jedyną drogą, którą z zewnątrz można się było dostać do systemu wodnego, był kanał, który odchodził od tunelu. Woda spływała nim ze źródła do sadzawki znajdującej się w wieży. Kanał przebiegał przez całe miasto. Nie był to wydrążony w skale tunel, lecz kanał okryty wielkimi skałami. W obecnym stadium badań nie sposób powiedzieć, w jaki sposób Joab dostał się do miasta.

9 Dawid zamieszkał w twierdzy, którą nazwał Miastem Dawidowym. Zbudował potem mur dokoła: od Millo do wnętrza.

5,9 Miastem Dawidowym. Wybranie przez Dawida Jerozolimy na stolicę znajduje wyjaśnienie w jej położeniu między plemionami południowymi i północnymi. Nazwa miasta jest poświadczona już od 2000 r. przed Chr. Dawne miasto Jebusytów (Pwt 7,1+) zajmowało wzgórze Ofel, nazywane też górą Syjon, położone między dolinami Cedronu i Tyropeonu (zob. mapę); od północy górowało nad nim wzniesienie, gdzie Dawid postawi ołtarz (2 Sm 24,16n), a Salomon wzniesie świątynię (1 Krl 6). Pałace tego ostatniego znajdą się na południe od sanktuarium (1 Krl 7). Dopiero w czasach o wiele późniejszych miasto rozciągnie się na wielkie wzgórze zachodnie, a jego północny mur będzie musiał być dwukrotnie przesuwany (2 Krl 14,13+). Udoskonalono system wodociągowy (w. 8+), zwłaszcza za Ezechiasza (2 Krl 20,20+). Nabuchodonozor zniszczył miasto w 587 (2 Krl 25), świątynia jednak została odbudowana w 515 (Ezd 6,15), a mury - w 445 r. (Ne 2-6). Antioch Epifanes kazał wznieść naprzeciw świątyni tzw. akrę (1 Mch 1,33+), a Hasmoneusze przekształcili tę twierdzę w pałac, w którego miejsce Herod zbuduje później oficjalną rezydencję położoną bardziej na zachód. On przekształcił też dawną twierdzę świątyni (Ne 7,2) w przestronną cytadelę Antonię i odbudował świątynię (J 2,20). Wreszcie miasto zostanie zniszczone w 70 r. po Chr. przez Tytusa (por. Łk 21,20). - Pojawiająca się po raz pierwszy w Biblii razem ze swoim królem-kapłanem Melchizedekiem (Rdz 14,18+; Ps 76,3), ustanowiona przez Dawida polityczną i religijną stolicą Izraela Jerozolima (albo Syjon) urośnie do rangi symbolu personifikującego lud wybrany (Ez 23; Iz 62). Jest ona mieszkaniem Jahwe (Ps 76,3+) i Jego Pomazańca (Ps 2 i 110), miejscem przyszłego spotkania narodów (Iz 2,1-5; 60). Wizją Nowej Jerozolimy (Iz 54,11+) kończy się Biblia (Ap 21n).

— mur. Wyraz ten w tekście hebr. dostał się przypadkowo do w. 11, gdzie znajduje się po słowie: „murarze” (dosł.: „obrabiacze kamienia”). - Na temat „Millo” zob. 1 Krl 9,15. Ten wewnętrzny mur ciągnął się zapewne wzdłuż doliny Tyropeonu.

5,9. Wspierające tarasy (Millo)/mur. Większość uczonych zgadza się, że owa ważna budowla obronna jest tym, co archeolodzy nazywają „schodkową budowlą kamienną" (zob. komentarz do 2 Sm 5,6). Wykonana była ze skał i ziemi. Dzięki niej obszar miasta poszerzył się.

10 Dawid stawał się coraz potężniejszy, bo Pan, Bóg Zastępów, był z nim. Rdz 39,2; 1Sm 1,3+ 1Krn 14,1n; 1Krl 5,15

5,9-10.Stolica jako prywatna własność króla. Nazwa „Miasto Dawidowe" może nawiązywać do starożytnej praktyki, zgodnie z którą stolica była nie tylko królewską rezydencją, lecz również prywatną posiadłością panującego władcy i jego następców. Asyryjscy królowie, od Tukulti-Ninurty z XIII w. do Sargona II z VII w. przed Chr., nadawali stolicom nazwy pochodzące od własnego imienia. Sargon kupił Dur-Szarrukin i zbudował tam swoją stolicę (Chorszabad); podobnie Omri, który nabył miejsce na swoją nową stolicę, Samarię (1 Krl 16,24). Takie miasta królewskie były często siedzibą administracji (w jej skład wchodzili zwykle krewni władcy) i cieszyły się znacznymi przywilejami, m.in. zwolnieniem od podatków, pracy pańszczyźnianej, obowiązku służby wojskowej i kary więzienia. Ich mieszkańcy korzystali też z najpiękniejszych i najbardziej okazałych budowli w państwie. Takimi przywilejami (kiclinnutu) cieszyły się np. babilońskie miasta Nippur, Sippar i Borsippa. Wynikało to raczej z ich roli jako ośrodków kultu religijnego niż politycznych stolic imperium. Podobny status miały Niniwa i Babilon.

11 Hiram, król Tyru, wysłał posłów do Dawida z drewnem cedrowym, cieślami i murarzami, aby zbudowali Dawidowi pałac.

5,11. Tyr. Tyr był jednym z głównych fenickich portów morskich starożytnego świata. Znajdował się na małej wyspie na Morzu Śródziemnym, położonej tuż obok lądu. Tyr leżał 160 km na północ od Jerozolimy. Miasto oraz jego położona na lądzie twierdza są dobrze poświadczone w źródłach starożytnych, począwszy od dokumentów z Ebla. Wzmianki o nim pojawiają się w egipskich tekstach złorzeczących, listach z Amarna, eposie Keret (Ugarit) i Opowieści Wenamona (Egipt). Można je również znaleźć w źródłach greckich i rzymskich. Oprócz doniosłej roli w handlu morskim, Tyr był ośrodkiem przemysłu tekstylnego i farbiarskiego (zob. komentarz do Lb 4,6). Eksport cedrów stanowił jeden z filarów gospodarki tego miasta.

5,11. Hiram. Przyjmuje się powszechnie, że Hiram I, król Tyru (w języku fenickim Ahiram; w języku asyryjskim Hirummu), panował w latach 969-936 przed Chr. Przypuszczenia te opierają się na wyliczeniach żydowskiego historyka Józefa Flawiusza (1 w. po Chr.). Podaje on, że jest w posiadaniu rozległych zapisków z historii Tyru i przekazuje dużo informacji na temat panowania Hirama. Podawane przez niego daty panowania Dawida i Hirama w niewielkim tylko stopniu (jeśli w ogóle) na siebie zachodzą, co rzuca cień na metody obliczeń stosowane przez Józefa Flawiusza. Ówczesne źródła z Bliskiego Wschodu nie wspominają o Hiramie, podają jednak wiele informacji na temat jego imiennika, Hirama II. Imię to jest również znane z sarkofagu Ahirama, króla pobliskiego Byblos, pochodzącego z tego samego okresu.

5,11. Drzewo cedrowe. Drzewa cedrowe rosną bardzo powoli i mogą dożyć nawet trzystu lat, osiągając wysokość 35 m. Piękne słoje, słodki zapach i wytrzymałość sprawiły, że drewno cedru wybierano często do budowy świątyń i pałaców starożytnego świata. Duża ilość żywicy hamowała rozwój grzybów. Lasy Libanu, rosnące na zachodnich zboczach Gór Libanu (1500 m n.p.m.), były jednym z nielicznych miejsc, w których drzewo to występowało. Mezopotamia i Egipt sprowadzały cedry, począwszy od IV tysiąclecia przed Chr. Około 1000 przed Chr. niewiele już pozostało z legendarnych lasów Libanu, co sprawiło, że drzewo cedrowe zyskało jeszcze bardziej na wartości.

5,11. Pałac Dawida. Chociaż archeologom nie udało się odnaleźć żadnych śladów pałacu Dawida, pomoc ze strony króla Tyru, Hirama, wskazuje, że budowla ta była utrzymana w stylu typowym dla architektury fenickiej. Budowle fenickie pochodzące z tego okresu odnaleziono podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w Syrii. Opisywano je za pomocą akadyjskiego określenia bit-hilani, które oznacza charakterystyczną wyeksponowaną werandę z kolumnami. Pałac w stylu bit-hilani, odkryty w izraelskim Megiddo, uznano za jedną z rezydencji Salomona. Jest to przypuszczalnie najbliższy pod względem czasowym przykład, dostarczający informacji na temat wyglądu pałacu Dawida w Jerozolimie. Pałac w Megiddo miał powierzchnię ok. 21 000 m2. Wewnątrz znajdowało się kilka dużych pomieszczeń, sala audiencyjna i środkowy dziedziniec; na pierwszym piętrze było około dwunastu mniejszych komnat mieszkalnych i służących potrzebom administracji. Budowla miała przynajmniej dwie kondygnacje, w skład kompleksu wchodziła też wieża strażnicza.

12 Wtedy Dawid uznał, że Pan potwierdził jego królowanie nad Izraelem i że jego władzę królewską wywyższył ze względu na lud swój – Izraela.

Rodzina Dawida 1Krn 14,3-7; 2Sm 3,2-5

13 Po przybyciu z Hebronu Dawid wziął sobie jeszcze nałożnice i żony z Jerozolimy. Urodzili się Dawidowi jeszcze synowie i córki.

5,13. Królewskie małżeństwa jako rodzaj strategii politycznej. Na Bliskim Wschodzie zawieranie małżeństw było często stosowanym zabiegiem dyplomatycznym. Miasta, miasta-państwa, plemiona lub narody, które pragnęły związać się sojuszem, przypieczętowywały traktat międzynarodowy małżeństwem córki swojego najważniejszego rodu z synem króla państwa zwierzchniego. Posunięcie takie było odbierane jako dowód lojalności ze strony wasala, który stawał się wówczas osobiście zainteresowany obroną interesów dynastii zwierzchnika. Na przykład Zimri-Lim, król Mari (XVIII w. przed Chr.), z powodzeniem umieścił swoje córki w haremach królów państw sąsiednich, zwiększając w ten sposób potęgę i stabilność królestwa. Podobnie postąpił faraon Totmes IV (1425-1412 przed Chr.), który poślubił córkę króla Mitanni, by dowieść przyjaznych zamiarów i położyć kres wojnom, które prowadził z tym państwem. W przypadku Dawida małżeństwa zawarte przed wstąpieniem na tron Izraela wzmocniły jego pozycję polityczną i ekonomiczną (zob. komentarz do 1 Sm 25,39-44). Małżeństwa opisane w tym wersecie zapewniły mu wsparcie wpływowych rodów Jerozolimy.

14 Oto imiona tych, którzy urodzili się w Jerozolimie: Szammua, Szobab, Natan, Salomon, 1Krn 3,5-8

15 Jibchar, Eliszua, Nefeg, Jafija, 16 Eliszama, Eliada i Elifelet.

Klęska Filistynów 1Krn 14,8-16

17 Filistyni, usłyszawszy, że Dawid został namaszczony na króla nad Izraelem, wyruszyli wszyscy, aby pochwycić Dawida. Gdy się Dawid o tym dowiedział, schronił się do twierdzy.

5,17-25 Dawid, król Judejczyków w Hebronie, pozostawał nominalnie wasalem Filistynów (1 Sm 27,5-6). Teraz niepokoi ich jego rosnąca władza.

5,17 schronił się do twierdzy. BJ: „udał się do miejsca schronienia”. Być może znajdującego się w Adullam (1 Sm 22,1-5); Jerozolima nie jest jeszcze zdobyta (por. przyp. 5,6).

5,17 Twierdza. Twierdza, o której tutaj mowa, nie jest tą samą, o której czytamy w 1 Sm 22,4 i 24,22; przypuszczalnie była to cytadela Jebusytów, która znajdowała się w Jerozolimie. Archeolodzy odnaleźli jej fundamenty oraz kilka fragmentów muru w północnej części miasta, na obszarze leżącym na południe od dzisiejszych murów Starego Miasta.

18 Filistyni, przybywszy, rozłożyli się w dolinie Refaim.

5,18 w dolinie Refaim. Głęboka dolina na południowy zachód od Jerozolimy (Joz 15,8; 18,16; por. Pwt 1,28+).

5,18. Dolina Refaim. W pobliżu Bet-Szemesz dolina Sorek wychodzi poza obszar Szefeli na wschód, przekształcając się w kilka przejść wiodących do wzgórz okalających Jerozolimę. Dolina Sorek w pewnym momencie skręca na północny wschód, w stronę Gibeonu, zaś dolina Refaim, na południowy wschód, w stronę Betlejem, a następnie na północny wschód do Jerozolimy. W miejscu tym Filistyni mogli z łatwością odciąć Dawida od posiłków nadchodzących z Judy.

19 Wtedy Dawid radził się Pana: Czy mam pójść na Filistynów i czy wydasz ich w moje ręce? A Pan odrzekł Dawidowi: Idź! Z pewnością wydam Filistynów w twoje ręce. 1Sm 2,28+

5,19 Radzenie się wyroczni. Począwszy od 1 Sm 23, Dawid, pod kierownictwem kapłana Abiatara, zasięga wyroczni Pana za pomocą efodu. Możliwe, że było tak i teraz. Podczas zasięgania wyroczni zadawano bóstwu pytanie typu „tak-nie" i posługiwano się jakimś mechanizmem dającym dwa wyniki, by ustalić Boską odpowiedź. W Księdze Wyjścia używano do tego celu urim i tummim (przedmioty te były przechowywane w torbie efodu).

20 Dawid wyruszył do Baal-Perasim i tam ich pokonał. Wtedy rzekł Dawid: Jak rwąca woda Pan rozbił wrogów mych przede mną. Dlatego nazwano to miejsce Baal-Perasim. 1Sm 4,11

5,20 Hebr. perec znaczy: „wyrwa” (por. Rdz 38,29), skąd w BJ: „Jahwe otworzył mi wyrwę wśród moich wrogów, jak wyrwę uczynioną przez wody”.

5,20. Baal-Perasim. Uczeni sądzą, że człon nazwy „Baal" (tytuł bóstwa) wskazuje, że było to miejsce święte; być może jego nazwa pochodziła od imienia Peresa, syna Judy i założyciela linii Dawida. Niektórzy uważają, że oznacza ona wzgórze między Giloh i Beit Dżala, oddalone o ok. 3,5 km na północny zachód od Betlejem.

21 [Filistyni] pozostawili tam nawet swoje bożki, a Dawid i jego ludzie zabrali je.

5,21. Pozostawione bożki. Niemal w każdej armii Bliskiego Wschodu znajdowali się kapłani i wróżbiarze (czytamy o tym np. w tekstach z Mari), prorocy (2 Krl 3) oraz przenośne święte przedmioty (zob. asyryjskie roczniki Salmanassara III [858-824 przed Chr.]). Dzięki temu można się było radzić bogów na polu bitwy lub w ich imieniu prowadzić wojska do zwycięstwa. Jako boski wojownik bóstwo stacza bitwy i pokonuje swoich nieprzyjaciół. W większości sytuacji zanoszono modlitwy i odczytywano znaki, by upewnić się o obecności bóstwa. Bożki porzucono by jedynie w najbardziej krytycznej sytuacji. Znane są przypadki ze starożytnego świata, kiedy to posągi bóstw były zabierane z pola bitwy jako trofea wojenne. Przykłady znaleźć można w komentarzu do 1 Sm 5,2.

22 I znowu wyruszyli Filistyni i rozłożyli się w dolinie Refaim. 

23 Dawid radził się Pana, a On mu odpowiedział: Nie dokonuj natarcia czołowego, lecz obejdź ich z tyłu i dokonasz natarcia od strony drzew balsamowych. Ps 84,7

24 Kiedy zaś posłyszysz odgłosy kroków wśród wierzchołków drzew balsamowych, wtedy się pośpiesz; wówczas bowiem Pan wyjdzie przed tobą, by rozbić wojsko Filistynów. 2Krl 7,6; Rdz 3,8

5,24 odgłosy kroków. Chodzi o kroki zbliżającego się Jahwe.

5,24. Odgłosy kroków wśród wierzchołków drzew balsamowych. Jeśli rzeczywiście chodzi o drzewa balsamowe, mogą to być krzewy mastykowca [terebintu], rośliny powszechnie rosnącej na wzgórzach. Chociaż przekład tekstu hebrajskiego wzbudza wiele wątpliwości, nie udało się przedstawić bardziej wiarygodnej wersji. Uczeni są jednak zgodni, że w języku hebrajskim chodzi o jakiś rodzaj drzewa. Sugerowano, że Dawid mógł wykorzystać drzewa do zasięgnięcia wyroczni, wyczytując z ich obserwacji odpowiedź Jahwe. Trudno jednak potwierdzić, że była to typowa procedura radzenia się wyroczni.

5,24. Bóg kroczący na czele. W motywie boskiego wojownika bóstwo kroczy na czele wojsk, gromiąc nieprzyjaciela. Motyw ten występuje powszechnie na Bliskim Wschodzie. W tekstach Chetytów Hattusilis III powiada, że bogini Isztar kroczyła przed jego wojskami. W Egipcie bóg Araon-Re miał poprzedzać armię Totmesa III. Bóstwo siało przerażenie i wywoływało zamieszanie w szeregach wrogów; czasami zsyłało gromy (zob. komentarz do 1 Sm 7,10) lub trzęsienia ziemi (zob. komentarz do 1 Sm 14,15).

25 Dawid postąpił tak, jak mu polecił Pan, i pokonał Filistynów od Gibeonu aż do Gezer.

5,25 od Gibeonu. Według grec. i 1 Krn. Tekst hebr.: „od Geba”.

- Gezer leży na granicy ziemi filistyńskiej: nieprzyjaciel został odrzucony aż do własnych terytoriów.

5,25. Od Gibeonu aż do Gezer. Dolina Refaim (w której Filistyni rozłożyli się obozem w wersecie 22) leży na południowy zachód od Jerozolimy. Korytarz Gibeon-Gezer ciągnie się za doliną Ajjalon, która znajduje się na północny zachód od Jerozolimy. Z wersetu 23 wynika, że Dawid rozlokował swoje wojska na zachód od sił Filistynów, blokując im drogę odwrotu. Skierowałoby to Filistynów w stronę Jerozolimy (oddalonej o 3,6 km), którą musieliby ominąć, przemieszczając się na zachód. Tuż za miastem, po jego północnej stronie, musieliby skręcić gwałtownie na północny zachód, by dotrzeć do znajdującego się w odległości 9,5 km od tego miejsca Gibeonu. W rejonie tym mogły się znajdować dodatkowe garnizony filistyńskie; Filistyni mogli też zwyczajnie zmierzać do następnego korytarza wiodącego ku równinom. Ponieważ tekst nie wspomina o Gezer, Filistyni musieli podążać do miejsca położonego na północny zachód od Gibeonu, do przejścia w Bet-Choron (znajdującego się w odległości ok. 5 km; zob. komentarz do Joz 10,10), i w dół, ku dolinie Ajjalon (8 km). Miejsce to jest oddalone o kolejnych 11,5 km od Gezer, co oznacza, że Dawid całkowicie usunął Filistynów z krainy górzystej.

2 Sm 6

Arka Boża w Jerozolimie 1Krn 13; Ps 132,6-10; Ps 132,13n

1 Znów Dawid zgromadził wszystkich doborowych wojowników Izraela w liczbie trzydziestu tysięcy.

6,1-23 Opowieść ta jest kontynuacją dziejów arki od momentu, kiedy zostały przerwane w 1 Sm 7,1, wyszła ona jednak spod innej ręki. - Jerozolima, przyjmując arkę, miejsce obecności Jahwe (Wj 25,8+; Pwt 4,7+), staje się w ten sposób nie tylko polityczną, ale także religijną stolicą Izraela, miastem świętym.

6,1. Trzydzieści tysięcy doborowych wojowników. Stała armia Dawida wynosiła teraz 30 oddziałów (zob. komentarz do Joz 8,3). Na znaczenie Arki Przymierza oraz jej militarną wagę wskazuje wielkość eskorty. Parady stanowiące pokaz potęgi wojskowej były często organizowane w starożytności i zachowały swoją popularność do dziś. Armia asyryjska w podobny sposób towarzyszyła posągowi Marduka, kiedy ponownie sprowadzano go do Babilonu z Aszszur w VII w. przed Chr.

2 Dawid i wszyscy ludzie towarzyszący mu, powstawszy, udali się w kierunku judzkiej Baali, aby sprowadzić stamtąd Arkę Boga, który nosi imię: Pan Zastępów spoczywający na cherubach. Joz 15,9; Joz 15,60 1Sm 4,3n; Wj 25,10+

6,2 Baali. Por. 1 Krn. Tekst hebr.: „niektórzy obywatele” (mibbaale). - Baala to starożytna nazwa Kiriat-Jearim (Joz 15,9; por. Joz 15,60; 18,14).

6,2 Baala. W 1 Krn 13,6 czytamy, że Baala to inna nazwa Kiriat-Jearim. Arka Przymierza znajdowała się w Kiriat-Jearim od czasu powrotu z Filistei. Miasto to powszechnie utożsamia się z Tell el-Azar (chociaż jest to jedynie hipoteza robocza), oddalonym o 14,5 km na północny zachód od Jerozolimy.

6,2. Spoczywający na cherubach. Arka Przymierza była drewnianą skrzynią, o wymiarach 2,5 łokcia długości, 1,5 łokcia szerokości i 1,5 łokcia wysokości [1 łokieć = 52,5 cm]. W środku i na zewnątrz obita była szczerym złotem, po bokach znajdowały się zaś cztery pierścienie (pozłacane), przez które przekładano dwa inkrustowane złotem drążki, używane do jej przenoszenia i zapobiegające jej przypadkowemu dotknięciu (mógł to uczynić jedynie najwyższy kapłan). Złota pokrywa, ozdobiona dwiema postaciami skrzydlatych cherubów, zamykała Arkę Przymierza. Służyła ona do przechowywania kamiennych tablic z przykazaniami i była „podnóżkiem" tronu Bożego, stanowiąc ziemskie ogniwo łączące Boga z Izraelitami. Podczas świąt egipskich posągi bóstw były często noszone w procesjach na przenośnych barkach. Na malowidłach ukazano je jako skrzynie wielkości Arki Przymierza niesione na drążkach i udekorowane oraz otoczone przez postacie pełniące rolę strażników. Opisy biblijne oraz odkrycia archeologiczne (m.in. misterne rzeźby z kości słoniowej odnalezione w Nimrud w Mezopotamii, Arslan Tasz w Syrii i Samarii w Izraelu) wskazują, że cheruby były postaciami o złożonej budowie (o cechach kilku różnych stworzeń, podobnie jak egipski Sfinks) -często miały tułów zwierzęcia o czterech nogach oraz skrzydła. Motyw cherubów pojawia się regularnie w sztuce starożytnej - ich postacie często otaczają trony królów i bóstw. Połączenie motywu cherubów jako strażników tronu, skrzyni jako podnóżka i fragmentów ze Starego Testamentu, o Jahwe zasiadającym na tronie na cherubach, potwierdza pogląd, że Arka Przymierza była symbolem niewidzialnego tronu Jahwe. Puste trony często pojawiały się w świecie starożytnym. Pozostawały do dyspozycji bóstwa czy króla, gdy pojawiał się w danym rejonie.

3 Umieszczono Arkę Bożą na nowym wozie i wywieziono ją z domu Abinadaba położonego na wzgórzu. Uzza i Achio, synowie Abinadaba, prowadzili wóz 1Sm 6,7

6,3. Na nowym wozie. Użycie nowego wozu miało gwarantować brak nieczystości rytualnej, która mogła wynikać z jego wcześniejszego używania (na przykład, gdyby wozu używano wcześniej do przewożenia gnoju lub martwych zwierząt). Jednak wskazówki dotyczące przenoszenia Arki Przymierza wspominają o posługiwaniu się w tym celu drążkami, nie zaś wozem. Wóz został po raz pierwszy zastosowany przez Filistynów (1 Sm 6,7).

4 z Arką Bożą. Achio wyprzedzał arkę.

6,4 BJ: „Uzza szedł obok Arki Boga, a Achio wyprzedzał arkę”. „Uzza szedł”, na zasadzie domysłu. W tekście hebr. na początku niniejszego wiersza dittografia początku w. 3: „i wywieziono ją z położonego na wzgórzu domu Abinadaba”.

5 Tak Dawid, jak i cały dom Izraela tańczyli przed Panem z całym zapałem przy dźwiękach pieśni i gry na cytrach, harfach, bębnach, grzechotkach i cymbałach. Ps 150,3; Ps 150,5; Ps 68,25n

6,5 BJ: „tańczyli przed Jahwe z całej siły, śpiewając przy dźwięku cytr, harf”, za grec. i 1 Krn. Tekst hebr. skażony i dlatego pozbawiony tu sensu.

6,5. Muzyka towarzysząca kultowi. Wszystkie instrumenty, o których mowa w tekście, są poświadczone w tekstach pochodzących z Bliskiego Wschodu oraz malowidłach i reliefach, począwszy od III tysiąclecia przed Chr. Uczeni nadal nie są zgodni co do tego, które hebrajskie słowo powinno być tłumaczone jako „harfa", a które jako „cytra". Hebrajskie słowo tłumaczone jako „lira" oznacza instrument o dziesięciu strunach, „harfa" miała mniejszą liczbę strun. Obydwa instrumenty trzymano w rękach; obydwa miały ramę i pudło wykonane z drewna. Z analizy reliefów odnalezionych przez archeologów wynika, że bębny były tamburynami - małymi bębenkami (ze skóry rozpiętej na obręczy) z maleńkimi dzwoneczkami i wydawały dźwięki przypominające dźwięk współczesnego tamburynu. Największe trudności nastręcza czwarty instrument [BT: „grzechotka"], bowiem oznaczające go hebrajskie słowo pojawia się tylko w tym miejscu. Najczęściej przyjmuje się, że chodzi o jakąś grzechotkę. Ostatni instrument, cymbały, był wykonany z brązu i wykorzystywany jako instrument perkusyjny. Pozostaje jedynie pytanie dotyczące jego wielkości.

6 Gdy przybyli na klepisko Nakona, Uzza wyciągnął rękę w stronę Arki Bożej i podtrzymał ją, gdyż woły szarpnęły.

6,6 rękę w stronę. Według 1 Krn. W tekście hebr. pominięte.

6,6. Klepisko Nakona. Położenie klepiska Nakona nie jest znane. Z tekstu wynika, że znajdowało się ono w pobliżu domu Obed-Edoma, który stał niedaleko Jerozolimy (trudno jednak podać dokładną jego lokalizację).

7 I zapłonął gniew Pana przeciwko Uzzie, i poraził go tam Bóg za ten postępek, tak że umarł przy Arce Bożej.

6,7 za ten postępek. Sens wyrażenia hebr. bardzo niepewny. 1 Krn: „ponieważ wyciągnął rękę, aby podtrzymać arkę”. - Arka była straszna dla nieprzyjaciół (1 Sm 5) albo dla tych, którzy odnosili się do niej z lekceważeniem (1 Sm 6,19). Tutaj jest coś więcej: świętość arki, będącej tronem Jahwe, czyni ją nietykalną. Ta prymitywna koncepcja sakralności (por. Kpł 17,1+) zdradza głębokie wyczucie przejmującego grozą majestatu Boga (por. Wj 33,20+). Prawo kapłańskie kodyfikuje tę intuicję: nawet lewici pod groźbą śmierci nie mogą zbliżyć się do arki, zanim kapłani jej nie przykryją (Lb 4,5.15.20), ani nie dotykają jej, a tylko noszą używając do tego drążków (Wj 25,15).

6,7. Postępek Uzzy. Arka Przymierza była przedmiotem wymagającym okazywania szczególnej czci i ostrożności. Sama jej natura czyniła ją niebezpieczną (niczym prąd elektryczny). Hebrajskie słowo, które przetłumaczono jako „postępek", pojawia się tylko tutaj w Starym Testamencie, ma jednak ten sam rdzeń znaczeniowy, który w językach pokrewnych oznacza „pogardę" (akadyjski) lub „niedbalstwo" (aramejski).

8 A Dawid strapił się, dlatego że Pan dotknął takim ciosem Uzzę, i nazwał to miejsce Peres-Uzza. [Tak jest] po dzień dzisiejszy.

6,8 Peres-Uzza. Znaczy: „Wyrwa Uzzy” (por. 5,20). Wyjaśnienie ludowe: „Jahwe uczynił wyrwę w Uzzie”. BJ: „Jahwe rzucił się na Uzzę”.

9 I Dawid uląkł się Pana w owym dniu, mówiąc: Jakże przyjdzie do mnie Arka Pańska? 10 Nie chciał więc Dawid kierować Arki Pańskiej do siebie, do Miasta Dawidowego. Sprowadził więc ją do domu Obed-Edoma z Gat.

6,10. Dom Obed-Edoma. Imię Obed-Edom znaczy „sługa Edomu" (być może Edom to imię bóstwa; por. Obadiasz = Obed-Jah[weh]). Dodano, że pochodził on z Gat. Grupa żołnierzy (najemników?) z Gat tworzyła straż przyboczną Dawida (zob. 2 Sm 15,18); możliwe, że Obed-Edom był jednym z nich. Sądzi się, że jego dom znajdował się w pobliżu Jerozolimy, brak jednak dowodów, które by to potwierdzały,

11 I Arka Pańska pozostawała w domu Obed-Edoma z Gat przez trzy miesiące. A Pan pobłogosławił Obed-Edomowi i całej jego rodzinie. 

12 Doniesiono królowi Dawidowi: Pan obdarzył błogosławieństwem rodzinę Obed-Edoma i całe jego mienie z powodu Arki Bożej. Poszedł więc Dawid i sprowadził z wielką radością Arkę Bożą z domu Obed-Edoma do Miasta Dawidowego. 1Krn 15

13 Ilekroć niosący Arkę Pańską postąpili sześć kroków, składał w ofierze wołu i tuczne cielę.

6,13. Składanie ofiar co sześć kroków. Kiedy asyryjski król Asurbanipal sprowadzał posąg Marduka do Babilonu (VII w. przed Chr.), co 3,2 km składano w ofierze tucznego cielca (z Aszszur do Babilonu było ok. 400 km). Dawid miał złożyć podobną liczbę ofiar jak Asurbanipal na odcinku równym 800 m. Z tekstu nie wynika, czego używano jako ołtarza, nie wiadomo też jak długo trwała procesja. Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „wół" jest nazwą ogólną, która może być używana w odniesieniu do samców i samic. O tucznych cielcach nie wspomina się w przepisach ofiarnych zawartych w Pięcioksięgu. Zwierzę karmiono w specjalny sposób i otaczano opieką, by jego mięso było delikatne. Z tekstu nie wynika, jaki rodzaj ofiary składano.

14 Dawid wtedy tańczył z całym zapałem w obecności Pana, a ubrany był w lniany efod. 1Krl 18,26 1Sm 2,18+

6,14 Dawid, który właśnie złożył ofiarę i który wnet będzie błogosławił (w. 18), nosi strój kapłański.

6,14. Lniany efod. Chociaż efod był elementem stroju kapłańskiego, nie musi to oznaczać, że Dawida ukazano tutaj jako pełniącego rolę kapłana. Mógł on zanosić prośby do Pana i „składał" ofiary, jednak nie jak to czynił kapłan, lecz czciciel (zob. niżej komentarz do w. 17).

6.14. Rola tańca w świecie starożytnym. Wiele wzmianek na temat tańca pojawia się w kontekście kultowym, chociaż w źródłach mezopotamskich i egipskich często opisuje się tancerzy, którzy dostarczają ludziom rozrywki. Taniec związany z uroczystościami przypominał przypuszczalnie dzisiejsze tańce ludowe, składające się ze skoordynowanych układów choreograficznych, wykonywanych przez różne grupy tancerzy. Inny rodzaj tańca bardziej przypominał balet - na scenie odgrywano jakieś przedstawienie dramatyczne. Pojedynczy tancerze zwykle wykonywali obroty, przysiady, skoki lub popisy akrobatyczne przypominające dzisiejszy pokaz gimnastyczny. Niekiedy tancerze występowali w skąpych strojach lub nago. W kontekstach kultowych w tańcu uczestniczyli czasami dostojnicy (np. kapłani i urzędnicy), nie tylko zawodowi tancerze. W jednym z rytuałów Chetytów w tańcu musiała brać udział sama królowa. Nie znamy przykładów, by taniec wykonywany był przez królów.

15 Dawid wraz z całym domem izraelskim prowadził Arkę Pańską wśród radosnych okrzyków i grania na rogach.

6.15. Trąby/rogi. Trąby, o których tutaj mowa, to rogi baranie (sofary). Przy pomocy sofaru można było wydawać różne dźwięki, nie można było jednak zagrać melodii, instrumentu tego używano przede wszystkim do dawania sygnałów związanych z kultem lub wojną. Róg barani zmiękczano w ciepłej wodzie, a następnie zginano i spłaszczano, by nadać mu charakterystyczny kształt.

16 Kiedy Arka Pańska przybyła do Miasta Dawidowego, Mikal, córka Saula, wyglądała przez okno i ujrzała króla Dawida, jak podskakiwał i tańczył przed Panem: wtedy wzgardziła nim w sercu. 1Krn 16,1-3

17 Przyniesioną więc Arkę Pańską ustawiono na przeznaczonym na to miejscu w środku namiotu, który rozpiął dla niej Dawid, po czym Dawid złożył przed Panem całopalenia i ofiary biesiadne. Kpł 1,1+ Kpł 3,1+

6,17. Rozpięcie namiotu dla Arki Przymierza. Z tekstu nie wynika, że namiot ten był Namiotem Spotkania lub przybytkiem - dwa terminy techniczne używane na oznaczenie sanktuarium, którego wzniesienie Bóg nakazał Izraelitom na Synaju. Również w religijnych tekstach kananejskich jest mowa o namiotach przeznaczonych na mieszkania bogów. Archeolodzy odnaleźli w Timnah datowane na XII w. przed Chr. szczątki namiotu Madianitów, który pełnił rolę przybytku. On również wykonany był z zasłon zawieszonych na słupach. Przenośne budowle egipskie o podobnej konstrukcji - do użytku sakralnego i świeckiego - datowane są na połowę III tysiąclecia przed Chr.

6,17. Całopalenia i ofiary biesiadne. Ofiary całopalne były w całości spalane na ołtarzu i zwykle miały związek z zanoszonymi do Boga prośbami (zob. komentarz do Kpł 1,3-4). Ofiary biesiadne stwarzały okazję do spożycia wspólnego posiłku i stanowiły zwykle formę ratyfikacji zawartego traktatu lub przymierza. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 1 Sm 10,8 i Kpł 3,1-5. Ofiary biesiadne pojawiają się w kontekście uroczystości koronacyjnych (1 Sm 11) oraz uroczystości poświęcenia świątyni (1 Krl 8). Być może ponowne wprowadzenie Arki Przymierza połączono z uroczystościami koronacyjnymi Dawida; zob. następny komentarz.

6,17. Uroczystości koronacyjne. Podczas asyryjskich uroczystości koronacyjnych z okresu panowania Tukulti-Ninurty I (XII w. przed Chr.) król zdejmował królewskie szaty i pokornie modlił się przed obliczem bóstwa. Następnie dokonywano jego koronacji i udzielano błogosławieństwa. Później przed tron ciągnął korowód dostojników, składających dary, wyrażające uległość i wierność. Podobne rysy można dostrzec w uroczystościach związanych z wstąpieniem na tron Dawida. Tym razem uroczyście świętuje się objęcie tronu przez Jahwe. Dawid zdejmuje swoje królewskie szaty i jako prosty czciciel prowadzi pochód do sali tronowej (namiotu). Później złożone zostają dary związane z zanoszonymi prośbami i wyrazami wierności. Z w. 21 można wywnioskować, że uroczystość dostarczyła również pretekstu do potwierdzenia wybrania Dawida na króla. W zapiskach asyryjskich zachowało się kilka relacji o założeniu nowego królewskiego miasta (Asurnasirpal, Sargon, Sennacheryb, Assarhaddon). Podczas tych obchodów posąg boga wprowadzano do miasta pośród ofiar i uczt (z muzyką); rozdawano też ludowi jadło i napitek.

18 Kiedy Dawid skończył składanie całopaleń i ofiar biesiadnych, pobłogosławił lud w imieniu Pana Zastępów.

6,18. Pobłogosławienie ludu. Starożytni wierzyli, że błogosławieństwa (i przekleństwa) kryją w sobie moc gwarantującą ich spełnienie. Kapłani udzielali zazwyczaj błogosławieństwa ludziom, opuszczającym sanktuarium po wzięciu udziału w określonym rytuale. Na Bliskim Wschodzie, np. w pozdrowieniach ugaryckich i akadyjskich, często wzywa się bogów, by obdarzyli kogoś opieką i pomyślnością. Hebrajski zwrot „Niech cię Pan błogosławi i strzeże" wypisano na dużym kamiennym dzbanie z IX w. przed Chr. odnalezionym w Kuntillet Adżrud na północy Synaju.

19 Dokonał potem podziału między cały naród, między cały tłum Izraela, między mężczyzn i kobiety: dla każdego po jednym bochenku chleba, po kawałku mięsa i po placku z rodzynkami. Potem wszyscy ludzie udali się do swych domów.

6,19 po kawałku mięsa. Por. Wulgatę. Sens hebr. ’eszpar niepewny. BJ: „garść daktyli”.

6,19. Dary dla ludu. Bochenek chleba, o którym tutaj mowa, był preclem, w którym podczas pieczenia powstały maleńkie otwory. „Placek z daktyli" [BT: „placek z rodzynkami"] to tłumaczenie tradycyjne - hebrajskie słowo pojawia się tylko w tej relacji i jego znaczenie jest niepewne. Specjał, którego nazwę przetłumaczono jako „placek z rodzynkami", mógł być przyrządzany z różnych suszonych owoców. W tekście z Oz 3,1 do przygotowania tej smaczniej potrawy użyto rodzynków; w obecnym kontekście nie ma jednak na ten temat żadnej informacji. Mógł to być blok lub kula ze sprasowanych suszonych owoców.

20 Wrócił Dawid, aby wnieść błogosławieństwo do swego domu. Wyszła ku niemu Mikal, córka Saula, i powiedziała: O, jak to wsławił się dzisiaj król izraelski, który się obnażył na oczach niewolnic sług swoich, tak jak się pokazać może ktoś niepoważny.

6,20 który się obnażył. Chodzi o to, że Dawid miał na sobie tylko efod, który był krótką spódniczką okrywającą biodra (por. Wj 20,26; 28,42-43 i przyp. 28,6-14).

6,20. Narzekanie Mikal. W w. 16 czytamy, że Mikal ujrzała, co robi Dawid (zob. komentarz do 2 Sm 6,14-21), i wzgardziła nim. Dopiero z tego wersetu dowiadujemy się, co dokładnie ją uraziło. Jej skarga nie ma związku z niegodnym zachowaniem, lecz strojem Dawida. Podaliśmy już dwa powody, dla których Dawid zdjął królewską szatę, by przywdziać prosty lniany efod. Jeśli tańczył wśród innych osób idących w procesji (zob. wyżej 2 Sm 6,14), mógł wziąć szatę od jednego z tańczących, zwykle bardzo skąpą. Jeśli obchody te przypominały uroczystości koronacyjne (zob. 2 Sm 6,17), król tradycyjnie przyjmował postawę pokornego petenta. Ponieważ Mikal porównała go do „kogoś nieprzyzwoitego" [BT: „niepoważnego"], chodziło jej przypuszczalnie o rzecz pierwszą.

21 Dawid odpowiedział Mikal: Przed Panem, który wybrał mnie zamiast ojca twego i całej twej rodziny i ustanowił mnie wodzem ludu Pańskiego, Izraela, przed Panem będę tańczył.

6,21 BJ: „Dawid odpowiedział Mikal: «Przed Jahwe tańczę! Na życie Jahwe...»”, za grec. według recenzji Lucjana. W tekście hebr., na którym oparto się tutaj, zostało pominiętych kilka słów między pierwszym a drugim „Jahwe”.

6,14-21. Czynności wykonywane przez Dawida. Hebrajski czasownik przetłumaczony jako „tańczył" pojawia się tylko w wersetach 14 i 16. Sposób użycia tego słowa w języku ugaryckim sugeruje, że chodzi o jakąś czynność wykonywaną palcami, np. pstrykanie lub poruszanie falistymi ruchami. Czasownik przetłumaczony jako „podskakiwał" (w. 16) został użyty jedynie tutaj i różni się nieco formą od słowa z Rdz 49,24 (które służy opisaniu sprawności rąk). W tekście paralelnym, z 1 Krn 15,29, czasownik przetłumaczony jako „tańczyć" został użyty tylko dwukrotnie w innych fragmentach na oznaczenie czynności wykonywanej przez człowieka (raz jako paralela do śpiewu i radości, Hi 21,11; raz jako przeciwieństwo zawodzenia, Koh 3,4). Zwykle oznacza kołyszące lub wibrujące ruchy. Możliwe więc, że Dawid nie uczestniczył w tańcu, lecz poruszał rękami lub pstrykał i wykonywał faliste ruchy palcami.

22 I upokorzę się jeszcze bardziej niż tym razem. Choćbym miał się stać małym w moich oczach, to u niewolnic, o których mówisz, sławę bym jeszcze zyskał.

6,22 w moich oczach. Za hebr, Grec: „w twoich oczach”. - Cała opowieść ukazuje prostotę i głębię religijności Dawida.

23 Mikal, córka Saula, była bezdzietna aż do czasu swej śmierci. 2Sm 20,3

2 Sm 7

Dom Boży i pałac Dawida 1Krn 17,1-15

1 Gdy król zamieszkał w swoim domu, a Pan poskromił dokoła wszystkich jego wrogów, 1Krl 5,4; Pwt 12,10; Pwt 25,19

7,1-17 Proroctwo Natana zostało skonstruowane na przeciwstawieniu: to nie Dawid zbuduje dom (świątynię) dla Jahwe (w. 5), to Jahwe wzniesie dom (dynastię) Dawidowi (w. 11). Obietnica ta dotyczy zasadniczo trwałości linii Dawidowej na tronie Izraela (w. 12-16). Tak właśnie zrozumiał ją Dawid (w. 19, 25, 27, 29; por. 23,5) i autorzy Ps (80,30-38; 132,11-12). Jest to tekst przymierza Jahwe z Dawidem oraz z jego dynastią. Proroctwo to wykracza więc poza pierwszego następcę Dawida, Salomona, do którego odniesiono je w w. 13, w 1 Krn 17,11-14; 22,10; 28,6 i w 1 Krl 5,19; 8,16-19. Światłocienie proroctwa Natana zarysowują kontury jakiegoś uprzywilejowanego potomka, w którym Bóg znajdzie upodobanie. Mamy tu do czynienia z pierwszym ogniwem w łańcuchu proroctw dotyczących Mesjasza, syna Dawida (Iz 7,14+; Mi 4,14+; Ag 2,23+), a w Dz 2,30 ten tekst zostanie odniesiony do Chrystusa.

7,1.11. Odpoczynek/pokój. Tekst wskazuje, że Bóg dał Dawidowi odpocząć od jego wrogów; w całym Starym Testamencie Pan udziela odpoczynku swojemu ludowi. Ma to szczególne znaczenie, gdy Dawid wyraża pragnienie zbudowania świątyni, bowiem na Bliskim Wschodzie świątynia dostarczała miejsca odpoczynku bóstwu. Nazwy niektórych świątyń wskazują, że taka była ich główna funkcja. Odpoczynek bogów niósł często ze sobą odpoczynek i pokój dla ludzi na ich ziemi. W przeciwieństwie do tego Biblia mówi niewiele na temat odpoczynku Bożego, nigdy nie jest on też warunkiem odpoczynku ludzkiego (z wyjątkiem szabatu).

2 rzekł król do proroka Natana: Spójrz, ja mieszkam w pałacu cedrowym, a Arka Boża mieszka w namiocie. Ps 132,1-5

7,2. Mieszkanie w pałacu cedrowym a mieszkanie w namiocie. Zwycięscy królowie Bliskiego Wschodu okazywali często wdzięczność, wznosząc świątynie opiekuńczemu bóstwu. Pierwsze przykłady tej praktyki pochodzą już z połowy III tysiąclecia przed Chr. - była ona wówczas stosowana przez Sumerów, później zaś przez Asyryjczyków, Babilończyków, a nawet Persów. Świątynia (rozumiana jako dom bóstwa) gwarantowała królowi i jego ziemi opiekę bogów. Trwałe, okazałe mieszkanie (wykonane z cedrów) miało zapewnić Izraelitom obecność i przychylność Pana. W literaturze ugaryckiej bóg-ojciec, El, zamieszkiwał w przybytku będącym namiotem (podobnie jak wiele innych bóstw kananejskich). W przeciwieństwie do niego, Baal wzniósł sobie piękny pałac.

3 Natan powiedział do króla: Uczyń wszystko, co zamierzasz w sercu, gdyż Pan jest z tobą.

7,2-3. Prorok jako doradca. Przed czasami Samuela prorocy sprawowali władzę polityczną z racji urzędu prorockiego. Wraz z wprowadzeniem władzy królewskiej prorocy zaczęli odgrywać rolę doradczą. Zamiast prowadzić lud jako odbiorcy Bożego przesłania, dostarczali wskazówek królowi, który mógł ich radę przyjąć lub odrzucić. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Pwt 18,14-22.

4 Lecz tej samej nocy Pan skierował do Natana następujące słowa: 

5 Idź i powiedz mojemu słudze, Dawidowi: To mówi Pan: Czy ty zbudujesz Mi dom na mieszkanie? 1Krl 8,16; 1Krl 8,27; Iz 66,1; Dz 7,48

7,5. Zgoda bóstwa na zbudowanie mu mieszkania. W starożytności za istotne uważano zdobycie zgody bóstwa na rozpoczęcie budowy świątyni. Gdyby król rozpoczął prace zdany na własne siły, bez wskazówek na temat jej położenia, orientacji, wielkości i materiałów, mógłby się spodziewać jedynie niepowodzenia. W okresie neobabilońskim Nabonid opowiada o królu, który rozpoczął takie przedsięwzięcie bez zgody bogów, co doprowadziło do zawalenia się świątyni. W sumeryjskim utworze Przekleństwo Akkadu Naram-Sin zabiega o znak, który pozwoliłby mu na rozpoczęcie budowy świątyni. Chociaż go nie otrzymuje, i tak rozpoczyna roboty. Później obwiniano go, że swoim postępowaniem spowodował upadek dynastii Akkadu.

6 Nie mieszkałem bowiem w domu od dnia, w którym wyprowadziłem z Egiptu Izraelitów, aż do dnia dzisiejszego. Przebywałem w namiocie albo w przybytku. Wj 40,34-38

7 Przez cały czas, gdy wędrowałem ze wszystkimi Izraelitami, czy choćby do jednego z sędziów izraelskich, którym nakazałem paść mój lud, Izraela, przemówiłem kiedykolwiek słowami: Dlaczego nie zbudowaliście Mi domu cedrowego?

7,7 do jednego z sędziów. Za 1 Krn. Tekst hebr.: „do jednego z pokoleń”.

— W w. 6-7 dopatrywano się pierwszego wyrażenia tendencji wrogiej świątyni, tendencji, która wyraźniej dojdzie do głosu w 1 Krl 8,27; Iz 66,1-2; Dz 7,48. Natan jest rzeczywiście za utrzymaniem dawnej tradycji, reprezentowanej przez arkę, a przeciwko innowacji polegającej na zbudowaniu świątyni na sposób kananejski. Problem zostanie rozwiązany przez umieszczenie arki w świątyni wzniesionej przez Salomona (1 Krl 8,1.10-12).

8 A teraz przemówisz do sługi mojego, Dawida: To mówi Pan Zastępów: Zabrałem cię z pastwiska spośród owiec, abyś był władcą nad ludem moim, nad Izraelem. 1Sm 16,11; 1Sm 17,15; 1Sm 17,20; 1Sm 17,28; 1Sm 17,34n; Ps 78,70n; Ps 89,28

9 I byłem z tobą wszędzie, dokąd się udałeś, wytraciłem przed tobą wszystkich twoich nieprzyjaciół. Dam ci sławę największych ludzi na ziemi. 10 Wyznaczę miejsce mojemu ludowi, Izraelowi, i osadzę go tam, i będzie mieszkał na swoim miejscu, a nie poruszy się więcej i ludzie nikczemni nie będą go już uciskać jak dawniej. 

11 Od czasu, kiedy ustanowiłem sędziów nad ludem moim izraelskim, obdarzyłem cię pokojem ze wszystkimi wrogami. Tobie też Pan zapowiedział, że sam Pan dom ci zbuduje. 2Sm 23,5; Ps 89,30-38; Ps 132,11n

7,8-11. Bóstwo jako królewski sponsor. Tradycyjnym elementem retoryki Bliskiego Wschodu było przypisywanie sobie przez króla szczególnej opieki narodowego bóstwa. Teksty chetyckie i mezopotamskie wyrażają się jasno na ten temat. Wierzono, że to bogowie osadzili króla na tronie, obdarzyli ziemią i ustanowili jego królewskie panowanie. Bogowie mieli też chronić władcę, dawać mu zwycięstwo nad wrogami i umacniać jego dynastię, determinując w ten sposób los króla.

12 Kiedy wypełnią się twoje dni i spoczniesz obok swych przodków, wtedy wzbudzę po tobie potomka twojego, który wyjdzie z twoich wnętrzności, i utwierdzę jego królestwo. Dz 2,30

13 On zbuduje dom imieniu memu, a Ja utwierdzę tron jego królestwa na wieki. 1Krl 5,19; 1Krl 8,19; 1Krn 17,11-14; 1Krn 22,10; 1Krn 28,6

7,13 Słowa: ,,12 ...i utwierdzę jego królestwo. 13 On zbuduje dom imieniu memu”, powszechnie są uważane za późniejszy dodatek; jeżeli tak, to proroctwo to mogłoby pochodzić z czasów Dawida, jeżeli zaś ten wiersz stanowi integralną część pierwotnej zapowiedzi, datowałaby się ona na czasy Salomona. Nic nie zmusza do jeszcze późniejszej datacji.

7,13. Świątynia zbudowana przez syna. Do naszych czasów przetrwała inskrypcja, w której Adad-Guppi (słynna królowa matka imperium neobabilońskiego z VI w. przed Chr.) opowiada sen otrzymany od boga, Sina. Bóstwo zakomunikowało w nim, że jej syn zbuduje mu świątynię w mieście Charan. Tamta sytuacja różniła się jednak od sytuacji Dawida, tutaj chodzi bowiem o odnowienie przybytku, który popadł w ruinę.

14 Ja będę mu ojcem, a on będzie Mi synem, a jeżeli zawini, będę go karcił rózgą ludzi i ciosami synów ludzkich. Hbr 1,5; Pwt 8,5+

7,14 Ja będę mu ojcem, a on będzie Mi synem. Formuła adopcji jak w Ps 2,7; 110,3 (grec.) a także pierwsze wyrażenie mesjanizmu królewskiego: każdy król z linii Dawidowej będzie obrazem (wprawdzie niedoskonałym, por. koniec wiersza i Ps 89,31-34) idealnego króla przyszłości. W 1 Krn 17,13, odnosząc te słowa do Mesjasza, usunięto drugą część wiersza.

7,14. Związek między Bogiem i królem przypominający więź ojca z synem. Szczególnie wymowna była pod tym względem sytuacja królów egipskich, faraonów uważano bowiem za postacie boskie. Wierzono, że faraon jest synem boga słońca, Ra. W literaturze ugaryckiej Keret, król Kubur, podawany jest za syna Ela, głównego bóstwa Kananejczyków. W przypadku królów aramejskich określenie to zawarte było nawet w imionach koronacyjnych (Ben-Hadad znaczy „syn Hadada"). W Mezopotamii, począwszy od Gilgamesza z połowy III tysiąclecia przed Chr., po takich władców jak Hammurabi, Tukulti-Ninurta i Asurbanipal, przypisywanie sobie boskiego pochodzenia było jedną z królewskich prerogatyw.

15 Lecz mu nie cofnę mojej życzliwości, jak cofnąłem Saulowi, twemu poprzednikowi, którego opuściłem. 1Sm 13,14; 1Sm 15,28

7,14-15. Bezpieczeństwo pomimo karcenia. W jednym z traktatów chetyckich z U tysiąclecia przed Chr. król Chetytów Hattusilis III daje gwarancję swojemu wasalowi, Ulmi-Teszupowi z Tarhuntassa, że syn i wnuk odziedziczą po nim jego ziemie. Czytamy dalej, że jeśli potomkowie Ulmi-Teszupa dopuszczą się przewinień, zostaną ukarani (nawet śmiercią), lecz ziemia nie zostanie odebrana jego rodzinie pod warunkiem, że będzie posiadała męskiego potomka.

7,15. Miłość za przymierze. Przykłady chetyckie, akadyjskie, ugaryckie i aramejskie opisują pozytywne działania podejmowane przez zwierzchnika wobec wasala, wyrażające się miłością, uprzejmością i łaskawością. W zamian wasal miał okazywać zwierzchnikowi wierność i lojalność. W listach z Amarny (od wasalnych królów Kanaanu do ich egipskich zwierzchników) „miłość" oznacza przyjazne i nacechowane lojalnością stosunki na arenie międzynarodowej. Listy dają również wyraz woli wasala, by być lojalnym i przestrzegać warunków zawartego traktatu. Tekst biblijny dostarcza wyraźnych przykładów tego znaczenia, choćby w 1 Krl 5,15. W literaturze mezopotamskiej napominanie pojedynczych ludzi, by miłowali jakieś bóstwo, jest rzadkie; zwykle bogowie Bliskiego Wschodu nie oczekiwali od swych czcicieli miłości, nie zawierali też z nimi związków opartych na przymierzu.

16 Przede Mną dom twój i twoje królestwo będzie trwać na wieki. Twój tron będzie utwierdzony na wieki. 2Sm 23,5; Łk 1,32n

7,16 Przede Mną. Za niektórymi rkpsami hebr. i grec. Tekst hebr.: „przed tobą”.

17 Zgodnie z tymi wszystkimi słowami i zgodnie z tym całym widzeniem przemówił Natan do Dawida. 1Krn 17,16-27

18 Poszedł więc król Dawid i usiadłszy przed Panem, mówił: Kimże ja jestem, Panie, Boże, i czym jest mój ród, że doprowadziłeś mnie aż dotąd?

7,18-29 Modlitwa Dawida jako odpowiedź na obietnicę (w. 8-15) jest modlitwą uwielbienia i wdzięczności.

7,18 przed Panem. W namiocie, gdzie się znajdowała arka.

19 Ale to było jeszcze za mało w Twoich oczach, Panie, Boże, bo dałeś zapowiedź tyczącą domu sługi swego na daleką przyszłość. I to jest prawo człowieka, Panie, Boże.

7,19 prawo. BJ: „przeznaczenie”. Tekst niepewny.

20 Cóż więcej może powiedzieć do Ciebie Dawid? Ty sam znasz swego sługę, Panie, Boże. 21 Przez wzgląd na Twoje słowo i życzenie Twego serca dokonałeś całego tego wielkiego dzieła, aby pouczyć swego sługę. 

22 Przeto wielki jesteś, o Panie, Boże, nie ma nikogo podobnego Tobie i nie ma Boga oprócz Ciebie, zgodnie z tym wszystkim, co usłyszeliśmy na własne uszy. Wj 15,11

7,22. Monoteizm. Zawarte tutaj stwierdzenie, że nie ma Boga oprócz Jahwe, wykracza poza wcześniejsze wyznania. Chociaż znane są starożytne przykłady prób powiększenia znaczenia jednego bóstwa kosztem innych, dalekie są one od ideału monoteizmu, który pojawił się w Izraelu (zob. komentarz do Wj 20,3 i Pwt 6,4).

23 I kto jest jak lud Twój, jak Izrael? Czyż jest choć jeden naród na ziemi, którego bóg poszedłby go wybawić, jako swój lud, aby zapewnić mu sławę, dla którego dokonywałby wielkich i straszliwych dzieł, wypędzając przed swym ludem narody i bóstwa? Pwt 4,7; Pwt 4,34 Ps 44,2n Wj 6,7; Pwt 7,6+; Pwt 26,17; Pwt 29,12

7,23 Dla uniknięcia wrażenia, że fałszywi bogowie są rzeczywistością, tradycja zmodyfikowała tekst hebr. (który w BJ zrekonstruowano według 1 Krn i tłumaczeń starożytnych) odnosząc wszystko do Jahwe (zamiast pierwotnego „jakiś bóg” jest teraz w hebr. „Bóg”) oraz do Izraela (zamiast pierwotnego „swój lud” jest w nim „Twój lud, który wykupiłeś z Egiptu”).

24 Ustaliłeś, by lud Twój izraelski był dla Ciebie ludem na wieki, a Ty, o Panie, stałeś się dla niego Bogiem. Lb 23,19; J 17,17

25 Teraz więc, o Panie, Boże, niech trwa na wieki słowo, które wyrzekłeś o słudze swoim i jego domu, i czyń, jak powiedziałeś,26 ażeby na wieki wielbione było imię Twe słowami: Pan Zastępów jest Bogiem Izraela. A dom Twego sługi, Dawida, niech trwa przed Tobą. 27 Ty bowiem, o Panie Zastępów, Boże Izraela, objawiłeś swemu słudze, mówiąc: Zbuduję ci dom. Dlatego to sługa Twój ośmiela się zwrócić do Ciebie z tą modlitwą: 28 Teraz Ty, o Panie, Boże, Tyś Bogiem, Twoje słowa są prawdą. Skoro obiecałeś swojemu słudze to szczęście, 29 racz teraz pobłogosławić dom Twojego sługi, aby trwał przed Tobą na wieki, bo Ty, Panie, Boże, to powiedziałeś, a dzięki Twojemu błogosławieństwu dom Twojego sługi będzie błogosławiony na wieki.

7,18-29. Uwagi dotyczące modlitwy Dawida. W modlitwie Asurnasirpala I (asyryjskiego króla z pokolenia poprzedzającego Dawida), skierowanej do Isztar, dziękuje on bogini za opiekę. Za wyraz jej dobrotliwości uznaje wyniesienie go z prostego stanu, namaszczenie na pasterza ludu, danie imienia i pozwolenie, by zaprowadził sprawiedliwość wśród swojego ludu. Na podobne błogosławieństwa udzielone Dawidowi przez Boga wskazuje Natan (w. 8-11).

2 Sm 8

Zwycięstwo nad sąsiednimi narodami 1Krn 18,1-13

1 Po tych wydarzeniach Dawid pobił Filistynów i zmusił ich do uległości. Odebrał też z rąk Filistynów Gat.

8,1-18 Podsumowanie wypraw wojennych Dawida. Wojna z Ammonitami została pominięta, gdyż opowiedzą o niej rozdz. 10-12 w związku z historią Batszeby.

8,1 Filistynów Gat. BJ: „Filistynów...”. Wielokropek oznacza pominięcie dwóch niezrozumiałych słów hebr. Często spotykane tłumaczenie: „kontrolę metropolii”, nie ma uzasadnienia. Być może jest to nazwa geograficzna. 1 Krn: „Gat i zależne od niego miasta”.

8.1. Metheg-Ammah. Wielu uczonych wątpi, czy te hebrajskie słowa są nazwą miejsca. Wysuwano różne pomysłowe hipotezy. Jeśli hebrajski zwrot jest nazwą miejsca, jego lokalizacja jest nieznana.

2 Potem pobił Moabitów i zmierzył ich sznurem, rozkazawszy im położyć się na ziemi. Wymierzył dwa sznury tych, co mieli być zabici, a długość jednego sznura dla tych, którzy mieli pozostać przy życiu. Tak Moabici stali się poddanymi Dawida płacącymi daninę.

8.2. Danina. Kiedy jedno państwo podbijało drugie lub wciągało je w obszar swojej hegemonii, poddani musieli płacić daninę. Mogła być ona przekazywana w formie metali szlachetnych (o określonej wadze lub w postaci biżuterii i sprzętów), produktów rolnych (znacznej części zbiorów) lub pracy.

Nic dziwnego, że taki drenaż gospodarki podbitego kraju nie wywoływał entuzjazmu jego mieszkańców i zwykle prowadził do buntu lub wojny. Pozabiblijne przykłady stosowania tej praktyki są szeroko rozpowszechnione. Na przykład, w rocznikach królów asyryjskich często pojawiają się listy przedmiotów otrzymanych w daninie: Czarny Kamień z inskrypcją Salmanassara III (859-824 przed Chr.) zawiera wzmiankę o daninie, którą Jehu złożył Asyrii w formie srebra, złota, ołowiu i różnych rodzajów twardego drewna; Tiglat-Pileser III (744-727 przed Chr.) otrzymał jako daninę skórę słonia, kość słoniową, lniane szaty i inne luksusowe przedmioty od swoich wasali z Damaszku, Samarii, Tyru i innych państw.

3 Dawid pobił też Hadadezera, syna Rechoba, króla Soby, kiedy ten wyprawił się, aby przywrócić swą władzę nad Rzeką.

8,3 Sens zdania niepewny. Rozumiemy je następująco: Hadadezer, głowa księstwa Soby w Antylibanie, jest hegemonem dla sąsiednich grup aram. i usiłuje rozszerzyć swoje wpływy jeszcze bardziej w kierunku Eufratu („Rzeki”), z czego korzysta Dawid i atakuje go na tyłach. Może to też być jakaś inna wersja wyprawy opisanej w rozdz. 10.

8.2-3. Selektywna, proporcjonalna egzekucja. Opisana w tekście metoda ustalenia, kto powinien zostać stracony, nie ma żadnych odpowiedników w Biblii i znanych dokumentach pochodzących z Bliskiego Wschodu.

8,3. Hadazer. Hadazera opisano jako syna Rechoba, co może wskazywać na jego związek z ważnym miastem Bet-Rechobot (zob. 2 Sm 10,6). Aszurrabi II, asyryjski król współczesny Dawidowi, wspomina o poważnych kłopotach, które miał z aramejskim królem, ponieważ próbował on poszerzyć swoje włości o ziemie należące do Asyrii. Nie znamy jego imienia, najlepszym kandydatem jest jednak Hadazer. Imię to jest dobrze potwierdzone, nosił je bowiem również aramejski król, który wałczył z Babilończykami w IX w. przed Chr. (Adad-Idri to asyryjska forma tego imienia).

8,3. Soba. To ważne królestwo aramejskie położone było w pobliżu pasma Antylibanu, w północnej części doliny Bekaa (południowa część doliny Orontesu). Później jego ziemie poszerzyły się na wschód, obejmując równinę Homs. Wspomina się o nim w dokumentach neoasyryjskich z VIII i VII w. przed Chr.

8,3. Rzeka Eufrat [BT: Rzeka]. Przypuszczalnie chodzi tutaj o obszar w okolicy Emar, obok zakola Eufratu. Według 1 Krn 18 bitwa ta rozegrała się w Chamat nad rzeką Orontes. Hebrajskie słowo, które BT tłumaczy jako „władza", to „ręka"; gdzie indziej oznacza ono stelę lub pomnik z królewską inskrypcją (1 Sm 15,12; 2 Sm 18,18) ustawioną tam przez Dawida. W wersecie 13 czytamy o „imieniu", które zdobył sobie Dawid [BT: „imię Dawida stało się sławne"] - jest to inna forma, w jakiej tekst hebrajski wspomina o tym pomniku. Faraon Totmes III (XV w. przed Chr.) chlubił się stelami, które wzniósł na brzegach Eufratu.

4 Wziął mu też Dawid tysiąc siedemset konnicy i dwadzieścia tysięcy piechoty. Poprzecinał ścięgna skokowe wszystkich koni zaprzęgowych, zostawiając z nich tylko sto zaprzęgów. Joz 11,6; Joz 11,9; Pwt 17,16

8,4 Armia izraelska przed Salomonem nie miała rydwanów.

8,4. Rydwany. Rydwany syryjskie były w tym okresie podobne do asyryjskich, przedstawionych na reliefach z IX w. przed Chr. Do rydwanu zaprzężone były dwa konie, jeden biegł obok luzem. Na dwóch kołach z drewnianymi szprychami, nasadzonych na osi, znajdowała się niewielka platforma dla woźnicy i wojownika uzbrojonego w łuk i włócznię. Boki rydwanu sięgały zaledwie do połowy uda stojących wojowników.

8,4. Poprzecinał ścięgna skokowe. Koni nie zabijano wówczas w sposób humanitarny, jak to ma miejsce dzisiaj. Izraelici ich nie potrzebowali, nie mogli się też nimi zająć. Na pewno nie chcieli, by nieprzyjaciele mogli ich w dalszym ciągu używać. Okulawienie polegało na przecięciu tylnego ścięgna skokowego (odpowiadającego ścięgnu Achillesa u człowieka), co sprawiało, że koń nie mógł chodzić.

5 Kiedy Aramejczycy z Damaszku przybyli na odsiecz królowi Soby, Hadadezerowi, Dawid pobił dwadzieścia dwa tysiące ludzi spośród Aramejczyków.

8,5. Aramejczycy z Damaszku. Ruchy Aramejczyków na obszarze Lewantu miały miejsce w XI w. przed Chr. Z tekstów zapisanych pismem klinowym wynika, że nazwa Aram mogła pierwotnie oznaczać ten rejon (por. Sippar-Amnantum z okresu starobabilońskiego), później zaczęła być stosowana do ludu, który go zamieszkiwał. Z dowodów, które posiadamy, wynika, że Aramejczycy zamieszkiwali obszar górnego Eufratu w II tysiącleciu przed Chr., początkowo jako wieśniacy i pasterze, później jako koalicja polityczno-narodowa. W tekście biblijnym nie wspomina się o królu Damaszku, co wskazuje, że Damaszek nie wyłonił się jeszcze jako główna potęga w tym rejonie.

8,5. Damaszek. Damaszek położony był w oazie nawadnianej wodami rzeki Barada, u podnóży Antylibanu. Na południe od niego znajdowała się Pustynia Syryjska. Pierwsza wzmianka o Damaszku pojawia się na listach Totmesa III z XV w. przed Chr.; występuje też na drugim planie w tekstach z Amarny. Do znaczenia Damaszek doszedł w okresie konfliktów z Asyrią w IX i VIII w. przed Chr. Stałe zasiedlenie tego rejonu nie pozwala na prowadzenie rozleglejszych prac wykopaliskowych, które mogłyby rzucić światło na okres biblijny.

6 Potem umieścił Dawid załogi w Aramie damasceńskim, Aramejczycy zaś stali się poddanymi Dawida płacącymi daninę. Tak Pan udzielał Dawidowi pomocy we wszystkim, co ten zamierzył. 2Krl 11,10

7 Dawid zabrał też złote zbroje, jakie mieli słudzy Hadadezera, i przeniósł je do Jerozolimy.

8,7. Złote „tarcze"/„uzbrojenie". Przez długi czas nie znaliśmy znaczenia tego hebrajskiego terminu; obecnie sądzi się, że jest to termin techniczny zapożyczony z języka aramejskiego, w którym oznaczał pochwę na łuk. Paradne pochwy na łuk przedstawione zostały na późniejszych reliefach asyryjskich.

8 A z miast Hadadezera, Tebach i Berotaj, zabrał król Dawid również wielką ilość brązu.

8,8. Tebach i Berotaj. W starożytnych tekstach z Amarny wspomina się o Tubiku jako mieście położonym na południe od Homs. Być może odpowiada ono wspomnianemu tutaj Tebach. Miejsce to jest znane również z egipskich tras podróży. Berotaj to Beretain w dolinie Bekaa, położone na południe od Baalbek. Tekst w 1 Krn 18,8 dodaje do tej listy Kun (Kunu), tj. starożytne Baalbek (położone ok. 80 km na północ od Damaszku).

9 Gdy usłyszał Tou, król Chamat, że Dawid rozbił całe wojsko Hadadezera,

8,9 Chamat. Nad Orontesem, na północ od terytoriów kontrolowanych przez Hadadezera.

8,9. Tou-Chamat [BT: Tou, król Chamat). Tou-Chamat sprawowało kontrolę nad rejonem rozciągającym się na północ od Soby i najwyraźniej rade było z ograniczenia wpływów królestwa Soby przez Izraelitów. Chociaż Chamat (współczesne Hama, oddalone ok. 210 km na północ od Damaszku) to nazwa miasta położonego nad rzeką Orontes, w dokumentach neoasyryjskich oznacza również naród. Tou nie pojawia się w źródłach pozabiblijnych, imienia tego jednak powszechnie używali Hutyci. Wskazuje to, że Chamat nie było w tym czasie państwem aramejskim.

10 posłał syna swego, Hadorama, do króla Dawida, aby go pozdrowić i powinszować mu, że walcząc z Hadadezerem, pokonał go, bo Hadadezer był w wojnie z Tou. Hadoram przywiózł też przedmioty ze srebra, ze złota i z brązu.

8,10 Hadorama. Według 1 Krn; por. grec. W tekście hebr. imię pogańskie przekształcone na jahwistyczne: „Joram”.

11 Król Dawid poświęcił je również Panu wraz ze srebrem i złotem, które pobrał ze wszystkich podbitych narodów:

8,10-11. Poświęcenie Panu srebra i złota. Poświęcenie Panu metali szlachetnych oznaczało darowiznę na rzecz skarbca sanktuarium. Był to majątek, którym zarządzali kapłani, nie szedł więc do skarbca królewskiego. Zatrzymywano wybrane przedmioty, np. ceremonialną broń lub ważne przedmioty kultowe, pozostałe drobne przedmioty przetapiano.

12 z Edomu, Moabu, od Ammonitów, Filistynów, Amalekitów, wraz z łupami pochodzącymi od Hadadezera, syna Rechoba, króla Soby.

8,12. Zasięg panowania Dawida. Królestwo Dawida obejmowało ziemie Zajordania, sięgając na południe co najmniej do Anionu. Ziemie Edomu znajdowały się w rejonie położonym na południowy zachód od Morza Martwego. Operacje wojskowe Dawida zmierzały do objęcia kontroli nad głównymi szlakami handlowymi przecinającymi ten rejon.

13 Imię Dawida stało się sławne. Powracając zaś, pobił osiemnaście tysięcy Edomitów w Dolinie Soli. 2Krl 14,7

8,13 Edomitów. Według 1 Krn i tłumaczeń starożytnych. Tekst hebr.: „Aramejczyków” (por. tytuł Ps 60).

— w Dolinie Soli. Jest to Araba, przedłużenie doliny Jordanu od południowego wybrzeża Morza Martwego.

8,13. Dolina Soli. Mogła to być dzisiejsza Wadi el-Milh, położona w połowie drogi pomiędzy Beer-Szebą a Morzem Martwym, chociaż za taką lokalizacją przemawia jedynie nazwa miejsca.

14 I w Edomie pozostawił załogi. Wszyscy więc Edomici stali się poddanymi Dawida. Pan udzielał Dawidowi pomocy we wszystkim, co ten zamierzył. 1Krl 11,14-25a

8,14 w Edomie pozostawił załogi. BJ: „Ustanowił namiestników w Edomie”. W tekście hebr. powtórzone: „w całym Edomie ustanowił namiestników”, co w 1 Krn pominięte.

8,14. Pozostawił załogi. Pozostawienie wojskowych garnizonów na zdobytych ziemiach lub w państwach wasalnych pozwalało na poszerzenie bazy zaopatrzenia, śledzenie bieżącej sytuacji i utrzymywanie kontroli. Mogły być tam przechowywane zapasy żywności oraz uzbrojenia, garnizon zaś był w stałej gotowości, by zareagować na każcie odstępstwo od postanowień zawartego traktatu lub stłumić powstanie miejscowej ludności. Garnizony pobierały również daniny i kontrolowały działalność kupców.

15 Dawid panował nad całym Izraelem, wykonując sąd i sprawiedliwość nad całym swoim ludem. 1Krn 18,14-17 2Sm 20,23-25; 1Krl 4,1-6+

16 Joab, syn Serui, był dowódcą wojska, Joszafat zaś, syn Achiluda, był pełnomocnikiem,

8,16. Urzędnicy i organizacja. Fakt, że Joab został wymieniony na pierwszym miejscu, wskazuje, że naczelny wódz odgrywał drugą co do ważności rolę w administracji państwowej. Pisarz odpowiadał za zapiski i dokumenty państwowe; mógł być też postrzegany jako herold, a nawet jako odpowiednik dzisiejszego rzecznika prasowego. Od niego zależało, komu król udzieli audiencji, odpowiadał też za sprawy związane z protokołem. Pisarz prowadził korespondencję dyplomatyczną, a jego pozycja była w pewnym sensie podobna do pozycji amerykańskiego sekretarza stanu. Niektórzy uczeni sugerowali, że urzędy te były wzorowane na egipskim modelu administracji, równie dobrze można jednak wskazać na wzorce kananejskie.

17 Sadok, syn Achituba, i Abiatar, syn Achimeleka, byli kapłanami, Serejasz zaś był pisarzem.

8,17 W BJ rekonstruuje się genealogię Abiatara na podstawie 1 Sm 22,20. Tekst hebr.: „Sadok, syn Achituba, i Achimelek, syn Abiatara”. BJ: „Sadok i Abiatar, syn Achimeleka, syna Achituba, byli kapłanami”. Zmiana w tekście hebr. tłumaczy się prawdopodobnie tym, że chciano Sadokowi dorobić linię genealogiczną wstępującą, której był pozbawiony (por. także 1 Krn 5,34; 6,37-38). W rzeczywistości to „człowiek nowy”. Zajmie on miejsce Abiatara (1 Krl 2,26-27), a jako wypełnienie proroctwa skierowanego przeciwko Helemu i jego rodzinie (1 Sm 2,30-36) będzie miał w Jerozolimie - aż do wygnania - wyłączność na kapłaństwo.

— Serejasz. Hebr. Serajah jest - jak się zdaje - imieniem oryginalnym w tym starym wykazie. Później brzmi ono Szija (tutaj: „Szeja”) lub Szuwa (20,25), Szisza (1 Krl 4,3), Szawsza (1 Krn 18,16), być może jednak są to uszkodzone nazwy jego egipskiego tytułu „pisarz”.

8,17. Dwaj najwyżsi kapłani. Abiatar pochodził z linii Helego (zob. komentarz do 1 Sm 1,3), której członkowie piastowali urząd arcykapłański od początku tego okresu. Sadok, jak później wskazano, reprezentował linię Aarona (od jego pierworodnego, Eleazara; 1 Krn 6,8). Nie mamy informacji na temat sposobu przekazywania władzy w okresie sędziów. Nie jest rzeczą niemożliwą, że linia Sadoka zachowała prerogatywy kapłańskie w pokoleniu Judy, są to jednak wyłącznie spekulacje. Rywalizujące ze sobą grupy kapłańskie nie były zjawiskiem niezwykłym na Bliskim Wschodzie, zazwyczaj jednak służyły one różnym bogom.

18 Benajasz, syn Jojady, sprawował dowództwo nad Keretytami i Peletytami, a synowie Dawida byli kapłanami.

8,18 Keretyci i Peletyci to obcy najemnicy, pochodzący z terytoriów filistyńskich, którzy stanowili gwardię przyboczną Dawida (15,18; 20,7.23; 1 Krl 1,38.44).

— sprawował dowództwo. Orzeczenie zdania, pominięte w tekście hebr., przywrócono na podstawie 1 Krn i przekładów starożytnych.

— synowie Dawida byli kapłanami. Informacja dziwna. Bez wątpienia asystowali oni ojcu lub zastępowali go w funkcjach kapłańskich, które - zgodnie ze zwyczajem - sprawował król (por. 6,13-20).

8,18. Keretyci i Peletyci. Były to grupy najemników, którzy służyli Dawidowi raczej jako wasale niż członkowie jego stałej armii. Keretytów uważa się za emigrantów wywodzących się z Krety, blisko związanych z Filistynami, którzy, podobnie jak oni, mieli pochodzić z rejonu Morza Egejskiego. Peletyci pojawiają się tylko w takich fragmentach jak ten, w związku z Keretytami.

8,18. Synowie jako „doradcy"/kapłani. W tekście hebrajskim użyto słowa „kapłani”, nie o to jednak w nim chodzi. Chociaż na pokoleniu Lewiego spoczywał wyłączny obowiązek wykonywania rzeczy związanych z przybytkiem (zob. komentarz do Kpł 10,10 i Lb 18,1-7), nie ma żadnego tekstu, który zakazywałby nie-lewitom pełnienia innych funkcji kapłańskich (zob. komentarz do Wj 28,1). Chodzi o to, że wraz z upływem czasu zadania kapłańskie niezwiązane z przybytkiem były stopniowo eliminowane (zob. 2 Krl 23,8). Na istnienie obowiązków kapłańskich spełnianych w kręgu rodziny wskazują pewne konteksty posynajskie (Sdz 6,24-26; 13,19; 1 Sm 20,29) oraz ogólny klimat kulturalny Bliskiego Wschodu, w którym najstarszy syn często pełnił obowiązki kapłańskie związane z kultem przodków (zob. komentarz do Lb 3,1). Saul został zganiony za pełnienie funkcji kapłańskich, stało się to jednak być może dlatego, że swoim postępowaniem naruszył kartę praw królewskich (1 Sm 10,25), która określała jego pozycję względem pozycji Samuela (zob. komentarz do 1 Sm 13,8-13). Prerogatywy kapłańskie Dawida mogły wynikać z tradycyjnych ról obowiązujących w Jerozolimie. Istnienie tradycji królewskiego kapłana jest poświadczone w takich miejscach jak Ps 110,4 oraz, być może, przez udział Dawida w uroczystości sprowadzenia Arki Przymierza (zob. wyżej, 2 Sm 6,14).

2 Sm 9

INTRYGI O NASTĘPSTWO TRONU

Meribbaal, syn Jonatana

1 Dawid zapytał: Czy jeszcze ktoś pozostał z rodu Saula, gdyż pragnąłbym mu okazać miłosierdzie ze względu na Jonatana? 1Sm 18,1-4+; 1Sm 20,15n; 1Sm 20,42; 2Sm 21,1-14; 2Sm 16,1-4; 2Sm 19,27-31

9,1-20,25 Rozdziały te są kontynuowane w 1 Krl 1-2, a pochodzą z jakiejś wspaniałej starej opowieści, którą autor Sm wykorzystał prawie bez retuszy. Istniała ona od samego początku w formie pisemnej, a proroctwo Natana (rozdz. 7) służyło jej być może za przedmowę. Zrelacjonowano w niej, w jaki sposób następcą Dawida na tronie królewskim został Salomon, mimo że ocalał jeden z potomków Saula, Meribbaal (rozdz. 9), mimo opozycji Szeby (rozdz. 20), poprzez tragiczną historię rodziny królewskiej: cudzołóstwo Dawida i narodziny Salomona (rozdz. 10-12), morderstwo Amnona (rozdz. 13), bunt Absaloma (rozdz. 15-18), intrygi Adoniasza (1 Krl 1-2).

2 Z domu Saula pozostał sługa, któremu było na imię Siba. Został on wezwany do Dawida. Zapytał go król: Ty jesteś Siba? Odrzekł: Sługa twój. 3 Zapytał król: Czy nikogo więcej nie ma z rodu Saula, abym mu okazał miłosierdzie Boże? Siba odrzekł królowi: Jest jeszcze chromy na obydwie nogi syn Jonatana.

9,3. Chromy na obydwie nogi. Zob. komentarz na temat Meribbaala i jego kalectwa w 2 Sm 4,4.

4 Rzekł do niego król: Gdzie on jest? Siba odpowiedział królowi: Przebywa on w domu Makira, syna Ammiela, w Lo-Debar. 2Sm 4,4 2Sm 17,27

9,4. Lo-Debar. Chodzi o obszar Zajordania, na północ od rzeki Jarmuk, sprzymierzony z Saulem, później zaś przekształcony przez Dawida w kraj wasalny. Władzę w tym rejonie mogło sprawować miasto znajdujące się w miejscu dzisiejszego Tell Dober, w którym odnaleziono ślady zasiedlenia z okresu żelaza I  i II. Leży ono na południowo-zachodnim krańcu Wzgórz Golan, na północ od Jarmuku.

5 Król Dawid posłał więc, by go wezwano z domu Makira, syna Ammiela z Lo-Debar. 6 Meribbaal, syn Jonatana, syna Saula, przybył do Dawida. Padł na twarz, oddając mu pokłon. Rzekł Dawid: Meribbaalu! Odpowiedział: Oto jestem, sługa twój.

9,6 Meribbaalu! W tekście hebr. wszędzie imię: „Mefiboszet”. Pierwotnie z całą pewnością: „Meribbaal” (por. 4,4+).

7 Powiedział mu Dawid: Nie lękaj się, bo gorąco pragnę okazać ci miłosierdzie ze względu na twojego ojca, Jonatana. Każę ci zwrócić wszystkie dobra twojego przodka, Saula, sam zaś zawsze będziesz miał u mnie utrzymanie.

9,7. Porównanie postępowania Dawida z postępowaniem typowym. Meribbaal miał powody, by obawiać się Dawida. W tekstach z obszaru Mezopotamii znaleźć można liczne przykłady eliminowania wszystkich potencjalnych rywali do tronu, kiedy nowy król obejmował władzę (por. wymordowanie przez Baszę całego rodu Jeroboama w 1 Krl 15,29). Takie czystki zdarzały się też w czasach późniejszych jako forma zemsty za polityczną opozycję lub próby buntu przeciwko poprzednim władcom. Na przykład, Asurbanipal okaleczył, rozkazał stracić i nakarmił psy zwłokami przeciwników swojego dziadka, gdy tylko zasiadł na tronie Asyrii. Dawid potraktował jednak Meribbaala, jedynego pozostałego przy życiu członka poprzedniej rodziny królewskiej, jak prawnego dziedzica włości Saula. Jego hojność łączy się z zaproszeniem Meribbaala do jadania przy królewskim stole. W ten sposób uhonorował Meribbaala, a jednocześnie miał go cały czas na oku, pilnując, by nie zwrócił się przeciwko niemu.

9,7. Posiłki przy królewskim stole. W starożytności więźniowie polityczni rzadko byli przetrzymywani w celach. Król wolał ich przetrzymywać w swoim pałacu lub królewskim mieście, częstując jadłem z „królewskiego stołu", a jednocześnie pilnie bacząc na ich zachowanie. W dokumentach zawierających listy z racjami żywnościowymi, pochodzących z okresu babilońskiego i asyryjskiego, znaleźć można przykłady pokarmów, odzieży i oliwy dostarczanych „gościom" króla. Na perskich dworach można było spotkać więźniów politycznych, a także „sprzymierzeńców", których król trzymał na dworze, by zapewnić sobie stały dopływ podatków i żołnierzy do armii. Zatem Meribbaal, podobnie jak wiele łat później Jojakin (2 Krl 25,27-30), mógł cieszyć się przepychem królewskiego dworu, nie będąc naprawdę wolnym.

8 On zaś, oddając mu pokłon, rzekł: Czym jest sługa twój, że byłeś łaskaw spojrzeć na zdechłego psa, jakim ja jestem? 9 Król zawołał potem Sibę, sługę Saula, i rzekł mu: Wszystko to, co należało do Saula i jego rodziny, przekazuję synowi twojego pana. 10 Na jego polu będziesz pracował ty sam, twoi synowie i słudzy. Ty będziesz zbierał plony, będą one na chleb dla domowników twojego pana. Oni będą to jedli, a gdy chodzi o Meribbaala – syna twojego pana – on będzie zawsze jadał przy moim stole. Siba miał piętnastu synów i dwudziestu niewolników.

9,10 dla domowników. Tekst hebr.: „dla syna”. BJ: „dla rodziny”, za grec. według recenzji Lucjana.

11 Siba odrzekł królowi: Sługa twój spełni wszystko, co pan mój, król, rozkaże swojemu słudze. Meribbaal więc jadał przy stole Dawida, podobnie jak każdy syn królewski. 1Krn 8,34n

12 Meribbaal miał małego syna, któremu było na imię Mika. Wszyscy, którzy mieszkali u Siby, byli niewolnikami Meribbaala. 2Sm 16,1-4; 2Sm 19,25-31; 2Sm 21,7

13 Meribbaal przebywał w Jerozolimie, gdyż jadał przy stole królewskim. A był on chromy na obydwie nogi.

2 Sm 10

Wojna z Ammonitami 1Krn 19,1-5

1 Potem umarł król Ammonitów, a syn jego, Chanun, został w jego miejsce królem. 2 Wtedy Dawid pomyślał sobie: Okażę życzliwość Chanunowi, synowi Nachasza, tak jak jego ojciec okazywał mi życzliwość. Dawid wysłał więc za pośrednictwem sług słowa pociechy z powodu [śmierci] ojca. Gdy słudzy Dawida przybyli do ziemi Ammonitów,

10,2. Sposób, w jaki Dawid zamierzał potraktować Chanuna. W okresie gdy Dawid był człowiekiem wyjętym spod prawa, pełnił nie tylko służbę jako żołnierz najemny Filistynów, lecz również szukał pomocy u nieprzyjaciela Saula, Nachasza z Ammonu. Zawarli przypuszczalnie pakt o wzajemnej nieagresji oraz wsparciu, korzystny dla Dawida i Nachasza. Większość dokumentów traktatowych Bliskiego Wschodu to traktaty zwierzchnie, w którym silniejsze państwo nakłada daniny i inne obowiązki na państwa wasalne (zob. traktaty wasalne Assarhaddona). Niektóre traktaty, np. traktat kończący wojnę pomiędzy Egiptem i Chetytami z XIII w. przed Chr. uznają „braterstwo" lub równość obydwu władców (Ramzesa II i Hattusilisa III). Ponieważ traktaty uważano za „wieczne", nie jest niczym niezwykłym, że Dawid wysłał delegację do Chanuna, by odnowić pewne elementy porozumienia. Wrogie przyjęcie, z jakim spotkali się dyplomaci, wskazuje na obawę Ammonitów, że Dawid pragnie przekształcić traktat równych w traktat wasalny.

3 książęta ammoniccy odezwali się do Chanuna, swojego pana: Może sądzisz, że Dawid przez cześć dla twojego ojca przysłał do ciebie pocieszycieli? A może raczej Dawid wysłał sługi swoje do ciebie po to, aby miasto dokładnie poznać i aby je potem zburzyć? 1Sm 21,12; 2Sm 3,24n

10,3 miasto. Jest nim stolica państwa Ammonitów, Rabba (11,1; 12,26), dziś Amman.

4 Chanun więc, pochwyciwszy sługi Dawida, zgolił każdemu połowę brody, obciął im szaty do połowy, aż do pośladków, i odesłał ich. Iz 20,4

10,4. Sposób potraktowania wysłanników Dawida przez Chanuna. Ogolenie połowy brody posłańcom Dawida (symboliczne osłabienie ich, a pośrednio również Dawida) i „obcięcie im szaty do połowy, aż do pośladków", czyniło ich nagimi, niczym niewolnicy lub jeńcy (zob. Iz 20,4). Ludzie ci byli ambasadorami i jako takim należał się im szacunek i dyplomatyczny immunitet. To, co może się nam wydawać „żartem", było rzuceniem bezpośredniego wyzwania potędze i władzy Dawida i prowadziło do wojny pomiędzy obydwoma państwami. Dawid nie mógł pozostawić bez pomsty takiego oczywistego „gwałtu" lub symbolicznej kastracji jego przedstawicieli. W asyryjskich rocznikach królewskich (z okresu panowania Sargona II, Sennacheryba i Asurbanipala) znaleźć można usprawiedliwienie wypowiedzenia wojny w przypadku pogwałcenia uroczystego traktatu lub fizycznej napaści na przedstawicieli państwa asyryjskiego. Chociaż zapiski w asyryjskich rocznikach nie są równie obrazowe jak przykład biblijny, potwierdzają, że postępowanie takie było w kategoriach politycznych odczytywane jako „rzucenie rękawicy".

5 Oznajmiono o tym Dawidowi, a on wyprawił na ich spotkanie wysłanników, bo ci ludzie zostali bardzo znieważeni. Polecił im król: Zostańcie w Jerychu, aż wam brody odrosną, a potem wrócicie.

10,5. Aż wam brody odrosną. Broda była symbolem męskości (por. fragment z listów z Mad, w którym asyryjski król Szamszi Adad szydzi ze swojego syna: „Nie nosisz brody - czyżbyś nie był mężczyzną?"). Fizyczne przesłanie zawarte w akcie Chanuna mówiło, że Izrael zostanie pozbawiony swojej siły i pogrąży się w żałobie - jego szaty zostaną rozdarte, zaś głowy i brody ogolone (zob. Iz 15,2). Takim potraktowaniem posłowie, jako przedstawiciele króla, zostali osobiście znieważeni. Jednak zniewaga dotknęła również Dawida, dlatego polecił, by nie pokazywali się, dopóki „szkoda" nie przestanie być widoczna.

6 Gdy Ammonici spostrzegli, że Dawid ich znienawidził, skierowali posłów, by najęli Aramejczyków z Bet-Rechobot i Aramejczyków z Soby: dwadzieścia tysięcy piechoty i około tysiąca ludzi od króla Maaki, ze szczepu zaś Tob dwanaście tysięcy ludzi. 1Krn 19,6-15 2Sm 8,3

10,6 z Bet-Rechobot i... z Soby. Miasta na północ od źródeł Jordanu, połączone władzą Hadadezera. Maaka i Tob znajdowały się poza północną granicą Transjordanii.

10,6. Koalicja. Często małe państwa lub królestwa występowały razem przeciwko wspólnemu nieprzyjacielowi. W tym przypadku Ammon, czując potrzebę wzmocnienia swojej pozycji w walce z Dawidem, zwrócił się o pomoc do Aramejczyków. 20 oddziałów przybyło z Bet-Rechob położonego na granicy między Syrią a Izraelem (w pobliżu Tel Dan w dolinie Hule - zob. Sdz 18,28) oraz z Soby w północnej części doliny Bekaa. Wzmianki o pierwszym z tych miast pojawiają się w dokumentach egipskich z okresu panowania Totmesa III. Zob. komentarz do 2 Sm 8,3 na temat innych konfliktów pomiędzy Izraelem a królem aramejskim Hadadezerem. Również Maaka leży na południowy wschód od Bet-Rechob, na południe od góry Hermon i na wschód od Jordanu. Ostatnia grupa żołnierzy (12 oddziałów) przybyła z Tob (Et-Tajjba, położonego 19,5 km na południowy wschód od Jeziora Galilejskiego w Gileadzie). Lista sprzymierzeńców odpowiada zatem obszarowi rozciągającemu się z północy na południe, i obejmującemu pas od Orontesu aż do kraju Ammonitów.

7 Usłyszawszy o tym, Dawid wyprawił Joaba wraz z całym wojskiem, ludźmi walecznymi. 2Sm 21,15-22; 2Sm 23,8-39

10,7 ludźmi walecznymi. Jest to dopowiedzenie do: „wraz z całym wojskiem”. Jego hebr. odpowiednik, gibborîm, oznacza - jak się zdaje - żołnierzy najemnych. Wynikałoby stąd, że w pierwszym etapie wojny z Ammonitami brały udział tylko oddziały najemne. „Pospolite ruszenie” zaangażuje się w walkę dopiero w dalszych jej fazach (w. 17 i 11,11).

8 Ammonici wystąpili i uszykowali się do bitwy u wejścia do bramy [miasta], natomiast Aramejczycy z Soby i z Rechobot oraz ludzie z Tob i Maaki stanęli osobno, w polu. 9 Gdy Joab spostrzegł, że walka zagraża mu od przodu i od tyłu, dobrał sobie ludzi spośród wszystkich najdzielniejszych w Izraelu i ustawił w szyku naprzeciw Aramejczyków.10 Pozostałych zaś ludzi oddał w ręce swego brata, Abiszaja, aby ich ustawił naprzeciw Ammonitów. 11 I rzekł: Jeśli Aramejczycy będą mieli przewagę nade mną, ty przyjdziesz mi z pomocą, jeśli zaś Ammonici będą mieli przewagę nad tobą, ja ci przyjdę na pomoc. 12 Odwagi! Okażmy męstwo [w walce] za nasz naród i za miasta Boga naszego! A niech Pan uczyni to, co uzna za słuszne!

10,7-12. Sytuacja podczas bitwy. Obecność dwóch odrębnych grup (Ammonitów broniących bram swojego miasta [przypuszczalnie Rabba] i Aramejczyków rozmieszczonych na sąsiednim obszarze) wymusiła na Joabie dokonanie podziału wojsk i ustalenie wspólnie z zastępcą, Abiszajem, sposobu postępowania w przypadku klęski jednej z grup (por. relację z 1 Krn 19,9-13). Strategia ta dowodzi, że Joab był zaskoczony rozmieszczeniem wojsk nieprzyjaciela i nie miał wystarczających sił, by skutecznie toczyć walkę na dwóch frontach. Chociaż znalazł się w niebezpiecznej, trudnej do obrony pozycji, z siłami nieprzyjacielskimi po obydwu stronach, wydaje się, że jego strategia okazała się - przynajmniej w zarysie - skuteczna. Z drugiej strony wyjaśnia to, dlaczego nie mógł kontynuować ataku, lecz musiał się wycofać do Jerozolimy.

13 Zbliżył się Joab i lud, który był z nim, aby walczyć z Aramejczykami, lecz oni uciekli przed nim. 14 Ammonici, widząc, że Aramejczycy uciekli, również sami uciekli przed Abiszajem i wycofali się do miasta. A Joab odstąpił od Ammonitów i wrócił do Jerozolimy. 

15 Aramejczycy, widząc, że zostali pobici przez Izraelitów, skupili swe siły. 1Krn 19,16-19; 2Sm 8,3-8

10,15-19 Ta opowieść pochodzi - jak się zdaje - z jakiegoś innego źródła.

16 Hadadezer wysłał posłów i sprowadził Aramejczyków będących po drugiej stronie Rzeki. Ci nadciągnęli do Chelam na czele z dowódcą wojsk Hadadezera, Szobakiem.

10,16. Chelam. Chociaż dokładne położenie tego miejsca jest niepewne, miasto lub okręg Chelam znajdowało się przypuszczalnie w północnej części Zajordania, być może między Damaszkiem i Chamat (przemawia za tym również jeden z wariantów tekstu Ez 47,16) - jako miejsce zborne dla aramejskich wojsk Hadadezera, które przybyły z drugiej strony Eufratu. Obszar ten znajdował się dostatecznie blisko, by zagrozić panowaniu Dawida w tym regionie. Pierwsza wzmianka o Chelam pojawia się prawie tysiąc lat wcześniej w egipskich tekstach złorzeczących, nie pomaga jednak w jego lokalizacji.

17 Dawid, gdy go o tym zawiadomiono, zebrał wszystkich Izraelitów, a przeprawiwszy się przez Jordan, przybył do Chelam. Aramejczycy ustawili szyki przeciw Dawidowi i walczyli z nim.

10,17. Front bitewny. Formacje wojskowe były tak zorganizowane, by mogły jak najlepiej wykorzystać ukształtowanie terenu i posiadaną broń. Z tekstu biblijnego wynika, że Szobak, wódz Aramejczyków, miał do dyspozycji rydwany i oddziały piechoty. Szeregi piechoty, rozmieszczone w wielkich formacjach, prowadzone były przez „dowódców nad pięćdziesiątkami". W pierwszym szeregu znajdowali się oszczepnicy z tarczami, zaraz za nimi łucznicy i procarze. Kiedy doszło do starcia i walki wręcz, używano toporów o płaskim ostrzu i krótkich mieczów. Oddziały rydwanów często umieszczano na skrzydłach, by łatwiej było nimi manewrować.

18 Lecz Aramejczycy uciekli przed Izraelitami, a Dawid zabił im siedemset zaprzęgowych koni i czterdzieści tysięcy jeźdźców. Zadał też rany Szobakowi, dowódcy jego wojska, tak iż tam zmarł.

10,18 jeźdźców. Tak tekst hebr. W BJ za 1 Krn: „ludzi”.

19 Wszyscy królowie zależni od Hadadezera, widząc, że zostali pokonani przez Izraelitów, zawarli z nimi pokój i stali się ich poddanymi. Aramejczycy już odtąd bali się iść na pomoc Ammonitom.

10,19. Poddani Izraela. Na Bliskim Wschodzie nie było niczym niezwykłym, że wynik bitwy zmieniał układ politycznych zależności. Po klęsce armii aramejskiej wiele wiosek i miasteczek wcześniej przysięgających wierność Hadadezerowi teraz ofiarowało wsparcie i daninę Dawidowi. Starożytne paralele do tej praktyki odnaleźć można w traktatach wasalnych Assarhaddona oraz w listach z kampanii wojennych większości władców asyryjskich. Nie należy jednak zakładać, że Dawid zdolny był objąć całkowite, pełne panowanie w północnym rejonie Zajordania. Wymuszone poparcie, będące wynikiem jednej bitwy, mogło zniknąć wraz z pojawieniem się pierwszych oznak słabości.

2 Sm 11

1 Na początku roku, gdy królowie zwykli wychodzić na wojnę, Dawid wyprawił Joaba i swoje sługi wraz z całym Izraelem. Spustoszyli oni [ziemię] Ammonitów i oblegali Rabba. Dawid natomiast pozostał w Jerozolimie. 1Krn 20,1 2Sm 10,7

11,1-27 Autor rozdz. 9-20 traktuje wojnę ammonicka tylko jako ramę historii Dawida i Batszeby.

11,1 Na początku roku. Wiosenne zrównanie dnia z nocą.

11,1. Na początku roku, gdy królowie zwykli wychodzić na wojnę. Na Bliskim Wschodzie kampanie wojenne bardzo rzadko były poprzedzane formalnym wypowiedzeniem wojny, rozpoczynały się jednak z reguły wraz z końcem okresu zimowych deszczów. Wiosną, przed żniwami, wszyscy zdrowi i silni mężczyźni musieli pracować w polu. Wiele asyryjskich i babilońskich roczników królewskich zawiera informację, że kampania wojenna rozpoczęła się w pierwszym (nisan) lub drugim miesiącu (adar) roku (w okresie od marca do maja).

11,1. Król pozostał w Jerozolimie. Z powodu obowiązków związanych ze sprawami państwa lub z innych przyczyn królowie nie zawsze mogli w uczestniczyć kampaniach wojennych. Na przykład, asyryjski król Sennacheryb zlecił swojemu urzędnikowi Rabsakowi przeprowadzenie oblężenia Jerozolimy opisanego w 2 Krl 18,17-35. Decyzja Dawida, by pozostać w domu, wskazuje na jego zaufanie w dowódcze umiejętności Joaba, jakąś pilną sprawę dyplomatyczną lub konieczność zajęcia się sprawami wewnętrznymi.

11,1. Rabba. Rabba była stolicą państwa Ammonitów. Znajdowała się w miejscu dzisiejszego Ammanu w Jordanii, na północnym brzegu rzeki Zerka, u źródeł rzeki Jabbok. Z powodu nieprzerwanego zasiedlenia tego rejonu Ammanu archeolodzy nie mogli tam prowadzić rozleglejszych prac wykopaliskowych. Wprawdzie udało się zbadać starożytny „akropol", nie dostarczyło to jednak istotnych informacji o mieście Rabba z czasów Dawida (być może został na jego rozkaz wzniesiony mur obronny).

Grzech Dawida – Batszeba

2 Pewnego wieczora Dawid, podniósłszy się z posłania i chodząc po tarasie swego królewskiego pałacu, zobaczył z tarasu kąpiącą się kobietę. Kobieta była bardzo piękna.

11,2. Dach/taras królewskiego pałacu. Ponieważ wczesnym rankiem w Jerozolimie wiał chłodny wiatr, ludzie wychodzili na zewnątrz, by rozmawiać z sąsiadami, lub na dachu, w samotności, cieszyli się przyjemnym powiewem. Pod względem architektonicznym królewski pałac podobny był przypuszczalnie do zwyczajnych domostw, ale miał on większą od nich przestrzeń mieszkalną lub sypialną na dachu (1 Sm 9,25).

11,2. Kąpiel. Kąpiel Batszeby była zapewne aktem oczyszczenia po zakończeniu cyklu menstruacyjnego (zob. 2 Sm 11,4). Czynności tej wymagały prawa dotyczące czystości rytualnej zawarte w Kpł 15,19-24. Nie wiadomo, czy Batszeba kąpała się na dachu, by szybciej osuszyć się na powietrzu, czy aby zwrócić na siebie uwagę króla.

3 Dawid zasięgnął wiadomości o tej kobiecie. Powiedziano mu: To jest Batszeba, córka Eliama, żona Uriasza Chittyty.

11,3 Uriasza Chittyty. Obcy najemnik. Co do Chittytów - zob. Pwt 7,1+.

11,3. Rodzina Batszeby. Ojciec Batszeby, Eliam, należał do doborowego oddziału „walecznych wojowników" Dawida (2 Sm 23,34), dlatego był głową wpływowego rodu. Eliam był synem Achitofela, jednego z najbardziej szanowanych doradców Dawida (2 Sm 15,12; 16,23). Ta informacja w połączeniu z faktem, że jej mężem był Uriasz Chetyta (również jeden z „walecznych wojowników" Dawida, 2 Sm 23,39), wskazuje, że król dobrze wiedział, na czyj dom patrzy, i znał Batszebę (tekst hebrajski można tłumaczyć: „Czy nie jest to Batszeba?").

4 Wysłał więc Dawid posłańców, by ją sprowadzili. A gdy przyszła do niego, spał z nią. A ona oczyściła się od swej nieczystości i wróciła do domu. Kpł 15,19

11,4. Obmycie z nieczystości. Wzmianka na temat kąpieli Batszeby odnosi się do rytualnego obmycia po zakończeniu trwającego siedem dni okresu nieczystości, związanego z ustaniem cyklu menstruacyjnego (zob. Kpł 15,19-24). Oznacza to, że Batszeba znajdowała się w okresie największej płodności, gdy miała stosunek płciowy z Dawidem (10-14 dni po rozpoczęciu nowego cyklu menstruacyjnego), Uriasz zatem nie mógł być ojcem jej dziecka.

5 Kobieta ta poczęła, posłała więc, by dać znać Dawidowi: Jestem brzemienna. 6 Wtedy Dawid wyprawił posłańca do Joaba: Przyślij do mnie Uriasza Chittytę. Joab posłał więc Uriasza do Dawida. 7 Kiedy Uriasz do niego przyszedł, Dawid wypytywał się o powodzenie Joaba, ludu i walki.

11,6-7. Chetyta w armii. Jako jeden z siedmiu głównych ludów Kanaanu (Pwt 7,1) w okresie sędziów i okresie monarchii Chetyci mogli służyć jako żołnierze najemni, pracować jako robotnicy lub zawierać związki małżeńskie z Izraelitkami. Chetyci mogli być potomkami ludu, który przybył do Kanaanu z Anatolii lub, w okresie bliższym, pochodzili ze znajdujących się w północnej Syrii państw neochetyckich.

8 Następnie rzekł Dawid Uriaszowi: Zejdź do swojego domu i umyj sobie nogi! Uriasz opuścił pałac królewski, a za nim niesiono dar ze stołu króla. 9 Uriasz położył się jednak u bramy pałacu królewskiego wraz ze wszystkimi sługami swojego pana, a nie poszedł do własnego domu. 10 Przekazano wiadomość Dawidowi: Uriasz nie zszedł do swego domu. Pytał więc Dawid Uriasza: Czyż nie wracasz z drogi? Dlaczego nie zszedłeś do swego domu? 

11 Uriasz odpowiedział Dawidowi: Arka, Izrael i Juda przebywają w namiotach, podobnie też i pan mój, Joab, wraz ze sługami mego pana obozują w otwartym polu, a ja miałbym pójść do swojego domu, aby jeść, pić i spać ze swoją żoną? Na życie Pana i na twoje, czegoś podobnego nie uczynię. 1Sm 4,3n

11,11 aby... spać ze swoją żoną? Wstrzemięźliwość była jednym z praw religijnych wojny (por. 1 Sm 21,6).

11,9-11. Postępowanie Uriasza. Obecność Arki Przymierza wraz z wojskami wskazuje na uczestnictwo w jakiejś „świętej wojnie", dlatego żołnierzy mogły obowiązywać szczególne przepisy (zob. masowe obrzezanie przed rozpoczęciem podboju Kanaana przez Izraelitów w Joz 5,4-8 oraz obrzędy oczyszczenia, którym musieli się poddać żołnierze w Pwt 23,9-11 i 1 Sm 21,5). Gdyby Uriasz skorzystał ze stworzonej przez Dawida sposobności do odbycia stosunku z Batszebą, można by uznać, że jest odpowiedzialny za jej ciążę. Jednak upieranie się Uriasza przy zachowaniu rytualnej czystości i spanie u bramy pałacu królewskiego zmusiło Dawida do podjęcia drastycznych środków.

12 Dawid więc rzekł do Uriasza: Pozostań tu jeszcze dziś, a jutro cię odeślę. Uriasz został więc w Jerozolimie w tym dniu. Nazajutrz 13 Dawid zaprosił go, aby jadł i pił w jego obecności, aż go upoił. Wieczorem poszedł [Uriasz], położył się na swym posłaniu między sługami swojego pana, a do domu swojego nie zszedł. 14 Następnego ranka napisał Dawid list do Joaba i posłał go za pośrednictwem Uriasza. 15 W liście napisał: Postawcie Uriasza tam, gdzie walka będzie najbardziej zażarta, potem odstąpcie go, aby został ugodzony i zginął.

11,14-15. List zawierający wyrok śmierci. Ponieważ Uriasz został pierwotnie wysłany do Dawida, by przynieść wieści z linii frontu, rzeczą naturalną było, że Dawid odesłał go do Joaba z oficjalnymi poleceniami i rozkazami. Motyw ofiary, która sama dostarcza wydany na siebie wyrok śmierci, występuje powszechnie w podaniach wielu ludów (zob. Iliada, gdzie zapisano opowieść o Bellerofoncie, który, fałszywie oskarżony, przywiózł własny wyrok śmierci do króla Lycji), w Biblii pojawia się jednak tylko raz.

16 Joab, obejrzawszy miasto, postawił Uriasza w miejscu, o którym wiedział, że walczyli tam najsilniejsi wojownicy.

11,15-16. Umieszczenie Uriasza. Jako jeden z „mężnych wojowników" Dawida, Uriasz często stawał na czele oddziału żołnierzy, i można było oczekiwać, że odegra strategiczną rolę podczas bitwy (zob. opis „mężnych wojowników" podany w 2 Sm 23,8-39). W tym przypadku celowo umieszczono go naprzeciw elitarnego oddziału Ammonitów, którzy go pokonali. Przedstawienie Uriasza jako rycerza bez skazy sugeruje, że przyjął ten rozkaz bez sprzeciwu, mógł się jednak zastanawiać nad taką taktyką.

17 Ludzie z miasta wypadli i natarli na Joaba. Byli zabici wśród ludu i sług Dawida; zginął też Uriasz Chittyta. 18 Joab przez wysłańców zawiadomił Dawida o całym przebiegu walki. 19 Posłańcowi dał następujące wyjaśnienie: Jeśliby po opowiedzeniu królowi całego przebiegu walki do końca 

20 król wpadł w gniew i pytał cię: Dlaczego zbliżyliście się tak do miasta, by toczyć walkę? Czyż nie wiedzieliście, że strzelają z muru? Sdz 9,50-54

21 Kto zabił Abimeleka, syna Jerubbaala? Czyż nie kobieta, która zrzuciła na niego z muru kamień młyński, tak iż umarł w Tebes? Czemu podchodziliście aż pod mury? – powiesz: Sługa twój, Uriasz Chittyta, zginął również.

11,21 Jerubbaala? Według grec. (por. Sdz 7,1n). Tekst hebr.: „Jerubboszeta” (por. 2,8+ i 4,4+).

22 Posłaniec poszedł. Po przybyciu oznajmił Dawidowi wszystko, z czym go Joab posłał.

11,22 W grec. dodane: „Dawid rozgniewał się na Joaba i rzekł do posłańca: Dlaczego zbliżyliście się do wałów, by toczyć walkę? Czy nie wiedzieliście, że będziecie rażeni z wałów? Kto zabił Abimeleka, syna Jerubbaala? Czyż nie kobieta zrzuciła na niego z wałów kamień młyński, i umarł w Tebes? Dlaczego zbliżyliście się do wałów?”.

23 Posłaniec odpowiedział Dawidowi: Udało się tym mężom przemóc nas i wyszli przeciw nam w pole; odparliśmy ich aż do bramy. 24 Tymczasem łucznicy zaczęli strzelać z muru do twych sług. Dlatego to zginęło kilku ze sług królewskich. Zginął też sługa twój, Uriasz Chittyta.

11,16-24. Taktyka prowadzenia bitwy. Taktyka walki każdej ze stron wydaje się obejmować fortele i zasadzki. W przypadku oblężonego miasta niepotrzebne było przypuszczanie ataku. Być może żołnierzy Uriasza wysłano w celu podjęcia próby zdobycia murów. Straty po stronie Izraelitów pojawiły się wówczas, gdy na spotkanie oddziału Uriasza, mającego rzekomo podjąć próbę przekroczenia murów, wyszedł oddział obrońców miasta. Izraelici znaleźli się zbyt blisko murów, w zasięgu strzał i pocisków miotanych z góry. Przewidzenie przez Joaba, że Dawid przypomni sobie znany przypadek śmierci Abimeleka (Sdz 9,50-53), kazało mu mniemać, że dostanie się Izraelitów w zabójczy ogień krzyżowy zostanie potraktowane jako rezultat skalkulowanego ryzyka lub popełnienia błędu taktycznego. Było to wiarygodnym wyjaśnieniem przyczyny śmierci Uriasza, incydent nie pochłonął też zbyt wielu ofiar po stronie Izraelitów.

25 Dawid oznajmił posłańcowi: Tak powiesz Joabowi: Nie trap się tym, co się stało. Miecz dosięga raz tego, raz innego. Bądź wytrwały w walce przeciwko miastu i zniszcz je! Ty sam dodaj mu odwagi! 26 Żona Uriasza, dowiedziawszy się, że jej mąż, Uriasz, umarł, opłakiwała swego pana. 27 Gdy czas żałoby minął, posłał po nią Dawid i sprowadził do swego pałacu. Została jego żoną i urodziła mu syna. Postępek jednak, jakiego dopuścił się Dawid, nie podobał się Panu.

11,26-27. Okres żałoby. Okres żałoby trwał zwykle siedem dni (Rdz 50,10). Jedynie w przypadku wybitnych postaci okres żałoby był dłuższy (trzydzieści dni żałoby po śmierci Mojżesza i Aarona w Pwt 34,8 i Lb 20,29). W przypadku wdowy opłakującej męża, okres ten pozwalał na oczyszczenie się z innych rodzajów nieczystości przed wstąpieniem w kolejny związek (zob. Kpł 12,2; 15,19).

2 Sm 12

1 Pan posłał do Dawida [proroka] Natana. Ten przybył do niego i powiedział: W pewnym mieście było dwóch ludzi, jeden był bogaczem, a drugi biedakiem. 2Sm 14,4-17

12,1-15 Pierwotna opowieść mogła nie zawierać interwencji Natana (w. l-15a): z w. 22 wynika, że Dawid nie wie jeszcze o skazaniu dziecka. Obie tradycje są jednakowo stare i mają taką samą treść religijną: zbrodnia Dawida zostaje napiętnowana, jednak dzięki żalowi on sam zyska przebaczenie Boga.

2 Bogacz miał owce i wielką liczbę bydła, 3 biedak nie miał nic, prócz jednej małej owieczki, którą nabył. On ją karmił i wyrosła przy nim wraz z jego dziećmi, jadła jego chleb i piła z jego kubka, spała u jego boku i była dla niego jak córka. 4 Raz przyszedł gość do bogacza, lecz jemu żal było brać coś z owiec i własnego bydła, czym mógłby posłużyć podróżnemu, który do niego zawitał. Zabrał więc owieczkę owemu biednemu mężowi i tę przygotował człowiekowi, co przybył do niego.

12,2-4. Cel przypowieści. Przypowieść Natana o małej owieczce biedaka dostarcza sądowego tła dla potępienia Dawida za cudzołóstwo, którego się dopuścił z Batszebą. Jako główny obrońca praw swojego ludu (zob. 2 Sm 15,4; 1 Krl 3,4-28), król miał sprawować sądy i okazywać mądrość. Chociaż Dawid osądził działanie „bogacza", nie był jednak dość mądry, by zrozumieć, że osądza w ten sposób samego siebie.

5 Dawid oburzył się bardzo na tego człowieka i powiedział do Natana: Na życie Pana, człowiek, który tego dokonał, jest winien śmierci. Wj 21,37; Łk 19,8

6 Nagrodzi on za owieczkę w czwórnasób, gdyż dopuścił się tego czynu, a nie miał miłosierdzia.

12,5-6. Jest winien śmierci/nagrodzi w czwórnasób. W gniewie Dawid gotów był skazać winowajcę na śmierć z powodu nieokazania miłosierdzia, w tej sprawie prawo wypowiadało się jednak wystarczająco jasno. Księga Wyjścia 22,1 za kradzież owcy nakładała karę poczwórnego zadośćuczynienia (Kodeks Hammurabiego nakazywał wypłacenie dziesięciokrotnej wartości ukradzionego zwierzęcia).

7 Natan oświadczył Dawidowi: Ty jesteś tym człowiekiem. Tak mówi Pan, Bóg Izraela: Ja namaściłem cię na króla nad Izraelem. Ja uwolniłem cię z rąk Saula. 2Sm 3,7+

8 Dałem ci dom twojego pana, a żony twego pana na twoje łono, oddałem ci dom Izraela i Judy, a gdyby i tego było za mało, dodałbym ci jeszcze więcej.

12,8. Dom i żony pana. Ponieważ królewskie małżeństwa odzwierciedlały potęgę monarchy i oznaczały polityczne oraz ekonomiczne sojusze zawierane w imieniu państwa, mogło być konieczne, by po objęciu tronu harem poprzedniego władcy znalazł się w rękach jego następcy. W ten sposób zapewniano ciągłość zobowiązań traktatowych. Po śmierci Iszboszeta (2 Sm 4,5-7) i objęciu władzy królewskiej przez Dawida, można było oczekiwać, że obejmie swoją opieką rodzinę Saula, w tym także jego harem. Możliwe, że krótka wzmianka o małżeństwie Dawida z Achinoam, pojawiająca się w 1 Sm 25,43, informuje o wzięciu przez niego żony Saula o tym samym imieniu (1 Sm 14,50).

9 Czemu zlekceważyłeś (słowo) Pana, popełniając to, co złe w Jego oczach? Zabiłeś mieczem Chittytę Uriasza, a jego żonę wziąłeś sobie za małżonkę. Zamordowałeś go mieczem Ammonitów.

12,9 (słowo)-. Za tekstem hebr. W BJ pominięte za przekładami starożytnymi.

10 Dlatego właśnie miecz nie oddali się od domu twojego na wieki, albowiem Mnie zlekceważyłeś, a żonę Uriasza Chittyty wziąłeś sobie za małżonkę.

12,10 miecz nie oddali się. Aluzja do zabójstwa Amnona, Absaloma i Adoniasza, trzech synów Dawida.

11 Tak mówi Pan: Oto Ja sprowadzę na ciebie nieszczęście z własnego twego domu, żony zaś twoje zabiorę sprzed oczu twoich, a oddam je twojemu rywalowi, który będzie obcował z twoimi żonami pod tym słońcem. 2Sm 16,22

12,11. Przekleństwo. Kara odpowiada charakterowi przestępstwa, sugerując, że władza i żony Dawida zostaną mu odebrane przez uzurpatora (zob. opowieść o Absalomie zabierającym żony Dawida w 2 Sm 16,21-22). Wskazuje nawet na możliwość pozbawienia Dawida tronu. Gwałt i rozwiązłość, których się dopuścił, wywoła rozwiązłość i gwałt w jego własnym domu.

12 Uczyniłeś to wprawdzie w ukryciu, jednak Ja obwieszczę tę rzecz wobec całego Izraela i wobec słońca.

12,2-12. Natura przewinienia. Można odnieść wrażenie, że sprawa dana do osądzenia Dawidowi przez Natana nie ma nic wspólnego z przestępstwami Dawida (cudzołóstwem i zabójstwem). Dotyczy jednak poważniejszego przestępstwa: nadużycia władzy. Dawid został formalnie potępiony przed Boskim trybunałem (za pośrednictwem proroka przemawiał Bóg) nie tylko za wzięcie żony innego, lecz za przeświadczenie, że może brać wszystko, co mu się podoba, i okazywać niezadowolenie z tego, co otrzymał od Boga. Epizod ten wyraźnie dowodzi, że król nie znajduje się ponad prawem, i że jeśli nie zostanie wezwany na sąd przez władze ludzkie, stanie przed sądem Boga.

13 Dawid rzekł do Natana: Zgrzeszyłem wobec Pana. Natan odrzekł Dawidowi: Pan odpuszcza ci też twój grzech – nie umrzesz, 14 lecz dlatego, że przez ten czyn bardzo wzgardziłeś Panem, syn, który ci się urodzi, na pewno umrze.

12,14 wzgardziłeś Panem. To poprawienie tekstu hebr., w którym: „wzgardzić nieprzyjaciółmi Jahwe”, co zostało podyktowane obawą przed bluźnierstwem. - Grzech nie jest tylko podeptaniem porządku moralnego czy społecznego, lecz przede wszystkim zerwaniem osobowej relacji między człowiekiem a Bogiem (por. Rdz 39,9; Ps 51,6; 59,2), którą tylko On sam może przywrócić na nowo (Ps 65,4; por. Mk 2,5+).

15 Natan udał się potem do swego domu. Pan dotknął dziecko, które urodziła Dawidowi żona Uriasza, tak iż ciężko zachorowało. 

16 Dawid błagał Boga za chłopcem i zachowywał surowy post, a wróciwszy do siebie, całą noc leżał na ziemi. 2Sm 21,10; 1Krl 21,27

12,16. Błaganie Dawida. W Starym Testamencie post często łączy się z zanoszeniem próśb do Boga. Kryje się za tym zasada, że waga prośby powoduje, iż człowiek jest tak zaaferowany swoim stanem duchowym, że sprawy fizyczne schodzą na dalszy plan. W tym sensie akt postu jest procesem, który prowadzi do oczyszczenia i ukorzenia się człowieka przed Bogiem (Ps 69,10). Modlitwy babilońskie zawierają podobne wyrażenia, oznaczające błaganie oraz poczucie zależności od władzy bogów, którzy jako jedyni mogą usunąć zło i wrócić zdrowie.

17 Dostojnicy jego domu, podszedłszy do niego, chcieli podźwignąć go z ziemi: bronił się jednak; w ogóle z nimi nie jadał. 18 W siódmym dniu dziecko zmarło. Słudzy Dawida obawiali się powiadomić go, że dziecko umarło. Twierdzili: Jeżeli, gdy dziecko jeszcze żyło, przemawialiśmy do niego, a głosu naszego nie usłuchał, to jak możemy mu powiedzieć, że chłopiec umarł? Może uczynić [sobie] coś złego. 19 Gdy jednak Dawid zauważył, że słudzy jego rozmawiają szeptem, zrozumiał, że dziecko zmarło. Pytał więc sługi swoje: Czy dziecko umarło? Odpowiedzieli: Umarło. 20 Dawid podniósł się z ziemi, umył się i namaścił, zmienił swe ubranie i wszedłszy do domu Pańskiego, oddał pokłon. Powróciwszy do domu, zażądał, by mu podano posiłek, którym się pożywił. 21 Słudzy na to mu powiedzieli: Co ma znaczyć twój sposób postępowania? Gdy dziecko żyło – płakałeś, lecz gdy zmarło – powstałeś i posiliłeś się.

12,21 Dawid rzeczywiście uchybia wszystkim zwyczajom. Jego religijność jest spontaniczna i nie ma w sobie nic z konformizmu (w. 22-23 i 6,21-22).

22 Odrzekł: Dopóki dziecko żyło, pościłem i płakałem, gdyż mówiłem sobie: Kto wie, może Pan nade mną się ulituje i dziecko będzie żyło? 

23 Tymczasem umarło. Po cóż mam pościć? Czyż zdołam je wskrzesić? Ja pójdę do niego, ale ono do mnie nie wróci. Hi 7,9+

12,23 Ja pójdę do niego. Do miejsca pobytu umarłych, do szeolu (por. Lb 16,33+).

12,20-23. Postępowanie Dawida. Słudzy Dawida nie wiedzieli, że Bóg wydał sąd nad dzieckiem. W rezultacie źle zinterpretowali postępowanie Dawida. Post może się też łączyć z żałobą (słudzy Dawida domniemywali, że tak jest w tym przypadku). Jednak Dawid zabiegał o zmianę Bożego postanowienia, zaś post miał służyć nadaniu szczególnej mocy jego prośbie. Kiedy stwierdził, że jego prośba została odrzucona, zaprzestał postu.

12,23. Ja pójdę do niego, ale ono do mnie nie wróci. Wypowiadając te słowa, Dawid zwyczajnie przyznaje, że jego wysiłki ocalenia syna zawiodły. Nie oczekuje już, że prośba przywróci go do życia, lecz stwierdza, że połączą się dopiero po śmierci. Dlatego słowa Dawida są przejmującym wyrazem ostatecznego losu człowieka, podobnie jak żałobna odpowiedź Jakuba z Rdz 37,35. W Eposie o Gilgameszu podczas żałoby po zmarłym towarzyszu, Enkidu, Gilgamesz powiada: „Teraz jego udziałem stał się los wszystkich ludzi". W tym samym eposie Siduri przypomina bohaterowi: „Kiedy bogowie stwarzali człowieka, zaplanowali twą śmierć". Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Hi 3,13-19.

24 Dawid okazywał współczucie swej żonie, Batszebie. Poszedł do niej i spał z nią. Urodziła syna, któremu dał imię Salomon, a Pan go umiłował.

12,24 Urodziła syna. Za tekstem hebr. W BJ na początku tego zdania dodano: „Ona poczęła”, za grec.

25 [Dawid] posłał [o tym wiadomość] za pośrednictwem proroka Natana, który nazwał go Jedidiasz – ze względu na Pana.

12,25 ze względu. Za tekstem hebr. W BJ: „zgodnie ze słowem”, według przekładów starożytnych. - Narodziny Salomona, syna Batszeby, „umiłowanego Jahwe” (takie jest znaczenie Jedîdjah), są zapewnieniem przebaczenia Boga. To właśnie Salomona, wyróżnionego spośród dziedziców mających więcej tytułów do sukcesji po ojcu, darmowy wybór Boga zaprowadzi na jego tron.

Dalsza walka z Ammonitami 1Krn 20,1-3

26 A Joab staczał walki w ammonickim Rabba i zdobył stolicę królestwa.

12,26. Stolica królestwa. Werset ten nawiązuje do twierdzy, zaś następny - do systemu zaopatrzenia w wodę. Sądzi się powszechnie, że starożytna Rabba czerpała wodę z dużego źródła. Nie wiadomo, czy istniały oddzielne fortyfikacje strzegące „akropolu" i studni, czy też objęte były one jednym systemem umocnień. Skutecznym sposobem zdobycia oblężonego miasta było odcięcie jego obrońców od źródeł wody. W okresie hellenistycznym, podczas oblężenia Rabba przez Antiocha III, zastosowano podobną taktykę.

27 Wysyłając posłańców do Dawida, donosił: Natarłem na Rabba i zdobyłem już Miasto Wód.

12,27 Miasto Wód. Jest to niższa część miasta, nad którą wznosi się akropol.

12,27. Zaopatrzenie w wodę. Z powodu małej ilości opadów oraz tego, że pojawiały się one jedynie w miesiącach zimowych, w pozostałych miesiącach roku miasta i miasteczka uzależnione były od źródeł, studni i cystern. W swych annałach królowie Mezopotamii często chlubili się budową kanałów, akweduktów i systemów czerpania wody (zob. też 2 Krl 20,20). Zdobycie systemu zaopatrzenia miasta w wodę oznaczało szybki koniec oblężenia. Nie wiemy nic na temat ochrony systemu zaopatrzenia w wodę miasta Rabba.

28 A teraz zbierz pozostałe wojsko i prowadź dalej walkę przeciw miastu. Podbij je, ażebym nie ja był jego zdobywcą i by nie nadano mu mego imienia.

12,28. Król dokonujący ostatniej fazy podboju. W królewskich rocznikach starożytnych królów i faraonów rzadko wspomina się o wodzach, zaś zwycięstwo zawsze przypisuje się bogom. Królowie nie zawsze szli na kampanie wojenne razem z wojskami. W tekstach asyryjskich czytamy o królach, którzy pozostawali w pałacu, podczas gdy naczelni wodzowie lub książęta dowodzili armiami. Działo się tak szczególnie wówczas, gdy sprawy wewnętrzne były zbyt naglące, by król mógł opuścić swoje państwo. Nieobecność Dawida na polu wałki mogła skłonić jego poddanych (lub krytyków) do wniosku, że jest złożony niemocą, czuje się zagrożony lub z innego powodu nie może wykonywać królewskich powinności. Nawet jeśli król uczestniczył w kampanii, raczej nie dowodził podczas bitwy, lecz pozostawał na tyłach, w kwaterze głównej, obmyślając strategię prowadzenia wojny. Zwykle jednak to król wiódł wojska, wkraczające do podbitego miasta. Dawid mógł się osobiście przekonać o podwójnej lojalności poddanych, gdy jego własne zwycięstwa uczyniły go popularnym wśród ludu. Można więc było oczekiwać, że słowa Joaba o imionach tych, których będzie się wymieniać jako zdobywców Rabba, wywołają reakcję Dawida i jego szybkie pojawienie się na polu walki.

29 Dawid zebrał więc całe wojsko i udał się do Rabba, natarł na miasto i zdobył je. 

30 Z głowy Milkoma zdjął koronę, która ważyła talent złota. Miała ona drogocenny kamień, który posłużył za ozdobę głowy Dawida. Zabrał też z miasta niezliczoną ilość łupów. 1Krn 20,3; Wj 1,13n

12,30 Z głowy Milkoma. Za grec. Tekst hebr.: „z głowy ich króla” (malkam). Jest to idol Ammonitów (1 Krl 11,5).

- Miała ona drogocenny kamień. Według przekładów starożytnych i 1 Krn. Tekst hebr.: „i kamień drogocenny”.

12,30. Królewska korona. Hebrajskie słowo, którego tutaj użyto, oznacza zwykle ceremonialną ozdobę głowy. W świecie starożytnym królowie i bogowie nosili zazwyczaj stożkowe czapki lub turbany. Nakrycia głowy noszone przez królów były często wykonane z haftowanej tkaniny przeplatanej złotem, z ponaszywanymi drogimi kamieniami. Czasami królowie zakładali dodatkowo złoty diadem otaczający turban. Waga wspomnianej w tekście korony wskazuje, że wykonano ją ze złota i, przypuszczalnie, nie była noszona przez króla Ammonitów, lecz znajdowała się na czole posągu przedstawiającego boga Milkoma (interesujący wariant odczytania tekstu). Wiele posągów kananejskich bogów ma stożkowe nakrycie głowy, nie jest więc niemożliwe, że podobnie ozdobiony był posąg boga Ammonitów. Z gramatycznego punktu widzenia jest też możliwe, że był to kamień z korony, wzięty jako łup i noszony przez Dawida, nie zaś ważąca talent (= ok. 35 kg) korona, którą trudno byłoby utrzymać na głowie nawet podczas krótkiej ceremonii.

31 Ludność zaś, która w nim była, uprowadził i przeznaczył do obsługi pił, kilofów i żelaznych siekier oraz kazał jej przejść do wyrobu cegły. W ten sposób postąpił z wszystkimi miastami ammonickimi. Potem wrócił Dawid z całym wojskiem do Jerozolimy.

12,31. Praca jeńców. Jednym ze źródeł siły roboczej w Mezopotamii i Syro-Palestynie byli jeńcy wojenni. Chociaż w królewskich annałach i inskrypcjach (np. steli Meszy z Moabu) wspomina się o dużej liczbie wziętych do niewoli jeńców, może to być przesada. Bardziej wiarygodne są w pod tym względem dokumenty administracyjne podające racje żywnościowe, szaty i liczbę zmarłych niewolników. Możliwe, że jeńców używano do usuwania szkód wojennych, później zaś osiadali w nowym kraju, stawali się jego obywatelami i uprawiali ziemię lub służyli w wojsku.

2 Sm 13

Tamar i Amnon

1 Potem to się zdarzyło: Absalom, syn Dawida, miał piękną siostrę, której było na imię Tamar. W niej zakochał się Amnon, również syn Dawida. 2Sm 3,2n

13,1-20,25 Absalom, zabójca brata, syn zbuntowany przeciwko ojcu, jest centralną postacią dramatu rodziny Dawida, a dramat ten wywołuje cały szereg wstrząsów politycznych, które obnażają wewnętrzne podziały narodu i stawiają pod znakiem zapytania przyszłość królestwa.

2 Dręczył się tym Amnon, tak że zachorował z powodu swej siostry, Tamar. Ponieważ była dziewicą, Amnon nie mógł uczynić jej czegokolwiek. 3 Amnon miał jednak przyjaciela imieniem Jonadab, syna Szimei, brata Dawida. Jonadab był człowiekiem bardzo przebiegłym. 4 Ten go zapytał: Co się z tobą dzieje, synu królewski, że tak mizerniejesz z dnia na dzień? Nie chcesz mi tego wyjaśnić? Amnon odpowiedział mu: Kocham Tamar, siostrę mojego brata, Absaloma.5 Jonadab mu odpowiedział: Połóż się do łóżka i udaj chorego. Gdy przyjdzie twój ojciec, by cię odwiedzić, powiesz mu: Pozwól, by przyszła moja siostra, Tamar, i podała mi jeść; niechby przygotowała na moich oczach coś do zjedzenia, tak bym to widział. Wtedy przyjąłbym posiłek z jej ręki. 6 Amnon położył się więc i udawał chorego. Kiedy przyszedł król, aby go odwiedzić, odezwał się Amnon do króla: Niech przyjdzie, proszę, moja siostra, Tamar, i przyrządzi mi dwa placki w mojej obecności, abym mógł przyjąć posiłek z jej ręki. 7 Dawid posłał więc [wiadomość] do pałacu do Tamar: Pójdź, proszę, do domu twojego brata, Amnona, i przygotuj mu coś do zjedzenia! 8 Tamar poszła do domu swego brata, Amnona, a on leżał. Wzięła ciasto, zagniotła, zrobiła placki na jego oczach i upiekła je. 9 Wziąwszy patelnię, opróżniła ją przed nim, ale on odmówił jedzenia. Amnon powiedział: Niech ode mnie wszyscy wyjdą! A gdy wszyscy od niego wyszli,

13,8-9. Pieczenie chleba. Zastosowanie specjalnej patelni (opisywanej w późniejszej literaturze żydowskiej), w której z wyrobionego ciasta przygotowywano jakieś kluski, sugeruje, że nie było to zwyczajne pieczenie chleba. Udawana choroba Amnona, w połączeniu z faktem, że potrzebował kogoś zaufanego, kto by mu przygotował pożywny posiłek, wskazuje na jakąś lekkostrawną potrawę i dowodzi, iż lękał się otrucia.

10 Amnon rzekł do Tamar: Przynieś posiłek do sypialni, abym przyjął go z twojej ręki. Tamar wzięła placki, które przygotowała, i zaniosła bratu swojemu, Amnonowi, do sypialni. 11 Gdy je przed nim położyła, aby jadł, schwycił ją i rzekł: Chodź, połóż się ze mną, siostro moja! 

12 Odpowiedziała mu: Nie, mój bracie! Nie gwałć mnie, bo tak się w Izraelu nie postępuje. Zaniechaj tego bezeceństwa! Rdz 34,7; Pwt 22,21; Sdz 20,6-10; Jr 29,23

13 Dokąd się udam z moją zniewagą? A ty stałbyś się jednym z największych przestępców w Izraelu! Porozmawiaj raczej z królem, on ci mnie nie odmówi.

13,13 Zgodnie ze starym zwyczajem (por. Rdz 20,12) Amnon mógł poślubić Tamar, która była tylko jego siostrą przyrodnią. Takie związki zostały jednak później zakazane przez Prawo (Kpł 18,11; 20,17; Pwt 27,22).

13,12-13. Prośba Tamar. W błaganiu Tamar można wyróżnić cztery elementy. Pierwszy, że takie postępowanie nie jest zwyczajem w Izraelu. Oczywiście, branie oblubienicy siłą nie było zjawiskiem nieznanym (zob. zgwałcenie Diny przez Sychema w Rdz 34,3 oraz uprowadzenie tancerek w Szilo w Sdz 21,19-23), najwyraźniej jednak postępowanie takie uważano za niedozwolony obcy zwyczaj. Opisując akt gwałtu, Tamar stara się „wstrząsnąć" Amnonem, by przywieść go do rozsądku. Drugim i trzecim elementem jej prośby jest osobista cześć, jej i Amnona. Wie, że z powodu braku świadków nikt go nie oskarży, dlatego jedyną nadzieją jest odwołanie się do rozwagi i charakteru Amnona jako księcia Izraela. Mówi mu, że zostanie zaliczony w poczet głupców - hebrajski termin oznacza ludzi bez zasad lub czci, których czeka marny koniec. Na koniec Tamar sugeruje, że gotowa jest przyłączyć się do jego domu jako żona (w. 13).

14 On jednak nie posłuchał jej głosu, lecz zadał jej gwałt, zbezcześcił ją i obcował z nią. 15 Potem Amnon poczuł do niej bardzo wielką nienawiść. Nienawiść ta była większa niż miłość, którą ku niej odczuwał. Rzekł do niej Amnon: Wstań i odejdź stąd! 16 Odpowiedziała mu: Nie czyń mi, wypędzając mnie od siebie, jeszcze większej krzywdy od tej, jaką mi wyrządziłeś. On jednak nie chciał jej posłuchać.

13,16 Tekst hebr. skażony. BJ: „Nie, mój bracie, wypędzać mnie byłoby większym złem niż to, które mi wyrządziłeś”, za częścią rkpsów grec. i vet. lat.

17 Zawołał pachołka, który mu usługiwał, i rzekł: Wypędź tę ode mnie na ulicę i zamknij za nią drzwi! 

18 Była odziana w szatę z rękawami, gdyż tak ubierały się córki królewskie, dziewice. Sługa wyprowadził ją na ulicę i zamknął za nią drzwi. Rdz 37,3

19 Wtedy Tamar posypała sobie głowę prochem, rozdarła szatę z rękawami, którą miała na sobie, położyła rękę na głowę i odeszła, głośno się żaląc.

13,19 Gesty żałoby i bólu (1,2; Est 4,1; Jr 2,37).

13,18-19. Szata Tamar. Kosztowna haftowana szata (terminu tego użyto jeszcze tylko w narracji o Józefie [Rdz 37,3]) wskazywała, że Tamar jest jedną z dziewic z domu Dawida. Oznaczała ona, że Tamar jest czysta i nie została jeszcze nikomu przyrzeczona, dlatego w dalszym ciągu znajduje się pod opieką i ochroną królewskiego domu. Rozdzierając szatę, Tamar okazuje ból i daje do zrozumienia, że została pohańbiona. Nie miała już dłużej prawa do noszenia tej szaty, zaś jej widoki na przyszłość uległy znacznemu pogorszeniu.

13,19. Posypanie głowy prochem. Podobnie jak rozdarcie szat i nałożenie pokutnego wora, posypanie głowy prochem oznaczało żałobę (Est 4,3; Jr 6,26). Gest położenia ręki na głowie pojawia się, być może, w rzeźbach przedstawiających kobiety pogrążone w żałobie, odnalezionych w fenickim sarkofagu Ahirama, żyjącego w XIII w. króla Byblos (tam jednak odbywające żałobę kobiety umieszczają na głowie obie ręce). Egipska Opowieść o dwóch braciach również opisuje ten gest jako znak wyrażający żałobę.

20 Absalom, jej brat, odezwał się do niej: Czy to prawda, że Amnon, twój brat, był z tobą? Teraz jednak, moja siostro, uspokój się! To twój brat. Nie bierz do serca tego wypadku! Tamar pozostała zbolała w domu swojego brata, Absaloma.

13,20. Los Tamar. Ponieważ Tamar utraciła dziewictwo, jej pozycja w domu Dawida uległa obniżeniu; możliwe, że nigdy nie wyszła za mąż. Wskazuje na to wzmianka, że przeszła pod opiekę domu Absaloma, nie zaś Dawida. Mogła do końca swoich dni wieść niespełnione życie. W starożytnych tekstach z Amarny porównuje się kobietę bez męża do niezaoranego pola.

21 Król Dawid, posłyszawszy o tym wydarzeniu, wpadł w wielki gniew.

13,21 W grec. dodane: „Nie chciał on jednak uczynić Amnonowi, swemu synowi, nic złego, gdyż go miłował. Był to przecież jego pierworodny”.

22 Absalom natomiast nie rozmawiał wcale z Amnonem, bo go znienawidził za to, że zgwałcił jego siostrę, Tamar.

13,22 nie rozmawiał wcale. Dosł.: „nie mówił do Amnona nic dobrego ani złego”. Absalom zrywa z bratem.

Zemsta Absaloma

23 W dwa lata później, gdy Absalom urządził strzyżenie owiec w Baal-Chasor w bliskiej odległości od Efraima, zaprosił wszystkich synów królewskich. 1Sm 25,4n

13,23. Baal-Chasor. Miejsce to zwykle identyfikuje się z Dżebel el-Asur, oddalonym 8 km na północny wschód od Betel i położonym w surowej scenerii centralnych wzgórz.

13,23. Strzyżenie owiec. Na Bliskim Wschodzie produkcja wełny miała wielkie znaczenie gospodarcze. Na przykład, duża liczba tabliczek z dokumentami administracyjnymi pochodzącymi z sumeryjskiego miasta Nippur dotyczy wytwarzania wełny oraz handlu tym towarem. Owce strzyżono wczesnym latem, zwykle w pobliżu miejsc, w których wełnę barwiono i produkowano tkaniny (na przykład, dużą liczbę ciężarków od krosien odnaleziono w Timna). Ponieważ strzyżenie owiec wymagało dużej liczby robotników, podobnie jak prace związane ze żniwami, ciężar prac zmniejszano przez połączenie tych wydarzeń ze świątecznymi obchodami (zob. 1 Sm 25,7-8).

24 Absalom udał się również do króla i rzekł: Właśnie odbywa się u twojego sługi strzyżenie owiec, niech król raczy przyjść do swojego sługi z całym orszakiem.

13,34. Geografia. Ucieczka synów Dawida z Baal-Chasor nie może być odtworzona w sposób pewny. Najwyraźniej obrali oni szlak okrężny, w tekście biblijnym nie podano jednak żadnych szczegółów. Być może wzmianka o Choronaim, którą dodano w tekście Septuaginty, wskazuje na Górny i Dolny Bet-Choron, pomiędzy którymi biegło ważne przejście z północnego zachodu. Miejsca te utożsamia się z Ur el-Foka i Beit et-Tahta (obydwa oddalone o ok. 16 km na północny zachód od Jerozolimy). Żadne z owych miast nie było widoczne z Jerozolimy, można jednak domniemywać, że na zachodzie znajdowały się wartownie strzegące tego ważnego przejścia. Tekst opisuje to miejsce jako drogę, którą podróżowali wędrowcy.

25 Król rzekł Absalomowi: Nie, mój synu! Raczej nie pójdziemy wszyscy, abyśmy ci nie sprawili kłopotu. Nalegał na niego [Absalom], lecz on nie chciał iść, ale go pobłogosławił. 26 Absalom powiedział: Jeśli nie, to może by z nami poszedł mój brat, Amnon? Król mu odpowiedział: Po cóż miałby iść z tobą! 27 Nalegał na niego Absalom, więc posłał z nim Amnona i wszystkich synów królewskich.

13,27 W przekładach starożytnych dodane: „Absalom przygotował ucztę na wzór uczty królewskiej”.

28 Dał zaś Absalom swoim sługom takie polecenie: Uważajcie! Gdy Amnon rozweseli serce winem, a ja powiem wam: Uderzcie na Amnona!, wtedy zabijecie go. Nie bójcie się, gdyż ja wam to rozkazuję. Bądźcie mężni i sprawcie się dzielnie! 29 Słudzy Absaloma uczynili z Amnonem tak, jak im kazał Absalom. Wtedy wszyscy królewscy synowie poderwali się z miejsc i dosiadłszy swych mułów, uciekli. 30 Gdy byli jeszcze w drodze, dotarła do Dawida pogłoska: Absalom zamordował wszystkich synów królewskich. Nie został z nich ani jeden. 

31 Powstał król, rozdarł szaty i rzucił się na ziemię. Wszyscy też jego słudzy, którzy stali przy nim, rozdarli szaty. 2Sm 1,11

32 Lecz Jonadab, syn Szimei, brata Dawidowego, powiedział: Niech pan mój nie mówi, że wszyscy młodzi synowie królewscy zostali zabici. Raczej zginął sam Amnon. Sprawa bowiem była na ustach Absaloma od dnia zgwałcenia przez niego jego siostry, Tamar. 33 Niech więc nie bierze sobie pan mój, król, tej pogłoski do serca, że zginęli wszyscy synowie królewscy. Zginął sam Amnon.34 Absalom zaś uciekł. Pachołek pełniący straż, podniósłszy oczy, zauważył mnóstwo ludzi zstępujących ze zbocza góry drogą od Choronaim.

13,34 od Choronaim. Za grec. Tekst hebr.: „za nim”. BJ: „od Bachurim”, na zasadzie domysłu, a dalszy ciąg wiersza rekonstruowany tam za grec. - Bachurim leży na wschód od Góry Oliwnej, na trasie do Jerycha (16,5).

35 Rzekł więc Jonadab do króla: O, właśnie nadchodzą synowie królewscy. Tak się stało, jak sługa twój mówił. 36 Zaledwie przestał mówić, nadeszli synowie królewscy. I głośno się rozpłakali. Również król i wszyscy jego słudzy bardzo głośno płakali.

Ułaskawienie Absaloma

37 Absalom zaś uciekł, udając się do Talmaja, syna Ammichuda, króla Geszur, 2Sm 3,3

38 i przebywał tam trzy lata, a król opłakiwał swego syna przez cały ten czas.

13,37-38. Ucieczka Absaloma. Po zamordowaniu Amnona Absalom uciekł do królestwa swojego dziadka w Geszur, w Baszanie, znajdującego się w południowej części Wzgórz Golan. To niepodległe królestwo oraz jego miasta leżące na wschód od Jeziora Galilejskiego znane są z dokumentów z Amarny oraz egipskich tekstów złorzeczących. Małżeństwo Dawida z córką Talmaja było przypieczętowaniem jednego z wielu dyplomatycznych sojuszów (2 Sm 3,3).

39 Z czasem król Dawid przestał nastawać na Absaloma. Pocieszył się już bowiem po śmierci Amnona.

13,39 król Dawid. Za tekstem hebr. W BJ: „duch króla”, za grec. według recenzji Lucjana.

2 Sm 14

Mądra kobieta z Tekoa

1 Joab, syn Serui, zauważył, że serce króla zwróciło się do Absaloma, 2 posłał więc do Tekoa i sprowadził stamtąd pewną mądrą kobietę, i rzekł jej: Ubierz się w szaty żałobne i nie namaszczaj się oliwą, a okazuj, że jesteś kobietą, która od dłuższego czasu opłakuje zmarłego.

14,2 Tekoa to ojczyzna proroka Amosa, osiemnaście km na południe od Jerozolimy.

14,2. Mądra kobieta. Kontekst biblijnej opowieści oraz sytuacja polityczna wymagały osoby, która potrafi przemawiać (zob. też mądrą kobietę z Abel w 2 Sm 20,16-19). Jednak by kobiety te mogły przemawiać w sposób autorytatywny, musiały mieć szczególny status. Wykształcone niewiasty oraz kobiety piastujące władzę (kapłana, pisarza i proroka) pojawiają się czasami w dokumentach pochodzących z Bliskiego Wschodu, lecz nie udało się dotąd wyodrębnić oddzielnej kategorii „mądrych kobiet".

14,2. Tekoa. Oddalone o ok. 16 km na południe od Jerozolimy, Chirbet Teku leży w górzystej krainie Judy i graniczy z pustynią. Mała wielkość i oddalenie tej wioski spowodowały, że mądra kobieta mogła przedstawić sprawę nieznaną w Jerozolimie.

14,2. Strategia zastosowana przez mądrą kobietę. Strategia zastosowana przez mądrą kobietę odpowiada dobrze znanemu motywowi przebrania i fikcji prawnej. Na przykład, w jednym z mitów egipskich (w tekście z XX w. przed Chr.) bogowie Horus i Set starają się zdobyć tron opuszczony przez Ozyrysa. Matka Horusa, Izis, zjawia się pod postacią wdowy-pasterki i przedkłada Setowi sprawę do rozsądzenia. Powiada, że dwaj obcy starają się zagarnąć ziemię jej syna i wyrzucić go. Set jest oburzony takim postępowaniem i staje po jej stronie; jednocześnie - wydając werdykt - skazuje samego siebie.

3 Udasz się do króla i powiesz mu te słowa. I pouczył ją Joab, co ma mówić. 2Sm 12,1n; 1Krl 3,16n; 2Krl 8,3n; 2Krl 6,26n

14,3 Joab, podobnie jak Natan (12,ln), zmyślił jakąś sprawę sądową, aby sprowokować króla do wypowiedzenia się.

4 Kobieta z Tekoa poszła więc do króla, padła na ziemię, oddała pokłon i zawołała: Królu – pomocy!

14,4 Królu - pomocy! Była to formuła odwołania się do króla.

5 Król ją zapytał: Co ci jest? Odpowiedziała: Ach! Jestem wdową. Mąż mój umarł, 6 a twoja służebnica miała dwóch synów. Pokłócili się oni ze sobą na polu, a że nie było nikogo, kto by ich rozdzielił, jeden z nich uderzył swojego brata tak, że ten umarł. 

7 I oto cała rodzina wystąpiła do służebnicy twojej z żądaniem: „Oddaj bratobójcę! Zabijemy go za życie jego brata, którego zamordował, i zgładzimy dziedzica!” Tak usiłują zagasić węgiel, który mi pozostał, ażeby nie zostawić po mężu moim imienia ani potomstwa na powierzchni ziemi. Lb 35,19+

14,7. Odpowiedzialność rodu za wymierzenie kary śmierci. Według tekstu Wj 21,12 zabójstwo jest przestępstwem zagrożonym karą śmierci (poświadcza to również kodeks Ur-Nammu). Zwykle też w ramach praw i jurysdykcji rodu znajdowało się jej wymierzenie (np. w prawach Środkowego Państwa asyryjskiego). Jednak możliwe jest, że „mściciel krwi" (2 Sm 14,11) nie był członkiem klanu, lecz człowiekiem wynajętym do wymierzenia kary. Sytuację tę komplikował dodatkowo brak świadków (Lb 35,30). Jeszcze poważniejszą sprawą było wyeliminowanie dziedzica. Pozbawiłoby to wdowę opiekuna, zaś ziemia będąca własnością rodziny zostałaby przyłączona do ziemi najbliższego krewnego płci męskiej.

14,7. Korzyści dla rodu wynikające z wygaśnięcia jednej z jego linii rodzinnych. Jeśli ostatni potomek danego człowieka został stracony lub zmarł śmiercią naturalną, jego własność pozostawała w ramach rodu i musiała zostać wykupiona przez najbliższego krewnego płci męskiej (zob. Jr 32,6-16). Można było z tego tytułu osiągać korzyści ekonomiczne, polegające na wzmocnieniu pozycji głównych członków rodu (por. zagarnięcie przez Achaba winnicy będącej własnością Nabota w 1 Krl 21 oraz 2 Krl 25-26). Wykup gwarantował również, że ziemia będzie nadal uprawiana.

8 Król odpowiedział kobiecie: Idź do domu, sam wydam polecenie w tej sprawie. 9 Wtedy kobieta z Tekoa rzekła do króla: Panie mój, królu! Ta wina spadnie na mnie i na moją rodzinę, król i jego tron będzie niewinny. 10 Rzekł król: Gdyby ktoś mówił coś przeciwko tobie, przyprowadź go do mnie, odtąd już nie będzie ci szkodził. 

11 Odpowiedziała: Wspomnij, proszę, królu, na Pana, twojego Boga, by mściciel krwi nie powiększył nieszczęścia i nie został syn mój zgładzony. Odrzekł: Na życie Pana: nie spadnie z głowy twojego syna ani jeden włos na ziemię. Lb 35,19+

14,4-11. Król jako najwyższa instancja odwoławcza. Jednym z głównych zadań władców Bliskiego Wschodu było stanie na straży sprawiedliwości i prawa w państwie (zob. prolog do Kodeksu Hammurabiego; 2 Sm 8,15; 1 Krl 10,9). Aby uporać się z nawałem spraw, królowie delegowali tę władzę starszym i sędziom, którzy rozsądzali większość przypadków (2 Sm 15,4). Jednakże w pewnej liczbie starożytnych tekstów (np. w listach z Mari i Kodeksie Ur-Nammu) w wielu sprawach dotyczących losu wdów i sierot król wskazywany jest jako ostatnia instancja odwoławcza.

14,11. Mściciel krwi. Rola prawna mściciela krwi została opisana w Lb 35,16-28 i Pwt 19,6-12. Są pewne rozbieżności w kwestii, czy osoba ta była wynajmowana przez członków rodu do wykonania wyroku, czy też uczestniczył w tej czynności jeden z krewnych zabitego. Krwawe waśnie, nawet wewnętrzne, były tak niszczące społecznie, że wprowadzono instytucję miast ucieczki, by dać czas na „ochłodzenie emocji" i ponowne zbadanie okoliczności sprawy (zob. komentarz do Lb 35).

12 Rzekła kobieta: Czy mogłaby twoja służebnica rzec jedno słowo do pana mojego, króla? Odpowiedział: Mów!13 Rzekła kobieta: Czemuż masz taki zamiar względem ludu Bożego? Wypowiadając taki wyrok, sam król okazał się winny, skoro król nie zezwala na powrót swego wygnańca. 

14 Wszyscy bowiem umrzemy z pewnością, i [jesteśmy] jak woda rozlana po ziemi, której już zebrać niepodobna, a Bóg nie przywraca duszy, lecz obmyślił sposoby, aby wygnaniec dłużej nie pozostawał na wygnaniu. Hi 14,7-12; Ps 88,6; Ps 88,11; Hi 7,9

14,14 a Bóg nie przywraca duszy. BJ: „a Bóg nie podnosi przecież trupa”, za dwuznacznym tekstem hebr. Sens: dla Amnona, który umarł, nic już zrobić nie można, wypada więc, by Absalom powrócił.

— lecz obmyślił sposoby. Za tekstem hebr. BJ: „niech więc król poweźmie plany”, za grec.

15 A jeśli teraz przybyłam, by mówić o tym panu memu, królowi, to dlatego że nastraszyli mnie ludzie. Twoja służebnica powiedziała sobie: Przemówię do króla, może król uczyni, co mu powie jego służebnica.

14,15 Kobieta, otworzywszy królowi oczy przez analogię swojej sfingowanej historii do przypadku Absaloma, podejmuje na powrót swoją rolę. W. 17 odnosi się zarówno do sytuacji fikcyjnej, jak i do realnej.

16 Chyba król wysłucha i wybawi swoją niewolnicę z mocy tego człowieka, który chce mnie i mojego syna pozbawić Bożego dziedzictwa. 17 Tak sobie mówiła twoja służebnica: Słowo mojego pana, króla, będzie może dla mnie ukojeniem, wszak pan mój, król, jest jak anioł Boży, który wysłucha tego, co dobre, i tego, co złe. Pan, Bóg twój, niech będzie z tobą!

14,17 anioł Boży. W starych tekstach (Rdz 16,7+) Anioł Boży jest samym Bogiem, który przybiera widzialną postać, by się ukazać ludziom: Dawid ma mądrość Bożą; podobnie w w. 20.

- który wysłucha tego, co dobre, i tego, co złe. BJ: „by pojąć dobro i zło”, tzn. absolutnie wszystko (por. 13,22).

14,13-17. Analogia do sprawy Absaloma. Mądra kobieta zręcznie łączy swoją hipotetyczną sprawę z sytuacją Absaloma. W przedstawionej analogii kobieta oznacza naród (lub lud), zaś Dawid jest mścicielem krwi, którego przedstawiono jako postać zagrażającą przyszłości królestwa i przymierza z powodu działań, które podjął przeciwko Absalomowi. W jej słowach kryje się również ukryta aluzja na temat ludzi, którzy osiągną korzyść z wygnania lub śmierci Absaloma, dziedzicząc zamiast niego autorytet i władzę Dawida. Posługując się błaganiem mądrościowym, kobieta wzywa Dawida, by okazał się „sprawiedliwym królem", który dostarczy słusznego rozwiązania jej „sprawy".

18 W odpowiedzi król rzekł do kobiety: Nie ukrywaj, proszę, przede mną tego, o co chcę cię zapytać. Odpowiedziała kobieta: Bądź łaskaw mówić, panie mój, królu. 19 I rzekł król: Czy nie ma w tym wszystkim ręki Joaba? Odpowiedziała kobieta, mówiąc: Na twoje życie, panie mój, królu! To niemożliwe, by odstąpić w prawo czy w lewo od tego wszystkiego, co mówi pan mój, król. To prawda, że sługa twój, Joab, mi to polecił, on też włożył w usta służebnicy twojej wszystkie te słowa. 20 Ażeby sprawie nadać inny wygląd, sługa twój, Joab, w ten sposób postąpił. Pan mój jest jednak bardzo mądry: jak anioł Boży, wie wszystko, co się dzieje na ziemi.

14,20. Król wie wszystko. Również Egipcjanie przypisywali swoim władcom całkowitą wiedzę i znajomość ludzkich myśli. Wierzyli, że właśnie dlatego król może sprawiedliwie panować i wydawać słuszne wyroki.

14,19-20. Joab jako poręczyciel Absaloma. Podczas panowania Dawida Joab pełnił stanowisko wodza armii i głównego politycznego doradcy króla. Czasami jednak, kiedy widać było wyraźnie, że Dawid nie jest zdolny do podjęcia decyzji (jak to miało miejsce w sprawie Absaloma) lub mógł narazić na szwank autorytet monarchii (zob. 2 Sm 19,1-8), Joab kierował się własnym osądem. Taka autonomia Joaba przynosiła korzyść Dawidowi, z drugiej strony powodowała jednak, iż król obawiał się jego władzy. W tym przypadku Joab mógł dostrzec, że Absalom cieszy się coraz większym poparciem ludu, i że łatwiej będzie śledzić jego działania na dworze królewskim niż na wygnaniu. Jednocześnie, jako „zaufany człowiek korony", Joab zainteresowany był zapewnieniem płynnego i legalnego przekazania władzy królewskiej, gdy nadejdzie na to pora. Nie było więc rzeczą mądrą pozostawienie Absaloma samopas.

Absalom powraca do łask

21 Zwrócił się król do Joaba: Dobrze więc, uczynię to. Idź i przyprowadź młodego Absaloma! 22 Joab padł twarzą na ziemię i oddał pokłon, błogosławiąc króla. Joab zawołał: Dziś poznaje sługa twój, że darzysz mnie życzliwością, o panie mój, królu! Król bowiem spełnił to, co jego sługa powiedział. 23 Joab powstał i udał się do Geszur, i sprowadził Absaloma do Jerozolimy. 24 Król jednak oświadczył: Niech wróci do swojego domu, ale oblicza mojego nie będzie oglądał. Absalom wrócił do swojego domu, ale oblicza króla nie oglądał.

14,24. Częściowe przywrócenie pozycji Absaloma. W starożytności ludzie często szli na wygnanie z przyczyn politycznych. Na przykład, w Średnim Państwie, w Egipcie, dworzanin Sinuhe spędził ponad dwadzieścia lat na przymusowym wygnaniu; Ahikar, doradca króla asyryjskiego, Sennacheryba, spędził na wygnaniu w Egipcie kilka lat. Jednak po powrocie ludzie ci byli traktowani z szacunkiem i przywracani na poprzednio zajmowane stanowisko. Chociaż Dawid wyraził zgodę na prośbę Joaba, by Absalom mógł powrócić na dwór, nie był jeszcze gotowy, aby przywrócić mu dawną pozycję (księcia, następcy tronu?). Sugeruje to, że chociaż kara śmierci została unieważniona, Dawid nie był skłonny do okazania pełnego zmiłowania i zwyczajnie trzymał Absaloma w miejscu, w którym mógł bacznie kontrolować jego działania.

25 W całym Izraelu nie było człowieka tak pięknego jak Absalom. O nim wygłaszano pochwały: Od stóp do głów nie ma na nim skazy.

14,25-27 Te wiersze to przerwa w opowieści - pochodzą one z jakiegoś innego źródła.

26 Kiedy strzygł swoją głowę – a strzygł ją zwykle co roku, bo było mu zbyt ciężko i musiał się strzyc – włosy jego głowy ważyły dwieście syklów według królewskiej wagi.

14,26. Włosy Absaloma. Uroda Absaloma uwidaczniała się w jego długich włosach. Ich gęstość i waga (200 syklów) uważana była za wyjątkową. Istnieje fenicka inskrypcja z IX w. przed Chr., mówiąca o spaleniu w ofierze zgolonych włosów jako spełnienie ślubu złożonego bogini Asztarte. W wyobrażeniach ludów starożytnych włosy (podobnie jak krew) były jednym z głównych symbolów istoty ludzkiego życia. Dowodem tego jest zwyczaj posyłania loku włosów rzekomego proroka wraz z tekstem przesłania do króla Mari. Włosów używano w trakcie wróżb w celu ustalenia, czy przesłanie proroka można uznać za ważne. Włosy Absaloma nie spełniają takich funkcji w tekście biblijnym. Zamiast tego stanowią zapowiedź niezwykłego sposobu jego śmierci (2 Sm 18,9-15) -wyobrażenia, które mogło zostać dodatkowo wzmocnione przez tekst omenu mówiący, że jeśli mężczyzna ma piękne włosy, jego koniec jest bliski.

14,26. Sykle według królewskiej wagi. Standardowe miary wagi, którymi posługiwano się w Judzie, były najprawdopodobniej wzorowane na syklu, ustanowionym wcześniej w Ugarit, Babilonii lub Egipcie (1 sykl odpowiadał ok. 11,7 g). Istniały wszakże pewne odstępstwa od przyjętego wzorca, np. jeden sykl ma niekiedy wagę 12,2 g.

27 Absalomowi urodziło się trzech synów i jedna córka. Nazywała się Tamar. Była to kobieta o pięknym wyglądzie. 2Sm 18,18

28 Absalom przebywał dwa lata w Jerozolimie, lecz oblicza króla nie oglądał. 29 Absalom posłał po Joaba, ażeby go wysłać do króla. On jednak nie chciał przyjść do niego. I posłał po niego po raz drugi, ale nie chciał przyjść. 

30 Rzekł wtedy do swoich poddanych: Spójrzcie na to pole, które ma Joab obok mojego: rośnie na nim jęczmień. Idźcie, spalcie go w ogniu! I słudzy Absaloma zniszczyli pole w ogniu. Sdz 15,4n

31 Powstał Joab i przyszedłszy do domu Absaloma, zapytał: Czemu twoi słudzy spalili pole, które do mnie należy? 32 Odpowiedział Absalom Joabowi: Posyłałem przecież do ciebie wezwanie: Przyjdź tutaj, poślę cię do króla z poselstwem. Po co przybyłem z Geszur? Lepiej by było, gdybym tam pozostał. Teraz chcę zobaczyć oblicze króla. Jeśli jestem winny, niech mnie zabije! 33 Joab udał się więc do króla i przekazał mu wiadomość. On zaś przywołał Absaloma. Ten przybył do króla i oddał pokłon królowi aż do ziemi. A król ucałował Absaloma.

14,33. Pojednanie Absaloma z Dawidem. Pełne przywrócenie Absaloma do ojcowskich łask można dostrzec w udzieleniu mu długo odwlekanej audiencji u króla oraz w pocałunku Dawida (zob. Rdz 33,4 i Wj 18,7, gdzie pocałunek jest dowodzi czułego powitania i jest znakiem przyjaźni). Publiczne wykonanie takiego gestu było wyrazem pełnego pojednania, nie równało się jednak dla Absaloma z obietnicą, że stanie się następcą tronu.

2 Sm 15

Bunt Absaloma

1 Potem Absalom sprawił sobie rydwan i konie, pięćdziesięciu zaś ludzi biegało przed nim. 1Krl 1,5; 1Sm 8,11

15,1. Rydwany i konie. Możliwe, że posiadanie rydwanów, koni i świty, składającej się z 50 ludzi biegnących przed pojazdem, wskazywało na oficjalny status króla lub następcy tronu. Do rydwanu zaprzężone były 2 konie, z boku biegł przywiązany 1, a nawet 2 luzaki. Na dwóch kołach z drewnianymi szprychami, umieszczonych na osi, znajdowała się mała platforma dla woźnicy i wojownika uzbrojonego w luk i włócznię. Boki rydwanu sięgały zaledwie do połowy uda stojących wojowników.

Hebrajskie słowo, które tutaj zastosowano, oznacza ozdobny rydwan z rodzaju tych, które były używane w Egipcie i Mezopotamii. Jako luksusowy środek transportu, rydwan taki inkrustowany był złotem, lapis lazuli i drogocennymi kamieniami.

15,1. Pięćdziesięciu ludzi biegało przed nim. Ludzie biegnący przed rydwanem ogłaszali przybycie króla lub księcia i ochraniali jego osobę. W tekstach Chetytów przed królewskim rydwanem biegli bogowie, wiodąc go do zwycięstwa. Ludzie poprzedzający rydwan władcy pełnili również funkcję heroldów. 50 wojowników stanowiło regularny oddział w armii. Posiadanie takiego orszaku zapewniało Absalomowi osobistą ochronę i nadawało rangę wodza. Dokądkolwiek się udał, 50 ludzi poprzedzających jego rydwan przyciągało uwagę i podkreślało wyraźnie jego pozycję następcy tronu Dawida.

2 Absalom rano zwykł zasiadać przy drodze wiodącej do bramy. Każdego, kto z jakąś sprawą udawał się do króla, by ją rozsądził, wołał Absalom do siebie i pytał: Z którego jesteś miasta? Ten odpowiadał: Sługa twój jest z takiego a takiego pokolenia izraelskiego.

15,2 z... pokolenia izraelskiego. Chodzi tu bez wątpienia o pokolenia północne w przeciwieństwie do Judy. Absalom wykorzystuje ukrytą opozycję istniejącą między dwoma grupami, z których składa się naród (zob. 19,42n).

3 Wtedy Absalom mówił mu: Patrz, sprawa twoja jest jasna i słuszna, ale u króla nie znajdziesz nikogo, kto by cię wysłuchał. 4 Potem mówił Absalom: O, któż mnie ustanowi sędzią nad krajem? Przychodziliby do mnie wszyscy, którzy mają sprawy sporne i sądowe, a ja wydawałbym sprawiedliwe wyroki. 5 A gdy ktoś się zbliżał, aby mu oddać pokłon, podawał mu rękę, ściskał i całował. 6 Absalom postępował w ten sposób wobec każdego Izraelity, który przychodził po sprawiedliwość do króla. Tak Absalom zjednywał sobie serca ludu izraelskiego.

15,2-6. Zabieganie przez Absaloma o popularność wśród ludu. Gdy książę pragnął zająć miejsce króla, swojego ojca, starał się osłabić autorytet władcy, mówiąc publicznie o korupcji lub niegodziwościach władzy. Na przykład król Ugarit, Keret, został oskarżony przez własnego syna o to, że nie wysłuchuje spraw wdów, ubogich i uciśnionych. Absalom stosuje podobną strategię, wykorzystując braki przywództwa piastowanego przez Dawida (nieustanowienie przezeń sędziów) oraz narastające niezadowolenie pokoleń północnych. Oprócz dawania przykładu skutecznego wymierzania sprawiedliwości, Absalom odgrywa rolę „swojego człowieka", nie pozwalając, by ludzie oddawali mu pokłon, lecz całując ich jak równych sobie lub przyjaciół.

7 Po upływie czterech lat rzekł Absalom do króla: Pozwól mi pójść wypełnić w Hebronie ślub, jaki złożyłem Panu.

15,7 czterech lat. Za grec. według recenzji Lucjana. Tekst hebr.: „czterdziestu lat”.

— w Hebronie. Absalom, przygotowawszy sobie grunt na północy, szuka teraz poparcia na południu: Hebron, pierwsza stolica (2,ln), mógł łatwo żywić do Dawida żal z powodu przeniesienia siedziby króla do Jerozolimy.

8 Przebywając w Geszur w Aramie, związał się sługa twój ślubem: Jeżeli Pan sprawi, że powrócę do Jerozolimy, wtedy oddam hołd Panu. 2Sm 13,37

15,8 oddam hołd Panu. Według tekstu hebr. W BJ: „oddam hołd Jahwe w Hebronie”, za grec. według recenzji Lucjana.

9 Król odpowiedział mu: Idź w pokoju! On zaś, powstawszy, udał się do Hebronu.

15,8-9. Spełnienie ślubu. Informacje na temat ślubów pojawiają się w większości kultur Bliskiego Wschodu, np. w kręgu kultury chetyckiej, ugaryckiej, mezopotamskiej i, rzadziej, egipskiej. Ślub był dobrowolną umową zawartą z bóstwem. Zwykle miał charakter warunkowy i wiązał się z prośbą zanoszoną przed oblicze bogów. Ponieważ ta czynność o charakterze religijnym prowadziła do powstania więzi między bóstwem a czcicielem, nie można było zerwać ślubu bez narażenia się na karę ze strony bogów. Może to wyjaśniać, dlaczego Dawid spełnił prośbę Absaloma, chociaż od wypowiedzenia ślubu upłynęło sześć lat.

10 Absalom skierował tajnych posłańców do pokoleń izraelskich, żeby mówili: Gdy tylko posłyszycie dźwięk trąby, wołajcie: Absalom został królem w Hebronie.

15,7-10. Hebron. Koronowanie się w Hebronie (oddalonym o 30,5 km na południowy wschód od Jerozolimy) było sprytnym politycznym posunięciem ze strony Absaloma. Miejsce to znajdowało się w pobliżu pieczary Makpela, w której pochowano przodków Dawida, była to też stolica Dawida w okresie, gdy królował w Judzie. W ten sposób Absalom wskazuje na swój związek z przymierzem oraz pierwotnym ośrodkiem władzy Dawida. Wybiera również punkt wystarczająco oddalony od Jerozolimy, by zapobiec obcej ingerencji, i nadający się do rozpoczęcia marszu na stolicę.

15,10. Dźwięk trąby. Dęcie w trąby lub rogi baranie (sofary) służyło dawaniu sygnałów podczas bitwy lub zwoływaniu ludzi na święto. Poprzedzało też ważne ogłoszenia, np. o koronacji króla. Za pomocą sofaru wydawano różnorodne dźwięki, na trąbie nie można było jednak zagrać melodii, dlatego wykorzystywano ją przede wszystkim do celów sygnałowych. Róg barani zmiękczano w ciepłej wodzie, a następnie wyginano i spłaszczano, by nadać mu charakterystyczny kształt. Trąby sygnałowe stosowano w Egipcie w okresie późnego brązu (w którym rozgrywały się opisane tutaj wydarzenia) w kontekście wojskowym i religijnym. Ustalona kombinacja sygnałów obejmowała jakiś układ długich i krótkich dźwięków.

15,10. Król w Hebronie. Dawid królował w Hebronie przez siedem lat, przed przeniesieniem stolicy do Jerozolimy. Nawiązując do tej tradycji dynastycznej, Absalom ogłaszał się królem w Hebronie. Legitymizowało to jego bunt i wyraźnie wskazywało, że cieszył się poparciem pokoleń Judy oraz pokoleń północnych. Hebron był miastem położonym w centralnej części górzystej krainy Judy, jednym z najważniejszych ośrodków w tym regionie, oddalonym ok. 36 km na południe od Jerozolimy. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 2 Sm 2,1.

11 Z Absalomem na jego wezwanie wyruszyło z Jerozolimy dwustu ludzi, nie wiedząc w prostocie swej o niczym.

12 Kiedy Absalom składał ofiarę, posłał również, by wezwano z rodzinnego miasta Gilo Achitofela Gilonitę, doradcę Dawida. W ten sposób wzmagało się sprzysiężenie, a otoczenie Absaloma się powiększało. 2Sm 16,23

15,12 Za tekstem hebr. W BJ: „Absalom posłał, by poszukano w jego mieście Gilo Achitofela Gilonitę, doradcę Dawida, i miał go przy sobie, gdy składał ofiary. W ten sposób...”, „by poszukano” (tu: „”), tak grec. według recenzji Lucjana. - Drugiej zmiany dokonano przez pozostawienie na swoim miejscu w konstrukcji zdania wzmianki o składaniu ofiar i przez uzupełnienie tekstu słowami: „miał go przy sobie”.

15,12. Składanie ofiar. Podobnie jak w 1 Sm 10,8 mogły to być ofiary całopalne i ofiary biesiadne -dwa najbardziej ogólne rodzaje ofiar. Pierwsza towarzyszyła zwykle zanoszeniu próśb, a druga dostarczała okazji do świątecznych obchodów i spożycia wspólnotowego posiłku przed obliczem Pana. Ofiary te mogły mieć związek z zainicjowaniem nowego królewskiego panowania oraz podjęciem działań wojennych przeciwko Dawidowi. Ofiary składano w celu otrzymania Bożego błogosławieństwa, mającego związek ze składaną prośbą, a także jako przygotowanie do uczty, która miała stworzyć więź pomiędzy Absalomem a ludźmi, którzy w niej uczestniczyli.

15,12. Achitofel. Jest to pierwsza wzmianka o Achitofelu, jednym z głównych doradców Dawida. Jak zasugerowano w komentarzu do 2 Sm 11,3, Achitofel był przypuszczalnie dziadkiem Batszeby. W krajach, w których władzę królewską obejmowano w sposób dziedziczny lub zdobywano na polu bitwy, doradcy odgrywali wielką rolę, proponując poszczególne posunięcia lub strategię działań. Często nosili tytuł „wezyra", „szefa rządu/administracji" lub królewskiego doradcy; byli też odpowiedzialni za wiele spraw związanych z rządzeniem państwem. W omawianym okresie królowie Izraela nie desygnowali jednak nikogo na taki urząd, zaś Achitofela nie wymieniono nigdy wśród członków królewskiej administracji. Jednakże jego pozycja jako królewskiego doradcy wskazuje, że mógł się cieszyć pewnymi przywilejami tego urzędu.

15,12. Gilo. Chociaż starożytne Gilo utożsamia się czasami z Chirbet Dżala, oddalonym o 8 km na północ od Hebronu, rodzinne miasto Achitofela znajdowało się przypuszczalnie dalej na południowy zachód, w pobliżu Debir. Leżało ono na ziemiach pokolenia Judy (Joz 15,51).

Ucieczka Dawida

13 Dotarła wieść do Dawida: Serca ludzi z Izraela zwróciły się ku Absalomowi. 14 Wtedy Dawid dał rozkaz wszystkim swym sługom przebywającym wraz z nim w Jerozolimie: Wstańcie! Uchodźmy, gdyż nie znajdziemy ocalenia przed Absalomem. Śpiesznie uciekajcie, ażeby nas nie napadł znienacka, nie sprowadził na nas niedoli i ostrzem miecza nie wytracił mieszkańców miasta.

15,14 Dawid nie uważa wszystkiego za stracone, gdyż pozostawia na miejscu oddanych sobie ludzi (w. 27n i 34n), znajdując się jednak między buntownikami z południa a buntownikami z północy, decyduje się na manewr strategicznej ucieczki.

15 Słudzy królewscy odpowiedzieli królowi: We wszystkim, co rozkaże pan nasz, król, słudzy twoi będą z tobą. 

16 I wyruszył król pieszo, a za nim cały jego dom. Pozostawił jednak król dziesięć nałożnic, aby pilnowały pałacu. 2Sm 16,21n; 2Sm 20,3

15,16. Pozostawił dziesięć nałożnic, aby pilnowały pałacu. Ponieważ małżeństwa króla odzwierciedlały jego potęgę oraz oznaczały polityczne i gospodarcze sojusze zawierane w imieniu państwa, konieczne było, by po przejęciu władzy opieka nad haremem przeszła w ręce nowego króla. W ten sposób zapewniano ciągłość zobowiązań traktatowych. Być może konkubiny, które pozostały, były kobietami, które Dawid wziął do swojego haremu z czołowych rodzin Jebusytów mieszkających w Jerozolimie (zob. 2 Sm 5,13) lub z niektórych rodzin, które okazały Absalomowi poparcie w Hebronie.

17 Wyruszył więc król pieszo, a wszyscy ludzie w ślad za nim. Przy ostatnim domu zatrzymali się. 

18 Przechodzili obok niego wszyscy słudzy: wszyscy Keretyci, wszyscy Peletyci, wszyscy Gittyci, którzy przybyli z Gat w liczbie sześciuset ludzi, przeszli przed królem. 2Sm 8,18

15,18 Przechodzili. Za tekstem hebr. W BJ: „stali”, na zasadzie domysłu. - Uzupełnione też imię „Ittaj’ po „Peletyci”, zgodnie z logiką następnych wierszy.

15,18. Keretyci, Peletyci, Gittyci. Były to grupy najemników służących Dawidowi raczej jako wasale niż jako członkowie stałej armii. Keretyci uważani są za emigrantów, którzy przybyli do Palestyny z Krety, blisko spowinowaconych z Filistynami (przybyłymi z tego samego obszaru Morza Egejskiego). Peletyci znani są jedynie z takich tekstów jak ten i ukazywani jako lud związany z Keretytami. Gittyci mogli być oddziałem żołnierzy założonym przez Dawida, gdy ten był na służbie u Akisza z Gat (I Sm 27,1-12), lub zwyczajnie grupą straży przybocznej, która została powołana po wstąpieniu Dawida na tron. Wszystkie te grupy wydają się mieć filistyńskie lub kreteńskie pochodzenie. Z tekstu nie wynika, czy te specjalne jednostki wojsk najemnych (zob. 2 Sm 8,18) stanowiły całą siłę, którą Dawid dysponował, wycofując się z Jerozolimy, czy też były to jedynie oddziały dodatkowe.

19 I zapytał król Ittaja Gittytę: Czemu i ty idziesz razem z nami? Wróć i pozostań przy nowym królu; przecież jesteś cudzoziemcem, a nawet wygnańcem ze swojej ojczyzny. 20 Wczoraj przyszedłeś, a dziś miałbyś iść, aby tułać się z nami, gdy ja sam idę bez celu? Raczej wróć, zabierając z sobą braci. Miłość i wierność!

15,20 Miłość i wierność! W grec. dodane przed tym: „i niech Pan wyświadczy ci”.

21 Ittaj jednak odpowiedział królowi: Na życie Pana, na życie pana mego, króla: w miejscu, gdzie znajdzie się pan mój, król, czy to na śmierć, czy życie, tam będzie sługa twój. 22 Odrzekł Dawid Ittajowi: A więc idź, przechodź! Ittaj Gittyta przeszedł więc ze wszystkimi swoimi ludźmi i dziećmi, które były przy nim.

15,19-22. Wierność żołnierzy najemnych. Na Bliskim Wschodzie powszechnie stosowano praktykę zatrudniania najemnych żołnierzy, by zwiększyć wojska narodowe (na przykład, począwszy od okresu Nowego Państwa, Egipcjanie posługiwali się oddziałami Nubijczyków). Jednakże, jak zasugerował Dawid, wierność najemnych oddziałów uzależniona była od regularnego wypłacania żołdu. Niezwykłe słowa padające z ust Ittaja Gittyty, wyrażające osobistą wierność Dawidowi, wskazują na długotrwałą więź oraz wasalną lojalność, silniejszą od pragnienia zysku.

23 Cała okolica głośno płakała, gdy lud przeciągał. Król przeprawił się przez potok Cedron, a cały lud przechodził drogą w kierunku pustyni.

15,23 Tekst w. 23-24 niepewny. W BJ w. 23: „Wszyscy płakali głośno szlochając. Król stał w dolinie Cedronu, a cały lud przechodził obok niego w kierunku pustyni”.

15,23. Geografia. Dawid opuścił Jerozolimę i udał się na wschód, przez dolinę Cedronu, ku Górze Oliwnej, na wzgórze oddzielone doliną od Jerozolimy. Później poszedł nad północny wschód do Bachurim, drogą z Jerozolimy do Jerycha, przez dolinę Jordanu, do ziemi, którą Biblia określa mianem pustyni. Ostatecznie przekroczył Jordan brodami w pobliżu Jerycha i poszedł na północ do Machanaim.

24 Był tam i Sadok, a razem z nim wszyscy lewici, którzy nieśli Arkę Przymierza Bożego. I postawili Arkę Bożą. Abiatar złożył ofiarę. Tymczasem cały lud wyszedł z miasta. 25 Król powiedział Sadokowi: Zanieś z powrotem Arkę Bożą do miasta! Jeżeli Pan będzie mnie darzył życzliwością, to przywróci mnie, tak że znów będę mógł ją zobaczyć razem z przybytkiem;

15,24-25. Rola Arki Przymierza. Zabranie Arki Przymierza było logicznym posunięciem, ponieważ stanowiła symbol obecności Jahwe (na temat znaczenia Arki Przymierza podczas bitwy zob. komentarz do 1 Sm 4,3-7). Jednak Dawid zdawał sobie sprawę, że jeśli nie znajdzie przychylności Boga, Arka Przymierza na nic się mu nie przyda, a nawet może stanowić zagrożenie. Istniała również pewna korzyść związana z pozostawieniem Arki Przymierza w Jerozolimie, jej obecność można było bowiem wykorzystać jako przykrywkę dla działalności szpiegowskiej prowadzonej przez Sadoka, Abiatara i innych kapłanów (2 Sm 15,35-36; 17,15-16).

26 jeżeli jednak powie: Nie znajduję w tobie upodobania – oto jestem – niech czyni ze mną, co uzna za słuszne! 2Sm 16,10

15,25-26. Zasięganie wyroczni w sprawie okazania przychylności przez Pana. Izraelici wierzyli, że znakiem Bożej przychylności (lub jej braku) było dobro (lub zło), którego człowiek zaznawał w życiu. Wygnanie Dawida z Jerozolimy mogło zatem zostać zrozumiane jako próba połączona z ciężkim osobistym doświadczeniem. Mowa króla wskazuje na postawę rezygnacji i złożenie biegu wydarzeń w Boże ręce. Pamiętając o sądzie wypowiedzianym przez Natana (2 Sm 12,10-11), Dawid nie mógł być pewny, czy te tragiczne wydarzenia nie są karą za jego grzech. Król zdaje się na Sadoka, by wydobyć wyrocznię od Jahwe w sprawie swojego losu (por. zasięganie rady przez Saula u czarownicy z Endor w 1 Sm 28,3-8). W jednym z prorockich tekstów z Mari pojawia się ostrzeżenie przed buntem oraz wskazanie na potrzebę otoczenia króla ludźmi zaufanymi. Być może taką właśnie wiadomość Dawid pragnął otrzymać.

27 Rzekł jeszcze król do kapłana Sadoka: Patrz! Wróć w pokoju do miasta wraz z synem swym, Achimaasem, i z Jonatanem, synem Abiatara obydwaj wasi synowie niech wrócą z wami.

15,27 Patrz! Wróć. Według tekstu hebr. W BJ: „Patrz! Ty i Abiatar wróćcie”, skorygowane na zasadzie domysłu, zgodnie z logiką następnych wierszy.

28 Patrzcie! Czekam na pustynnych równinach, dopóki nie nadejdzie od was dla mnie słowo z wiadomością.

15,28. Brody na pustyni/pustynne równiny. Określenie „brody na pustyni" [BT: „pustynne równiny"] oznacza brody w pobliżu Jerycha, oddalone o dzień drogi od Jerozolimy. Zamiast podejmowania symbolicznego kroku opuszczenia królestwa, Dawid planuje rozłożyć obóz na zachodnim brzegu Jordanu, w odległości ok. 6,5 km od ujścia rzeki do Morza Martwego. Król odpoczywał tam i oczekiwał wieści o rozwoju sytuacji w Jerozolimie (zob. 2 Sm 17,16).

29 Sadok i Abiatar zabrali Arkę Bożą do Jerozolimy i tam pozostali. 30 Dawid tymczasem wstępował na Górę Oliwną. Wchodził na nią, płacząc i z nakrytą głową. Szedł boso. Również wszyscy ludzie, którzy mu towarzyszyli, nakryli swe głowy i wstępując na górę, płakali.

15,30 Zwyczaje żałobne (19,5; Ez 24,17), które stały się oznakami bólu (Jr 14,3n; Est 6,12; Mi 1,8).

15,30. Góra Oliwna. W przypadku starożytnych nazw geograficznych zawsze istnieje możliwość, że odnoszą się one do nieistniejących już charakterystycznych punktów krajobrazu lub szlaków. W tym przypadku hebrajska nazwa może oznaczać Górę Oliwną (zob. Za 14,4) lub jakąś ścieżkę biegnącą na północ, znajdującą się na środkowym zboczu pomiędzy jednym z trzech wierzchołków Góry Oliwnej. Miejsce to jest oddalone o mniej niż 1,5 km od murów miasta.

31 Tymczasem dotarła do Dawida wiadomość: Achitofel jest wraz ze spiskowcami przy Absalomie. Dawid wołał: O Panie! Racz udaremnić rady Achitofela! 2Sm 16,23; 2Sm 17,14; 2Sm 17,23

15,31 dotarła do Dawida wiadomość. Za grec. Tekst hebr.: „Dawid zawiadomił”.

32 I oto gdy Dawid dotarł do szczytu [góry], gdzie oddawano pokłon Bogu, wyszedł naprzeciw niego Chuszaj Arkijczyk, mający na sobie rozdartą szatę, a głowę posypaną ziemią.

15,32 gdzie oddawano pokłon Bogu. Być może chodzi o sanktuarium w Nob (1 Sm 21,2).

- Chuszaj Arkijczyk. W BJ dodane: „domownik Dawida”, za grec. W tekście hebr. pominięte. Por. w. 37, gdzie w BJ reeh też oddano przez „domownik” (tu: „przyjaciel”).

15,32. Szczyt góry, gdzie oddawano pokłon Bogu. To miejsce kultu nie zostało wcześniej wspomniane w tekście i przypuszczalnie oznacza tradycyjny ołtarz na wolnym powietrzu lub porzuconą kapliczkę. Niektórzy badacze utożsamiają to miejsce z Nob (1 Sm 21,1.19), nie jest to jednak pewne; powszechnie uważa się, że Nob leżało dalej na północ.

33 Dawid rzekł do niego: Jeżeli ze mną pójdziesz dalej, będziesz mi tylko ciężarem, 34 jeśli natomiast wrócisz do miasta i powiesz Absalomowi: Sługą twym jestem, królu! Jak byłem sługą twego ojca, tak teraz pragnę być twoim sługą – wtedy na moją korzyść obrócisz wniwecz radę Achitofela.

15,34 królu! BJ: „Panie królu”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „Panie mój, królu!”.

35 Przecież tam będą z tobą Sadok i Abiatar – kapłani. O wszystkim, co usłyszysz z domu królewskiego, doniesiesz kapłanom Sadokowi i Abiatarowi. 36 Tam przebywają dwaj synowie: Achimaas Sadoka i Jonatan Abiatara; za ich pośrednictwem możecie mi przekazać każdą nowinę, którą usłyszycie. 37 Chuszaj, przyjaciel Dawida, przybył do miasta równocześnie z wejściem Absaloma do Jerozolimy.

2 Sm 16

1 Kiedy Dawid zszedł trochę poniżej szczytu, wyszedł naprzeciw niego Siba, sługa Meribbaala, a za nim para objuczonych osłów. Było na nich dwieście chlebów, sto gron rodzynek, sto świeżych owoców i bukłak wina. 2Sm 4,4,; 2Sm 9,1-13

2 Król zapytał Sibę: Po co to? Siba odpowiedział: Osły niech służą do noszenia królewskiej rodziny, chleb i świeże owoce na posiłek dla służby, wino zaś za napój dla odczuwających znużenie na pustyni.

16,1-2. Zapas prowiantu. Każda armia wyruszająca na wojnę potrzebowała zapasu prowiantu i linii zaopatrzenia. Namiestnicy prowincji asyryjskich musieli udostępniać spichlerze wojskom, które przechodziły przez ich ziemie. Spodziewano się też zwykle, że prowiantu dostarczy miejscowa ludność. W tym przypadku prowiant pełni również rolę daniny złożonej władcy oraz świadczy o uznaniu panowania Dawida. Dar Siby jest mniej hojny od daru Abigail, złożonego w 1 Sm 25, nie jest jednak niegodny króla.

3 Zapytał król: A gdzie syn twojego pana? Siba odrzekł królowi: Pozostał w Jerozolimie, gdyż twierdził: Dziś zwróci mi dom Izraela królestwo mojego ojca. 

4 Król powiedział do Siby: Oto twoje jest wszystko, co należało do Meribbaala. Odrzekł Siba: Oddaję ci pokłon, obyś darzył mnie życzliwością, panie mój, królu! 2Sm 19,25-31

16,3-4. Nieobecność Meribbaala. Chociaż głównym problemem Dawida był bunt w jego własnym domu, rozdział ten przypomina o istnieniu innego odsuniętego rodu królewskiego (Saula), podejmującego zakulisowe działania i pragnącego wykorzystać dla własnego dobra słabość Dawida. Siba zalicza Meribbaala do ludzi rozczarowanych, zyskując sobie w ten sposób (na jakiś czas) przychylność Dawida. Oskarżenie Siby jest wystarczająco wiarygodne, by Dawid skonfiskował ziemie Meribbaala. Prawo sumeryjskie nakazywało odebranie ziemi adoptowanemu synowi, jeśli nie spełnił on swoich prawnych obowiązków wobec rodziny, która go adoptowała. Dawid mógł zawsze skonfiskować ziemie należące do swojego poprzednika. Tutaj wykorzystuje taką możliwość, lecz zamiast włączyć ziemie do posiadłości królewskich, przekazuje je wiernemu słudze.

5 Król Dawid przybył do Bachurim. A oto wyszedł stamtąd pewien człowiek. Był on z rodziny należącej do domu Saula. Nazywał się Szimei, syn Gery. Posuwając się naprzód, przeklinał 2Sm 3,16

16,5. Bachurim. Położone na północ od Góry Oliwnej, Bachurim było wioską należącą do pokolenia Beniamina (przypuszczalnie Ras et-Tmim lub Chirbet Ibkedan). Saul pochodził z pokolenia Beniamina, można więc było oczekiwać, że rejon ten będzie enklawą oddanych mu ludzi. Bachurim znajdowało się praktycznie na progu Jerozolimy, która również leżała na ziemiach pokolenia Beniamina.

6 i obrzucał kamieniami Dawida oraz wszystkie sługi króla Dawida, chociaż był z nim po prawej i po lewej stronie cały lud [zbrojny] i wszyscy bohaterowie. 7 Szimei, przeklinając, wołał w ten sposób: Precz, precz, krwiożerco i niegodziwcze! 8 Na ciebie Pan zrzucił odpowiedzialność za krew rodziny Saula, w którego miejsce zostałeś królem. Królestwo twoje oddał Pan w ręce Absaloma, twojego syna. Teraz ty sam jesteś w utrapieniu, bo jesteś krwiożercą.

16,8 za krew rodziny Saula. Aluzja do masakry z 21,1-14, która miała miejsce na początku panowania Dawida (por. 9,1).

9 Odezwał się do króla Abiszaj, syn Serui: Dlaczego ten zdechły pies przeklina pana mego, króla? Pozwól, że podejdę i utnę mu głowę. 1Sm 26,6

10 Król odpowiedział: Co ja mam z wami zrobić, synowie Serui? Jeżeli on przeklina, to dlatego że Pan mu powiedział: Przeklinaj Dawida! Któż w takim razie może mówić: Czemu to robisz? 2Sm 19,23; 2Sm 15,25n

11 Potem zwrócił się Dawid do Abiszaja i do wszystkich swoich sług: Mój własny syn, który wyszedł z wnętrzności moich, nastaje na moje życie. Cóż dopiero ten Beniaminita? Pozostawcie go w spokoju, niech przeklina, gdyż Pan mu na to pozwolił.

16,10-11. Pan mu powiedział. Dawid nie twierdzi, że został wtajemniczony w rozmowę Pana z Szimei, nie sugeruje też, że Szimei otrzymał jakąś wyrocznię. Pan „polecił" Szimei przekląć Dawida w rezultacie wydarzeń, które się rozegrały. Po tym, jak Dawid został zdetronizowany przez własnego syna, można było sądzić, że spotkał go sąd Boży. Pozostało jedynie ustalenie, jakie przestępstwo mogło doprowadzić do takiej kary. Dawid stwierdza zwyczajnie, że Szimei ma prawo sądzić, że Bóg go przeklął, dlatego nie może być obwiniany o chęć przyłączenia się do większości. Jedynie przyszłe uniewinnienie dałoby Dawidowi podstawę do nazwania postępowania Szimei zdradą, zamiast za zwyczajne uznanie układu okoliczności za Bożą odpłatę.

12 Może wejrzy Pan na moje utrapienie i odpłaci mi dobrem za to dzisiejsze przekleństwo. 2Sm 19,19-24

16,12 na moje utrapienie. Według przekładów starożytnych. W tekście hebr. zaprezentowane dwie możliwości: „na moją winę” (hebr. ketib) albo „na moje oko” (qere).

13 I tak Dawid posuwał się naprzód wraz ze swymi ludźmi. Szimei natomiast szedł zboczem wzniesienia obok i przeklinał, ciskając kamieniami i rzucając ziemią.

16,13 ciskając kamieniami. Po tych słowach w tekście hebr. powtórzone: „obok niego”.

14 Król i cały lud przy nim będący przybył wreszcie znużony... i tam odpoczął.

16,14 Wypadła z tekstu jakaś nazwa geograficzna.

Absalom w Jerozolimie

15 Absalom i wszyscy jego ludzie, mężowie z Izraela – weszli do Jerozolimy. Achitofel był razem z nim. 2Sm 15,32-37

16 Gdy Chuszaj Arkijczyk, przyjaciel Dawida, przyszedł do Absaloma, wołał do niego: Niech żyje król! Niech żyje król!17 Absalom pytał Chuszaja: Taka twoja miłość do przyjaciela? Dlaczego nie poszedłeś za swym przyjacielem? 18 Chuszaj dał odpowiedź Absalomowi: Nie. Kogo bowiem wybrał Pan i ten lud wraz z całym Izraelem, przy nim i ja jestem, przy nim pozostanę. 19 Po drugie: Komuż będę służyć? Czy nie jego synowi? Jak służyłem twemu ojcu, tak będę służył tobie.

20 Potem Absalom rzekł do Achitofela: Poradźcie, co mamy czynić? 

21 Achitofel odpowiedział Absalomowi: Wejdź do nałożnic swojego ojca, które pozostawił, by pilnowały domu. Gdy posłyszy cały Izrael, że zostałeś znienawidzony przez ojca, umocnią się wtedy ręce wszystkich twoich zwolenników. 2Sm 15,16

16,21 Czyn Absaloma jest czymś o wiele bardziej znaczącym niż tylko bezwstydnym popisem: biorąc w posiadanie harem ojca, podkreśla on swoje prawo do sukcesji (por. 3,7+).

16,21. Absalom i konkubiny Dawida. Na podstawie wielu przykładów można wykazać, że królewski harem uważany był za wyłączną własność panującego władcy. Wszelkie próby przejęcia kobiet z haremu uważano za znak buntu lub uzurpację władzy (zob. reakcję Iszbaala na postępowania Abnera w 2 Sm 3,6-11 oraz prośbę Adoniasza o Abiszag w 1 Krl 2,20-21). Przekazanie haremu na rzecz innego monarchy, opisane w królewskich rocznikach Sennacheryba, uważano za znak uległości lub dowód odsunięcia od władzy. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 2 Sm 3,7.

22 Rozpięto więc Absalomowi namiot na tarasie. Absalom wszedł do nałożnic swego ojca na oczach całego Izraela. 2Sm 12,11n

23 Rada Achitofela, której on udzielał, w tym czasie znaczyła tyle, co słowo Boże. Tyle znaczyła każda rada Achitofela zarówno dla Dawida, jak i dla Absaloma.

2 Sm 17

1 Achitofel rzekł do Absaloma: Pozwól, że dobiorę sobie dwanaście tysięcy ludzi i dokonam tej nocy wyprawy na Dawida.

17,1. Dwanaście tysięcy ludzi. Liczba ta może oznaczać poborowych ze wszystkich dwunastu pokoleń Izraela, nie zaś dokładną liczbę. Niektórzy badacze sugerowali, że hebrajskie słowo przetłumaczone jako „tysiąc" oznacza zwyczajnie oddział wojskowy. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Joz 8,3.

2 Napadnę na niego, gdy jeszcze jest zmęczony i ręce mu opadły. Tak go przerażę, że ucieknie cały lud, który jest przy nim. Wtedy uderzę na osamotnionego króla, 3 a cały lud przyprowadzę znów do ciebie. Ty nastajesz tylko na życie tego jednego człowieka. Cały naród się uspokoi.

17,3 tego jednego człowieka. Za grec, gdzie przed tym dodane: „jak wraca oblubienica do swego męża”. Tekst hebr. skażony.

17,1-3. Strategia Achitofela. Achitofel uważał, że zabicie Dawida położy kres opozycji przeciwko panowaniu Absaloma. Przeprowadzenie szybkiego ataku na zdezorganizowaną, wyczerpaną „armię" Dawida mogło zakończyć się zabiciem króla i rozgromieniem jego zdemoralizowanych już wojsk w wybranym miejscu, które wskaże Achitofel. Nie miała to być bitwa w pełnym tego słowa znaczeniu, lecz uderzenie cechujące się chirurgiczną precyzją, wykonane w wyraźnie określonym celu.

4 Sprawa wydała się słuszna w oczach Absaloma i całej izraelskiej starszyzny. 5 Absalom oznajmił: Proszę zawołać Chuszaja Arkijczyka, abyśmy także od niego wysłuchali, co ma do powiedzenia. 6 Gdy Chuszaj przybył do Absaloma, Absalom mu powiedział: Taką a taką radę dał Achitofel. Czy mamy zrobić to, co on mówi? Jeżeli nie powiedz! 7 Chuszaj dał Absalomowi taką odpowiedź: Rada, jaką tym razem dał Achitofel, nie jest dobra. 8 Potem Chuszaj dodał: Znasz swojego ojca i jego ludzi. Oni są dzielni, nadto są rozgoryczeni jak niedźwiedzica na polu, której zabrano młode. Ojciec twój to człowiek znający się na wojnie i nie spędza nocy razem z ludźmi. 9 Ukrywa się zapewne w grocie lub w jakimś innym miejscu. A jeśliby się zdarzyło, że ktoś [z naszych] zostanie zabity, na pewno się to rozniesie i będzie się mówić: „Lud, który idzie za Absalomem, został pobity”. 10 Wtedy przelęknie się nawet najmocniejszy, który ma serce lwa. Wszyscy bowiem Izraelici wiedzą o tym, że ojciec twój jest mężny, a ci, którzy są z nim – mocni. 11 Radzę raczej zgromadzić przy sobie wszystkich Izraelitów od Dan do Beer-Szeby w takiej liczbie, jak [ziarnka] piasku na brzegu morza. Ty osobiście dowodziłbyś nimi w walce.

17,11 Drugie zdanie według tekstu hebr. W BJ: „ty osobiście szedłbyś pośród nich”, według przekładów starożytnych. To zmusiłoby do zwłoki: Dawid, który czeka na rozwój wypadków (15,28), miałby czas na obmyślenie przeciwdziałań.

12 Napadniemy na niego w tym miejscu, gdzie go napotkamy, i spadniemy na niego jak rosa, która opada na ziemię. Nie zostawimy przy życiu ani jego, ani kogokolwiek z tych ludzi, którzy są razem z nim. 13 Gdyby ukrył się w mieście, wtedy wszyscy Izraelici pod to miasto przyniosą powrozy: ściągniemy je w dolinę, tak że nie znajdzie się tam nawet kamyka.

17,13 przyniosą. Za grec. według recenzji Lucjana. Tekst hebr.: „podniosą”.

17,5-13. Strategia Chuszaja. Pełniąc rolę podwójnego agenta, wyznaczoną mu przez Dawida (2 Sm 15,32-36), Chuszaj opowiada się przeciwko pomysłowi Achitofela o przeprowadzeniu natychmiastowego uderzenia na siły Dawida. Sugeruje strategię militarną, zmierzającą do skonsolidowania władzy Absaloma nad stolicą i krajem, i dopiero późniejsze wyruszenie z wielką siłą na usuniętego z tronu króla. Wskazuje też, że poniesienie klęski we wczesnym okresie panowania Absaloma wywołałoby pytania o jego kwalifikacje do zajmowanego urzędu oraz odnowiło szansę powrotu Dawida. Chuszaj zręcznie manipuluje dumą Absaloma, malując obraz nowego króla idącego na czele wielkiego morza wojsk, gotowego stłumić każdy przejaw opozycji. Zwlekanie i poświęcenie dodatkowego czasu na zaplanowanie przedsięwzięć potraktowano jako przejaw mądrości, mimo korzyści związanych ze strategią Achitofela (zob. los Szeby, gdy ten nie zareagował szybkimi działaniami na bunt Amasy; 2 Sm 20,4-13).

17,13. Zwalenie murów miasta za pomocą powrozów/pod to miasto przyniosą powrozy. Jedną z metod walki stosowanych podczas oblężenia było posługiwanie się drabinami przy forsowaniu murów. Możliwe, że używano w tym celu również specjalnych haków przymocowanych do powrozów. Mogli się po nich wspinać atakujący, można też było nimi wyciągać kamienie z murów i osłabiać je przed zastosowaniem taranów. Sceny oblężenia, przedstawione na ścianach asyryjskich pałaców, ukazują niszczenie murów kilofami, lecz napastnicy mogli używać w tym celu również haków i lin.

14 Absalom i wszyscy mężowie izraelscy orzekli: Rada Chuszaja Arkijczyka jest lepsza od rady Achitofela. To Pan tak zrządził, by udaremnić radę Achitofela, która była lepsza, gdyż Pan chciał sprowadzić nieszczęście na Absaloma. 2Sm 15,31

15 Chuszaj rzekł kapłanom Sadokowi i Abiatarowi: Taką a taką radę Absalomowi i starszym Izraela dał Achitofel, taką a taką radę dałem ja. 

16 Teraz więc szybko prześlijcie Dawidowi wiadomość: Nie zatrzymuj się tej nocy przy przejściach na pustyni, idź dalej natychmiast, inaczej bowiem królowi i całemu jego otoczeniu mogłaby zagrażać zguba. 2Sm 15,27n

17 Tymczasem Jonatan i Achimaas stali u źródła Rogel, czekając, by przyszła służąca i przekazała wieści, które oni mieli zanieść do króla Dawida: nie mogli się bowiem pokazywać, przychodząc do miasta. 2Sm 15,27; 1Krl 1,9

17,17. En Rogel/źródło Rogel. Było to źródło oddalone o 600 m na południe od źródła Gichon, w pobliżu połączenia doliny Hinnom z doliną Cedronu. Przypuszczalnie En Rogel i Gichon miały wspólne źródło wody (związane z Bir Ajjub, „studnią Hioba"). Ponieważ miejsce to, położone tuż za murami Jerozolimy, było odwiedzane przez wielu ludzi, przekazywano tam zwykle plotki. Jonatan i Achimaas mogli tam stać, nie wzbudzając niczyich podejrzeń, oczekując na wiadomości z miasta.

18 Ujrzał ich jednak pewien chłopiec. Zawiadomił o tym Absaloma. Obaj więc poszli dalej w pośpiechu. Przybyli do domu pewnego człowieka w Bachurim, który miał studnię na swoim podwórzu. Weszli do niej.

17,18. Bachurim. Położone na północ od Góry Oliwnej Bachurim było wioską należącą do pokolenia Beniamina (przypuszczalnie dzisiejszym Ras et-Tmim lub Chirbet Ibkedan). Nieco ironiczną wymowę ma fakt, że szpiedzy Dawida otrzymali pomoc i zostali ukryci w studni przez mieszkańca Bachurim, ponieważ były to rodzinne strony Szimei ben Gera, który wcześniej przeklął króla (2 Sm 16,5).

19 Potem kobieta wzięła przykrywę, ułożyła ją nad otworem studni, rozsypała na niej ziarno, tak że nic nie zauważono. Joz 2,4n; Joz 2,15n

20 Słudzy Absaloma przybyli do tej kobiety, do jej domu, pytając: Gdzie jest Achimaas i Jonatan? Odpowiedziała im kobieta: Poszli dalej za zbiornik wody. Szukali [ich], lecz nie znaleźli. Powrócili więc do Jerozolimy.

17,20 za zbiornik wody. Tekst hebr. tu niezrozumiały. BJ: „poszli dalej stąd ku wodom”, na zasadzie domysłu. Te „wody” to byłby Jordan (por. w. 21-22).

21 Po ich odejściu tamci wyszli ze studni i udali się w drogę, i zanieśli królowi Dawidowi wiadomość. Mówili Dawidowi: Ruszajcie! Przeprawcie się szybko przez wodę, bo taką a taką radę podał co do was Achitofel. 

22 Dawid więc wraz z całym swym otoczeniem wstał i przeprawił się przez Jordan. Do rana nie brakowało już nikogo, kto by się nie przeprawił przez Jordan. 2Sm 15,31

23 Achitofel widząc, że jego rada nie została spełniona, osiodłał swojego osła i wrócił do domu, do swego miasta. Wydawszy zarządzenia odnoszące się do swego domu, powiesił się i umarł. Pochowano go w grobie jego ojca.

17,23 Jedyny przypadek samobójstwa wspomniany w ST, poza sytuacjami, kiedy wojownik zadaje sobie śmierć, by nie wpaść w ręce wroga (Sdz 9,54; 1 Sm 31,4n; 1 Krl 16,18; 2 Mch 14,41n), i poza szczególnym przypadkiem, jakim jest śmierć Samsona (Sdz 16,28n).

17,23. Postępowanie Achitofela. Hebrajska Biblia nie zakazywała samobójstwa. Sześć przykładów (Abimelek, Samson, Saul, jego giermek, Achitofel i Zimri) pojawiających się w tekście łączy ten akt z pewną godnością i odwagą, podobnie jak to czynił Seneka (List 70). Rzymski mędrzec powiada: „Człowiek mądry powinien żyć tyle, ile trzeba, nie zaś tyle, ile zdoła". Odejście Achitofela było zatem działaniem celowym. Achitofel uporządkował wszystkie sprawy rodzinne (przypuszczalnie spisał testament i dopilnował sprawnego przekazania majątku dziedzicom), a następnie powiesił się. Czynem tym udaremnił własną egzekucję, ponieważ wsparcie, którego udzielił Absalomowi, zostałoby uznane za zdradę pomazańca Pańskiego.

Przed bitwą ojca z synem

24 Dawid tymczasem przybył do Machanaim, Absalom natomiast wraz ze wszystkimi Izraelitami przeprawił się przez Jordan. 2Sm 19,14; 2Sm 20,4-13

17,24. Geografia. Można sądzić, że Absalom przekroczył Jordan dopiero w jakiś czas po opuszczeniu przez Dawida okolicy brodów i udaniu się do Machanaim (oddalonego o ok. 56 km od brodów Jerycha). Machanaim utożsamia się z Telul ed-Dabab ei-Garbi położonym na północnym brzegu rzeki Jabbok. Jego znaczenie jako ośrodka administracyjnego jest poświadczone przez wykorzystanie tego miejsca przez Iszbaala (2 Sm 2,9) oraz wzmianki pojawiające się w dokumentach faraona Sziszaka. W rejonie tym nie prowadzono prac wykopaliskowych, lecz badania powierzchniowe potwierdzają, że miejsce to było zamieszkane w opisywanym okresie.

25 Dowódcą wojsk został Amasa, ustanowiony przez Absaloma w miejsce Joaba. Amasa był synem pewnego Izraelity, któremu było na imię Jitra. Zbliżył się on do Abigail, córki Nachasza, siostry Serui, matki Joaba.

17,25 Izraelity. Za hebr. (por. 1 Krn 2,17). Tekst grec: „Izmaelity”. -Nachasza. Według tekstu hebr. W BJ: „Jessego”, za grec. według recenzji Lucjana (por. 1 Krn 2,16). - Amasa jest więc kuzynem Joaba, obydwaj zaś są kuzynami Absaloma i siostrzeńcami Dawida.

26 Izrael z Absalomem rozbili obóz w krainie Gilead. 

27 Kiedy Dawid przybył do Machanaim, Szobi, syn Nachasza z ammonickiego Rabba, Makir, syn Ammiela z Lo-Debar, i Barzillaj, Gileadczyk z Rogelim, 2Sm 10,2; 2Sm 9,4; 2Sm 19,32

28 (dostarczyli łóżek), okryć pościelowych, czarek, garnków glinianych, pszenicy, jęczmienia, mąki, ziarna prażonego, fasoli, soczewicy,

17,28 (dostarczyli łóżek), okryć pościelowych. BJ: „dostarczyli materacy do łóżek, dywanów”, za grec. Tekst hebr.: „łóżek”.

29 miodu, masła, sera owczego i krowiego. Dostarczyli tego Dawidowi i jego otoczeniu, aby się posilili. Mówili bowiem: Lud na pustyni jest głodny, zmęczony i spragniony.

17,29 Tekst niepewny.

17,28-29. Zaopatrzenie. Dawid ponownie otrzymał zaopatrzenie dla siebie i swoich ludzi (zob. prowiant przekazany w darze przez Abigail w 1 Sm 25,18 oraz Sibę w 2 Sm 16,2). W każdym z przytoczonych przypadków zapasy żywności mogły być traktowane jako danina lub obowiązek oczekiwany od wasala. Ammonici zostali podbici przez Saula (1 Sm 11), później zaś przez Dawida (2 Sm 10). Król został więc przyjęty przez swoich sojuszników gościnnie i z szacunkiem, mimo że został zmuszony siłą do opuszczenia Jerozolimy.

2 Sm 18

Klęska i śmierć Absaloma

1 Dawid dokonał przeglądu wojska, które z nim było. Zamianował nad nimi tysiączników i setników. 1Sm 11,11; Sdz 7,16

2 Potem Dawid podzielił wojsko na trzy części: jedną część oddał pod władzę Joaba, drugą część pod władzę Abiszaja, syna Serui, trzecią pod władzę Ittaja z Gat. I przemówił król do ludu: Powziąłem zamiar pójścia wraz z wami.

18,2 podzielił. Za grec. według recenzji Lucjana. Tekst hebr.: „posłał”.

18,1-2. Organizacja armii. Podział wojsk na 3 oddziały liczące po 100 i 1000 żołnierzy był typowy dla armii Izraelitów (zob. Lb 31,48; Sdz 9,43; 1 Sm 11,11). W źródłach mezopotamskich, np. w tekstach z Mari, pojawiają się różne oddziały wojskowe dowodzone przez dowódców różnej rangi. Oprócz regularnych oddziałów, istniały też oddziały lekkozbrojne, używane do atakowania z zasadzki i przeprowadzenia rekonesansu. W starożytnych tekstach wspomina się również o oddziałach chroniących wodzów lub królów.

3 Wojsko jednak odpowiedziało: Nie pójdziesz. Gdybyśmy zostali pobici – nie zwrócą na nas uwagi, i choćby zginęła połowa z nas, nie liczono by się z tym, ty zaś jesteś dla nas jak dziesięć tysięcy. Lepiej więc będzie, gdy ty będziesz gotów przyjść nam z pomocą z miasta. 4 Rzekł do nich król: To uczynię, co wam się wydaje słuszne. Stanął więc król obok bramy, a wszyscy ludzie przechodzili setkami i tysiącami. 5 Król wydał polecenie Joabowi, Abiszajowi i Ittajowi: Ze względu na mnie z młodym Absalomem postępujcie łagodnie! Słyszało całe wojsko, jaki rozkaz wydał król przywódcom co do Absaloma. 6 Wojsko wyruszyło w pole przeciw Izraelowi. Doszło do bitwy w lesie Efraima.

18,6 w lesie Efraima. Lokalizacja niepewna.

18,6. Las Efraima. Przypuszczalnie bitwa ta rozegrała się na obszarze Zajordania, w okolicach Machanaim (zob. 2 Sm 17,27). Odpowiadałoby to scenariuszowi, zgodnie z którym to Absalom rozpoczął konflikt z Dawidem, nie zaś Dawid najechał ziemie Izraela, przekraczając Jordan. Gęstość tego „lasu" wydaje się nieco wątpliwa, ponieważ wyrąb lasów i erozja gleby w dużym stopniu zmieniły charakter obszaru, rozciągającego się na południe od rzeki Jabbok. Hebrajskie słowo, którego tutaj użyto, może się odnosić do surowego kraju z rosnącymi gdzieniegdzie gajami oraz do prawdziwego lasu. Pokolenie Efraima mogło rościć sobie jakieś pretensje do tej ziemi lub mieć tam swoich osadników (zob. Sdz 12).

7 W walce ze sługami Dawida wojsko izraelskie zostało pobite. Była to wielka klęska w tym dniu, poległo dwadzieścia tysięcy. 8 Stąd walka przeniosła się na całą okolicę, a las w tym dniu pochłonął więcej wojska niż miecz.

18,8. Las pochłonął więcej wojska niż miecz. Kiedy Stary Testament mówi o ziemi pochłaniającej ludzi (jak to czyni tutaj las), chodzi o wrogie, nieprzyjazne środowisko zagrażające przeżyciu. Ponieważ pole bitwy zostało wybrane przez Dawida, nie Absaloma, można sądzić, że królewskie wojska wykorzystały na swoją korzyść ukształtowanie terenu i zalesione obszary. Wojska Dawida mogły przygotować zasadzki na przeciwnika, pozorować atak, wciągając nieprzyjaciela w wąwozy lub koryta potoków, oraz stosować metody wojny partyzanckiej. Cale oddziały mogły stracić orientację, zgubić się lub zostać oddzielone od pozostałych sił, stając się łatwym celem.

9 Absalom natknął się na sługi Dawida. Jechał na mule. Muł zapuścił się pod konary wielkiego terebintu. Absalom utkwił głową w terebincie i zawisł między niebem a ziemią, a muł, który był pod nim, popędził dalej.

18,9 zawisł. Tekst hebr.: „został umieszczony między”. BJ: „pozostał zawieszony”, według przekładów starożytnych.

18,9. Śmierć Absaloma. Wbrew powszechnemu przekonaniu, z tekstu biblijnego wynika, że Absalom zaczepił o terebint głową, nie zaś włosami. Sytuacja ta pełna jest symbolicznych znaczeń: królewski muł (którego mogli dosiadać jedynie królowie) zostawił niedoszłego króla wiszącego na drzewie (wiszący na drzewie są przeklęci przez Boga, Pwt 21,23).

10 Dostrzegł to pewien człowiek i zawiadomił Joaba: Widziałem Absaloma wiszącego na terebincie. 11 Człowiekowi, który przyniósł nowinę, Joab odpowiedział: Jeżeli go widziałeś, to czemu go nie zabiłeś zaraz na miejscu? Dałbym ci dziesięć [sztuk] srebra i jeden pas.

18,11. Dziesięć sztuk srebra i jeden pas. Nagroda odpowiadała wartości rocznego wynagrodzenia. Stanowił ją wyjątkowy element ubioru, co dowodziło, jak ważna była dla Joaba śmierć Absaloma. Strój wojenny Gilgamesza składał się z pasa, do którego przytroczony był długi sztylet, oraz szarfy lub jakiegoś paska. Hebrajskie słowo, które zostało tutaj użyte (posiadające formę rodzaju żeńskiego), nigdzie indziej nie oznacza elementu stroju wojownika (chociaż niektóre przekłady dodają określenie „[pas] wojownika"). Zwykle do jego opisu stosuje się formy rodzaju męskiego. Wyrazu tego użyto na oznaczanie kobiecego paska w Iz 3,24; może też być określeniem ozdobnej szarfy lub pasa noszonego podczas uroczystości (zob. komentarz do 1 Krl 2,5).

12 Człowiek ten odpowiedział Joabowi: Choćbym na rękę dostał tysiąc srebrnych syklów, nie podniósłbym ręki na królewskiego syna. Przecież słyszeliśmy, jak król rozkazywał tobie, Abiszajowi i Ittajowi: Ze względu na mnie zachowajcie młodego Absaloma.

18,12 na mnie. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „na kogoś”.

13 Gdybym wobec niego postąpił zdradliwie – a żadna sprawa nie ukryje się przed królem – czy ty sam nie stanąłbyś wtedy z dala ode mnie? 2Sm 18,5

14 Joab odrzekł: Nie chcę z tobą tracić czasu. Wziął do ręki trzy oszczepy i utopił je w sercu Absaloma. A że żył jeszcze w gąszczu terebintu,

18,14 oszczepy. Za grec. Tekst hebr.: „kije”.

18,14. Oszczepy. „Oszczep" używany gdzie indziej przez Joaba oznacza tępy pręt do wymierzania chłosty. Hebrajski czasownik pojawiający się w tym wersecie zwykle oznacza uderzanie (wyjątkiem jest tekst Sdz 3,21). Po hebrajsku słowo „serce" nie zawsze oznacza narząd wewnętrzny, lecz może się odnosić do piersi lub środkowej części ciała. Gdyby Joab miał zamiar ugodzić Absaloma, użyłby przypuszczalnie miecza lub dzidy. Wydaje się, że Joab pragnął raczej wyplątać Absaloma z konarów drzewa, uderzając w środkową część jego ciała. Jeden pręt mógłby pęknąć pod wpływem tak silnego ciosu (zob. Iz 14,29), Joab użył więc trzech. Kiedy ofiara (przypuszczalnie nieprzytomna) runęła na ziemię, dziesięciu przybocznych Joaba dokończyło dzieła.

15 podbiegło dziesięciu młodych ludzi, giermków Joaba, i rzuciwszy się na Absaloma, dobiło go. 1Sm 14,13

18,15. Giermkowie. Wodzom i dowódcom wojsk towarzyszyli zwykłe giermkowie (zob. przykłady z Iliady). Ci zaufani mężowie stanowili osobistą straż przyboczną podczas bitwy (zob. 1 Sm 31,4-6), dostarczali dowódcy zapasowej broni (jeśli złamał lub zgubił własną), a nawet pełnili rolę „przyjaciół" i doradców (zob. Dawida jako giermka Saula w 1 Sm 16,1 oraz giermka Jonatana w 1 Sm 14,12-17).

16 Joab zagrał na rogu, wojsko się wstrzymało od pościgu za Izraelem, bo Joab je powstrzymał.

18,16. Zagrał na rogu. Przygotowując się do bitwy, armie Bliskiego Wschodu powiadamiały żołnierzy o sygnale do ataku lub wycofania się. Ruchami wojska można było kierować jedynie za pomocą sygnału trąb i pieszych posłańców. Z tekstów z Mari wiemy, że posługiwano się też sygnałem zwołującym, aby zgromadzić wojsko przed bitwą, lub sygnałami ogniowymi, ostrzegającymi przed zbliżającym się niebezpieczeństwem.

17 Wzięto Absaloma i wrzucono do głębokiego dołu w lesie. Narzucono na niego wielki stos kamieni. Wszyscy natomiast Izraelici uciekli, każdy do swego namiotu. Joz 7,26; Joz 8,29; Joz 10,27 Rdz 14,17

18,17. Praktyki pogrzebowe. Z tekstów asyryjskich wynika, że buntowników karano wbiciem na pal lub pozostawieniem ciał bez pochówku. Również przywódcy Izraela wykorzystywali tego rodzaju „pokazy" (zob. egzekucję pięciu nieprzyjacielskich królów w Joz 10,27), ciała nie mogły jednak wisieć w nieskończoność (Pwt 21,23). Dlatego nawet ludzie przeklęci musieli być chowani pod stosem kamieni (zob. komentarz do Joz 8,29), czego nie należy mylić z zaszczytnymi kopcami pogrzebowymi królów Mezopotamii.

18 Absalom jeszcze za swego życia zbudował sobie stelę w Dolinie Królewskiej. Tłumaczył sobie: Nie mam syna, który by upamiętnił moje imię. Pomnik nazwał swoim imieniem. Jeszcze do dziś nazywa się go Ręką Absaloma. 2Sm 14,27

18,18 Ręką Absaloma. Pomnik ten nie jest identyczny z grobem helleńskim, który pokazuje się po dziś dzień w dolinie Cedronu. Była to jakaś maccebah, stela grobowa (por. Rdz 35,20).

18,18. Stela jako pomnik pamiątkowy. W ugaryckim eposie o Akchat (ok. 1600 przed Chr.) pojawia się wzmianka, że jednym z obowiązków syna wobec ojca jest wzniesienie steli lub słupa na cześć bogów przodków. Ponieważ Absalom nie miał [żyjącego?] syna, który mógłby to dla niego uczynić, sam wzniósł sobie pomnik. Fakt ten ma ironiczną wymowę, ponieważ Absalom nie został pochowany w rodzinnym grobowcu. Pomnik, który sobie postawił, stał się ponurym przypomnieniem zmarnowanego życia. Grób znajdujący się w wiosce Silwan (położonej po drugiej stronie doliny Cedronu, naprzeciw Jerozolimy), który dzisiaj nazywa się grobem Absaloma, pochodzi ze znacznie późniejszych czasów (okres panowania Heroda).

18,18. Dolina Królewska. Dokładne położenie tego miejsca nie jest znane. Często utożsamia się je z doliną Cedronu (przebiegającą na wschód od Jerozolimy) lub z punktem zetknięcia się dolin Hinnomu, Tyropeonu i Cedronu. W Rdz 14,17 nosi ona nazwę doliny Szawe.

Radosne nowiny o zwycięstwie

19 Achimaas, syn Sadoka, oświadczył: Niech mi będzie wolno pobiec i zanieść królowi dobrą nowinę, że Pan wymierzył mu sprawiedliwość, [wybawiając go] z ręki jego wrogów. 20 Powiedział mu Joab: Nie byłbyś dziś zwiastunem dobrej wiadomości. Dobrą nowinę zaniesiesz mu innego dnia. Dziś nie zaniósłbyś dobrej nowiny, bo zginął syn królewski. 21 I rzekł Joab do pewnego Kuszyty: Idź, opowiedz królowi, co widziałeś. Kuszyta, oddawszy pokłon Joabowi, pobiegł.

18,21 Kuszyty. Jakiś niewolnik etiopski (Kusz - dawna nazwa Etiopii), a więc czarny, zwiastun nieszczęścia.

22 Achimaas, syn Sadoka, dopraszał się jeszcze, mówiąc do Joaba: Niech się dzieje, co chce, pozwól, bym i ja pobiegł za Kuszytą. Joab odpowiedział: Dlaczego chcesz biec, mój synu? Nie ma dla ciebie nagrody za dobrą wieść.

18,22 Nie ma dla ciebie nagrody. Według tekstu hebr., gdzie „nie ma znajdującego nagrody”. BJ: „nie osiągniesz stąd żadnej nagrody”, na zasadzie domysłu. - Zwiastun pomyślnych wieści otrzymywał nagrodę (4,10).

23 Odpowiedział: Niech się dzieje co chce! Pobiegnę. Joab odrzekł: Biegnij więc! Achimaas pobiegł drogą przez dolinę [Jordanu], wyprzedzając Kuszytę.

18,19-23. Posłańcy przynoszący wieści. Wodzowie wojsk i urzędnicy państw Bliskiego Wschodu wykorzystywali biegaczy do przekazywania wieści.

W tekstach z Mari czytamy, że ruchami wojsk kierowano po części za pomocą rozkazów przekazywanych przez biegaczy. Dostarczali oni także przesyłki dyplomatyczne oraz wieści o zbliżających się poselstwach lub ciągnących karawanach. Z tekstów tych, podobnie jak z narracji biblijnej, wynika, że posłańcy mieli różne rangi. Niektórzy, jak suharum z Mari, byli młodymi mężczyznami, zatrudnianymi z powodu swojej wytrzymałości i szybkości. Oprócz nich istnieli również posłańcy zajmujący niższe stanowiska w korpusie dyplomatycznym (o pozycji porównywalnej do kapłańskiej pozycji Achimaasa), którym powierzano do wykonania znacznie ważniejsze misje.

24 Dawid siedział między dwiema bramami. Strażnik, który chodził po tarasie bramy nad murem, podniósłszy oczy, zauważył, że jakiś mężczyzna biegnie samotnie.

18,24. Siedział między dwiema bramami. Począwszy od okresu środkowego brązu, fortyfikacje miejskie składały się z masywnego systemu murów oraz rozbudowanych wielokomorowych kompleksów bram. Budowle z okresu żelaza są bardziej zróżnicowane (kazamaty bram i masywne mury), jednakże schodkowe podejście i wąskie przejście ograniczały rodzaje pojazdów, które mogły się nimi dostawać do miasta, oraz nasilenie ruchu. Oprócz tego, zaraz za bramą zewnętrzną droga często skręcała raptownie w prawo (tuż przed bramą wewnętrzną). Na obszarze między bramami znajdowały się pomieszczenia straży oraz sale spotkań używane przez urzędników sądowych i administracyjnych. Podczas prac wykopaliskowych w Dan między dwiema bramami odkryto podniesioną platformę, na której mógł zasiadać władca/naczelnik miasta podczas obrad sądu.

18,24. Taras bramy nad murem. Niezależnie od tego, czy były prostokątne, czy zaokrąglone, bram miasta strzegły wielokondygnacyjne wieże, wykorzystywane również jako punkty obserwacyjne. Ślady archeologiczne, odnalezione w Megiddo, Ti runa, Chasor i Lakisz, dowodzą, że wieże służyły celom obronnym, a także pełniły rolę platform wartowniczych.

25 Strażnik zawołał i przekazał królowi tę wiadomość. Król powiedział: Jeżeli jest sam, to przynosi dobrą nowinę! Gdy ten zbliżał się coraz bardziej,

18,25 Klęskę obwieszczałaby cała gromada uciekinierów.

26 strażnik zauważył drugiego biegnącego człowieka. Krzyknął w stronę odźwiernego: Jakiś człowiek biegnie samotnie! Powiedział król: Ten również z dobrą nowiną.

18,26 Krzyknął w stronę odźwiernego. Według tekstu hebr. W BJ: „i strażnik, który był nad bramą, krzyknął”, za tłumaczeniami starożytnymi.

27 Strażnik oznajmił: Poznaję po biegu, że pierwszy biegnie Achimaas, syn Sadoka. Król zauważył: To dobry człowiek. Przychodzi z dobrą nowiną. 2Krl 9,20 1Krl 1,42

28 Achimaas zawołał do króla: Bądź pozdrowiony! Oddawszy pokłon królowi do ziemi, powiedział: Niech Pan, Bóg twój, będzie błogosławiony! Ludzi, którzy podnieśli rękę przeciw panu memu, królowi, wydał On w niewolę.

18,28 zawołał. Według tekstu hebr. W BJ: „zbliżył się”, za grec. według recenzji Lucjana.

29 Król zapytał: Czy dobrze się wiedzie młodemu Absalomowi?, a Achimaas odpowiedział: Widziałem wielki tłum wtedy, gdy sługa króla, Joab, posyłał twojego sługę. Nie dowiedziałem się jednak, co zaszło.

18,29 wtedy, gdy sługa króla, Joab, posyłał twojego sługę. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „w momencie posyłania sługi króla, Joaba, i sługi twego”. - Kłamstwo roztropne: Achimaas pozostawia złą wiadomość drugiemu posłańcowi.

30 Król rozkazał: Usuń się, lecz pozostań tu! Usunął się i pozostał. 31 Właśnie przybył Kuszyta. Kuszyta powiedział: Niech się raduje pan mój, król, dobrą nowiną. Właśnie dziś Pan wymierzył ci sprawiedliwość, [wybawiając cię] z ręki wszystkich, którzy powstali przeciw tobie. 32 Król zapytał Kuszytę: Czy dobrze się wiedzie młodemu Absalomowi? Odpowiedział Kuszyta: Niech się tak stanie ze wszystkimi wrogami pana mojego, króla, i ze wszystkimi, którzy złośliwie przeciw tobie powstali, jak z tym młodzieńcem.

2 Sm 19

1 Król zadrżał. Udał się do górnego pomieszczenia bramy i płakał. Chodząc, tak mówił: Synu mój, Absalomie! Absalomie, synu mój, synu mój! Obym ja umarł zamiast ciebie! Absalomie, mój synu, mój synu! 2Sm 19,1

19,1 Chodząc, tak mówił. Według tekstu hebr. W BJ: „szlochając tak mówił”, za grec. według recenzji Lucjana.

19,1. Górne pomieszczenie bramy. Ponieważ bramy i ich wieże były wielopiętrowymi budowlami, w ich murach było dość miejsca dla straży. Znajdowały się w nich również pomieszczenia, służące za kwatery dla żołnierzy oraz za miejsca spotkań. Wycofanie się Dawida do jednej z takich komnat na wieść o śmierci Absaloma pozwalało mu obserwować własne wojska, a jednocześnie przebywać w miejscu prywatnym. Fakt, że Dawid nie wrócił do miasta, wskazuje, że był świadomy delikatnej sytuacji politycznej, a jednocześnie niezdolny do podjęcia codziennych obowiązków.

2 Joabowi zaś doniesiono: Król płacze. Rozpacza z powodu Absaloma. 3 Tak więc zwycięstwo przemieniło się w tym dniu w żałobę dla całego ludu. Posłyszał bowiem lud w tym dniu wiadomość: Król martwi się z powodu swego syna.4 Tego dnia lud [zbrojny] zbliżał się niepostrzeżenie do miasta, usiłując ukradkiem wejść do niego, tak jak ukradkiem wchodzi wojsko hańbą okryte, dlatego że uciekło z placu boju. 

5 Król zakrył swą twarz i wołał głośno: Synu mój, Absalomie, Absalomie, synu mój, mój synu! 2Sm 15,30

6 Joab udał się do króla, do jego domu, i rzekł: Okryłeś wstydem twarze wszystkich swoich sług, którzy ochronili dzisiaj życie twoje i życie twych synów i córek, życie żon twoich i nałożnic.7 Darzysz miłością tych, którzy cię mają w nienawiści, a nienawidzisz tych, którzy cię kochają. Dzisiaj pokazałeś, że dowódcy i słudzy są dla ciebie niczym. Przekonałem się dzisiaj, że gdyby Absalom pozostał przy życiu, a my wszyscy gdybyśmy dzisiaj pomarli, wydałoby się to słuszne w twoich oczach. 8 Teraz jednak podnieś się, wyjdź i przemów serdecznie do swoich sług. Przysięgam bowiem na Pana, że jeśli nie wyjdziesz, nikt nie pozostanie przy tobie tej nocy. Byłoby to nieszczęście większe od nieszczęść, jakie spotkały cię od młodości twojej aż dotąd. 9 Podniósł się król i zasiadł w bramie. Całemu wojsku podano do wiadomości: Oto król siedzi w bramie. Całe wojsko przeszło przed obliczem króla. Tymczasem wszyscy Izraelici uciekli do swych namiotów.

19,9, Król zasiadający w bramie. Prace archeologiczne, prowadzone wewnątrz kompleksu bram w Tel Dan, doprowadziły do odkrycia kamiennej platformy, która była niegdyś osłonięta baldachimem i mogła pełnić rolę miejsca, w którym ustawiony był tron. Platforma ta mogła być wykorzystywana do celów ceremonialnych, dyplomatycznych lub podczas obrad sądu (zob. 1 Krl 22,10). W ugaryckim eposie Akchat opisano króla Danila, siedzącego w bramach miasta i rozsądzającego sprawy wdów i sierot. Król zasiadający na tronie był władcą wykonującym obowiązki swojego urzędu - taki obraz własnej osoby Dawid pragnął przedstawić ludowi.

10 Cały naród ze wszystkich izraelskich pokoleń rozprawiał: Król ten uwolnił nas z rąk naszych wrogów, on wybawił nas z rąk Filistynów, a teraz [musiał] uciec z kraju z powodu Absaloma. 11 Ale Absalom, którego namaściliśmy, by panował nad nami, poległ w walce. Dlaczego więc teraz zwlekać z przywróceniem króla?

Dawid w drodze do Jerozolimy

12 To, co mówiono w całym Izraelu, dotarło do króla. Wtedy król Dawid posłał polecenie kapłanom Sadokowi i Abiatarowi: Powiedzcie starszyźnie z Judy: Dlaczego jesteście ostatni w przywróceniu króla do jego siedziby?

9,12a Dawid chce być przywrócony na tron najpierw przez własne pokolenie: odzywa się tu głos krwi, ale także przeczucie, że jego dynastia w przyszłości będzie mogła liczyć tylko na wierność Judy.

9,12b Wiersz przestawiony w to miejsce za częścią tłumaczeń starożytnych. Także w BJ pominięto: „do jego siedziby”, powtórzone tu z w. 12a.

13 Jesteście braćmi moimi, kośćmi i ciałem moim. Dlaczego więc ostatni jesteście w przywróceniu króla?

14 Powiedzcie też Amasie: Czyż nie jesteś kością i ciałem moim? Niech mi Bóg to uczyni i tamto dorzuci, jeżeli ty nie będziesz u mnie na zawsze wodzem zamiast Joaba. Rt 1,17+

9,14 Amasa był głównodowodzącym zbuntowanych oddziałów (17,25): przede wszystkim więc jego należało sobie zjednać. Dawid z trudem znosi przemoc oraz zuchwałość Joaba i chciałby się go pozbyć, Joab jednak potrafi się uwolnić od swego rywala (20,8-13) i aż do śmierci Dawida pozostanie na swoim miejscu (1 Krl 2,5n.28n)

15 W ten sposób ujął serca wszystkich ludzi z Judy jakby jednego człowieka, tak że wysłali do króla prośbę: Wróć jak najszybciej wraz ze wszystkimi twymi sługami! 16 Wrócił więc król i przybył nad Jordan. Ludzie z Judy natomiast przybyli z Gilgal, chcąc królowi wyjść naprzeciw i przeprowadzić go przez Jordan.

19,11-16. Proces ponownego ustanowienia Dawida na urzędzie. Ponieważ Absalom został namaszczony na króla, zaś starsi pokoleń Judy i Izraela byli podzieleni w sprawie ponownego objęcia urzędu przez Dawida, trzeba było pójść na kompromis i dać pewne gwarancje. Na przykład, wódz wojsk Absaloma, Amasa, objął dowództwo nad armią Dawida (chociaż nie dowodził elitarnymi oddziałami i wojskami najemnymi, które pozostały pod komendą Joaba). Dawid musiał również zjednać pochlebstwami członków własnego pokolenia, przypominając o więzach krwi i dawnych przysięgach wierności. Wygnanie Dawida i jego powrót na tron można porównać do podobnych doświadczeń Idrimi, króla Alalach z XV w. przed Chr., który siłą został usunięty z tronu, i dopiero po siedmiu latach odzyskał poparcie swoich wasali.

19,16. Gilgal. Przez większą część okresu monarchii Gilgal pełniło najwyraźniej rolę ośrodka kultu. Być może z powodu swoich wcześniejszych związków z osadzeniem na tronie Saula i bliskością rzeki Jordan (utożsamia się je z miejscami w pobliżu Chirbet Mefdżir, w odległości ok. 1,6 km na północny wschód od Jerycha), Gilgal było odpowiednim miejscem na ponowne uznanie Dawida za króla przez starszych pokoleń Izraela. Zob. komentarz do 1 Sm 7,16; 11,14-15.

17 Również Szimei, syn Gery, Beniaminita pochodzący z Bachurim, śpieszył razem z Judą na spotkanie króla Dawida. 2Sm 16,5-13

18 Było przy nim tysiąc Beniaminitów. Także Siba, sługa rodziny Saula, wraz z piętnastoma swymi synami i dwudziestoma swymi sługami przeprawił się przez Jordan przed królem. 2Sm 16,1-4; 2Sm 19,25-31

19 Popłynęła tratwa celem przywiezienia królewskiej rodziny, aby ta mogła uczynić to, co uzna za słuszne. Tymczasem Szimei, syn Gery, padł na twarz przed królem, gdy miał przeprawiać się przez Jordan,

19,19 Popłynęła tratwa. Za tekstem hebr., gdzie „i ona przeszła przez przejście”. BJ: „i zrobili oni wszystko”, za grec.

20 i odezwał się do króla: Niech pan mój nie uważa za wykroczenie ani nie wspomina na to, co zawinił sługa twój wtedy, gdy pan mój, król, wychodził z Jerozolimy. Niech tego nie bierze król do serca. 21 Ja, sługa twój, zdaję sobie sprawę z tego, że zawiniłem; dziś więc przychodzę pierwszy z całej rodziny Józefa; wychodzę naprzeciw mego pana i króla.

19,21 z całej rodziny Józefa. Zaliczano do niej niekiedy pokolenie Beniamina.

22 Do rozmowy wtrącił się Abiszaj, syn Serui: Czy nie powinien umrzeć Szimei, dlatego że pomazańca Pańskiego obrzucił przekleństwami? 

23 Dawid odrzekł: Cóż ja pocznę z wami, synowie Serui, skoro stajecie dzisiaj jako moi przeciwnicy? Czy dziś powinien ktokolwiek umierać w Izraelu? Dziś właśnie wiem na pewno, że teraz jestem królem nad Izraelem. 2Sm 16,9n 1Sm 11,13

24 Król oświadczył Szimejemu: Nie umrzesz. I potwierdził to król przysięgą.

19,24 Zastrzega sobie jednak zemstę po śmierci (1 Krl 2,8n.36-46).

25 Meribbaal, syn Saula, również wyszedł na spotkanie króla. Nie mył on ani nóg, ani rąk, nie strzygł brody, nie prał swych szat od dnia, w którym król wyjechał, aż do dnia, gdy spokojnie powrócił. 2Sm 16,1-4 Pwt 21,12

19,25 ani rąk. Za grec. W tekście hebr. pominięte.

19,25. Pielęgnowanie stóp i brody. Przekład BT sugeruje zaniedbanie wyglądu osobistego, które często towarzyszyło okresowi żałoby. Postępowanie takie mogło stanowić dowód, że Meribbaal nie myślał o przejęciu tronu, w przeciwnym razie starałby się wyglądać po królewsku. W Ez 24,17 bose stopy i nieostrzyżona broda są znakiem żałoby. Postępowanie Meribbaala, opisane w tekście, dopuszcza taką możliwość, powiada się bowiem jedynie, że „nie mył" nóg i „nie strzygł" brody.

26 Kiedy przybył na spotkanie króla do Jerozolimy, rzekł do niego król: Meribbaalu, czemu ze mną nie poszedłeś?

19,26 do Jerozolimy. Według tekstu hebr. W BJ: „z Jerozolimy”, za niektórymi rkpsami grec.

27 Odpowiedział: Panie mój, królu! Sługa mój wprowadził mnie w błąd. Sługa twój postanowił: Dam rozkaz osiodłania oślicy, wsiądę na nią i pójdę wraz z królem: chromy jest bowiem twój sługa.

19,27 Sługa twój postanowił: Dam rozkaz osiodłania oślicy. Według tekstu hebr. W BJ: „Sługa twój powiedział mu: «Osiodłaj mi oślicę»”, według przekładów starożytnych.

28 Tymczasem na sługę twego rzucono oszczerstwo przed moim panem i królem. Ale pan mój, król, jest jak anioł Boży. Postąp więc, jak ci się wyda słuszne. 

29 Cały dom mego ojca zasługiwał jedynie na śmierć ze strony pana mego, króla, mimo to ty przyjąłeś swego sługę między tych, którzy jedzą u twego stołu. Jakież mi pozostaje prawo skarżenia się jeszcze przed królem? 2Sm 9,10

30 Król odpowiedział: Po co przedłużasz rozmowę? Postanawiam, że ty i Siba podzielicie pola między siebie.

19,23.30. Udzielanie łaski w szczególnych okolicznościach. Król pełnił rolę „głowy domu" dla arystokracji i dworzan. Jako taki mógł działać niczym pater familiae, darowując życie lub skazując na śmierć za przestępstwa polityczne lub brak lojalności (zob. 1 Krl 2,19-46). Szimei i Meribbaal dopuścili się przestępstw przeciwko Dawidowi, które uzasadniały wymierzenie im kary śmierci. Jednak Dawid uznał, że w dniu ponownego wstąpienia na tron może im okazać łaskę na znak wspaniałomyślności oraz gotowości przebaczenia swoim politycznym wrogom (zob. podobne stwierdzenie wypowiedziane przez Saula w 1 Sm 11,12-13). W Mezopotamii król ogłaszał zwykle anduraru -uwolnienie więźniów i wyzwolenie niewolników, którzy zostali sprzedani za długi - z okazji swojego wstąpienia na tron. Podobną amnestią obejmowano również przestępców politycznych, czego dowodem są dokumenty reform przeprowadzonych przez sumeryjskiego króla Uruinimgina (XXIV w. przed Chr.), świadczące o uwolnieniu nawet złodziei i morderców. W Egipcie amnestię ogłaszano zwykle z okazji koronowania nowego faraona.

31 Meribbaal powiedział do króla: Niechby nawet wszystko zabrał! Dobrze, że pan mój, król, powrócił szczęśliwie do swego domu. 32 Również Barzillaj Gileadczyk przybył z Rogelim i towarzyszył królowi, by pożegnać się z nim nad Jordanem. 

33 Barzillaj był bardzo stary: liczył osiemdziesiąt lat. To on otoczył króla opieką podczas jego pobytu w Machanaim, był to bowiem człowiek bardzo bogaty. 2Sm 17,27-29

34 Powiedział król do Barzillaja: Chodź ze mną, bym cię mógł otoczyć opieką u siebie w Jerozolimie. 35 Barzillaj odpowiedział królowi: Ileż lat życia pozostaje mi jeszcze, abym szedł z królem do Jerozolimy? 36 Liczę obecnie osiemdziesiąt lat. Czy potrafię rozróżnić między tym, co dobre, a tym, co liche? Czy sługa twój potrafi zasmakować w tym, co zje lub wypije? Czy potrafi wsłuchiwać się w głos śpiewaków i śpiewaczek? Po cóż sługa twój ma być jeszcze ciężarem dla pana mego, króla? 37 Sługa twój przejdzie najwyżej z królem przez Jordan, ale po cóż król miałby mi dawać aż taką odpłatę?

19,37 Tłumaczenie niepewne.

38 Pozwól słudze swojemu powrócić. Umrę w swoim mieście obok grobu mojego ojca i matki. Natomiast twój sługa, Kimham, będzie towarzyszyć panu mojemu, królowi. Jemu uczyń to, co ci się wyda słuszne.

19,38 Kimham to syn Barzillaja.

39 Król oświadczył: Niech idzie ze mną Kimham! Uczynię mu, co ci się wydaje słuszne. Uczynię ci wszystko, czegokolwiek ode mnie zapragniesz. 40 Wszyscy ludzie przeprawili się przez Jordan. Przeprawił się też król. Król ucałował i pobłogosławił Barzillaja. Powrócił on potem do siebie. 41 Król udał się do Gilgal. Szedł z nim Kimham. Cały lud z Judy oraz połowa wojska izraelskiego towarzyszyli królowi.

19,41 towarzyszyli królowi. Za grec. Tekst hebr.: „przeprowadzili króla”.

42 Lecz oto wszyscy ludzie z Izraela przybyli przed króla i postawili królowi pytanie: Dlaczego nasi bracia, ludzie z Judy, prowadzili cię i przeprawili przez Jordan, tak króla, jego rodzinę, jak i wszystkich ludzi Dawida wraz z nim?

43 Wszyscy ludzie z Judy odpowiedzieli Izraelitom: Dlatego że król jest mi bliższy. Czemu popadasz w gniew z tego powodu? Czy najedliśmy się na koszt króla? Czy przyniósł nam jakiś dar?

19,43 Czy przyniósł nam jakiś dar? BJ: „czy przyniesiono nam jakiś kąsek?”, według Targumów. Tekst hebr.: „zbiór, danie”(?).

19,43. Zaopatrzenie z królewskich zapasów. Ludzie, którzy jadali przy królewskim stole lub korzystali z jego spichlerzy, byli od króla zależni, musieli więc demonstrować swoją lojalność (dowodem tego są wykazy zaopatrzenia dostarczanego arystokracji i członkom królewskich urzędów, w listach z Mad oraz w babilońskich tekstach administracyjnych). Na tym też polegało przestępstwo Meribbaala, był bowiem jednym z tych, którzy przyjmowali zaopatrzenie od Dawida (2 Sm 9,6-7). Starsi pokolenia Judy wyparli się takich związków, podkreślając, że przyjmują Dawida wyłącznie z uwagi na jego zdolności przywódcze, nie zaś za łapówki lub przywileje, których im rzekomo udzielił.

44 Izraelici odpowiedzieli ludziom Judy: Dziesięciokrotnie większe mam prawo do króla, a i co do Dawida mam nad tobą pierwszeństwo. Dlaczego więc mnie lekceważyłeś? Czy nie z mojej strony najpierw wyszedł wniosek, aby króla przywrócić? Ale słowa ludzi z Judy były twardsze niż ludzi z Izraela. 1Krl 11,31

19,44 co do Dawida. Według tekstu hebr., który w tym miejscu jest niepewny. BJ. „jestem starszy od ciebie”, za przekładami starożytnymi.

19,42-44. Przyczyny sporu pomiędzy pokoleniami. Miało się skończyć faworyzowanie niektórych i stronniczość, widoczne niegdyś w stosowanej przez Dawida polityce i przywilejach. W centrum sporu znajdowało się zagadnienie, czy instytucję monarchii należy kojarzyć z osobą i rodem Dawida (takie stanowisko zajmowali starsi pokolenia Judy, z racji łączących ich z Dawidem więzów pokrewieństwa), czy też władza królewska zasługuje na szacunek niezależnie od osoby panującego (stanowisko Izraela). Spór ten stanowi zapowiedź buntu Szeby i, ostatecznie, secesji północnych pokoleń pod wodzą Jeroboama. Zatarg przypomina kłótnie między pokoleniami Izraela, tak powszechne w okresie sędziów. Obydwa stanowiska wskazują, że idea scentralizowanej władzy sprawowanej przez monarchę nie zapuściła jeszcze głębszych korzeni wśród Izraelitów. Łatwo dziś jest postrzegać państwo Izraela jako naturalny, jednolity organizm, co znajduje odzwierciedlenie w zjednoczonym królestwie, zaś podzielone królestwo uważać za odstępstwo od ideału. W rzeczywistości jednak aż do okresu powygnaniowego lojalność plemienna w większym stopniu niż lojalność wobec narodu przesądzała o decyzjach politycznych.

2 Sm 20

Powstanie Szeby

1 Znalazł się tam przypadkiem pewien niegodziwiec, któremu było na imię Szeba, syn Bikriego, Beniaminita. Zadął on w róg i krzyknął: Nie mamy działu wspólnego z Dawidem ani dziedzictwa z synem Jessego. O, Izraelu: Niech każdy idzie do swego namiotu! 1Krl 12,16

20,1-25 W tym buncie - wywołanym przez pewnego Beniaminitę - ujawniają się nie tylko urazy pokolenia Saula: wybucha w nim na nowo wrogość między Izraelem a Judą.

20,1. Deklaracja Szeby. Wojska wszystkich pokoleń, z wyjątkiem Izraela, czuły się odsunięte od procesu ponownego objęcia władzy królewskiej przez Dawida, nie podjęły jednak przeciwko niemu żadnych działań wojskowych, lecz zwyczajnie go opuściły, przechodząc pod dowództwo Szeby (ten odesłał żołnierzy do „swoich namiotów", zamiast szykować ich do bitwy). Deklaracja Szeby dobitnie ukazała wycofanie poparcia dla królewskiego panowania Dawida, nie wyrażała jednak poparcia dla innego władcy. Ponieważ Szeba pochodził z pokolenia Beniamina, możliwe, że nadał łączyły go jakieś związki pokrewieństwa z domem Saula, i że poszukiwano kandydata z rodziny Saula; tekst jednak o tym nie wspomina.

2 Wtedy wszyscy ludzie z Izraela odstąpili Dawida i poszli za Szebą, synem Bikriego. Ludzie jednak z Judy od Jordanu aż do Jerozolimy stali wiernie przy swoim królu. 

3 Dawid przybył do domu w Jerozolimie. Dziesięć swych nałożnic, które zostawił celem pilnowania pałacu, kazał niezwłocznie przeprowadzić do domu będącego pod strażą. Tam otoczył je opieką, lecz więcej się do nich nie zbliżał. Żyły tak oddzielone aż do dnia swej śmierci – jakby wdowy za życia. 2Sm 15,16; 2Sm 16,20-22

20,3. Sposób potraktowania dziesięciu konkubin/ /nałożnic. Ponieważ Absalom wziął nałożnice pozostawione przez Dawida, nie mogły być już one seksualnymi partnerkami króla. Jeśli kobiety znajdujące się w haremie były wyrazem politycznych sojuszów Absaloma, ich status persona non grata był podwójnie uzasadniony. Dawid wypełnił zobowiązania wobec nich, lecz nigdy nie miał z nimi dzieci. Kodeks Hammurabiego nakazuje, by wdowa otrzymywała „pożywienie, oliwę i przyodziewek" jako rzecz, która się jej należy; w Wj 21,10 podobne prawa przyznaje się nałożnicom/konkubinom.

4 Pewnego razu odezwał się król do Amasy: Zwołaj do mnie ludzi z Judy w ciągu trzech dni, a potem stawisz się tutaj. 2Sm 19,14

5 Amasa udał się w celu zwołania pokolenia Judy, przedłużał jednak swój pobyt poza czas wyznaczony:

20,4-5. Zwołanie armii. Krótki czas, jaki dano Amasie na zwołanie wojsk spośród rodów pokolenia Judy, mógł być sprawdzianem jego i ich lojalności. Amasa służył wcześniej Absalomowi, zaś starsi ludu dopiero całkiem niedawno odnowili przysięgę lojalności Dawidowi. Do zwołania armii mogli zostać wykorzystani biegacze (zob. zwołanie wojsk w ciągu siedmiu dni w 1 Sm 11,3-5); listy z Mad wskazują, że używano w tym celu list poborowych, które dostarczano do wiosek i osad, by przeprowadzić zaciąg do wojska. Taka procedura wymagałaby znacznie więcej czasu niż trzy dni, gdyby chodziło o zgromadzenie znacznych sił.

6 Dawid powiedział Abiszajowi: Szeba, syn Bikriego, będzie dla nas o wiele gorszy niż Absalom. Zbierz zaraz sługi swojego pana i puść się za nim w pogoń, aby nie znalazł sobie jakich miast warownych i nie zniknął nam z oczu.

20,6 i nie zniknął nam z oczu. Tekst hebr.: „i by nie wyzwolił naszych oczu”(?). BJ: „i aby nam nie uciekł”, za grec. według recenzji Lucjana.

20,6. Sługi swojego pana. Jako pana Abiszaja tekst wskazuje Joaba. Ponieważ Joab wypadł z łask i być może został zdegradowany, Abiszaj przejął dowodzenie nad stałą armią. Została ona podzielona na trzy grupy. Pierwszą stanowili najemnicy, którzy byli osobistą strażą i gwardią królewską złożoną Keretytów i Peletytów (przypuszczalnie liczyła ona kilkaset ludzi). Drugą grupę stanowiła armia stała, w której skład wchodzili przypuszczalnie Izraelici i żołnierze najemni. Byli to świetnie wyszkoleni żołnierze zawodowi, wcześniej pod komendą Joaba, teraz zaś dowodzeni przez Abiszaja. W tym momencie jedynie wojska Judy mogły pozostać wierne królowi. Siły królewskie liczyły więc zaledwie kilkuset ludzi, chociaż w zwykłych okolicznościach stała armia miała kilka tysięcy żołnierzy. Trzecią grupę stanowili ci, którzy mieli obowiązek stawienia się pod broń w okresie kryzysu. Tę grupę starał się przyprowadzić Amasa.

7 Ludzie Joaba wyruszyli więc za nim wraz z Keretytami, Peletytami i wszystkimi bohaterami. Ciągnęli z Jerozolimy, by ścigać Szebę, syna Bikriego. 2Sm 8,18; 2Sm 23,8n

20,7 Ludzie Joaba wyruszyli więc za nim. Według tekstu hebr. W BJ: „Za Abiszajem wyruszyli w pole Joab...”, za grec.

8 Znajdowali się właśnie obok wielkiego kamienia, który jest w Gibeonie, gdy spotkał ich Amasa. Joab ubrany był w zbroję, z przypasanym u biodra mieczem w pochwie; wysunął się on i wypadł. 2Sm 2,13

20,8 wysunął się on. BJ: „ten wyszedł”, za grec. Tekst hebr.: „on wyszedł”.

20,8. Obok wielkiego kamienia, który jest w Gibeonie. Tekst biblijny wielokrotnie nawiązuje do charakterystycznych punktów terenu, które były znane w starożytności, nie są jednak wiadome obecnie (zob. palmę Debory w Sdz 4,5). Być może autor nawiązuje do ołtarza lub wyżyny podobnej do znajdującej się w Nebi Samwil (położonej w odległości około jednej mili na południe od El-Dżib; zob. 1 Sm 14,33; 1 Kr i 3,4) lub po prostu do jakiejś niezwykłej formacji skalnej w pobliżu Gibeonu (El-Dżib, 6,5 km na północny zachód od Jerozolimy).

20,8. Strój Joaba. Trudno jest ustalić, na czym polegał podstęp Joaba. Joab ubrany był w żołnierską tunikę, miał typowy pas i pochwę na miecz. Zwykle sądzi się, że Joab wysunął miecz z pochwy w taki sposób, by wydawało się to przypadkowe. Ujął go następnie lewą dłonią i trzymał niby przypadkiem, zbliżając się do Amasy.

9 Joab przemówił do Amasy: Jak zdrowie, mój bracie? Joab ujął przy tym Amasę prawą ręką za brodę, aby go ucałować.

20,9. Ujęcie za brodę. Witanie pocałunkiem kogoś, kto nie należał do rodziny, zdarzało się niezwykle rzadko, z wyjątkiem sytuacji okazywania czci i poddania (np. całowania stóp, geście opisywanym w wielu tekstach starożytnych, m.in. w Eposie o Gilgameszu). Znane są też przykłady, w których pocałunek stanowi formę pojednania (zob. Józef i jego bracia w Rdz 45,15), i tak też mogło być w przypadku Joaba i Amasy. Gest ten mógł również wyrażać zatroskanie lub współczucie z powodu wspólnego problemu, np. w 2 Sm 15,5. Całujący się mężczyźni często trzymali towarzysza za brodę; gest ten czynił każdego z nich bezbronnym. Częściej jednak uchwycenie za brodę łączy się z atakiem podczas bitwy. Pozwolenie na złożenie takiego pocałunku jest tutaj wyrazem zaufania. Amasa niewłaściwie ulokował swoje zaufanie i Joab wykorzystał okazję do wyeliminowania rywala.

10 Amasa nie zwrócił jednak uwagi na miecz w drugiej ręce Joaba. Ten pchnął go nim w podbrzusze tak, że wnętrzności wylały się na ziemię. Drugiego ciosu nie trzeba było zadawać, bo [Amasa] umarł. Joab i Abiszaj, brat jego, puścili się w pogoń za Szebą, synem Bikriego. 11 Jeden z młodych ludzi Joaba zatrzymał się nad ciałem i wołał: Kto miłuje Joaba i kto jest za Dawidem, niech idzie za Joabem! 12 Amasa leżał zbroczony krwią pośrodku ruchliwej drogi. Człowiek ów zauważył, że przystaje cały lud. Odrzucił więc Amasę z drogi na pole i przykrył go płaszczem, zauważył bowiem, że każdy z przechodniów zatrzymywał się. 13 Po usunięciu go z drogi wszyscy szli za Joabem, aby ścigać Szebę, syna Bikriego.

20,13 Po usunięciu go. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr. skażony.

— wszyscy szli za Joabem. Korzystając ze swego prestiżu Joab - wbrew woli króla - narzuca się jako dowódca, armia zaś skupia się wokół niego.

14 Joab przeszedł przez ziemie wszystkich pokoleń izraelskich do Abel-Bet-Maaka. Zebrali się też wszyscy sprzymierzeńcy i poszli za nim.

20,14 Abel-Bet-Maaka to ufortyfikowane miasto w pobliżu Dan (w. 18), na najdalszym północnym krańcu terytorium izraelskiego.

— wszyscy sprzymierzeńcy. BJ: „wszyscy Bikryci...”. Wielokropek wskazuje na spory odstęp w tekście hebr., z którego wypadło tu parę słów. Tekst tego wiersza niepewny.

— i poszli za nim. BJ: „weszli za nim”, czyli do miasta.

20,14. Abel-Bet-Maaka. Miejsce to utożsamia się zwykle z Abil el-Kam, oddalonym o 4,8 km na północny zachód od Dan, na północnym krańcu Izraela. Abel Bet-Maaka pojawia się również na liście podbojów faraona Totmesa III. Strategiczne położenie miejscowości potwierdza wzmianka o zdobyciu jej przez Tiglat-Pilesera III, podana w Pierwszej Księdze Królewskiej i w rocznikach asyryjskich.

15 Przyszedłszy, oblegli Szebę w Abel-Bet-Maaka. Dokoła miasta zbudowali nasyp wznoszący się na wysokość murów. Całe wojsko, które Joab miał przy sobie, przyłożyło się do prac zmierzających do zniszczenia murów.

20,15. Nasyp oblężniczy. Jedna z powszechnie stosowanych metod prowadzenia oblężenia polegała na wzniesieniu nasypu dla machin oblężniczych i taranów (2 Krl 19,32; Jr 6,6; Ez 4,1-8). Budowanie nasypów było koniecznością, ponieważ przedmurze i wysokie mury miast uniemożliwiały frontalny atak. W wyniku prowadzonych prac wykopaliskowych odkryto ślady takich nasypów (np. w Masadzie). Ich przedstawienia można znaleźć na asyryjskich reliefach, opisano je również w królewskich annałach Sennacheryba i innych asyryjskich władców. Najstarsze ślady starożytnych nasypów oblężniczych zachowały się z okresu oblężenia Lakisz przez Asyryjczyków w 701 przed Chr. Chociaż nie odnaleziono śladów nasypów z omawianego obecnie okresu, tarany były już wówczas stosowane niemal od tysiąca lat, co oznacza, że wznoszono również nasypy.

16 Z miasta zawołała wtedy pewna mądra kobieta: Słuchajcie! Słuchajcie! Powiedzcie, proszę, Joabowi: Przybliż się tutaj, bo chcę z tobą pomówić.

20,16. Mądra kobieta. Zob. komentarz do 2 Sm 14,2.

17 Kiedy przybliżył się Joab, kobieta spytała: Ty jesteś Joab? Odpowiedział: Tak, ja. Powiedziała wtedy do niego: Posłuchaj słów służebnicy swojej. Odrzekł: Słucham. 18 I mówiła dalej, co następuje: Od najdawniejszych czasów zwykło się mówić w ten sposób: Trzeba dokładnie zapytać w Abel, i tak niech sprawę załatwią!

20,18 W. 18-19 za skażonym tekstem hebr. W BJ: „18I mówiła dalej: «Kiedyś był zwyczaj mawiać: Niech zapytają w Abel i w Dan, czy ustały zwyczaje 19ustalone przez wiernych Izraela. A ty usiłujesz zburzyć miasto i stolicę w Izraelu. Czemu chcesz zniweczyć dziedzictwo Jahwe?»”, za grec. - Kobieta cytuje jakieś powiedzenie, według którego te dwa miasta są strażnikami tradycji Izraela.

19 Należę do najspokojniejszych i najwierniejszych w Izraelu. Ty chcesz zburzyć główne miasto izraelskie. Dlaczego zamierzasz zniszczyć dziedzictwo Pana?

20,19. Miasto, które jest matką w Izraelu/główne miasto izraelskie. Fenickie, ugaryckie i staroba-bilońskie słowa odpowiadające hebrajskiemu („matka") są wyrazami pokrewnymi oznaczającymi grupę rodową. Dlatego prawdopodobne jest, że argument mądrej kobiety związany jest ze zniszczeniem jednego z rodów Izraela, nie zaś ze zburzeniem miasta. Łączy się z tym długa tradycja, opowiadająca o zdroworozsądkowym podejściu mieszkańców Abel. Joab zachęca obleganych, by okazali się „mądrzy" jak tamci i oszczędzili lud przymierza.

20 Joab odrzekł: O, daleki, daleki jestem od tego! Nie zamierzam ani burzyć, ani niszczyć. 21 Nie tak sprawa wygląda. Jednak pewien człowiek z góry Efraima, któremu na imię Szeba, syn Bikriego, podniósł rękę na króla Dawida. Oddajcie więc jego samego, a odstąpię od miasta. Kobieta odpowiedziała Joabowi: Zaraz głowę jego wyrzucę ci przez mur.22 Udała się mądra kobieta do całego ludu. Ścięto głowę Szeby, syna Bikriego, i rzucono ją Joabowi. On zaś kazał zagrać na rogu i odstąpiono od miasta. Każdy udał się do swego namiotu. Joab tymczasem wrócił do króla w Jerozolimie.

23 Joab został mianowany dowódcą całego wojska izraelskiego, Benajasz zaś, syn Jojady – dowódcą Keretytów i Peletytów. 2Sm 8,16-18

20,23 izraelskiego. Według tekstu hebr. W BJ pominięte jako glosa.

24 Adoram został przełożonym robotników pracujących przymusowo, Jozafat, syn Achiluda, został pełnomocnikiem,

25 Szeja pisarzem, a Sadok i Abiatar – kapłanami. 2Sm 8,18+

26 Również Ira, pochodzący od Jaira, został kapłanem Dawida.

20,23-25. Urzędy administracyjne w królestwie Izraela. Zamieszczona tutaj lista urzędników królewskich ze ścisłego otoczenia Dawida ukazuje rozrastanie się biurokracji (por. listy administracyjne Salomona w 1 Krl 4,1-19). Lista ta, wraz z zapisaną w 2 Sm 8,15-18, może zostać uznana za typową. Wykazuje ona liczne podobieństwa do neobabilońskich dokumentów administracyjnych. Chociaż urzędy te nie mają związku z buntem Szeby, redaktor mógł wstawić tekst w tym miejscu, by dać do zrozumienia, że w kraju przywrócony został ład polityczny. Wprowadzanie nowego urzędu; przełożonego robotników pracujących przymusowo sugeruje również nowe dążenia polityczne, zmierzające do wzmocnienia twierdz, poprawy systemu komunikowania się oraz wygodniejszego podróżowania w królestwie.

2 Sm 21

UZUPEŁNIENIA

Gibeonici

1 W czasach Dawida nastał głód trwający trzy lata z rzędu. Dawid więc radził się Pana. A Pan dał mu taką odpowiedź: Krew pozostaje na Saulu i jego domu, bo wymordował on Gibeonitów. Joz 9,3-27

21,1-24,25 W tych rozdziałach przerywa się wielką historię rodziny Dawida i sukcesji tronu, zostanie ona podjęta w 1 Krl 1-2. Ostatnie cztery rozdziały niniejszej księgi zawierają sześć dodatków, ułożonych parami: dwie opowieści historyczne (21,1-14 (trzyletni głód) i rozdz. 24 (trzydniowa zaraza)), dwie serie anegdot o różnych bohaterach (21,15-22 (czterech olbrzymów filistyńskich) i 23,8-39 (bohaterowie Dawida)), w środku dwa utwory poetyckie (rozdz. 22 (kantyk Dawida) i 23,1-7 (ostatnie słowa Dawida)).

21,1-14 Opowieść ta została wyjęta ze swego pierwotnego kontekstu, chronologicznie pasuje ona przed 9,1. W. 7 jest późniejszą glosą.

21,1 radził się Pana. Dosł.: „szukał oblicza Pańskiego”, tak jak się prosi o audiencję u króla (1 Krl 10,24).

— Krew pozostaje na Saulu i jego domu. Za grec. Tekst hebr. skażony.

21,1. Dawne nadużycia administracyjne jako przyczyna obecnej niedoli. Na Bliskim Wschodzie powszechnie uważano króla za ucieleśnienie państwa i przedstawiciela ludu. Za panowania króla Chetytów Mursilisa, trwającą dwadzieścia lat plagę uznano za rezultat przestępstw, których dopuścił się jego poprzednik. Podejmowano też próby przebłagania bogów i naprawy sytuacji. Babiloński król Nabonid dowiedział się od wyroczni, że pewne trudności w państwie były związane z zaniedbaniem wobec boga księżyca, Sina. Władca starał się to naprawić i udobruchać bóstwo. Być może najważniejszym starożytnym dokumentem zawierającym potępienie postępowania poprzedniego króla jest kronika Weidnera. W dokumencie tym potępiono trzech królów za to, że nie oddali należnej czci sanktuarium Esagil w Babilonie. Dostarczyło to okazji do udzielenia napomnienia obecnej administracji, by okazywała większe oddanie.

21,1. Głód skłaniający do zasięgania wyroczni. Głód i plagi często traktowano jako znak bożego gniewu lub dezaprobaty. Król Chetytów Mursilis ułożył utwór Modlitwy na czas plagi, aby uniknąć gniewu bogów. Zwrot „szukać oblicza Pana" [BT: „radzić się Pana"] pojawia się często w źródłach babilońskich i chetyckich. Szukanie oblicza zwierzchnika oznaczało zwykłe prośbę o audiencję w celu uzyskania rady. Nie jest pewne, czy Dawid radził się Pana za pomocą wyroczni czy raczej wszedł do miejsca świętego, by przemawiać do Boga.

2 Król wezwał do siebie Gibeonitów i rozmawiał z nimi. Gibeonici nie wywodzili się z Izraelitów, lecz z resztek Amorytów. Chociaż Izraelici przysięgali im, jednak Saul starał się ich wytracić z powodu gorliwości o Izraela i Judę.

21,2 Opowieść o ich zagładzie nie zachowała się.

3 Dawid zapytał Gibeonitów: Co wam winienem uczynić i czym was ułagodzić, abyście błogosławili dziedzictwo Pańskie?

21,3 abyście błogosławili. Pokrzywdzeni Gibeonici rzucili przekleństwo na Izraela. Powinni je teraz unieważnić błogosławieństwem (por. Sdz 17,2; 1 Krl 2,33.44-45).

4 Odpowiedzieli mu Gibeonici: Wobec Saula i jego domu nie chodzi nam o srebro ani złoto. Nie chcemy również spowodować śmierci żadnego człowieka w Izraelu. Oświadczył: Co powiecie, to wam uczynię.

21,2-4. Gibeonici. Miasto Gibeon (dzisiejsze El-Dżib) oddalone było o 9,6 km na północny zachód od Jerozolimy i leżało na ziemiach pokolenia Beniamina. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Joz 9,3. Gibeonici byli chronieni traktatem po incydencie opisanym w Joz 9. Mogli oni łatwo stać się obiektem napaści, nie istnieją jednak teksty biblijne, opowiadające o podejmowanych przeciwko nim operacjach za panowania Saula.

5 Odpowiedzieli królowi: Z powodu człowieka, który nas niszczył i zamierzał naszą zgubę, żebyśmy przestali istnieć na całym obszarze Izraela, 

6 niech wydadzą nam siedmiu mężczyzn z jego potomków. Powiesimy ich wobec Pana na wzgórzu Saula, który był wybrańcem Pańskim. Król odpowiedział: Wydam ich wam. 1Sm 20,15n; 1Sm 20,42

21,6 Z braku Saula zemsta krwi dotyka jego potomków.

- na wzgórzu Saula, który był wybrańcem Pańskim. Tekst hebr.: „w Gibea Saula, wybrańca Pańskiego”. BJ: „w Gibeonie, na górze Jahwe”, za częścią rkpsów grec.

7 Król oszczędził jednak Meribbaala, syna Jonatana, syna Saula, z powodu przysięgi złożonej wobec Pana, wiążącej Dawida i Jonatana, syna Saula. 

8 Król wziął dwóch synów Rispy, córki Ajji, których zrodziła Saulowi: Armoniego, Meribbaala, pięciu synów Merab, córki Saula, których zrodziła Adrielowi, synowi Barzillaja z Mecholi. 2Sm 3,7 1Sm 18,19

21,8 Merab. Według tłumaczeń starożytnych (por. 1 Sm 18,19). Tekst hebr.: „Mikal”.

9 Oddał ich w ręce Gibeonitów. Powiesili ich oni na wzgórzu wobec Pana. Razem zginęło ich siedmiu. Zostali straceni w pierwsze dni żniw; był to początek żniw jęczmiennych.

21,5-9. Egzekucja i powieszenie siedmiu mężczyzn z rodu Saula. Wymierzanie kary śmierci i wystawianie na widok publiczny ciał przestępców oraz ludzi łamiących przymierze było praktyką stosowaną powszechnie na Bliskim Wschodzie. Niektóre wystawione na widok publiczny ciała skazańców odnaleziono w Terka (Tell Aszara) w Syrii. Pochodzą one z okresu, kiedy na wpółnomadyczne plemiona Aramejczyków przybywały do tego miejsca, by składać daninę Asyryjczykom. Co więcej, wiele kasyckich kamieni granicznych pochodzących z Babilonii (schyłek II tysiąclecia przed Chr.) zawiera przekleństwa, w których mowa o wystawieniu ciała na widok publiczny z powodu złamania postanowień porozumienia granicznego.

21,6.9. Na wzgórzu Saula, który byt wybrańcem Pańskim/na wzgórzu wobec Pana. „Wzgórze wobec Pana" było przypuszczalnie wyżyną Gibeonitów, o której wspomina się w 1 Krl 3. Zwykle miejsce to utożsamia się z Nebi Samwil oddalonym o ok. 1,6 km na południe od Gibeonu. Fakt, że egzekucji dokonano „wobec Pana", może oznaczać, że była to jakaś czynność rytualna. W wyżej wspomnianym traktacie kassyckim postanowienia zapisanego w nim przekleństwa miały być również wykonywane w obecności bóstwa.

21,9. Pierwsze dni żniw. Początek żniw jęczmienia przypadał w kwietniu, odpowiadającym hebrajskiemu miesiącowi ziw. Nazwa miesiąca została zapożyczona z języka kananejskiego i odpowiada babilońskiemu miesiącowi ijjar, drugiemu w kalendarzu rolniczym. Starożytny opis pory żniw w Palestynie pojawia się w kalendarzu z Gezer (X w. przed Chr.). W tekście tym wspomina się, że miesiąc żniw jęczmienia następował po miesiącu żniw pszenicy. Kłosy zbierano rękami lub ścinano sierpem.

10 Rispa, córka Ajji, wzięła worek i rozłożyła go na skale. Od początku żniw aż do zroszenia ciał deszczem z nieba nie dozwalała, by ptactwo podniebne rzucało się na nie w ciągu dnia, a dzikie zwierzęta w nocy. 2Sm 3,31; 2Sm 12,16

21,10 wzięła worek. Odzienie żałobne (3,31; 12,16).

— aż do zroszenia ciał deszczem z nieba. Ustanie deszczu zapowiada, że kończy się okres głodu i że Bóg przyjął zadośćuczynienie. Dopiero wtedy Dawid każe usunąć trupy. Do tego szczegółowego przypadku nie zastosowano Pwt 21,22-23; por. Joz 10,27.

11 Zawiadomiono o tym, co zrobiła Rispa, córka Ajji, nałożnica Saula. 

12 Dawid podążył, by od obywateli Jabesz w Gileadzie zabrać kości Saula i kości Jonatana – jego syna, które wzięli po kryjomu z placu w Bet-Szean, gdzie zostali powieszeni przez Filistynów, wtedy gdy Filistyni zadali klęskę Saulowi na wzgórzu Gilboa. 1Sm 31,10-13

13 Zabrał stąd kości Saula i kości jego syna, Jonatana, pozbierano również kości powieszonych. 14 Pogrzebano kości Saula i jego syna, Jonatana, jak również kości powieszonych w krainie Beniamina w Sela, w grobie jego ojca – Kisza. Zrobiono wszystko tak, jak król zarządził. Potem Bóg okazał się dla kraju łaskawy.

21,14 Słowa w nawiasie za grec. W tekście hebr. pominięte.

21,12-14. Sposób potraktowania kości i ciał zmarłych. Można sądzić, że w miejscu tym pochowano jedynie popioły Saula i Jonatana, ponieważ ich ciała zostały spalone (1 Sm 31,11-13), co było niezwykłe w starożytnym Izraelu. Izraelici uważali, że ciało i dusza człowieka są zasadniczo nierozdzielne. Dlatego człowiek jest jednocześnie istotą duchową i cielesną. Z tego powodu ciała zmarłych traktowano z wielką dbałością i szacunkiem. Jeśli ciało zmarłego zostało w jakiś sposób okaleczone (np. w wyniku umieszczenia go w miejscu publicznym), poważnie zagrożone było jego życie pośmiertne (na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 1 Krl 16,4). Pogląd ten pojawia się pośrednio w utworach literackich i ma odbicie w śladach materialnych, pochodzących z mezopotamskiego miasta Ur. Na początku II tysiąclecia przed Chr. ciała zmarłych grzebano pod podłogą pomieszczenia pełniącego rolę domowej kaplicy. Zmarli w dalszym ciągu uważani byli za członków rodziny, potrzebowali też naczyń i narzędzi do jedzenia oraz innych przedmiotów do codziennego życia. Dlatego ważne było traktowanie ich ciał w sposób nacechowany pieczołowitością. Podobnie Dawid zatroszczył się o doczesne szczątki Saula i Jonatana.

Cztery wojny z Filistynami

15 Znowu doszło do wojny między Filistynami a Izraelem. Wyruszył Dawid ze swymi sługami i walczyli z Filistynami. Dawid poczuł zmęczenie.

21,15-22 Opowiedziane tu epizody z czasów wojen filistyńskich byłyby bardziej na miejscu po tekście 5,17-25, odnoszącym się do początków królestwa. Są to pojedynki (por. 1 Sm 17,40+) między bohaterami filistyńskimi a Dawidem lub którymś z jego walecznych żołnierzy (por. także 23,20-21). W pierwszym epizodzie Dawid wbrew wszelkim regułom pozostał przy życiu dzięki interwencji Abiszaja; jego ludzie proszą go wówczas, by się już nigdy nie narażał na taką walkę (w. 17).

16 Tymczasem niejaki Jiszbo-be-Nob, pochodzący od Rafy, którego włócznia ważyła trzysta syklów brązu, przypasawszy nowy [miecz], mówił, że chce zabić Dawida. Pwt 1,28+

21,16 Jiszbo-be-Nob. Tekst hebr., gdzie jiszbî be-nob, jest skażony. BJ: „pewien zapaśnik”, ’isz be-najim, na zasadzie domysłu.

- [miecz]. Według tłumaczeń starożytnych. W tekście hebr. pominięte.

21,16. Broń. Włócznia lub grot włóczni Filistyna (drzewce włóczni nie było zwykle wykonane z brązu) ważyła 300 syklów (1 sykl = 11,17-12,2 g) (połowa wagi włóczni Goliata, 1 Sm 17,7). Filistyn przypasał „nowy miecz" - użyte tutaj hebrajskie słowo ma niejasne znaczenie i może pełnić rolę specjalnego określenia.

17 Ale Abiszaj, syn Serui, przyszedł mu z pomocą. Uderzył Filistyna i zabił go. Wtedy ludzie Dawida zaklinali go, mówiąc: Nie pójdziesz z nami dalej do walki, abyś nie zagasił światła Izraela. 2Sm 14,7; 1Krl 11,36; 1Krl 15,4; 2Krl 8,19

21,17. Lampa/światło Izraela. W świątyni znajdowała się nieustannie płonąca lampa (Wj 27,20). Zapalone lampy symbolizowały obecność Boga pośród Izraelitów, a także życie i nadzieję, którą z tego powodu posiadali. Zwrot „światło/lampa Boża" używany jest też na oznaczenie samej nadziei (1 Krl 11,36; 2 Krl 8,19). Podobny sens ma w omawianym kontekście, ponieważ dynastia Dawidowa symbolizowała władzę królewską udzieloną przez Boga. W tym samym znaczeniu słowo to pojawia się w języku ugaryckim i akadyjskim, gdzie dotyczy utrwalenia panowania lub boską obecność. Asyryjskiego króla Tiglat-Pilesera III nazywano światłem całej ludzkości. Starobabiloński idiom oznaczający rodzinę pozbawioną potomków posługuje się obrazem wygasłego pieca.

18 Jeszcze raz doszło do wojny z Filistynami w Gob. Sibbekaj Chuszatyta zabił wtedy Safa pochodzącego od Rafy. 1Krn 20,4-8; 2Sm 23,27

19 Kiedy doszło do nowej walki z Filistynami w Gob, Elchanan z Betlejem, syn Jaira, zabił Goliata z Gat, którego drzewce dzidy wyglądało jak wał tkacki. 1Sm 17,4+; 1Sm 17,7

21,19 syn Jaira. Za 1 Krn 20,5. Tekst hebr. niezrozumiały.

21,19. Drzewce dzidy wyglądało jak wał tkacki. Opisana tutaj dzida musiała być wyposażona w pasek i pierścień służące do miotania, podobne do drewnianego drzewca i pierścienia - elementów tkackiego krosna. Ten rodzaj dzidy używany był przez mieszkańców obszaru egejskiego oraz Egiptu we wczesnym okresie żelaza (około 1200-900 przed Chr.). Na terenie Egiptu i Grecji odnaleziono artystyczne przedstawienia kobiet, tkających przy pomocy wspomnianych wyżej narzędzi.

20 I jeszcze jedna odbyła się walka w Gat. Pokazał się tam człowiek wielkiego wzrostu, który miał u każdej ręki po sześć palców i po sześć palców u każdej nogi – razem dwadzieścia cztery palce. Pochodził on również od Rafy. 2Sm 13,3; 1Sm 16,9

21,20 wielkiego wzrostu. Za 1 Krn 20,6. Tekst hebr.: „kłótliwy”.

21 Kiedy urągał Izraelitom, zabił go Jonatan, syn Szimei, brata Dawida. 

22 Ci czterej pochodzili od Rafy z Gat. Polegli oni z ręki Dawida i jego sług.

21,20-22. U każdej ręki po sześć palców i po sześć palców u każdej nogi. Wszelkie cielesne deformacje wzbudzały w starożytności wielkie zaciekawienie i spekulacje. Do naszych czasów zachowało się wiele mezopotamskich tekstów omenów opisujących wrodzone deformacje, m.in. większą liczbę palców u rąk lub nóg.

2 Sm 22

Pieśń dziękczynna Dawida

1 Dawid wygłosił na cześć Pana słowa pieśni. Było to wtedy, gdy Pan wyzwolił go z ręki wszystkich wrogów i z ręki Saula.

22,1-51 Ten kantyk odtwarza, z wyjątkiem paru drobnych retuszy, Ps 18 (zob. przyp, dotyczące tego psalmu), według którego koryguje się ten tekst, w wielu miejscach skażony. Kantyk jest stary, ale autorstwo Dawida niepewne.

2 Mówił: Panie, ostojo moja i twierdzo, mój wybawicielu! Ps 18

3 Boże mój, opoko moja, na którą się chronię, tarczo moja, mocy zbawienia mego i moja obrono! Ty mnie wyzwalasz od wszelkiej przemocy. 1Sm 2,2 1Sm 2,1

22,2-3. Metafora skały. W Starym Testamencie skala często symbolizuje bezpieczeństwo i ochronę, których dostarcza nieprzeniknione miejsce schronienia. Bóg był skalą (lub górą) dającą ochronę i bezpieczeństwo swojemu ludowi. Niektóre z najważniejszych bóstw z Anatolii i Palestyny ze schyłku II tysiąclecia przed Chr. (np. El, boski stwórca) opisywane były jako boskie góry.

4 Wzywam Pana, godnego chwały, a będę wolny od moich nieprzyjaciół. 

5 Ogarnęły mnie fale śmierci i zatrwożyły mnie odmęty niosące zagładę. 2Sm 23,6

22,5. Metafora fal śmierci. Tutaj, podobnie jak w Jon 2,6-7, autor tonie w falach zalewających bramę śmierci, której synonimem jest Szeol - miejsce przebywania umarłych. Wzburzone morze symbolizuje pogrążone w chaosie niszczycielskie wody, grożące nie tylko życiu pojedynczych ludzi, lecz całego stworzenia.

6 Oplątały mnie pęta Szeolu, zaskoczyły mnie sidła śmierci.

22,6. Pęta Szeolu. Pęta były powszechnie stosowana przez myśliwych na Bliskim Wschodzie. W tej metaforze myśliwym jest śmierć lub Szeol. W wielu kulturach Bliskiego Wschodu Szeol, grób (świat podziemny), był miejscem realnym, w którym ludzie wiedli żywot cieni, jedząc glinę i pył, i mając nadzieję, że potomkowie zatroszczą się o ich potrzeby. Były tam bramy i odźwierni, pilnujący by zmarli nie opuścili swojego miejsca. Dlatego Szeol nazywano „krajem, z którego nie ma powrotu". Opis taki można odnaleźć w pochodzącym z II tysiąclecia przed Chr. eposieZstąpienie Isztar. Najwyraźniej Hebrajczycy inaczej wyobrażali sobie grób, chociaż w Starym Testamencie nie ma jego rozwiniętego opisu.

7 W moim utrapieniu wzywam Pana i wołam do mojego Boga. Usłyszał On głos mój ze swojej świątyni, a krzyk mój dotarł do Jego uszu. 

8 Zatrzęsła się i zadrżała ziemia. Niebiosa poruszyły się w posadach, zatrzęsły się, bo On zapłonął gniewem. Wj 19,16+

9 Uniósł się dym z Jego nozdrzy, a z Jego ust – pochłaniający ogień: od Niego zapaliły się węgle. 

10 Nagiął niebiosa i zstąpił, a czarna chmura była pod Jego stopami. Ps 144,5

11 Lecąc, cwałował na cherubie, a skrzydła wiatru Go niosły. Wj 25,18+

12 Otoczył się mrokiem niby namiotem, ciemną wodą, gęstymi chmurami. 13 Od blasku Jego obecności rozżarzyły się węgle ogniste. 14 Pan odezwał się z nieba grzmotem: to głos swój dał słyszeć Najwyższy. 

15 Wypuścił strzały i rozproszył [wrogów], [cisnął] błyskawice – i zamęt wśród nich wprowadził. Ps 144,6

22,15 BJ: „Wypuścił strzały i rozproszył ich, / rozjarzył błyskawicę i rozpędził ich”, „rozjarzył”, tak grec. według recenzji Lucjana. W tekście hebr. pominięte.

16 Aż ukazało się dno morza i obnażyły się posady lądu od groźnej nagany Pana, od tchnienia wichru Jego nozdrzy.

22,14-16. Jahwe jako wojownik. W motywie boskiego wojownika bóstwo staje do boju i zwycięża bogów nieprzyjaciela. W Asyrii bogiem wojny był Nergal, zaś boginią wojny Isztar. Boskim wojownikiem był również kananejski Baal i babiloński Marduk. W wyobrażeniach pochodzących z Bliskiego Wschodu obecności bóstwa towarzyszyły zwykłe gromy i błyskawice, szczególnie w kontekście bitwy. Począwszy od sumeryjskiego Wywyższenia Inanna, po chetyckie mity o bogu burzy oraz akadyjskie i ugaryckie mitologie, bogowie grzmotem oznajmiają sąd nad swymi nieprzyjaciółmi. Baal opisany został jako trzymający w dłoni garść błyskawic. Terminologia związana z błyskawicami pojawia się w retoryce królów Chetytów i Asyryjczyków, którzy przedstawiali siebie jako narzędzia bogów, grzmiące nad tymi, którzy złamali zawarte traktaty lub stanęli na drodze ekspansji ich imperiów.

17 Wyciąga rękę z wysoka i chwyta mnie, wydobywa mnie z toni ogromnej. Ps 144,7

18 Uwalnia mnie od przemożnego nieprzyjaciela, od mocniejszych ode mnie, co mnie nienawidzą. 19 Napadają na mnie w dzień dla mnie złowrogi, lecz Pan jest mi obroną. 20 Wyprowadza mnie na miejsce przestronne, ocala, bo mnie miłuje. 21 Pan nagradza moją sprawiedliwość, odpłaca mi według czystości rąk moich. 22 Strzegłem bowiem dróg Pana i nie oddaliłem się przez grzech od mojego Boga, 23 bo mam wszystkie Jego przykazania przed sobą i nie odrzucam od siebie Jego poleceń, 24 lecz jestem wobec Niego bez skazy i wystrzegam się winy. 25 Pan mnie nagradza za moją sprawiedliwość, za czystość rąk moich w Jego oczach. 26 Jesteś miłościwy dla miłującego i względem szlachetnego jesteś szlachetny, 27 względem czystego okazujesz się czysty, względem przewrotnego jesteś przebiegły. 28 Albowiem Ty wybawiasz naród poniżony, a oczy wyniosłe pognębiasz. 29 Bo Ty, o Panie, jesteś moim światłem: Pan rozjaśnia moje ciemności. 30 Bo z Tobą zdobywam wały, mur przeskakuję dzięki mojemu Bogu.

22,30 zdobywam wały. Lektura ’aroc gader na zasadzie domysłu za grec. według recenzji Lucjana. Tekst hebr.: ’aruc gedud, „biegnę na oddział”, w sensie: „stawiam czoło całemu oddziałowi”

31 Bóg – Jego droga nieskalana, słowo Pana w ogniu wypróbowane, On tarczą dla wszystkich, którzy do Niego się chronią. 32 Bo któż jest bogiem prócz Pana lub któż jest skałą prócz Boga naszego? 33 Bóg, co mocą mnie przepasuje i nienaganną czyni moją drogę, 34 On daje moim nogom rączość nóg łani i stawia mnie na wyżynach.

22,34. Nogi łani. W okresie monarchii izraelskiej w Palestynie żyła duża populacja jelenia irańskiego (chociaż wyginęła całkowicie w XIX w. po Chr.). Zwierzęta te nigdy nie zostały udomowione i dostarczały jedynie niewielkiej części mięsa w miejscach zasiedlenia z okresu brązu i żelaza. Niektóre jelenie były trzymane w niewoli, co znalazło wyraz w pochodzącej z XV w. przed Chr. liście racji żywności z nadmorskiego miasta Alalach (zob. komentarz do Ps 18,34).

35 On ćwiczy moje ręce do bitwy, a ramiona – do napinania spiżowego łuku. 36 Dajesz mi tarczę Twego ocalenia, a Twoja troskliwość czyni mnie wielkim.

22,36 Tekst hebr. drugiego stychu niepewny. Dosł.: „Ty mi pomnażasz Twoje odpowiedzi (przychylne)”. BJ: „Ty nie przestajesz mnie wysłuchiwać”.

37 Wydłużasz moje kroki na drodze i stopy moje się nie chwieją. 38 Ścigam mych wrogów i niszczę, a nie wracam, póki nie wyginą. 39 Pobiłem ich – nie mogli się podnieść: upadli pod moje stopy. 40 Mocą mnie przepasałeś do bitwy, sprawiasz, że przeciwnicy gną się pode mną, 41 zmuszasz do ucieczki moich wrogów, a wytracasz tych, co mnie nienawidzą. 42 Wołają – lecz nie ma wybawcy – do Pana, lecz im nie odpowiada. 43 Jak proch na wiatr ich rzucę, zdepczę jak błoto uliczne.

22,43 Jak proch na wiatr. Za grec. i Ps 18. Tekst hebr.: „jak proch ziemi”. BJ: „jak proch na placach”, na zasadzie domysłu.

44 Ty mnie ocalasz od buntów ludu, ustanawiasz mnie głową narodów.

22,44 ludu. Tekst hebr.: „mego ludu”. BJ: „ludów”, za grec. i Targumami.

45 Cudzoziemcy mi schlebiają, są mi posłuszni na pierwsze wezwanie. 46 Cudzoziemcy bledną, z drżeniem wychodzą ze swoich warowni. 47 Niech żyje Pan! Moja Skała niech będzie błogosławiona! Niech będzie wywyższony Bóg, Skała mojego zbawienia, 48 Bóg, który zapewnia mi pomstę i poddaje mi narody,

22,48 i poddaje mi. Za tekstem hebr., gdzie umôrid. BJ: „kruszy pode mną”, umered, na zasadzie domysłu.

49 wybawia mnie od nieprzyjaciół, wynosi nad wrogów i uwalnia od gwałtowników. 

50 Przeto będę Cię, Panie, chwalił między narodami i będę wysławiał Twoje imię. Ps 22,23

51 Tyś zwycięstwa wielkie dał królowi i Twemu pomazańcowi okazałeś łaskę, Dawidowi i jego potomstwu na wieki.

22,1-51. Wygłosił na cześć Pana słowa pieśni. Jednym ze sposobów świętowania zwycięstwa i upamiętniania go było komponowanie i wykonywanie pieśni. Począwszy od 1 poł. III tysiąclecia przed Chr. znane są różnego rodzaju pieśni pochodzące z Bliskiego Wschodu. Asyryjska lista pieśni o sto lat wcześniejsza od Dawida zawiera tytuły ponad 360 pieśni uporządkowanych według różnych kategorii. Intonowanie pieśni w odpowiedzi na Boską pomoc prowadzącą do zwycięstwa jest motywem, który często występuje w Biblii. Chociaż utwory te mogą należeć do innego gatunku niż hebrajskie psalmy, królowie z Mezopotamii i Egiptu komponowali hymny poświęcone bogom, dziękując za zwycięstwa nad wrogami. Na przykład, Tukulti-Ninurta i, król Asyrii (ok. 1244-1208 przed Chr.), ułożył długi hymn na cześć Aszura, w którym dziękował za zwycięstwo nad Babilonem. Jednocześnie usprawiedliwiał swój podbój Babilonu niegodziwością tamtejszego władcy.

2 Sm 23

Ostatnie słowa Dawida 1Krl 2,1-9

1 Oto ostatnie słowa Dawida. Wyrocznia Dawida, syna Jessego, wyrocznia człowieka wyniesionego wysoko, pomazańca Boga Jakuba, śpiewaka psalmów Izraela: Lb 24,3n; Lb 24,15n

23,1-7 Podobnie jak Jakubowi (Rdz 49) i Mojżeszowi (Pwt 33), także Dawidowi przypisuje się „ostatnie słowa”. Tekst jest bardzo uszkodzony, a poprawki w głównej mierze oparte na domysłach. Poemat ten może pochodzić z początku epoki królów, jednak testament Dawida zawarty w 1 Krl 2,5-9 jest bliższy prawdy historycznej.

23,1. Wyrocznia Dawida. Pojawiający się we wprowadzeniu termin „wyrocznia" często poprzedza przesłanie pochodzące od Pana, czasami stanowi jednak wstęp do wypowiedzi mędrców (wyrocznia Agura, Prz 30,1) lub mowy prorockiej (wyrocznia Balaama, Lb 24,3.15), za jaką uznano te słowa w wersetach 2 i 3. Są to jedyne wypowiedzi ze Starego Testamentu, wskazujące że Dawid mógłby zostać zaliczony do proroków.

23,1. Śpiewak psalmów. Nie wiadomo, czy zwrot odnosi się do Dawida, czy do „Boga Jakubowego". Obydwie interpretacje można uzasadnić użyciem podobnej terminologii w tekstach ugaryckich. Pierwsze wyjaśnienie podkreśla talenty Dawida jako śpiewaka, drugie ukazuje Boga jako najświętszy obiekt pieśni lub, być może, ukochanego obrońcę Izraela.

2 Duch Pański mówi przeze mnie i Jego słowo jest na moim języku. Iz 59,21 Jr 1,9

3 Bóg Jakuba przemówił, mówił do mnie On – Skała Izraela: Kto sprawiedliwie rządzi człowiekiem, kto rządzi w Bożej bojaźni, Ps 72,1-6

23,3 Bóg Jakuba. Według vet. lat. Tekst hebr.: „Bóg Izraela”.

4 jest jak światło poranka, kiedy wschodzi słońce, bezchmurnego poranka, co uperla po deszczu ruń ziemi.

23,4 uperla. BJ: „sprawia, że się skrzy”, menaggeah, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: minnogah, co niezrozumiałe.

5 Czy nie podobnie postępuje Bóg z moim domem? Albowiem przymierze wieczne zawarł ze mną, we wszystkim ustalone i zabezpieczone. Czyż nie zapewni rozwoju temu, co mi do zbawienia służy, i każdemu pragnieniu? 2Sm 7,11-16; Iz 55,3

23,5 Za tekstem hebr., gdzie lo’ken, „czyż nie podobnie”. BJ: „Tak, dom mój jest trwały przed Bogiem”, „trwały”, nakôn, na zasadzie domysłu. - Czyż nie zapewni rozwoju. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „bo on nie daje rozwoju”.

6 Ludzie źli są jak ciernie precz wyrzucane, których się ręką nie chwyta. Pwt 13,14+

7 Kto zaś je musi dotknąć, zbroi się w żelazo lub w drzewce dzidy. I w ogniu doszczętnie spalają się na miejscu.

23,7 BJ: „Nikt ich nie dotyka, / jak tylko żelazem albo drzewcem dzidy”, „jak tylko (żelazem)”, ’im lo’babarzel, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.,: jinmale’ barzel, „jest wypełniony (żelazem)”. W BJ na końcu tego wiersza pominięto wyrażenie „w mieszkaniu” jako dittografię następnego, który jest skażony. Tu: „na miejscu”.

23,5-7. Metafory władzy królewskiej. Metafora, która rozpoczyna się w wersecie 5, ma charakter solarny/słoneczny. Panowanie sprawiedliwego króla jest niczym słoneczne ciepło dla plonów, lecz i niszczący żar dla nieprawych. Motyw słońca (w tym przypadku królem jest Jahwe) symbolizującego sprawiedliwość króla pojawia się w kulturze Chetytów, a dotyczy szczególnie egipskich faraonów. Pochodzący z okresu Średniego Państwa hymn na cześć boga Amona-Re opisuje króla jako pana promieni słonecznych, który oświeca życiodajnymi promieniami tych, których miłuje, lecz pochłania ogniem swoich nieprzyjaciół. W Mezopotamii bogiem sprawiedliwości jest Szamasz, bóg słońca. Buntowników mogą symbolizować ciernie, które wrzuca się zwyczajnie w ogień (wywołany słonecznym żarem).

Sławni żołnierze Dawida 1Krn 11,11-47; 1Krn 27,2-15

8 Oto są imiona bohaterów Dawidowych: Iszbaal Chakmonita, przywódca trzech, ten właśnie, który wymachiwał włócznią nad ośmiuset, i pobił ich za jednym razem.

23,8-39 Ten fragment jest kontynuacją rozdz. 21. Zebrano w nim: w. 8-12 - informacje na temat trójki złożonej z wojowników nie mających sobie równych; w. 13-17 - jeden epizod z wojen filistyńskich, wprowadzony tutaj, ponieważ prowokuje do akcji „trójkę” bohaterów; w. 18-24a - niektóre informacje dotyczące Abiszaja, Benajasza i prawdopodobnie Asahela (zob. przyp. 23,24); w. 24b-39 - spis trzydziestu walecznych.

23,8 Iszbaal Chakmonita. Za grec. według recenzji Lucjana i 1 Krn. Tekst hebr.: „mieszkający w rezydencji takmonickiej”.

— trzech. Za grec. Tekst hebr.: „trzydziestu”.

— wymachiwał włócznią. Za 1 Krn (por. w. 18). Tekst hebr. skażony. Tutaj i w dalszym ciągu tekst hebr., tłumaczenia starożytne i 1 Krn prezentują warianty nazw własnych.

23,8. Bohaterowie Dawidowi. Sądzi się, że trzydziestka bohaterów Dawidowych stanowiła wyjątkową grupę wybrańców - mistrzów walki, którzy związali się z Dawidem (zob. komentarz do 1 Sm 17,25) i służyli jako jego „oddział do zadań specjalnych" - elitarną grupę wojowników, która nie musiała funkcjonować w ramach struktury armii.

9 Po nim jest Eleazar, syn Dodo, Achochita – jeden z trzech bohaterów. Był on z Dawidem w Pas-Dammim, gdy Filistyni urągali, zgromadzeni do bitwy. Kiedy Izraelici zaczęli się cofać, 1Sm 17,1

23,9 w Pas-Dammim, gdy Filistyni. Według 1 Krn. Tekst hebr.: „w Pas-Dammim, gdy pobili Filistynów”.

— Dalszy ciąg zdania w BJ: „gdy Filistyni zebrali się, by walczyć, a ludzie Izraela cofnęli się przed nimi”.

10 on wtedy powstał i bił się z Filistynami, dopóki nie omdlała mu ręka i nie przywarła do miecza. W tym dniu właśnie Pan sprawił wielkie zwycięstwo. Wojsko wróciło tylko po to, by zabrać łupy. 11 Po nim jest Szamma, syn Agego z Hararu. Pewnego razu zebrali się Filistyni w Lechi. Była tam część pola pełna soczewicy. Kiedy wojsko uciekało przed Filistynami, 12 on pozostał na środku tej części, oswobodził ją i pobił Filistynów. Pan sprawił wtedy wielkie zwycięstwo.

23,11-12. Pas-Dammin. Pas-Dammin lub Efes-Dammin (1 Sm 17,1) znajdowało się pomiędzy Soko i Azeka, w pobliżu doliny Ela. Leżało więc na zachód od Betlejem, w stronę filistyńskiego wybrzeża. Damun, oddalone o 6,5 km na północny wschód od Soko, jest jedną z możliwych lokalizacji Pas-Dammin, trudno jednak powiedzieć, by znajdowało się ono pomiędzy Soko i Azeka.

13 Owi trzej spośród trzydziestu zeszli po skale i przybyli do Dawida do jaskini Adullam, podczas gdy oddział Filistynów rozbił obóz w dolinie Refaim. 1Sm 22,1

23,13 trzej. Za qere, za tłumaczeniami starożytnymi i 1 Krn. Ketib: „trzydziestu”.

- zeszli po skale i przybyli. BJ: „zeszli i przybyli, na początku żniw”, na zasadzie domysłu. W tekście hebr. inny szyk wyrazów.

23,13. Geografia. Adullam znajdowało się w odległości ok. 25,6 km na południowy zachód od Jerozolimy. Utożsamia się je z dzisiejszym Teli esz-Szeich Madkur [Esz Szeich]. Nie wiadomo, czy „jaskinia" Adullam powinna być utożsamiana z miastem, czy z jakimś miejscem znajdującym się w jego okolicy. Położenie doliny Refaim jest niepewne, może jednak odpowiadać dzisiejszemu El-Baka położonemu na południowy zachód od Jerozolimy (zob. komentarz do 2 Sm 5,18). A zatem jaskinia Adullam leżała na północny wschód od doliny Refaim.

14 Dawid był wtedy w twierdzy, a załoga filistyńska była wtedy w Betlejem. 2Sm 5,18

23,14. Twierdza. Twierdza, o której tutaj mowa, znajdowała się przypuszczalnie w pobliżu Adullam (zob. 1 Sm 22,4). Niektórzy uczeni sugerowali, że chodzi o Masadę. Z kontekstu obecnego fragmentu wynika, że Dawid wówczas uciekał i nie był jeszcze królem. Za panowania Dawida „twierdzą" był Syjon (2 Sm 5,17).

15 Dawid poczuł pragnienie i rzekł: Kto mi da się napić wody z betlejemskiej studni, która jest przy bramie?16 Przedarli się wtedy ci trzej bohaterowie przez obóz filistyński i zaczerpnęli wody ze studni betlejemskiej, która jest przy bramie. Zabrali ją z sobą i przynieśli Dawidowi. On jednak pić jej nie chciał, lecz wylał ją w ofierze dla Pana.17 Powiedział: Niechaj mnie Pan strzeże od uczynienia tej rzeczy! Czyż mam pić krew ludzi, którzy z narażeniem życia podjęli tę wyprawę? I nie chciał jej pić. Tego dokonali ci trzej bohaterowie.

23,15-17. Brama Betlejem. Wśród nielicznych śladów pochodzących z okresu żelaza, które odnaleziono w Betlejem, nie natrafiono na ruiny studni ani bramy. Ślady z okresu żelaza odnaleziono na zboczu dzisiejszego Betlejem, w sąsiedztwie kościoła Narodzenia Chrystusa. Wydaje się, że w okresie żelaza górna część kopca nie była zasiedlona. Tak więc brama i studnia Dawida znajdowały się przypuszczalnie w niżej położonej części miasta.

18 Abiszaj, brat Joaba, syn Serui, był przywódcą trzydziestu. Wymachiwał on włócznią nad trzystu zabitymi i zażywał sławy u trzydziestu.

23,18 trzydziestu... trzydziestu. Za przekładem syr. Tekst hebr. w obu miejscach: „trzech”.

19 Bardziej od trzydziestu był poważany i był ich dowódcą, lecz nie dorównywał tamtym trzem. 2Sm 8,18; 2Sm 20,23; 1Krl 2,29n

23,19 od trzydziestu. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „od trzech”. Podobnie w w. 22.

20 Benajasz, syn Jojady z Kabseel, był mężem walecznym, wielkim w czynach. Pobił on dwóch [synów] Ariela z Moabu. On też zszedł do cysterny i zabił w niej lwa w dzień, gdy była śnieżyca.

23,20 mężem walecznym. Za grec. Ketib: „synem człowieka żyjącego”. Qere: „synem walecznego”.

- dwóch [synów] Ariela. Według grec. W BJ: „dwóch bohaterów”. Sens hebr. ’ariel niepewny.

23,20. Zszedł do cysterny i zabił w niej lwa w dzień, gdy była śnieżyca. Lwy, chociaż przypuszczalnie niezbyt liczne, nadal zamieszkiwały te ziemie w okresie żelaza i wyginęły dopiero w czasach najnowszych. Polowanie na lwy było ulubioną rozrywką królów i bohaterów. Egipscy i asyryjscy królowie wybierali sceny z polowania na lwy do ukazania swych męskich przymiotów. Jednym ze sposobów było kopanie specjalnych dołów. Lwa zaganiano do dołu, często ukrytego pod siecią, w której zwierzę się zaplątywało. Myśliwi wchodzili następnie do środka i dobijali je. O śniegu wspomniano przypuszczalnie dlatego, że poruszanie się pieszo było wówczas utrudnione. Śnieg nie był zjawiskiem niezwykłym na wyżynach południowej Palestyny.

21 Zabił on także Egipcjanina ogromnego wzrostu. Egipcjanin trzymał w ręku dzidę, podczas gdy on poszedł na niego z kijem. Wyrwawszy dzidę z ręki Egipcjanina, zabił go jego własną dzidą.

23,21 ogromnego wzrostu. Według 1 Krn. Tekst hebr.: „wyglądu”.

22 Tego dokonał Benajasz, syn Jojady. Miał on sławę wśród trzydziestu bohaterów. 

23 Był on bardziej poważany niż trzydziestu, lecz nie dorównywał tamtym trzem. Dawid postawił go na czele swojej straży przybocznej. 1Sm 22,14; 2Sm 2,18-23

23,23. Królewska straż przyboczna. Stanowisko Benajasza, dowódcy straży przybocznej króla, odpowiadało temu, które Dawid pełnił na dworze Saula (zob. 1 Sm 22,14). Byli to przypuszczalnie „Keretyci i Peletyci" (zob. komentarz do 2 Sm 15,18). Dowódcy królewskiej straży przybocznej pojawiają się również w tekstach asyryjskich i źródłach greckich (np. u Herodota), opisujących perską armię Dariusza I i Kserksesa I (521-465 przed Chr.).

24 Do tych trzydziestu należeli również: Asahel, brat Joaba; Elchanan, syn Dodo z Betlejem;

23,24 Asahel. Możliwe, że jakaś informacja analogiczna do dwóch poprzednich była poświęcona Asahelowi, wyprzedzając spis „trzydziestu”, który się zaczyna od Elchanana. Ten mały oddział doborowych wojowników jest wspomniany tylko tutaj. Byli to niewątpliwie najlepsi z towarzyszy Dawida w jego awanturniczym życiu. Być może uformowali się oni w oddział podczas pobytu w Siklag.

25 Szamma z Charod; Elika z Charod; 26 Cheles Peletyta; Ira, syn Ikkesza z Tekoa; 

27 Abiezer z Anatot; Sibbekaj z Chuszy; 2Sm 21,18

28 Salmon z Achoach; Maheraj z Netofy; 29 Cheleb, syn Baany z Netofy; Ittaj, syn Ribaja z Gibea, z potomków Beniamina; 30 Benajasz z Pireatonu; Hiddaj z Potoków Gaasz; 31 Abi-Albon z Arabys; Azmawet z Bachurim; 32 Eliachba z Szaalbim; Jaszen, syn Jonatana; 33 Szamma z Hararu; Achiam, syn Szarara z Araru; 34 Elifelet, syn Achasbaja z Bet-Maaka; Eliam, syn Achitofela z Gilo; 35 Chesrau z Karmelus; Paaraj z Arabu; 36 Jigeal, syn Natana z Soby; Bani z Gad;

37 Selek Ammonita i Nachraj z Beerot, obaj giermkowie Joaba, syna Serui; 2Sm 11,3n

23,37 obaj giermkowie. BJ: „giermek”, według qere i tłumaczeń starożytnych.

38 Ira z Jattir; Gereb z Jattir; 39 Uriasz Chittyta. Razem trzydziestu siedmiu.

23,39 Razem trzydziestu siedmiu. Rachunek dokonany przez redakcję, w którym uwzględniła ona trzydziestu (w. 24b-39), Joaba (wspomnianego w w. 37), Abiszaja, Benajasza i Asahela (w. 18-24a) oraz sławnych trzech (w. 8-12).

2 Sm 24

Spis ludności i jego następstwa 1Krn 21,1-5

1 Jeszcze raz Pan zapłonął gniewem przeciw Izraelitom. Pobudził przeciw nim Dawida, mówiąc: Idź i policz Izraela i Judę.

24,1-25 Cały ten rozdział jest odpowiednikiem 21,1-14 (por. 21,1+).

24,1 Wypełnienie tego, co wydaje się rozkazem Bożym, będzie później przez Dawida (w. 10) uważane za „grzech” i zostanie ukarane plagą (w. 15n). Mentalność religijna starożytnego Izraela odnosiła wszystko do Boga jako do pierwszej przyczyny. Autor Krn słowo „Jahwe” zastąpił słowem „szatan”. Spis ludności uważano wtedy za niegodziwość, ponieważ wiązał się z nim atak na przywileje Boga, który jako jedyny ma u siebie spisy mających żyć lub umrzeć (Wj 32,32-33; por. Wj 30,12).

2 Rzekł więc król do Joaba, dowódcy wojsk, który był z nim: Przebiegnij wszystkie pokolenia Izraela od Dan do Beer-Szeby i policzcie ludzi, abym się dowiedział, ile liczy naród.

24,2 dowódcy wojsk. L. poj. za tekstem hebr. W BJ: „i dowódców wojska”, zgodnie z 1 Krn i z logiką w. 4.

24,2. Spis. Władcy Bliskiego Wschodu przeprowadzali spisy być może już od czasu opisanego na tabliczkach z Ebla, ok. 2500 przed Chr. (chociaż dowody są nieliczne); praktyka ta była na pewno znana w połowie II tysiąclecia przed Chr. Spisy nie cieszyły się zbytnią popularnością wśród ludu, zwykle bowiem zwiększały ciężary podatkowe oraz poprzedzały pobór do wojska i prac przymusowych. W tym kontekście nie dziwi, że wśród ludu funkcjonowało przekonanie, że przeprowadzenie spisu jest przyczyną niepowodzenia lub popadnięcia w niełaskę bogów. Listy z Mari (XVIII w. przed Chr.) z Mezopotamii opisują mężczyzn uciekających w góry, by uniknąć spisu.

3 Lecz Joab odpowiedział królowi: Oby Pan, Bóg twój, dołożył jeszcze sto razy tyle do ludu, do tej liczby, która jest obecnie i którą widzą oczy mojego pana, króla. Dlaczego pan mój, król, tej rzeczy wymaga? 4 Rozkaz królewski wziął górę nad Joabem i dowódcami wojska. Joab oddalił się wraz z dowódcami od króla, aby zliczyć ludność Izraela.5 Przeprawili się przez Jordan i zatrzymali się chwilowo w Aroerze, na południe od miasta znajdującego się w środku doliny potoku Gad od strony Jazer,

24,5 zatrzymali się chwilowo w Aroerze, na południe od miasta. Według tekstu hebr. W BJ: „i zaczęli od Aroeru i od miasta”, za grec. Także ciąg dalszy jest inny: „poszli do Gadytów w kierunku Jazer”. - Aroer nad Amonem znajduje się według Pwt 2,36 i Joz 13,9.16 na najdalszym południowym krańcu izraelskich posiadłości w Transjordanii. Po zachodniej stronie Jordanu granicami są Dan na północy i Beer-Szeba na południu (w. 2.6-7.15). W ten sposób przemierzono całe terytorium Izraela, w tekście dodano jednak jeszcze Tyr i Sydon oraz - jak się zdaje - także Kadesz Chittytów na dalekiej północy nad Orontesem. Usprawiedliwieniem tego rozszerzenia terytoriów izraelskich są prawdopodobnie takie teksty, jak Lb 34,7-9; Ez 47,15-17 oraz informacje na temat podbojów Dawida (8,3-12).

6 następnie przybyli do Gileadu, do krainy Chittytów i do Kadesz, aż dotarli do Dan. I krążyli w okolicach Sydonu.

24,6 do krainy Chittytów i do Kadesz. BJ: „do krainy Chittytów w Kadesz”, za grec. według recenzji Lucjana. Tekst hebr. skażony.

- aż dotarli do Dan. I krążyli w okolicach Sydonu. BJ: „udali się do Dan, a z Dan poszli na ukos w kierunku Sydonu”, za grec. Tekst hebr. skażony,

7 Udali się potem do twierdzy Tyru, a później do wszystkich miast Chiwwitów i Kananejczyków. Potem skierowali się do Negebu judzkiego i do Beer-Szeby. 8 Przebiegli w ten sposób cały kraj. Po dziewięciu miesiącach i dwudziestu dniach powrócili do Jerozolimy.

24,5-8. Trasa. Rachmistrze spisowi wyruszyli początkowo na wschód, do regionu Zajordania, później zaś nad południowy wschód, aż do kraju Aroer ciągnącego się wzdłuż rzeki Arnon. Następnie poszli na północ i na północny wschód, aż na sam kraniec ziem Dana. Określenie „Tahtim Hodszi" ma niejasne znaczenie. Z przebiegu ich trasy wynika jednak, że znajdowało się ono w okolicach góry Hermon, często uważanej za północno-wschodnią granicę ziem Izraela. Stamtąd udali się na północny zachód, do wybrzeża fenickiego (do Sydonu), i na południe poprzez główną część kraju. Interesujące, że po wymienieniu Tyru (poza obrębem Izraela właściwego) autor wspomina o Chiwwitach i Kananejczykach, następnie przechodzi do Beer-Szeby, znajdującej się na krańcu południowym. Czyniąc to, nie podaje nazw żadnego ze znajdujących się tam okręgów, miast ani terytoriów położonych na zachodnim brzegu Jordanu.

9 Joab przekazał królowi liczbę spisanej ludności. Izrael liczył osiemset tysięcy wojowników dobywających miecza, Juda zaś – pięćset tysięcy ludzi.

24,9 Liczby są w oczywisty sposób przesadzone, jak zresztą wiele innych analogicznych liczb w ST. Krn jeszcze bardziej je wyolbrzymiają. Każde z dwu pokoleń jest spisane oddzielnie (por. 5,5+).

24.9. Wyniki spisu. Liczba 1 300 000 wojowników dobywających miecza wydaje się zbyt wysoka archeologom, badającym gęstość zaludnienia tych obszarów w starożytności. Szacuje się, że w czasach Dawida liczba mieszkańców Izraela liczyła od 300 000 do 900 000 ludzi. Zakładając, że można uzasadnić poprawność metod dokonywania podobnych szacunków, należy pamiętać, że hebrajskie słowo przetłumaczone jako „tysiąc" może oznaczać grupy składające się ze znacznie mniejszej liczby osób.

10 Serce Dawida zadrżało, dlatego że zliczył lud. Dawid zwrócił się do Pana: Bardzo zgrzeszyłem tym, czego dokonałem, lecz teraz, o Panie, daruj łaskawie winę swego sługi, bo postąpiłem bardzo nierozsądnie. 1Krn 21,7-17 1Sm 24,6

24,10. Wyrzuty sumienia z powodu przeprowadzenia spisu. Dawid zdecydował się na przeprowadzenie spisu z powodu gniewu Bożego (związanego z nieujawnionymi przewinieniami, w. 1). Jeśli teraz ma wyrzuty sumienia z powodu tej decyzji, oznacza to, że polecił przeprowadzić spis, by ukoić gniew Boży. W kręgu myśli Bliskiego Wschodu jednym ze sposobów przebłagania gniewu bóstwa było przekupienie go przez złożenie hojnego daru na rzecz świątyni. Ponieważ spis zwiększał zwykle pogłówne płacone na rzecz świątyni (zob. komentarz na temat spisu związanego z podatkiem świątynnym w Wj 30,11 -16), możliwe, że spis ten był próbą przebłagania Boga przez zapełnienie pieniędzmi świątynnego skarbca. Nie tak jednak Jahwe pragnął być traktowany, więc postępowanie takie, zamiast zmniejszyć Jego gniew, tylko go zwiększyło. Kara wynikała zarówno z pierwotnego gniewu Jahwe, jak i z błędnej metody udobruchania go przez Dawida.

11 Gdy Dawid wstał nazajutrz rano, słowo Pańskie następującej treści zostało skierowane do proroka Gada, Widzącego Dawidowego: Idź i oświadcz Dawidowi: 1Sm 22,5

24,11. „Widzący". Widzący i prorok zajmowali się zasadniczo tym samym, lecz mieli inną pozycję w społeczeństwie (różnica bardzo przypomina różnicę między sędzią i królem). Wydaje się, że widzący mógł przekazywać swój urząd uczniom lub synom, prorok był zaś w sposób spontaniczny powoływany przez Boga.

12 Tak mówi Pan: Przedstawiam ci trzy [możliwości]. Wybierz sobie jedną z nich, a Ja ci to uczynię. 

13 Gad udał się do Dawida i przekazał mu następujące oświadczenie: Czy chcesz, by w tej ziemi nastało siedem lat głodu, czy wolisz przez trzy miesiące uciekać przed wrogiem, który cię będzie ścigał, czy też przyjść ma na twój kraj zaraza trwająca trzy dni? Pomyśl i rozpatrz, co mam odpowiedzieć Temu, który mnie posłał. 2Sm 21,1; 2Sm 21,15-17

24,13 siedem lat. Za tekstem hebr. W BJ: „trzy lata”, za grec. i vet. lat.

- przed wrogiem. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „przed wrogami” (jednak orzeczenie „będzie ścigał” jest w 1. poj.).

14 Dawid odpowiedział Gadowi: Jestem w wielkiej rozterce. Wpadnijmy raczej w ręce Pana, bo wielkie jest Jego miłosierdzie, ale w ręce człowieka niech nie wpadnę! 15 Zesłał więc Pan na Izraela zarazę od rana do ustalonego czasu. Umarło wtedy z narodu od Dan do Beer-Szeby siedemdziesiąt tysięcy ludzi.

24,15 BJ: „Dawid wybrał więc zarazę. Był to czas żniw pszenicy. Jahwe zesłał zarazę w Izraelu od rana aż do ustalonego czasu i plaga uderzyła w lud. Umarło wtedy...”, za grec. W tekście hebr. pominięte to, co w cytacie podano kursywą.

24,12-15. Utożsamienie króla z ludem. Na Bliskim Wschodzie króla często uważano za ucieleśnienie państwa i przedstawiciela ludu. Na przykład, w literaturze chetyckiej przestępstwa popełnione przez króla ściągały karę na cały lud. Modlitwy królewskie miały często na celu uzyskanie przebaczenia dawnych lub obecnych przewinień władcy, postrzeganych jako przyczyna obecnej niedoli.

16 Anioł wyciągnął już rękę nad Jerozolimą, by ją wyniszczyć; wtedy Pan ulitował się nad nieszczęściem i rzekł do anioła, niszczyciela ludności: Wystarczy! Cofnij rękę! Anioł Pański znajdował się obok klepiska Arauny Jebusyty. Wj 12,23+; 2Krl 19,35

24,16 W w. 16-25 połączone są prawdopodobnie dwie tradycje: według jednej Jahwe zatrzymuje zarazę u bram Jerozolimy, ponieważ kocha to miasto (w. 16), a Dawid składa Mu ofiarę dziękczynną, „jak nakazał Pan” (w. 19). Według drugiej zaraza przeminęła dzięki modlitwie Dawida i wzniesieniu ołtarza (w. 17.21.25).

24,16. Anioł wyniszczający lud. Podobnego określenia użyto w odniesieniu do anioła zagłady w opowieści o pierwszej Passze z Wj 12. W mezopotamskim eposie Erra i Iszum bóg plagi (Erra lub Nergal) rozpoczyna ogromną kampanię zniszczenia, w końcu jednak zostaje uspokojony przez swojego poddanego, Iszuma, który zapobiega całkowitemu zniszczeniu ziemi. Oczywista różnica polega na tym, że w Księdze Samuela siejący zniszczenie anioł znajduje się pod całkowitą kontrolą Pana, zaś w eposie o Erra, Arduk, główny bóg Babilonu, jest daleki i obojętny.

17 Dawid, widząc, że anioł zabija lud, wołał do Pana: To ja zgrzeszyłem, to ja zawiniłem, a te owce cóż uczyniły? Niech Twoja ręka obróci się raczej na mnie i na dom mego ojca! 

18 Gad przybył w tym dniu do Dawida i powiedział do niego: Wyjdź, wznieś ołtarz Panu na klepisku Arauny Jebusyty! 1Krn 21,18-28

24,18. Arauna Jebusyta. Kiedy Dawid zdobył Jerozolimę, nie wygnał mieszkających w nim Jebusytów. Arauna zachował ważną działkę w północnej części miasta i czasami uważany jest za namiestnika Jebusytów. Znane huryckie słowo (język Jebusytów jest zwykle uważany za pochodną języka Hurytów) ewrine, oznaczające feudalnego zwierzchnika, skłoniło niektórych badaczy do wniosku, że Arauna (wariant: Awarna) jest raczej tytułem niż imieniem.

24,18. Klepisko. Ponieważ klepisko było zwykle dużą, otwartą przestrzenią, stanowiło naturalne miejsce zgromadzeń. Z powodu swojego związku ze żniwami było też naturalnym miejscem uroczystości religijnych i świąt. Wszystkie te wątki łączą się ze sobą, sugerując, że z klepiskiem Arauna były już związane jakieś święte tradycje pochodzące z okresów wcześniejszych.

19 Dawid więc wyszedł na słowo Gada, jak nakazał Pan. 20 Arauna spojrzał i zobaczył króla i jego sługi, jak się zbliżali ku niemu. Arauna wyszedł naprzeciw i złożył przed królem pokłon twarzą do ziemi.

24,20 Między pierwsze i drugie zdanie tego wiersza w BJ, za Krn, włączono jeszcze: „- Arauna był właśnie przy młóceniu pszenicy - ”. Wtręt ten przerywa tok opowieści.

21 Arauna rzekł: Po co przychodzi pan mój, król, do swego sługi? Dawid odpowiedział: Nabyć od ciebie klepisko, zbudować ołtarz Panu, aby powstrzymać zarazę grasującą wśród ludu. 1Sm 6,14; 1Krl 19,21

22 Arauna odpowiedział Dawidowi: Pan mój, król, może wziąć je i złożyć ofiarę ze wszystkiego, co wyda mu się słuszne: oto woły na całopalenie, sanie młockarskie i jarzmo z wołów jako drwa.

24,22 sanie młockarskie. Był to rodzaj deski z osadzonymi na niej ostrymi kamieniami. Do dziś jeszcze używa się w Palestynie tego narzędzia do młócenia pszenicy.

24,22. Sanie młockarskie i jarzmo z wołów, Sanie młockarskie były platformą wykonaną z desek, z kawałkami żelaza umieszczonymi w szparach. Obciążone kamieniami, były ciągnięte przez młócące zwierzęta. Jeżdżono nimi po kłosach w celu młocki. Tym razem sanie wraz z jarzmem stały się wygodnym źródłem drew na ofiarę.

23 Wszystko to, o królu, Arauna oddaje królowi. Arauna powiedział jeszcze do króla: Pan, Bóg twój, niechaj ci będzie łaskawy.

24,23 Pierwsze zdanie za tekstem hebr. W BJ: „Sługa Pana mego, króla, oddaje wszystko królowi”, na zasadzie domysłu.

24 Król odpowiedział Araunie: Nie złożę Panu, Bogu mojemu, całopaleń, które otrzymam za darmo. Kupił więc Dawid klepisko i woły za pięćdziesiąt syklów srebra.

24,24 za pięćdziesiąt syklów srebra. „Sześćset syklów złota” według 1 Krn. Klepisko Arauny znajdowało się poza miastem, na wzgórzu, które wznosiło się od północy nad najstarszą częścią Jerozolimy: to właśnie tam Salomon wzniesie świątynię. Por. 5,9+.

24,24. Pięćdziesiąt syklów srebra. Nie jest to wielka kwota w porównaniu z 400 syklami, które Abraham zapłacił za pieczarę Makpela (Rdz 23). W 1 Krn 21,25 czytamy, że za 600 złotych syklów sprzedano całe pole.

25 Następnie zbudował tam ołtarz Panu i złożył całopalenia i ofiary biesiadne. Pan okazał miłosierdzie krajowi i plaga przestała się srożyć w Izraelu. 2Sm 21,14