Mitologia i Biblia jak źródło tematów literackich. Na podstawie wybranych utworów omów sposoby wykorzystania inspiracji mitologicznych i biblijnych w literaturze epok późniejszych.

„Mitologia” i „Biblia” to jedne z głównych źródeł tematów literackich.

Mitologia (z gr. 'opowiadanie legend, starych podań') – zbiór mitów i podań o bogach i bohaterach, funkcjonujący w danej religii lub społeczności. Mitologie mają znaczący wpływ na rozwój kulturowy prawie wszystkich społeczeństw i narodów. Na kulturę europejską wpłynęła zwłaszcza mitologia grecka. Istnieją również fikcyjne mitologie stworzone na potrzeby utworów literackich (szczególnie w literaturze fantasy), np. mitologia Śródziemia stworzona przez Tolkiena.

Mity miały decydujące znaczenie dla życia religijnego i społecznego cywilizacji antycznej. Przede wszystkim wyjaśniały zjawiska niewytłumaczalne dla antycznej nauki, a także umacniały więzi społeczne i sankcjonowały religię. Także moralność społeczeństwa opierała się na przekazach mitologicznych. Inną jeszcze rolą mitów była funkcja dydaktyczna - wyjaśnianie porządku wśród elementów otaczającego starożytnych ludzi świata.

W średniowieczu większość dziedzictwa antycznego uważano za niewarte uwagi pogańskie wymysły. Za to w epoce renesansu, erze ponownego odkrycia i przywrócenia do historii ideałów starożytnych, do mitów greckich oraz ich rzymskich nawiązań odnoszą się niemal wszyscy pisarze i przytłaczająca większość artystów. Renesans zwrócony ku Antykowi, ale nie odrzuca Biblii i także korzysta z inspiracji biblijnych.

Biblia, Pismo Święte (z gr biblion – zwój papirusu, księga) – zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Biblia hebrajska – Tanach obejmuje księgi Starego Testamentu.

„Biblia” funkcjonuje w kulturze jako święta księga, jest niepodważalnym autorytetem moralnym i natchnieniem dla artystów. Jej zasługi są ogromne – ukształtowała religię europejską jako monoteistyczną, wzbogaciła język Europejczyka, dostarczyła znaczących imion, stworzyła podstawy etyki i światopoglądu poprzez dekalog, przykazanie miłości, nakaz pokory, ukazanie jednostki jako wartości stworzonej na podobieństwo Boga, której oddano władzę nad światem.

Motyw, który występuję zarówno w Biblii, jak i w mitologii: motyw wędrówki

Motyw wędrówki w „Kordianie” – przedstawienie podróży po Europie jako źródła rozczarowań i cierpień głównego bohatera.

- W mitologii motyw wędrówki obrazuje tułaczka Odyseusza w „Odysei” Homera. Wielki wojownik (król Itaki) po zwycięskim zakończeniu wojny udaje się w drogę powrotną do swojej ojczyzny i do żony Penelopy. Niestety, na swojej drodze spotyka on wiele przeciwności, co skutkuje tym, że droga, która w zwyczajnych warunkach powinna zająć mu około 11 dni wydłuża się do 10 lat tułaczki. Przeciwności losu na drodze Odysa symbolizują ludzkie problemy codziennego życia.

- Liczne wędrówki odbywali także biblijni bohaterowie. Pierwszą i poniekąd podstawową dla przebiegu zdarzeń i realizacji bożego planu była oczywiście ucieczka Izraelitów z Egiptu. Pod mądrym przywództwem Mojżesza ludzie doszli po czterdziestu latach do Ziemi Obiecanej. Podróż była tak długa, ponieważ każdy, kto pamiętał egipskie zniewolenie musiał umrzeć, w innym przypadku nowe państwo nie byłoby stworzone przez ludzi prawdziwie wolnych. Sam Mojżesz - inicjator ucieczki - umarł patrząc na nową ziemię swego ludu, ale również nie przekroczył jej granic. Opowieść tą można odczytać jako alegorię życia, poprzez które zmierzamy do raju, ale osiągamy go dopiero po śmierci.

- długa wędrówka po Europie w celu znalezienia sensu życia: prawdziwych wartości, miłości i wiary

- wielkie rozczarowanie

- wszystko można kupić (Londyn – James park – rozmowa z dozorcą): posadę, sławę.

- miłość też można kupić (Włochy – Wioletta) – wystawia kochankę na próbę (wszystko przegrał w karty – przegrał również jej miłość)

- (Watykan - papież) podległy carowi – nie pobłogosławi Polaków, którzy chcą dążyć do własnej niepodległości; ignorancja, obojętność Kościoła na cierpienie narodu

- Mont Blanc – monolog: świat jest bezwartościowy. Kordian chce poświęcić się ojczyźnie i jej ofiarować życie (wygłasza hasło „Polska Winkelriedem narodów”). Autorytetem staje się dla niego szwajcarski rycerz Winkelried (Arnold Winkelried w czasie bitwy pod Sempach w 1836 roku skierował na siebie kopie Austriaków. Tym samym scentralizował na sobie uwagę wroga i umożliwił Szwajcarom zwycięstwo. Stał się symbolem poświęcenia życia za ojczyznę). Kordian obserwuje z góry mały, bezradny, uciśniony naród, a sam czuje się potężny, pewny siebie i silny; mówi wyraźnie:

„Jam jest posąg człowieka, na posągu świata.” Czuje się wielkim i potężnym do tego stopnia, iż postanawia zerwać ze wszystkim, a sam, niczym Prometeusz, poświęcić się dla dobra ogółu.

Prometejska postawa doktora Tomasza Judyma w „Ludziach bezdomnych”.

- pojęcie prometeizmu, poświęcenia się dla innych, cierpienia dla dobra ogółu, narodu, ludzkości

- Prometeusz symbolem samotnego buntownika, dobroczyńcy ludzkości

Mit o Prometeuszu, tytanie, który poświęcił się dla ludzkości, wykradając bogom z Olimpu ogień, za co sam poniósł straszliwą karę – został przykuty do skały Kaukazu i codziennie zgłodniały orzeł wyjadał mu wątrobę, która wciąż odrastała. Postać ta od początku dziejów fascynowała artystów, filozofów i badaczy. Bohater owego mitu jawi się nam jako symbol buntu człowieka przeciw bogom, przeciw wszelkim siłom irracjonalnym. Jest on przedstawiony jako założyciel kultury i cywilizacji, jako inicjator postępu ludzkości. Postać Prometeusza przepełniona jest wiarą w ludzką godność, w niezależność człowieka i jego nieograniczoną moc poznawczą. Jego osoba ukazuje także, że droga postępu ludzkości łączy się z cierpieniem, bólem, poświęceniem i wyrzeczeniem. Wielu uczonych upatruje w Prometeuszu pogańskiego odpowiednika Chrystusa, który poświęcił się za ludzi.

- pomoc ubogim uważa za swój moralny obowiązek, bo sam należał do proletariatu (syn szewca) i wie, jak to jest być biednym; nazywa to „przeklętym długiem”

- wyrzeka się prywatnego szczęścia - odrzuca miłość Joasi, bo chce się poświęcić pracy

- pragnie realizować hasła pracy u podstaw i pracy organicznej

- samotna walka, inni lekarze nie popierają go

- postać tragiczna – rozdarcie (Żeromski zobrazował - rozdzielona sosna)

Motyw wieży Babel wykorzystany w wierszu Wisławy Szymborskiej w celu zobrazowania niemożliwości porozumienia dwojga kochanków.

- Wieża Babel: (Księga Rodzaju) wieża, jaką zaczęto wznosić w ziemi Szinear w Babilonie (po hebrajsku Babel) z zamiarem, by sięgnęła nieba. Rozgniewany zuchwałością budowniczych Bóg sprawił, że zaczęli mówić różnymi językami i nie mogąc się porozumieć, musieli przerwać budowę.

- niespójność rozmowy, pytanie retoryczne (nie oczekują odp)

- te same wnioski: rozstają się (w zgodzie)

- miłość osłabła, nie była pracowicie pielęgnowana

Przedstawienie ojczyzny jako raju, arkadii w „Mojej piosnce II” Cypriana Kamila Norwida.

- Ogród Eden - miejsce pobytu pierwszych ludzi. Kraina żyzna, otoczona czterema rzekami, rosły tu piękne drzewa o dorodnych jadalnych owocach, człowiek nie musiał uprawiać ziemi, aby dostatnio żyć. W centralnym miejscu Edenu rosło drzewo życia i drzewo poznania dobra i zła. Panowała tam harmonia między człowiekiem a naturą, Bóg przechadzał się między drzewami ogrodu, toteż ludzie mogli z nim obcować na co dzień i czuli się szczęśliwi.

- Arkadia –w star. Grecji lesista kraina w środkowej części Peloponezu, otoczona górami, o łagodnym, przyjaznym klimacie, zamieszkała przez lud trudniący się pasterstwem i uprawą żyznej, wydającej bogate plony ziemi.

- tęsknota za ojczyzną w romantyzmie (anafory (3 pierwsze)”do kraju tego”)

- charakter modlitwy (rozmowy z Bogiem), litanii (epifora „tęskno mi panie”)

- tęsknota za poszanowaniem pracy i życia (chleb), natury (gniazdo bocianie), religii, kultury, niewinności, spokoju

- neologizmy: bez-tęsknota, bez-myślenie (tworzy nowe słowa);

Reinterpretacja mitu o pojedynku boga z człowiekiem w wierszu „Apollo i Marsjasz” Zbigniewa Herberta.

- Apollo – syn Zeusa i Latony, bóg sztuki i muzyki, ale też śmierci, mądrości; atrybuty: lira, wieniec laurowy, łuk

- Marsjasz – sylen frygijski (satyr: w starożytnej Grecji dzika postać z orszaku Dionizosa, istota mieszana - ludzkie ciało z końskimi uszami czasem z kopytami i sierścią; w mit. rzym. – faun), mistrz gry na aulosie (i wynalazca); układał hymny na cześć bogów

- w mitologii to Marsjasz wyzwał na pojedynek boga Apolla, czym oczywiście śmiertelnie go rozgniewał, bo poprzez rzucenie wyzwania zakwestionował umiejętności Apolla, który jak wiadomo był bogiem sztuki i muzyki. Za karę przywiązuje do drzewa i odziera ze skóry

- pojedynek odbył się już po wyroku sędziów – Marsjasz gra własnym krzykiem ("łyse góry wątroby”, „szumiące lasy płuc”)

- w wierszu wygrywa Marsjasz, bo Apollo po prostu odchodzi, nie może znieść krzyku, jest sztuczny, ma "nerwy z tworzyw sztucznych"

- walka wywyższa Marsjasza ponad Apolla, świadczy o wyższości sztuki emocjonalnej i autentycznej, nie zaś sztucznej, nienaturalnie uporządkowanej

- kontrast żywiołów: apolińskiego i dionizyjskiego. Wprawdzie postawy satyra nie można nazwać wesołą i radosną, lecz bez wątpienia emocjonalną i autentyczną. Przeciwieństwo stanowi postawa Apolla – podporządkowana pewnym kanonom, oschła i sztuczna, pozbawiona jakichkolwiek uczuć.

Faktem jest, że zarówno „Mitologia”, jak i „Biblia” są źródłem inspiracji i stanowią niewyczerpaną studnię motywów, które poddawało się i nadal poddaje głębokiej analizie. „Biblia” stanowi niewyczerpane źródło symboliki, stylizacji gatunkowych, motywów i wątków fabularnych, wzorców osobowych i filozofii, którą się kontynuuje lub z którą się polemizuje. Antyk zaś fascynuje swą tajemniczością i wyjątkowością – stanowi niewyczerpane źródło tematów dla pisarzy i artystów. Jest aktualną lekturą wśród współczesnych. Zawarte w biblii i mitologii motywy stały się punktem odwołań i nawiązań twórców kultury w późniejszych epokach, a także w czasach najnowszych i są niewyczerpanym źródłem dla wszystkich artystów, nie tylko poetów i pisarzy.