ODYS LUB INNY BOHATER MITOLOGICZNY JAKO PODSTAWA KREACJI POSTACI LITERACKICH W LITERATURZE NOWOŻYTNEJ
Skrót historii Odysa.
Odyseusz był królem Itaki; brał udział w wojnie trojańskiej. Gdy wracał do ojczyzny spotkało go wiele przygód. U wybrzeży Tracji, w walce z kirkonami zdobył Ismaros, ale nagła napaść Traków pozbawiła go 72 ludzi, później przebywał w kraju Cotofagów.
Z jednym okrętem wylądował w kraju Cyklopów, gdzie z trudem uniknął śmierci z rąk ludożercy Polifema. Eol, bóg wiatru, podarował Odysowi worek z zamkniętymi w nim przeciwnymi wiatrami, towarzysze Odysa z ciekawości otworzyli worek, gdy widać już było brzeg ojczystej Itaki i wiatry odpędzają ich do wyspy Eola.
Gigantyczni Lajstrygonowie zatapiają 11 okrętów i pożerają ich załogę. Z ostatnim okrętem Odys zawija do wyspy czarodziejki Kirke, za jej radą udaje się do Hadesu, aby zapytać wieszcza Terezjasza o swe przyszłe losy. W dalszej podróży uniknął niebezpieczeństwa śpiewu syren. Przepływając między potworami morskimi Scyllą i Charybą stracił sześciu ludzi. Na wyspie Trinakii, gdzie zatrzymała ich cisza morska, towarzysze jego, z braku pożywienia, zarżnęli parę sztuk bydła z pasącego się tam świętego stada Heliosa. Gdy okręt Odysa wypłynął na pełne morze, Zeus karząc za popełnione świętokradztwo, zatopił go piorunem wraz z załogą. Odys na desce od okrętu, po wielu dniach dopłynął na wyspę Ogygię, gdzie spędził 7 lat u nimfy Kalipso. Na zbitej przez siebie tratwie, po siedmiu dniach podróży, zbliżał się do wyspy Feaków, ale zawzięty Posejdon rozpętał burzę, która rozbiła tratwę. Odysa uratował bogini morska Leukotea. Na brzegu spotkała go królewna Nauzykaa i wskazała mu drogę do swego ojca, króla Alkinoosa, który przyjął gościa w bardzo uroczysty sposób. Ten zaś opowiadał zgromadzonym o swoich przygodach. Na otrzymanym od Feaków okręcie Odys po 20 latach tułaczki powrócił do Itaki. W jego domu ucztował tłum zalotników, który chciał zmusić wierną Penelopę do ponownego zamążpójścia. W ojczyźnie bezpośrednia opiekę nad Odysem przejęła Atena. Odys zjawił się w domu w przebraniu żebraka. Został rozpoznany jedynie przez piastunkę Eurykleję. Gdy żaden z zalotników nie mógł nagiąć łuku Odysa, Odys chwycił za broń i wraz z synem Telemachem zabił wszystkich nieproszonych gości. Wtedy został rozpoznany. Odys został zabity przez Telegonosa, który był synem jego i Kirke.
ŚREDNIOWIECZE
- Typowe średniowieczne ujęcie postaci Odysa: wzór roztropności, cierpliwości i męstwa. W niektórych chrześcijański ch interpretacjach Ulisses = Chrystus. Od typowych dla tej epoki ujęć odcina się Dante. Poeta włoski umieszcza Odysa w piekle, w kręgu fałszywych doradców, za jego podstępną działalność w wojnie trojańskiej. Dante traktuje Ulissesa jako niecnego wędrowca,który nigdy nie powróci do ojczyzny. Zgodnie ze światopoglądem średniowiecznym Odys Dantego skazany zostaje na potępienie za swoją "ciekawość świata, poznanie błędów ludzkich i dzielność". Widać tu jednak pochwałę ducha, humanisty Dantego, dla Odyseusza i jego renesansowej żądzy wiedzy.
RENESANS
- utrzymuje się wizerunek Odysa stworzony przez tragedię grecką (aż do XVII w) - w dramacie klasycystycznym.
Wiliam Shakespeare "Troilus i Kressyda" - Odys inteligencją i rozwagą wybija się spośród innych wodzów greckich.
Jan Kochanowski "Odprawa posłów greckich" - bohater w roli polityka - dyplomaty. Jego rola ogranicza się do jednego monologu, ale wyraża on stanowisko autora, ostrzega przed rozpasaniem i prywatą. Odys Kochanowskiego to człowiek mądry, rozważny, wiedzący że upadek moralny oznacza katastrofę polityczna Polski.
Stoicy traktowali wędrówkę Odysa jako alegorię błądzenia człowieka, który wytrwale dążąc do celu trafia wreszcie na właściwą drogę.
OŚWIECENIE
Jean Racine "Infigenia" - kreacja postaci Odysa jako bezlitosnego zimnego polityka, dążącego do celu po trupach.
Motyw wędrówki:
Ignacy Krasicki - "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki"
Denis Diderot - "Kubuś Fatalista i jego pan" (podobnie jak w przypadku Odysa wędrówka i fatum rządzą życiem bohaterów.)
Jonathan Swift - "Podróże Guliwera"
Daniel Defoe - "Przypadki Robinsona Cruzoe"
Miejsce epopei klasycznej zajęła powieść nowożytna:
obyczajowo - awanturnicza (Krasicki)
fantastyczna (Swift)
filozoficzna (Diderot)
ROMANTYZM
Prąd romantyczny traktował Odysa jako wiecznego tułacza, którego niepokój wewnętrzny gna po całym świecie. Problem tułaczki człowieka poruszył Adam Mickiewicz w "Sonetach Krymskich" (powstałych w 1825 roku podczas podróży na Krym). Natura przynosi szansę wkroczenia w świat ducha, pozwala poznać samego siebie, osiągnąć szczęście i wolność. Pielgrzym, bohater sonetów, doznaje całej gamy uczuć: osamotnienia, grozy, szczęścia, zauroczenia, zachwytu. Ma on nadzieję powrotu do ojczyzny, za którą bardzo tęskni. Na bogactwa Krymu patrzy przez pryzmat pamięci o kraju rodzinnym, o którym nie jest w stanie zapomnieć. Wspomnienia dręczą go, a jednocześnie pamięć o przeszłości jest jego skarbem.
Alfred Tennyson - "Ulisses" wędrówki Odysa po powrocie do Itaki. Nieustępliwy heroizm, gotowość poddania się przeznaczeniu starzejącego się bohatera.
Jeżeli przyjmiemy, że postać Odysa mogła być pierwowzorem bohatera - awanturnika. Do takich "Odysów epoki romantyzmu" zaliczymy: bohaterów powieści Aleksandra Dumasa, "Beniowskiego" Juliusza Słowackiego.
XIX - XX WIEK
- Przed I wojną światową postać Odysa pojawia się w dość częsty sposób w dramacie niemieckim.
Gerhard Hauptmann - "Łuk Odyseusza" motyw powrotu na Itakę. Wyeliminowanie bezpośredniej ingerencji bogów, postawienie jako jedynej siły - siły przyrody. Bohater Hauptmana to silna indywidualność, człowiek który bez pomocy bogów, dzięki silnej woli, umie przezwyciężać przeszkody. Człowiek czerpie siłę z przyrody.
Wędrówkę Odysa można przedstawić jako los człowieka wygnanego na emigrację, tęskniącego za ojczyzną.
Egzystencjonalne poczucie osamotnienia człowieka współczesnego, dla którego całe życie jest odyseją walk i niebezpieczeństw.
Stanisław Wyspiański "Powrót Odysa" - postać Odysa została przedstawiona w kategoriach oszusta i bezwzględnego wojownika, nie cofającego się przed zbrodnią. Fatalizm postępowania nadaje jednak bohaterowi rysy tragiczne. Od początku wisi nad nim ponure fatum, klątwa skazująca go na zabijanie. Odys decyduje się na śmierć jako na jedyną możliwość ucieczki przed przeznaczeniem. Jest to głęboko humanitarne. Odys aktem swej woli przerywa piętno przeznaczenia skazujące go na czynienie krzywdy.
James Joyce "Ulisses" - Akcja powieści rozgrywa się w ciągu 18 godzin przeciętnego dnia (16.06.1904) w Dublinie i przedstawia wydażenia z życia trzech głównych postaci - Leopolda Blooma, akwizytora ogłoszeniowego, jego żony Molly i młodego nauczyciela - poety Dedala. Wedrówki po Dublinie skojarzone są z wewnętrznymi podróżami w głąb świadomości przy pomocy strumienia świadomości. Jest to studium wyobcowania, paraliżu. Rzecz jest o wygnańcach, którzy, przeciwnie niż Odys, nie mogą znaleźć drogi powrotnej ze świata samotności i frustracji.
W wierszu "Odys" Leopold Staff porównuje wędrówkę Odyseusza do wędrówki życia, człowiek nie jest w stanie osiągnąć postawionego sobie celu. Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz - powrót do domu, motyw ucieczki od świata, ucieczka z chaosu do domu, do bezpieczeństwa. Kataklizm II wojny światowej sprawił, że postać Odysa i jego pow ót do domu zaczęły się coraz częściej pokazywać w literaturze. (Dramat człowieka powracającego po latach do domu, człowieka który musi forsować przeszkody emocjonalne i zewnętrzne, aby odzyskać swe dawne miejsce w domu i w społeczeństwie, by zostać na nowo zaakceptowanym, tematyka obciążeń psychicznych, powrotu tułacza...)
Roman Branstaetter - "Odys płaczący" określenie sytuacji wojennej i statusu człowieka biorącego udział w agresji wojennej.
Nawiązanie powojenne:
Jerzy Andrzejewski - "Nikt" opowieść o starości Odysa i śmierci.
Opowieść o Odyseuszu - Nikim, czyli każdym. Jest to studium starości i samotności, opis dążenia do zrozumienia własnego życia i szukanie odpowiedzi na pytanie co to jest śmierć.
Jerzy Krzysztoń "Wielbłąd na stepie"
Autor podejmuje tu romantyczny wątek polskiego pielgrzyma. Bohaterowie wracają do obrazów z przeszłości, marzenia o spokojnym życiu pozwalają im przetrwać największe trudności, pragną za wszelką cenę powrócić do kraju.