Budżet jako podstawa zarządzania jednostki samorządu terytorialnego
Spis treści
Rozdział 1. Pojecie jednostki samorządu terytorialnego 2
Rozdział 2. Pojęcie budżetu jednostki samorządu terytorialnego 2
Rozdział 3. Podstawy wykorzystania budżetu w zarządzaniu jednostkami samorządu terytorialnego 4
3.1 Działalność jednostek samorządu terytorialnego 4
3.2 Uniwersalny charakter budżetu. Nowoczesny budżet 4
3.3 Funkcje budżetu w zarządzaniu jednostką samorządowa 5
3.4 Rodzaje budżetów 6
3.4.1 Budżet planistyczny 7
3.4.2 Budżet kasowy 7
3.4.3 Budżet operacyjny a budżet kapitałowy 7
3.4.4 Budżet memoriałowy 8
3.4.5 Budżet dochodów 8
3.4.6 Budżet wydatków 9
3.4.7 Budżet globalny 9
Rozdział 4. Nowoczesne budżetowanie. Programowanie budżetowe
czyli budżet zadaniowy 10
Rozdział 5. Budżet a system zarządzania jednostkami samorządu terytorialnego 11
BIBLIOGRAFIA 12
WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH 13
Rozdział 1
Pojęcie jednostki samorządu terytorialnego
W Polsce samorząd terytorialny stał się trwałym elementem ustroju państwa w 1990 roku. Stanowi on organizację działalności publicznej społeczności lokalnych. Do 1998 roku samorząd terytorialny działał na jednym podstawowym szczeblu jakim jest gmina. Reforma administracji publicznej utworzyła dwa dodatkowe stopnie samorządu terytorialnego. Mianowicie powiat i województwo samorządowe.
Poszczególne stopnie samorządu terytorialnego są od siebie niezależne. Oznacza to, że gmina nie podlega w swoich działaniach powiatom, a powiat województwu samorządowemu.
Jednostki samorządu terytorialnego (JST) działają na podstawie ustaw i wewnętrznych regulacji prawnych normujących strukturę organizacyjną i uprawnień poszczególnych podmiotowych wchodzących w skład jednostki. Organami jednostki samorządu terytorialnego są rada, pełniąca funkcje stanowiące i kontrolne oraz zarząd, który jest organem wykonawczym. W skład jednostki samorządu terytorialnego wchodzą urząd, będący jednostką, przy pomocy której zarząd wykonuje swoje zadania, oraz inne jednostki organizacyjne zajmujące się realizacja wydzielonych zadań. Taka jednostka działa z jednej strony jako organ administracji publicznej, z drugiej strony jako osoba prawna gospodarująca majątkiem w celu zaspokojenia potrzeb publicznych w społeczności lokalnej. Organem administracji publicznej jest wójt, burmistrz, prezydent, który jednocześnie pełni funkcje organu podatkowego w zakresie podatków pobieranych przez jednostki samorządu terytorialnego.
Rozdział 2
Pojecie budżetu jednostki samorządu terytorialnego
Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalony w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy. Jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki, przychodów i wydatków: zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych, funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego. Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego. Dotyczy to wszystkich szczebli samorządu - gmin, powiatów, województw. Zasady budowy i wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego nie różnią się istotnie od zasad obowiązujących w przypadku budżetu państwa. Natomiast dochody budżetów jednostek terytorialnych są uregulowane odrębna ustawa. Udział JST w dochodach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych na dodatki do podatków.
Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego uwzględnia zróżnicowanie dochodów obligatoryjnych oraz dochodów potencjalnych ( fakultatywnych). Budżet jednostki samorządu terytorialnego cechuje:
zapis, że budżet JST uchwala organ stanowiący przed rozpoczęciem roku budżetowego, ale nie jest to zapis kategoryczny, ponieważ dopuszcza się możliwość uchwalenia budżetu w późniejszym terminie, jednak nie później niż 31 marca roku budżetowego.
jeżeli budżet nie zostanie uchwalony w ww. terminie, to Regionalna Izba Obrachunkowa ma obowiązek ustalenia do 30 kwietnia roku budżetowego budżetu jednostki samorządu terytorialnego w zakresie zadań własnych oraz zleconych.
łączna kwota obciążenia planowych dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego spłatami kredytów i pożyczek, poręczeniami oraz kosztami obsługi długu jednostki samorządu terytorialnego nie może przekroczyć 15%; w przypadku, gdy relacja państwowego długu publicznego do PKB przekracza 55%, obciążenie dochodów jednostki samorządu terytorialnego z ww. tytułów nie może być większe niż 12%.
kwota łącznego długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów jednostki samorządu terytorialnego.
w budżecie jednostki samorządu terytorialnego może być utworzona rezerwa ogólna, nie większa niż 1% wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
może być również utworzona rezerwa celowa, nie większa jednak niż 5% wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
w odniesieniu do budżetu gmin istnieje obowiązek specyfikowania w uchwale budżetowej dochodów z tytułu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych oraz wydatków na realizacje zadań określonych w programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
Rozdział 3
Podstawy wykorzystania budżetu w zarządzaniu jednostkami samorządu terytorialnego
3.1 Działalność jednostek samorządu terytorialnego
Współczesna gospodarka ma charakter pieniężny, co oznacza, że warunkiem prowadzenia działalności ekonomicznej, polegającej na wytwarzaniu towarów i usług przez jakikolwiek podmiot jest posiadanie i dysponowanie środkami pieniężnymi. Pod pojęciem takiego podmiotu rozumiemy fundusz, który stanowi organizacyjna formę gromadzenia i dzielenia środków finansowych danego podmioty. Najczęściej występującą instytucją finansową, która odgrywa ważna rolę, jest budżet. Budżet, jako ogólna instytucja finansowa, jest tworzony i rozdysponowany za pomocą różnych instrumentów typu dochodowego i wydatkowego. W przypadku dochodów są to przede wszystkim podatki, opłaty, i inne daniny publiczne. W odniesieniu do wydatków to miedzy innymi dotacje subwencje, subsydia i inne. Budżet stwarza możliwość wykorzystywania określonych zachowań podmiotów powiązanych z nimi przez dochody lub wydatki.
Podmiot alokujący środki finansowe może wykorzystać finansowe może wykorzystać instrumenty budżetowe do osiągnięcia pośrednich celów, od których zależeć będzie realizacja celów , zadań podstawowych. Przykładami takich celów pośrednich kształtowanych za pomocą instrumentów finansowych mogą być:
racjonalizacja zatrudnienia,
wzrost wydajności pracy,
podnoszenia jakości usług,
racjonalne wykorzystanie sprzętu,
oszczędności w zużyciu materiałów,
oszczędności energii i innych mediów.
3.2 Uniwersalny charakter budżetu. Nowoczesny budżet.
W gospodarce pieniężnej posiadanie przez dany podmiot budżetu stanowi warunek osiągnięcia celów i realizacji zadań podmiotu. Praktyczne posługiwanie się budżetem stwarza
Różne możliwości jego wykorzystania. Bliższa analiza budżetu prowadzi do wniosku, że jest to narzędzie, w którym tkwią istotne możliwości wykorzystania jego do zarządzania jednostką, czyli podmiotem. Jest to zrozumiałe ze względu, że jednostki samorządu terytorialnego znajdują odzwierciedlenie wszystkie rodzaje aktywności, gdyż w ostateczności implikują one dochody oraz wydatki tej jednostki.
Uniwersalny charakter instytucji budżetu powoduje, że może on sprzyjać w mniejszym lub większym stopniu koordynacji działalności przy zastosowaniu dwóch podstawowych kryteriów: kryterium użyteczności i kryterium ekonomicznego.
W działalności podmiotu sektora publicznego ( samorządowego) kryterium użytkowe zajmować musi miejsce pierwszoplanowe, gdyż celem działalności tych podmiotów nie jest osiąganie zysków, lecz wytwarzanie usług zaspokajających potrzeby o charakterze podstawowym.
Dobry, nowoczesny budżet powinien mieć następujące atrybuty:
ujmować w sposób przejrzysty realizowana za pomocą budżetu politykę władz publicznych,
ukazywać skutki zgłaszanego przez władze publiczne popytu na środki finansowe gromadzone w budżecie dla poziomu obciążeń podatkowych,
przedstawiać krótkookresowe i długookresowe skutki eliminacji lub ograniczeń finansowania bieżących zadań, czyli usług,
pokazywać związki miedzy zadaniami a standardami ilościowymi i jakościowymi wyznaczonymi dla tych zadań,
wykonawcy budżetu powinni dążyć do osiągnięcia celów jednostkowych i ogólnych,
zawierać system umożliwiający kontrolę i monitorowanie wydatków budżetowych z punktu widzenia zależności w czasie pomiędzy poziomem wydatkowania a stopniem realizacji zadań,
umożliwiać określenie wpływu dostarczonych przez władze publiczne dóbr i usług na sytuacje podmiotów czy ludności, którym są one dostarczane.
Jednakże najważniejsza cechą budżetu jest minimalizowanie rozbieżności między tym, co zostało zaplanowane w budżecie, a tym, co nie zostało wykonane, zrealizowane.
Praktyka pokazuje, że nadanie budżetowi cech dobrego budżetu jest trudne. Podmioty, które posługują się nowoczesnym budżetem, musza mieć na uwadze wymienione wyżej kryteria. Wówczas budżet będzie skutecznym narzędziem realizacji celów użytkowych oraz sprawnym narzędziem zarządzania.
Przykładem nowoczesnego budżetu jest budżet zadaniowy. W Polsce min. w Poznaniu pracowano nad wykorzystaniem budżetu do nowoczesnego zarządzania miastem. Wprowadzenie budżetu zadaniowego, jako całościowego oraz logicznego systemu budowy i realizacji budżetu, poprawia działalność władz miasta. Zwiększa się czytelność działania administracji i jej odpowiedzialności za planowanie oraz realizacje zadań, które grupuje się na konieczne, priorytetowe i pozostałe.
3.3 Funkcje budżetu w zarządzaniu jednostką samorządowa
Budżet jako narzędzie zarządzania działalnością jednostki samorządu terytorialnego spełnia określone funkcje:
zarządzania
optymalizacji lub marnotrawstwa
promocyjną
demokratyczną lub autokratyczną
integracyjną
Nadrzędną funkcją jest budżetu jest funkcja zarządzania. Jest to zrozumiałe, gdyż w warunkach gospodarki pieniężnej wszystkie dziedziny działalności podmiotu muszą znaleźć odzwierciedlenie w budżecie. Zatem do zakresu funkcji zarządzania wchodzą:
-planowanie dochodów i wydatków,
-kontrola dochodów i wydatków pod względem merytorycznym i formalnym,
-możliwość podziału budżetu na część operacyjną i inwestycyjną,
-tworzenie budżetu różnymi metodami,
-możliwość wydłużania okresów, na które jest sporządzony budżet,
-możliwość sporządzania budżetów w krótszych okresach tzw. budżetowanie miesięczne,
-możliwość sporządzania budżetu gotówki tzw. cash flow różniącego się od budżetu planistycznego.
Budżet może sprzyjać optymalizacji działalności jednostki samorządowej, ale również może tworzyć warunki marnotrawstwa środków pieniężnych - jest do druga funkcja budżetu optymalizacji i marnotrawstwa. Zależy to od metod jakimi jest budżet tworzony oraz od kierownictwa jednostki samorządu terytorialnego.
Natomiast funkcja promocyjna budżetu dotyczy relacji jednostki samorządu terytorialnego z otoczeniem. Bowiem dobrze skonstruowany budżet może być ważnym instrumentem promującym działalność jednostki samorządowej. Tworzy image danej jednostki, co w konsekwencji ułatwia pozyskiwanie środków finansowych, otrzymywanie zleceń i kontraktów.
Funkcja demokratyczna lub autokratyczna budżetu zależy od sposobu tworzenia budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Może on być konstruowany tylko przez wąskie kierownictwo jednostki i narzucony przez nich, albo wręcz odwrotnie. W tworzeniu budżetu jest nie tyko zaangażowane ścisłe kierownictwo ale również personel ścisłego szczebla.
Konsekwencją funkcji demokratycznej budżetu jest funkcja integracyjna, która polega na integracji zespołu wokół realizacji zadań finansowych z budżetu
3.4 Rodzaje budżetów
Występuje wiele odmian budżetu i dlatego jego różne odmiany są przydatne przy analizie możliwości wykorzystania budżetu jako narzędzia zarządzania działalnością gminy czy powiatu. Poszczególne rodzaje budżetu świadczą o zmianach zachodzących w instytucjach tj. jednostkach samorządu terytorialnego.
Można zatem zaobserwować następujące rodzaje budżetów:
budżet planistyczny
budżet kasowy
budżet operacyjny ( bieżący) i kapitałowy
budżet memoriałowy
budżet dochodów
budżet wydatków
budżet globalny
3.4.1 Budżet planistyczny
Wyodrębnienie budżetu planistycznego ma na celu wyeksponowanie znaczenia procedury planowania. Są one zbiorem przedsięwzięć realizowanych w czasie, których efektem jest przygotowanie dokumentu stanowiącego podstawę oceny zamiarów danego podmiotu w zakresie planowanej działalności. Ocena ta jest dokonywana zarówno przez podmiot wykonawczy np. zarząd gminy, jak i przez podmiot stanowiący np. radę gminy.
Planistyczny budżet jest ważny dla wskazania możliwości tkwiących w budżecie, w celu wykorzystania go, już na etapie planowania, do zarządzania działalnością danego podmiotu. Ma to wpływ na metody tworzenia budżety, przesłanki i założenia niezbędne do jego opracowania, sposób czyli źródła formułowania przesłanek, udział poszczególnych podmiotów procesu budżetowego w sporządzaniu planu budżetowego.
W budżecie planistycznym duże znaczenia ma czynnik czasu. W szczególności należy zwrócić uwagę na zadania inwestycyjne oraz niektóre zadania bieżące tworzone w postaci programów wieloletnich, gdyż te zadania znajdują się w budżetach w następnych okresach. Przykładem takich programów mogą być: poprawa stanu środowiska naturalnego, poprawa bezpieczeństwa obywateli. Budżet w ujęciu planistycznym to także budżet, który jest narzędziem realizacji wieloletnich programów rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek lokalnych. To jest kolejna przyczyna wydłużenia okresu planowania budżetowego. Zatem budżet w ujęciu planistycznym charakteryzuje się mniejsza szczegółowością.
3.4.2 Budżet kasowy
Na rachunki władz lokalnych wpływają środki finansowe, które mają podstawowe znaczenie dla finansowania działalności jednostek samorządowych. Środki te wyznaczają rzeczywista a nie planistyczna siłę finansowa jednostki samorządu terytorialnego. Stąd właśnie wynika duże znaczenia budżetu kasowego. Stan wykonania budżetu kasowego świadczy o stopniu realizacji dochodów budżetowych oraz napływu środków pieniężnych na rachunki budżetu. Również znaczeni owego budżetu wynika stad, iż jest on narzędziem kształtowania bieżącej i średniookresowej płynności finansowej jednostki samorządu terytorialnego. Jest on planowany na okres fiskalny oraz krótsze okresy. Na podstawie analizy kształtowania się budżetu kasowego można zminimalizować ryzyko utraty płynności finansowej.
3.4.3 Budżet operacyjny a budżet kapitałowy
Budżet operacyjny nazywany jest również budżetem bieżącym. W celu zwiększenia skuteczności budżetu jako narzędzia zarządzania działalnością jednostki samorządu terytorialnego wyróżnia się budżet bieżący i budżet kapitałowy. Między tymi budżetami zachodzą ścisłe związki, które nie naruszają jedności budżetu. Poniższa tabelka przedstawia obydwa budżety:
|
BUDŻET BIEŻĄCY |
BUDŻET KAPITAŁOWY |
Powiązanie i przepływ środków pieniężnych |
Występuje powiązanie z budżetem kapitałowym przez wydatki na obsługę pożyczek zaciągniętych na finansowanie zadań inwestycyjnych |
Słabsze powiązanie z budżetem bieżącym; rzadko występuje przepływ pieniędzy z budżetu kapitałowego do budżetu bieżącego |
Główne cechy |
Służy na bieżące wydatki i zadania |
Ułatwia kontrole i nadzór majątku |
Dlatego operacje majątkowe, takie jak sprzedaż majątku, zaciąganie pożyczek oraz ich spłata, są traktowane odrębnie w stosunku do operacji bieżących. Ułatwia to kontrolę nad majątkiem jednostki samorządu terytorialnego oraz realizacje zadań bieżących.
3.4.4 Budżet memoriałowy
Realizacja budżetu opartego na wielu założeniach i danych prognostycznych może przebiegać odmiennie od zapisów w dokumencie (planie) budżetowym. Również rzeczywista realizacja budżetu jest związana z rozbieżnością w czasie przewidywanych zdarzeń budżetowych a ich realizacją. Mamy do czynienia za zjawiskiem naturalnego niejako przenoszenia efektów zjawisk budżetowych na następny okres fiskalny.
Rozbieżność między planowanym a rzeczywistym przebiegiem zjawisk zachodzących w obszarze budżetu zmuszają do rozróżnienia budżetu memoriałowego i budżetu kasowego.
Budżet memoriałowy to taki, który ujmuje zarówno należności, jak i zobowiązania podmiotu, dla którego sporządza się budżet, wykraczające poza okres fiskalny. Budżet memoriałowy jest narzędziem zarządzania działalnością jednostki samorządu terytorialnego. Ukazuje nam w jakim stopniu przyczyny rozbieżności są skutkiem błędów popełnianych w czasie tworzenia budżetu, oraz w jakim stopniu powstały na skutek czynników niezależnych od władz samorządowych. Takim przykładem jest tempo wzrostu gospodarczego, stopa inflacji, stopa bezrobocia, zdolność płatnicza podatników.
3.4.5 Budżet dochodów
Budżet dochodów jest konstrukcją ułomną. Wyodrębnienie budżetu dochodów jest cenne, gdyż zwraca uwagę na kwestie gromadzenia środków finansowych. Planowanie dochodów budżetowych przez jednostki samorządu terytorialnego w wielu krajach jest zdeterminowane przez rozstrzygnięcia systemowe, tj. podział typowych dochodów między różne szczeble władz publicznych. Budżet dochodów zatem powinien uwzględniać przyszłe decyzje władz lokalnych, gdyż mają one wpływ na pewną część dochodów. W budżecie dochodów istnieje także pole dla aktywności władz lokalnych w zakresie planowania dochodów z praw majątkowych. Zatem budżet dochodów jest powiązany z budżetem kapitałowym.
3.4.6 Budżet wydatków
Budżet wydatków jest silnie zdeterminowane przez koszty prowadzonej działalności przez dany podmiot. Wszechstronna analiza kosztów podmiotu stanowi więc podstawowy warunek skonstruowania optymalnego budżetu wydatków. Głównym problemem przy tworzeniu budżetu wydatków jest identyfikacja wydatków czyli kosztów jednostkowych.
Skutki wadliwie sporządzonego budżetu wydatków to m.in.:
niewypłacalność podmiotu
karne odsetki
konieczność zaciągania kredytów i pożyczek, pod presja niezaplanowanych okoliczności
Rozróżnia się następujące rodzaje wydatków:
wydatki bieżące
wydatki rzeczowe
wydatki inwestycyjne
3.4.7 Budżet globalny
Budżet globalny jest tworzony dla podmiotów o złożonej strukturze organizacyjnej w której skład wchodzą oddziały i inne jednostki organizacyjne. Budżet globalny charakteryzuje się przede wszystkim metodą jego tworzenia. Budżet ten jest opracowywany przez niewielki zespół administracji finansowej podmiotu. Wynik prac budżet jest narzucony wykonawcom w formie budżetów cząstkowych. Globalne budżety są z reguły tworzone na okres jednego roku i dzielone są następnie na dwanaście części dotyczących miesięcy. Przy wykonaniu tego budżetu powinna być prowadzona centralna rejestracja i ewidencja wydatków ponoszonych przez poszczególne jednostki organizacyjne. Nad wykonaniem budżetu czuwa centralna komórka ewidencji i monitoringu kosztów, której zadaniem jest przedstawienie bieżących informacji o wykonaniu budżetu.
Rozdział 4
Nowoczesne budżetowanie. Programowanie budżetowe
czyli budżet zadaniowy.
Racjonalizacja wydatków publicznych jest tym trudniejsza, im większy jest ich stopień agregacji. Inaczej sprawa wygląda w przypadku budżetów lokalnych a budżetów poszczególnych jednostek sektora publicznego. Głównym kierunkiem poszukiwań racjonalizacji wydatków publicznych to ograniczenia woluntaryzmu oraz eliminowanie marnotrawstwa. Przyjęto założenie, iż wydatkowanie publiczne musi być poddane nowoczesnym procedurom wynikającym z teorii i praktyki zarządzania. Właśnie takie podejście nazwano programowaniem budżetowym. Idea programowania budżetowego opiera się na determinacji do kwantyfikacji i rangowania zjawisk występujących w procesach budżetowych. Programowanie budżetowe polega na zdemokratyzowaniu procesu tworzenia i wykonania budżetu. Zatem posługiwanie się programowaniem budżetowym oznacza konieczność zerwania z podejściem autokratycznym, w którym budżet jest narzucony wykonawcom przez wąskie grono osób. W ten sposób poszukuje się optymalny proces realizacji zadań, przy zastosowaniu alternatywnych rozwiązań.
Skutki wprowadzenia budżetu zadaniowego na przykładzie miasta Poznań:
usprawnienie procedur budżetowych,
weryfikacja struktury organizacyjnej administracji pod kątem kompetencji budżetowych i odpowiedzialności za realizowanie zadań,
wzmocnienie odpowiedzialności osób za poszczególne zadania,
demokratyzacja procesu budowy budżetu; włączenie mieszkańców w obrady rady miejskiej, szerokie kontakty z samorządami pomocniczymi, współpraca z różnorodnymi mediami,
upowszechnienie problematyki budżetowej wśród społeczeństwa.
Programowanie budżetowe czyli budżet zadaniowy, który nakazuje stosowanie pewnych zasad lub wyodrębnionych reguł postępowania, określany jest budżetem celów i efektywności.
Rozdział 5
Budżet a system zarządzania jednostkami samorządu terytorialnego
Problematyka efektywnego zarządzania działalnością samorządu terytorialnego w Polsce zyskuje coraz większą rangę. Władze samorządowe zaczynają doceniać ekonomiczne
i społeczne aspekty swej działalności. Aby osiągnąć korzystne efekty przez samorządy należy wprowadzić nowoczesny system zarządzania. Zatem budżet jednostki samorządowej powinien być elementem tego systemu.
Wg S. Owsiaka ideą przewodnią dla podmiotów działających w sektorze samorządowym powinna brzmieć „ zaadaptuj się bądź zgiń”. Jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nie czują się jednak silnego bodźca do podjęcia decyzji w zakresie zmian dotychczasowych praktyk zarządzania, tak jak czynią to przedsiębiorstwa. W pewnym sensie są monopolistami w dostarczaniu określonych dóbr i usług. Pomimo tego jednostki samorządowe powinny sprostać wyzwaniom, jakie niesie zmieniająca się rzeczywistość. Zarządzanie tymi jednostkami jest możliwe wtedy, gdy jest:
adaptacyjne w stosunku do otoczenia,
partycypacyjne w stosunku do ludzi,
ograniczone w swej analizie struktur,
mnożnikowe w swej woli osiągnięcia efektów synergii.
Jednym z podstawowych modeli zarządzania, mogących odegrać znaczna rolą w tworzeniu nowoczesnego systemu zarządzania jednostką w sektorze publicznym, jest zarządzanie zintegrowane. W tym podejściu do funkcjonowania współczesnej organizacji zmusza do stałego czuwania nad integracja wewnętrzną i zewnętrzną organizacji. Polega to na dopasowaniu, harmonizacji funkcji oraz uzyskiwaniu konsensu między ofertami i oczekiwaniami firmy i jej otoczenia.
Podsumowując, budżet jest zestawieniem wielkości ekonomicznych, które zostały uznane za osiągalne w konkretnych uwarunkowaniach w jakich znajduje się podmiot. Budżet spełnia rolę „przewodnika” sprawia, że działania różnych części podmiotu mogą być zespolone i wzajemnie uzgodnione, w jednym wspólnym planie.
BIBLIOGRAFIA
Błasia A. Studia nad samorządem terytorialnym Kolonia Limited 2002
Boć J. Powiat Kolonia Limited 2001
Boć J. Prawo administracyjne Kolonia Limited 2001
Borys G. Gospodarka budżetowa gmin. Skrypt AE im. OSkara Langego we Wrocławiu Wrocław 1992
Dębska-Rup A., Kuchmarz J., Stańdo-Górawska H. Budżetowanie i kontrola budżetowa w przedsiębiorstwie i jednostkach samorządu terytorialnego Kantor Wydawniczy Zakamycze 2002r.
Kordasz A. Materiały konferencyjne, budżetowanie przychodów i kosztów. Prace naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1999
Nizard G. Metamorfozy przedsiębiorstwa: zarządzanie w zmiennym otoczeniu organizacji Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002
Owsiak S. Finanse publiczne Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2002
Praca zbiorowa pod redakcja Pokońskiego K. Budżet. Zintegrowane zarządzanie finansami. Budżet jako narzędzie zarządzania w administracji samorządowej, czyli jak osiągnąć cele przy ekonomicznym wykorzystaniu zasobów Minicipium Warszawa 2000
WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH
Ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o finansach publicznych dział IV rozdział 1 art. 109
Ustawa z 26 listopada 1998 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000, Dz.U. 1998, nr 150, poz. 983.
Dębska-Rup A., Kuchmarz J., Stańdo-Górawska H. Budżetowanie i kontrola budżetowa w przedsiębiorstwie i jednostkach samorządu terytorialnego Kantor Wydawniczy Zakamycze 2002r., s. 93, 94
Ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o finansach publicznych dział IV rozdział 1 art. 109
Ustawa z 26 listopada 1998 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000, Dz.U. 1998, nr 150, poz. 983.
Owsiak S. Finanse publiczne Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2002, s. 331
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002, s. 30
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002, s. 31
Praca zbiorowa pod redakcja Pokońskiego K. Budżet. Zintegrowane zarządzanie finansami. Budżet jako narzędzie zarządzania w administracji samorządowej, czyli jak osiągnąć cele przy ekonomicznym wykorzystaniu zasobów Minicipium Warszawa 200, s. 128
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002, s. 33
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002, s. 38
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002, s. 38
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002, s. 40
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002, s. 41
Błasia A. Studia nad samorządem terytorialnym Kolonia Limited 2002, s. 201
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002, s. 45
Praca zbiorowa pod redakcja Pokońskiego K. Budżet. Zintegrowane zarządzanie finansami. Budżet jako narzędzie zarządzania w administracji samorządowej, czyli jak osiągnąć cele przy ekonomicznym wykorzystaniu zasobów Minicipium Warszawa 2000, s. 137
Nizard G. Metamorfozy przedsiębiorstwa: zarządzanie w zmiennym otoczeniu organizacji Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s.18-19
Owsiak S. Budżet władz lokalnych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002, s. 22
Kordasz A. Materiały konferencyjne, budżetowanie przychodów i kosztów. Prace naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1999, s. 131