Witaminy w kosmetykach i ich właściwości
Witamina A (retinol, akseroftol, axerol), występuje również jako witamina A2 (3,4-dehydroretinol) oraz witamina A3 (3-hydroksyretinol). Jest to olej rozpuszczalny w tłuszczach oraz etanolu i eterze naftowym. Występuje w wątrobie w postaci palmitynianu retinolu, który jest uwalniany do krwioobiegu po reakcji zmydlania do retinolu.
Retinol działa przeciwinfekcyjnie i jest czynnikiem wzrostowym dla nowych komórek. Ma wpływ na regenerację skóry oraz proces rogowacenia naskórka. Stosowany miejscowo zwiększa nawet o 30% podziały mitotyczne komórek nabłonkowych. Wpływa na równowagę wodno-tłuszczową skóry.
Witamina A stosowana jest w kosmetykach do cery suchej, regenerujących i ochronnych, w leczeniu zaburzeń dermatologicznych. Stosowanie retinolu przez dłuższy czas poprawia elastyczność skóry, działa odżywczo, zmniejsza przebarwienia, plamy słoneczne i piegi. Jego stężenie w przedziale 0,5 – 5% powoduje znaczące zwiększenie stężenia kolagenu.
W kosmetykach najczęściej stosowany jest octan i palmitynian retinolu, które są znacznie trwalsze od samego retinolu. Forma podania tej witaminy nie wpływa na jej działanie. Często występuje w kosmetykach z witaminą E, która wykazuje działanie antyutleniające witaminy A. W ostatnich latach zamykana jest także w kapsułkach kolagenowych pochodzenia morskiego i dopiero w tej formie dodawana do kosmetyków.
Witamina B1 (tiamina, aneuryna) rozpuszczalna jest w wodzie, etanolu i rozcieńczonych kwasach, a stosowana jest w formie chlorowodorku. Potrzebna jest do spalania węglowodanów. W kosmetykach stosowana jest w postaci witaminowego B-kompleksu, albo ekstraktów z kiełków zbóż. Występuje w maseczkach, kremach, tonikach oraz preparatach do pielęgnacji włosów.
Witamina B2 (ryboflawina, laktoflawina) to naturalny barwnik flawinowy, która jest słabo rozpuszczalny w wodzie, rozpuszcza się w dziesięcioprocentowym roztworze mocznika. Bierze udział w procesach utleniania i redukcji, wraz z witaminą A umożliwia prawidłowe funkcjonowanie błon śluzowych oraz nabłonka skóry. Stosowana jest w preparatach do pielęgnacji cery trądzikowej, włosów oraz jamy ustnej.
Witamina B3 zwana inaczej witaminą PP (niacyna, amid kwasy nikotynowego) uczestniczy w procesach utrzymujących odpowiedni stan skóry, w reakcjach utleniania i redukcji, przemianie węglowodanów, oddychaniu tkankowym, gospodarce wodnej, funkcjonowaniu błon śluzowych, przepływie krwi w naczyniach krwionośnych, usuwa toksyczne substancje z organizmu. Stosowana jest głównie w preparatach do pielęgnacji skóry ze skłonnością do dermatoz oraz przeciwko wypadaniu włosów.
Witamina B5 (kwas D-pantotenowy) stosowana jest najczęściej jako sól wapniowa, rozpuszcza się dobrze w wodzie i kwasie octowym, nie rozpuszcza się w etanolu i eterze. Potrzebna jest do wzrostu włosów, utrzymuje skórę jędrną i elastyczną, aktywuje podziały komórek naskórka, co wpływa dobrze na gojenie ran oraz przeciwdziała stanom zapalnym, działa przeciwrumieniowo, uczestniczy we wszystkich procesach metabolicznych. W kosmetyce stosowana często w formie 0,05–0,5% roztworów panteinianu wapnia. Kwas pantotenowy najczęściej stosowany jest w stężeniu 0,5-5%. Witamina ta bardzo często używana jest do kosmetyków łagodzących podrażnienia skóry i paznokci, a także w preparatach na porost włosów. W połączeniu z witaminą C ma działanie ograniczające powstawanie plam starczych na skórze.
Najczęściej jednak w kosmetykach stosowana jest prowitamina witaminy B5, którą stanowi trwalszy D-pantenol, łatwo rozpuszczalny w wodzie i etanolu. Dobrze wnika w skórę, paznokcie i włosy. Stosowany jest w kosmetykach jako substancja zwiększająca wzrost i grubość włosa, zapobiega rozdwajaniu końcówek włosów oraz nadaje im połysk, jego dobre powinowactwo do keratyny uelastycznia i nawilża płytkę paznokciową. Stosowany jest szeroko w kosmetykach do pielęgnacji skóry, szczególnie zniszczonej, suchej i po oparzeniach słonecznych.
Witamina B6 (pirydoksyna, adermina) występuje w postaciach biologicznie czynnych jako: pirydoksol, pirydoksal oraz pirydoksamina. Rozpuszcza się w wodzie, słabo w etanolu, nie rozpuszcza się w eterze. Podatna jest na działanie promieniowania UV. Syntetyczna odmiana witaminy B6 produkowana jest jako chlorowodorek. Stosowana jest w postaci palmitynianu w kremach odżywczych, przeciwzmarszczkowych, regenerujących oraz do cery trądzikowej. Umożliwia zachowanie zdrowego wyglądu skóry, zatrzymuje wodę w organizmie.
Kolejną witaminą z grypy witamin B jest witamina B7 (biotyna, koenzym R) zwana inaczej witaminą H lub witaminą skóry. Aktywna jest tylko w postaci izomeru cis-D-(+)-biotyny. Jako sól sodowa rozpuszcza się dobrze w wodzie. W postaci biotyny słabo rozpuszczalna w wodzie, etanolu, eterze dietylowym i naftowym. Promieniowanie UV ja dezaktywuje. Stanowi ona składnik, który jest niezbędny do wewnątrzkomórkowego metabolizmu. Wpływa na skład keratyny, ma działanie antyłojotokowe, wpływa na jakość suchej i łuszczącej się skóry, poprawia kontury skóry, zmniejsza zmarszczki, likwiduje worki pod oczami, nawilża, zamyka pory oraz rozjaśnia przebarwienia. Ma działanie kondycjonujące włosy – zwiększa ich grubość, elastyczność i połysk, zapobiega ich wypadaniu oraz odbarwianiu. W preparatach do pielęgnacji paznokci powoduje zwiększenie ich twardości i odporności na złamanie.
Witamina B9 (kwas foliowy, folacyna, witamina Bc, Witamina M) dobrze rozpuszcza się w wodzie. Wpływa na przedłużenie żywotności komórek skóry, ułatwia utrzymanie jej zdrowego wyglądu, opóźnia depigmentację włosów. Stosowana jest w kremach i maseczkach poprawiających elastyczność skóry, w preparatach przeciw zmarszczkom.
Witamina B12 (kobalamina) jest trwała do pH równego 4,5. Jest odporna na działanie fenoli, co pozwala na użycie ich do jej konserwowania. Działa antystresowo, wspomaga syntezę DNA, dlatego potrzebna jest każdej komórce. Bierze także udział w przemianie kwasu foliowego do tetrahydrofolianu, który jest biologicznie aktywną formą witaminy B9.
Ostatnią z grypy witamin B jest witamina B15 (kwas panganowy), która jest bardzo przydatna w zanieczyszczonym środowisko, ponieważ przedłuża życie komórek.
Często stosowaną w kosmetyce witaminą jest witamina C (kwas L-askorbinowy). Rozpuszcza się ona bardzo dobrze w wodzie i rozcieńczonych alkoholach: etylowym oraz metylowym. Nie rozpuszcza się w tłuszczach i rozcieńczalnikach hydrofobowych. Stabilną odmianą tej witaminy jest fosforan askorbylu, a palmitynian askorbylu jest rozpuszczalny w tłuszczach. Witamina C rozkłada się w podwyższonej temperaturze i pod wpływem tlenu atmosferycznego oraz promieniowania UV. Ma ona wpływ na prawidłowy rozkład barwnika w skórze, uczestniczy w syntezie kolagenu, co pozwala jej nadawać skórze elastyczności, sprężystości i gładkości. Ma silne działanie redukujące wolne rodniki, co chroni keratynocyty przed szkodliwym działaniem promieniowania UVA, a także przyśpiesza gojenie oparzeń. W kosmetykach często występuje pochodna witaminy C jaką jest askorbylofosforan magnezu (MAP), który cechuje dobra zdolność penetracji skóry. Witamina C jest również używana w nośnikach takich jak liposomy czy mikrokapsułki. Stosowana jest głównie w kremach i maseczkach do usuwania płytkich zmarszczek, stymulujących syntezę kolagenu oraz chroniących przed promieniowaniem UV. W mieszaninie z witaminą E stanowi antyutleniacz tej witaminy.
Witamina D występuje w dwóch formach: witaminy D2 (ergokalcyferol) i witaminy D3 (cholekalcyferol). Trwalszą formą jest witamina D3. Witamina D zwiększa napięcie naskórka, przyśpiesza regenerację ran. Jest rzadko stosowana w kosmetykach ze względu na możliwość wystąpienia hiperwitaminozy. Jednak stosuje się ją w kremach wyszczuplających, preparatach zapobiegających łysieniu oraz parodontozie i łojotokowi, w preparatach do łamliwych paznokci.
Witamina E (tokofenole i tokotrienole) jest jedną z najczęściej stosowanych w kosmetykach witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Witamina ta ma działanie silnie antyoksydacyjne. Chroni warstwę tłuszczową naskórka, poprawia ukrwienie skóry, wspomaga leczenie trądziku i łojotokowego zapalenia skóry, zapewnia stabilizację i właściwą przepuszczalność błon komórkowych. Dobrze wnika w skórę, przy czym tokotrienole wnikają w skórę na głębokość 10 mikronów, natomiast tokofenole tylko na głębokość 5 mikronów. Odżywia skórę, zmniejsza jej wrażliwość na promieniowanie UV. Ma działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe, zwiększa elastyczność tkanki łącznej. Wygładza i nawilża skórę. Witamina E do celów kosmetycznych stanowi najczęściej mieszaninę o różnej zawartości tokofenoli, dodatków stabilizujących oraz solubilizatorów, występuje także w postaci estrów. W kosmetykach powinno się jej znajdować od 1,5 do 3% w przeliczeniu na czysty tokofenol, ponieważ w przeciwnym wypadku może ona mieć jedynie działanie chroniące inne składniki preparatu. Stosowana jest w kosmetykach przeciwzmarszczkowych, odżywczych i regenerujących, a także do kąpieli. W kremach o działaniu promienioochronnym zawartość witaminy E może wynosić nawet powyżej 5%.
Witamina F (NNKT – niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) to mieszanina różnych kwasów: linolowego, α- i γ-linolenowego oraz arachidowego. Stanowi ona element lipidów komórkowych. W kosmetykach stosowana jest w formie czystej, lub jako estry. Jest składnikiem głównie w kremach odżywczych i regenerujących, preparatach do włosów, a każde w preparatach regulujących czynności gruczołów skóry.
Ostatnią z opisywanych witamin stanowi witamina K występująca w trzech formach: witaminy K1 (fitochinon) oraz witaminy K2 (menachinon), które są pochodzenia naturalnego, a także witaminy K3 (menadion), która jest syntetyczna. Rozpuszcza się ona w tłuszczach i rozpuszczalnikach hydrofobowych. Umożliwia ona krzepnięcie krwi w uszkodzonych tkankach, wypływa na przemiany kwasów nukleinowych, działa przeciwzapalnie oraz przeciwbólowo, zapobiega grzybicy. Stosowana jest głównie w kosmetykach do cery z problemami naczynkowymi.
Witaminy w kosmetykach plus dieta
W chwili obecnej wiadomo, iż stosowanie witamin tylko w bazie kosmetycznej jest niewystarczające. Ważne jest, aby również swoją dietę wzbogacać o różne witaminy. Jeżeli odpowiednio dobierzemy dawki, to istnieje możliwość przedłużonego działania witamin podawanych zarówno w formie doustnej, jak i w kosmetykach do pielęgnacji skóry. Przykładem takiego stosowania witamin są witaminy A i E, których działanie jest zwielokrotnione, jeżeli przy używaniu preparatów do użytku zewnętrznego będziemy także połykać te witaminy.
Wiadomości zebrała Anna Szymańska-Węckowska
Literatura:
1. „Chemical Review” nr 6/2009, artykuł pt.:” Witaminy – niezbędne składniki Preparatów kosmetycznych” M. Sikora
2. „Chemia piękna” M. Molski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009
3. „Chemia kosmetyków” A. Marzec, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności „DOM OGRANIZATORA”, Toruń 2005
4. „Biochemia” red. J. Kwiatkowskiej-Korczak, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2002
5. „Podstawy biochemii” J. Kączkowski, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1999
6. „Biochemia kręgowców” red. W. Minakowskiego i S. Weidenera, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
7. „Chemia farmaceutyczna” R. Korzybski, T. Formański, Państwowy Zakład Wydawnict Lekarskich, Warszawa 1985