Rodzina jako podstawowa jednostka społeczna.
Wielu myślicieli, poczynając od Arystotelesa aż do dzisiaj, podkreśla, że rodzina jest społecznością powołaną do kształtowania życia jednostkowego i stanowi podstawę życia społecznego. To ona “jest starsza od wszelkiego państwa” i w porównaniu z jakąkolwiek organizacją i instytucją, z jakimkolwiek społeczeństwem, rodzina zawsze pozostaje społecznością pierwotną i dla człowieka ma największe znaczenie. Rodzina tworząc nowe życie, będąc podstawą jego istnienia i rozwoju, mając swoje własne prawa, uczestniczy w życiu społeczności lokalnej i religijnej narodu, społeczeństwa i państwa. Wzajemne powiązania pomiędzy rodziną a społeczeństwem mają charakter instytucjonarny i osobowy. Instytucjonarny charakter powiązań wyraża się w normach, przepisach, wzorach formalnych zachowań i ralacjach rodziny z zakładem pracy, organizacjami, szkołą. Osobowy charakter wzajemnych powiązań między rodziną i społeczeństwem ma podstawę w tym, że te same osoby uczestniczą w życiu rodzinnym i społecznym. Wnoszą więc do rodziny wartości idee dążenia życiowe , wzory zachowań i normy jakie spotykają w szkołach, miejscach pracy. Z kolei wartości, normy etyczne i upodobania rzutują z kolei na wszystko, co robią poza rodziną. W rodzinie kształtuje się twórczy i pożyteczny lub bierny i szkodliwy członek społeczeństwa. odgrywa ona rolę swoistego odźwiernego, wprowadza młode pokolenie w jego kulturę instytucje i działania. To, co dzieje się z kolei w społeczeństwie, znajduje swoje odbicie w rodzinie. Bardzo uzasadnione jest powiedzenie papieża Jana Pawła II “ Przyszłość idzie przez rodzinę.” Droga rozwoju społeczeństwa wiedzie właśnie przez rodzinę. Wysiłki wszystkich, którzy chcą kształtować nowe społeczeństwo, muszą zacząć od niej, zabiegać o lepszą jej trwałość i lepsze warunki do spełnienia jej zadań. Niezrozumiałe są działania tych polityków, ekonomistów, którzy wiele mówiąc o społeczeństwie, zaniedbują rodzinę, wpychają ją w nędzę naruszają jej prawa reperując budżet państwa.[1]
Rodzina jest najbardziej podstawową instytucją we wszystkich społeczeństwach. Jesteśmy tak bardzo w nią wtopieni, że przyjmujemy jej istnienie za coś oczywistego, zaczynamy ją doceniać dopiero wtedy, gdy jej coś zagraża. Według definicji rodzina to stosunkowo trwała grupa społeczna złożona z jednostek powiązanych przez wspólnych przodków, małżeństwo lub adpocję. W naukach społecznych są trzy założenia w wyniku których rodzinę uważa się za podstawową grupę społeczną po pierwsze `rodzina jest historycznie najstarszą formą życia społecznego po drugie ``jest najpowszechniejszą grupą społeczną, której członkiem był i jest z natury człowiek i po trzecie ```jest podstawą istnienia społeczeństwa. Do podstawowych zadań rodziny podkreślanych przez socjologię należy prokreacja i socjalizacja młodego pokolenia. Rodzina jest instytucjonalną formą małżeństwa i tworzy nomenklaturę określającą system pokrewieństwa. Warto przytoczyć definicję rodziny J. Szczepańskiego “ Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim”. To właśnie małżeństwo i pokrewieństwo są podstawą więzi decydującej o istnieniu rodziny. Pokrewieństwo według definicji jest złożonym systemem stosunków w którym jednostki są za sobą powiązane w obrębie określone struktury. Pokrewieństwo występuje w dwóch liniach: wstępnej na którą składają się rodzice dziadkowie, pradziadkowie i zstępnej w której skład wchodzą rodzice dzieci wnuki prawnuki. [1,3]
Współczesne rodziny składają się najczęściej z rodziców i dzieci, czyli dwóch pokoleń, są traktowane jako rodziny małe i noszą nazwę rodzin nuklearnych. Składa się ona z dwóch osób dorosłych różnej płci, które utrzymują z sobą społecznie usankcjonowany związek seksualny oraz z ich dzieci własnych lub adoptowanych. W dzisiejszych czasach dominację tej formy osłabia rosnąca liczba rodzin z jednym rodzicem, rodzin bezdzietnych oraz związków par homoseksualnych. Wyróżnia się tutaj dwa typy rodzin nuklearnych pierwszy to rodzina nuklearna określająca orientację życiową czyli ta, w której przychodzimy na świat i mamy status dziecka. Członkowie tej rodziny wpływają na nasz światopogląd. Drugi typ to rodzina zapewniająca prokreację, czyli ta, którą zakładamy wstępując w związek małżeński i w której mamy status dorosłego. W socjologii występuje również pojęcie rodziny poszerzonej składającej się z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych opartych na więzi rodzic -dziecko i obejmująca również stosunki między rodzeństwem. Dziadkowie, rodzice i dzieci tworzą taką rodzinę poszerzoną, w której ogniskiem wiążącym są rodzice, powiązani zarówno z dziadkami, jak i z dziećmi. Jest to inaczej rodzina spokrewniona.
W społeczeństwach funkcjonują również rodziny poligamiczne czyli takie które składają się z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych powiązanych ze sobą węzłem małżeńskim. Jest to wynikiem tego, iż w niektórych społeczeństwach można mieć więcej niż jednego współmałżonka. Jeśli kobieta może mieć więcej niż jednego męża nosi to nazwę poliandrii a jeżeli mężczyzna może mieć więcej niż jedną żonę to jest to wówczas poligynia.
Sposób tworzenia rodziny w różnych społeczeństwach jest odmienny, ale istnieją pewne reguły ograniczające wybór partnera oraz pewne praktyki związane z wyborem współmałżonka. Wybór partnera określają dwie podstawowe i uniwersalne reguły; pierwsza wskazuje kategorię osób jakich nie można zaakceptować na partnera jest to tzw. egzogamia. Przykładem takiej normy jest zakaz kazirodztwa, który zabrania zawarcia związku małżeńskiego między bliskimi krewnymi. Dopuszcza się to w niektórych społeczeństwach np. w przypadkach rodzin królewskich. Egzogamia sprzyja społecznej i kulturowej różnorodności. Drugą regułą jest endogamia, która wskazuje typy małżeństw jakie są społecznie popierane. Endogamia w społeczeństwach zróżnicowanych i złożonych na przykład w Stanach Zjednoczonych odnosi się do osób podobnych pod względem rasy, wyznania, klasy społecznej. Endo- i egzogamia tworzą tzw. pole wybieralności,, czyli wskazują potencjalnie odpowiednich partnerów. Społeczeństwo zachęca do wybierania partnerów z kręgu wybieralności ale ostatnio wzrasta liczba małżeństw mieszanych. [3]
Można wyodrębnić cztery podstawowe praktyki związane z wyborem partnera: małżeństwo przez pojmanie dzieje się to w społeczeństwach, które mają małą liczbę kobiet i jednym ze sposobów zdobycia partnerki jest jej uprowadzenie z innych społeczeństw. Drugi rodzaj to małżeństwo przez zakup. Zapłatą może być posag jaki wnosi panna młoda albo opłata jaką płaci mężczyzna rodzinie żony. Trzecim sposobem jest małżeństwo przez umowę rodzin. Zawarcie związku małżeńskiego ustalają rodziny mężczyzny i kobiety. Najbardziej znaną formą wyboru partnera jest małżeństwo za zgodą obu stron. W tym przypadku decyzja należy do obojga partnerów [3].
Współczesna wiedza o społeczeństwie koncentruje się na ontogenezie rodziny. Wyróżnia się w życiu małżeńsko-rodzinnym następujące cykle: narzeczeństwo zwane współcześnie “chodzeniem ze sobą”, małżeństwo bezdzietne, małżeństwo z dziećmi , rodzina z odchodzącymi dziećmi, małżeństwo odłączone od dzieci. Narzeczeństwo stanowi pierwszą fazę życia małżeńskiego, jest oficjalną umową zobowiązującą do zawarcia w określonym czasie związku małżeńskiego. Niezależnie od określonego systemu kulturowego narzeczeństwo jest etapem przygotowawczym do życia małżeńsko-rodzinnego. Jest ono psychicznym partnerstwem. Kolejnym etapem w cyklu jest małżeństwo bezdzietne, które pełni funkcję wzajemnego przystosowania się współmałżonków do siebie i do instytucji małżeństwa. Para rozpoczyna swoje małżeńskie życie z oddzielnymi systemami nawyków, a po pewnym czasie małżonkowie tworzą wspólny system przez modyfikację swoich starych nawyków, co jest wynikiem konieczności dostosowania się współmałżonków do roli męża i żony na trzech płaszczyznach: seksualnej, psychicznej, społeczno-kulturowej. Brak właściwego przystosowania się do chociażby jednej z tych płaszczyzn powoduje zakłócenia w życiu małżeńskim. Trzeci etap to rodzina z młodszymi dziećmi, która rozpoczyna się od urodzenia pierwszego dziecka. W takiej sytuacji instytucja małżeńska wzbogaca się o instytucję rodzicielstwa. Zmienia to oblicze rodziny i wówczas mówi się o małżeństwie “pełnym”. Pojawienie się dziecka zmusza małżeństwo do zmiany organizacji dotychczasowego stylu życia. Role społeczne dotychczas spełnione, jak rola męża i żony muszą być uzupełnione przez role ojca i matki, których trzeba się nauczyć. Czwartym etapem życia małżeńsko rodzinnego jest odchodzenie dzieci z rodziny. Dorastające dzieci dążą do samodzielności, co powoduje osłabienie silnych dawniej więzi wewnątrz rodziny. Małżonkowie uważając, że wypełnili prokreacyjno-socjalizacyjne zadanie ukierunkowują się na realizację indywidualnych planów życiowych. Ostatnim etapem cyklu jest małżeństwo odłączone od dzieci. Faza ta rozpoczyna się w momencie usamodzielnienia się ostatniego dziecka. W praktyce oznacza to zwykle dla współmałżonków wchodzenie w wiek emerytalny i wchodzenie w etap starości [1].
Każda typologia jest przeprowadzana za pomocą różnych kryteriów, od których zależy jej jakość i praktyczna przydatność. W przypadku nas interesującym bierze się najczęściej pod uwagę kilka cech małżeństwa, pozwalających wyróżnić kilka jego typów. Jedną z cech, wg których dokonuje się typologii małżeństw, to hierarchia prestiżu (poważania) i wewnątrzrodzinnej władzy. Posługując się tym kryterium, można mówić o małżeństwie matriarchalnym, w którym władze sprawuje głównie matka i żona, ona też dba o prawidłowe funkcjonowanie rodziny. Przeciwieństwem matriarchatu jest małżeństwo patriarchalne, w którym prestiż i władza należą do męża. Kolejnym wyznacznikiem typologii małżeństw jest dziedziczenie nazwisk, prestiży a czasem majątku. Jeżeli to dziedziczenie występuje po ojcu, mamy do czynienia, że jest to małżeństwo patrylinarnym, jeżeli natomiast po matce mówimy, że jest to małżeństwo matrylinarne. Ostatnia cecha typologii małżeństw, to miejsce zamieszkana po ślubie. Jeżeli małżonkowie zamieszkują w domu męża, wówczas nazywamy to ratrylokatem a jeżeli w domu rodzinnym żony jest to matrlokat. Przedstawiona typologia małżeństw wykracza jednak poza realia polskiego społeczeństwa. Ma ona jedynie znaczenie poznawcze i w pewnym sensie metodyczne.
Podstawą typologii rodzin bywa najczęściej liczebność jej członków, panujące formy organizacyjne, źródło utrzymania, charakter środowiska zamieszkania bądź też dominujący styl życia rodzinnego. W polskich warunkach nie wszystkie wymienione kryteria odgrywają praktyczną rolę. Dla nas istotna jest typologia rodzin ze względu na główne źródło utrzymania rodziny i środowisko jej zamieszkania, a także styl życia rodzinnego. Te trzy komplementarne uzupełniające się kryteria pozwalają mówić o rodzinie chłopskiej, robotniczej inteligenckiej, prywatnych właścicieli itp. Na podstawie tej cechy wyróżniamy rodziny wiejskie, małomiasteczkowe miejskie czy też wielkomiejskie.
Jeżeli bacznie przyglądamy się życie społecznemu, wówczas stwierdzamy, że życie rodzinne, jaki i otaczająca je rzeczywistość, jak tak skomplikowane, iż w typologii syndromu wyróżników nie zapewnia jednoznacznego zakwalifikowania każdej rodziny do konkretnego typu.
Rodzina spełnia wiele funkcji. Po pierwsze materialno-ekonomiczna funkcja rodziny wyraża się w zaspokajaniu materialnych potrzeb członków rodziny. Jej składnikami są cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna. Druga funkcja to opiekuńczo-zabezpieczająca, która wyraża się w materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne środki do życia oraz wspomaganie osób niepełnosprawnych. Kolejna funkcja to prokreacja, powszechnie akceptowana forma współżycia płciowego. Występuje także funkcja legalizacyjno-kontrolna, która wyraża się w legalizowaniu niektórych typów zachowań człowieka i sprawowaniu wzajemnej kontroli członków rodziny. Naruszenie wzorów zachowań, które uważane są za wewnątrz rodzinne powoduje represje ze strony pozostałych członków rodziny i szerszego otoczenia. Kolejna funkcja to socjalizacja, która wynika z prokreacji i jest realizowana w dwóch wymiarach: jako przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych, a także jako wzajemne dostosowanie osobowości współmałżonków. Jest to wychowanie wewnątrz rodziny, a rodzina jako grupa społeczna jest środowiskiem wychowawczym. Kolejna funkcja to funkcja klasowa rodziny, a jej istota polega na wyznaczaniu dzieciom pozycji w strukturze społecznej i zawodowej. W praktyce wyraża się ona tym, że pozycja społeczna i zawodowa rodziców w pewnym stopniu przesądza o przyszłej pozycji dzieci i wyborze zawodu, np. dzieci rodziców inteligencji będą miały więcej predyspozycji do tego by znaleźć się w tej grupie, niż dzieci robotników. Funkcja kulturalna rodziny jest w szczególności sposób związania z funkcją socjalizacyjną. Polega ona na zapoznawaniu młodego pokolenia z kulturą konkretnego społeczeństwa. Wyraża się to głównie w przekazywaniu dziedzictwa kulturowego (kulturowy ideał osobowości ), zapoznaniu z obowiązującymi normami społeczności i wzorami zachowań. Poza tym w rodzinie dzieci uczą się obcować z aktualnie funkcjonującą kulturą społeczeństwa. Funkcja rekreacyjno- towarzyska, która jest blisko spokrewniona z funkcją kulturalną. Oznacza ona, iż dom rodzinny jest często miejscem wypoczynku i nawiązywania niezbędnych dla człowieka kontaktów towarzyskich. Poza tym dom rodzinny, a szczególnie jego atmosfera i wyłączność, służą do rozładowywania napięć psychicznych powstałych poza nim. Ostatnia z funkcji rodziny to funkcja emocjonalno- ekspresyjna. Sprowadza się ona do zaspokojenia potrzeb emocjonalnych oraz wyrażania swojej osobowości na zewnątrz. Funkcja ta odgrywa istotną rolę integrującą małżonków z sobą, a także rodziców z dziećmi .Przedstawione wyżej funkcje odpowiadają typom więzi rodzinnych. Są to: więź ekonomiczna, opiekuńcza, krwi seksualna, kontrolna, klasowa, socjalizacyjno- wychowawcza, kulturalna, towarzyska i emocjonalno- ekspresyjna [1,4]
Jak już było wspomniane rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym i kulturowym, środowiskiem kultywującym i odnawiającym tradycje rodzinne familijne i regionalne w nowych warunkach. Tworzy ona pierwszą wspólnotę kulturową podtrzymującą i kształtującą rdzenne wartości kulturowe, ale z drugiej strony otwierająca się na nowe kultury. Rodzina posiada największe możliwości w zakresie przekazywania kultury i dziedzictwa narodowego a w efekcie kształtuje tożsamość osobową i społeczną zakorzeniającą się w ojczyźnie prywatnej i to jest jej bardzo ważna funkcja. Budowanie na rodzimej tradycji jest zaopatrywaniem się w podstawowe źródło siły i poczucia dumy z przynależności. Tylko w kulturowej otoczce rodziny następuje identyfikowanie się z osobami, rolami, czy treściami będącymi elementami określonej tradycji, historii. Ta identyfikacja zakorzenia i i umiejscawia w świecie oswojonym, w określonej przestrzeni społecznej Dawna rodzina będąc dość dużą grupą społeczną często łączyła w wspólnym gospodarstwie domowym kilka pokoleń i licznych krewnych. Pełniła wiele różnorodnych funkcji i przekazywała młodemu pokoleniu bogatsze dziedzictwo kulturowe, niż to czyni współczesna rodzina, która najczęściej składa się z rodziców i dwojga dzieci i pełni mniej funkcji. Dzisiaj rodzina nie jest pozbawiona roli kulturotwórczej, ale ma ona mniejsze znaczenie. Rodzina będąc ściśle związana z naturą ludzką występuje od początku istnienia człowieka i we wszystkich społeczeństwach, choć jej formy są różnorodne. Zawiązuje się ona w wyniku rozwoju człowieka. Osoby ludzkie dochodząc do odpowiedniego okresu życia szukają dla siebie partnera i na mocy wzajemnej miłości oraz dobrowolnej dwustronnej decyzji zakładają rodzinę. Rodzina w życiu ludzkim jest czymś trwałym, koniecznym dla rozwoju poszczególnego człowieka i podtrzymania gatunku ludzkiego Granice między tym kto do niej należy, a tym kto jest poza nią nakreślają związek małżeński oraz pokrewieństwo naturalne lub prawne. Osoby tworzące rodzinę podkreślają swoją odrębność w stosunku do tych, którzy do niej nie należą przyjmując wspólne nazwisko np. Kowalscy. Rodzina kształtuje u swych członków przede wszystkich u dzieci umiejętność postrzegania rzeczywistości, widzenia problemów, stawiania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi. Wpływa zatem na sposób poznawania i styl formułowania tego,, co jest poznawane. Ważne jest tu kształtowanie postawy skierowanej ku trzem podstawowym wartościom każdej kultury: prawdzie, dobru i pięknu. Ukazanie wartości jednostce przez rodzinę i ich przeżywanie, idealizowanie w rodzinie często decyduje o tym w jaki sposób ona je rozumie, przeżywa i realizuje w życiu indywidualnym i społecznym. Rodzina kształtuje również u swoich członków obraz świata, a przede wszystkim obraz człowieka i życia społecznego. Od tego obrazu najbardziej zależy ich postawa wobec ludzi i społeczeństwa. Rodzina odgrywa też rolę interpretatora świata zewnętrznego i regeneratora wobec swoich członków. Interpretacja i regeneracja przez rodzinę polega przede wszystkim na pomocy, zrozumieniu skomplikowanych, odbiegających od normy zachowań i sytuacji, na przywróceniu poczucia bezpieczeństwa, nadaniu możliwości przeżycia własnej wartości i godności osobistej w rodzinie. W taki sposób rodzina ułatwia swoim członkom ponowne wejście bez zahamowań w świat zewnętrzny i twórcze w nim uczestniczenie. Rodzina do swojego życia przyjmuje ze świata wiele elementów bez zmian. Inne upraszcza bądź wzbogaca, a przede wszystkim jeszcze przed innymi broni. Pełni ona funkcję swoistego filtru. Dzięki tej roli rodzinny świat zewnętrzny przedstawia się jej członkom jako pozytywny i zrozumiały. Rodzina realizując swoje podstawowe cele jakimi są tworzenie wspólnoty osób i kształtowanie pełnego człowieka podejmuje wiele długofalowych działań, konkretnych czynności. W te długofalowe i doraźne sprawy wciąga wszystkich swoich członków w miarę ich możliwości. [2,4].
Rodzina ponieważ jest jednostką usankcjonowaną prawnie ma więc swoje podstawowe prawa i obowiązki . Wszelkiego rodzaju stosunki prawno-rodzinne uregulowane są w Polsce przede wszystkim przez kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wyznacza on w sposób dość precyzyjny obowiązki i prawa wszystkich członków rodzin, rodziców jak i ich dzieci. Podstawowym obowiązkiem prawnym każdego z członków rodziny jest współdziałania dla jej dobra. Obowiązek ten spoczywa przede wszystkim na rodzicach, a z punktu widzenia łączącego ich stosunku wewnątrz na małżonkach. Dlatego też każdy z małżonków zobowiązany jest ( w miarę swoich możliwości) do zaspokajana potrzeb rodzinny. Pamiętać trzeba też jednakże zaspokajanie tych potrzeb to nie tylko dostarczanie środków do życia, ale także praca we wspólnym gospodarstwie domowym i wychowywane dzieci. Obowiązek łożenia na utrzymanie rodziny ciąży nie tylko na rodzicach, ale również na dorosłym lub dorastającym dziecku zamieszkałym z rodzicami, które uzyskuje dochody pomagające w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Można więc stwierdzić, że obowiązek wzajemnego wspierania się rodziców i dzieci jest także obowiązkiem prawny. Nie sposób w tym miejscu precyzyjnie określić, na czym obowiązek ten polega. Na pewno jednak nie sprowadza się tylko do kwestii materialnych. Pamiętać trzeba także, że pozycja wszystkich członków w rodzinnie jest równa. Skoro zaś nie jest równa, to poza obowiązkami i prawami, które maja wszyscy członkowie rodziny przez sam fakt iż są nimi swoiste obowiązki maja tak rodzice jak i dzieci. Dzieci od 18 roku życia podlegają władzy rodzicielskiej. Wykonywanie tej władzy (wykonywanie zgodnie z dobrem dziecka i interesem społecznym), jest nie tylko prawem, ale i obowiązkiem prawnym rodziców. W konsekwencji dziecko ma obowiązek poddać się pieczy rodziców, tj. wykonywać polecenia każdego z nich. Jeżeli dziecko zamieszkuje u rodziców po 18 roku życia i pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, ma obowiazek przestrzegać porządku ustalonego przez rodziców. Szczególnego jednak rodzaju obowiązki ciążą na rodzicach. Między innymi należy tu obowiązek wykonywania władzy rodzicielskiej. Władza ta nie tylko możliwość narzucania własnej woli, to także obowiązek kierowania postępowaniem dzieci i odpowiedzialność za skutki podjętych wobec nich decyzji.
Rodzice mają również obowiązek sprawować pieczęć nad osobą dziecka, co w praktyce oznacza nie tylko zapewnienie mu warunków egzystencji, materialnej (żywić i ubierać), ale także dbać o jego rozwój i chronić przed niebezpieczeństwami. Wreszcie rodzice są zobligowani do prawnego reprezentowanie dziecka. Obowiązek ten sprowadza się do tego ze rodzice jako ustawowi przedstawiciele zastępują dziecko przy czynnościach prawnych podejmowanych w jego imieniu i na rzecz, np. dokonując zakupów w imieniu dziecka z jego majątku.
Rozpatrując temat rodziny jako podstawowej jednostki społecznej należy spojrzeć na nią przez pryzmat zmian zachodzących w ostatnich czasach. Ważne jest aby obserwować tendencje pojawiające się w społeczeństwie, gdyż to one za kilka lat będą decydowały o profilu społeczeństwa. Na początku można przyjrzeć się rodzinom w Unii Europejskiej. Pierwszą zasadniczą zmianą jaka zaszła w krajach unijnych po utworzeniu zjednoczonej Europy jest spadek liczby ludności i starzenie się społeczeństwa. Trendy obecnie panujące w Europie to zmniejszająca się rozrodczość, rosnąca długość życia i zmniejszanie się stopnia migracji. Zmieniła się również forma życia rodzinnego. Zmalał wskaźnik małżeństw i opóźnił się wiek zawierania pierwszego małżeństwa a także średni wiek urodzenia pierwszego dziecka i radykalnie zmniejszył się wskaźnik dzietności. Wzrasta liczba rozwodów, czego wynikiem jest wzrost liczby urodzin pozamałżeńskich dzieci, wzrost ilości osób samotnie wychowujących dzieci a także jednoosobowych gospodarstw domowych. Zmienia się również sytuacja między płciami. Przemiany w rolach rodzinnych dokonują się wolniej niż w innych rolach społecznych. Analizując rolę kobiety w rodzinie rozważyć należy trzy płaszczyzny: rolę gospodyni domowej, żony i matki. Z badań wynika, że zmniejsza się ilość kobiet samotnie pełniących obowiązki domowe na rzecz przejmowania przez partnera pewnych zadań. Czynnikiem różnicującym zakres realizacji roli gospodyni domowej jest status ekonomiczny rodziny i społeczny kobiety. Im jest on niższy, tym kobiety bardziej obarczone są wykonywaniem licznych obowiązków domowych. Im jest on wyższy, tym częściej kobiety korzystają z usług oferowanych przez wyspecjalizowane placówki. Aktywność zawodowa kobiet nie wpływa zbytnio na zmniejszenie ilości obowiązków w domu. Rola kobiety jako żony i partnerki uległa zmianie choć nie radykalnej. Kobiety coraz częściej czują się lepiej w roli partnerki życiowej niż tradycyjnej żony. Zdecydowana większość kobiet preferuje układ partnerski. Zmienia się opinia że warunkiem szczęścia jest bycie żoną a coraz więcej kobiet wybiera życie w pojedynkę lub układy nieformalne. Rola kobiety jako matki również uległa zmianie. Mniej kobiet chce mieć dzieci, jeśli już to tylko jedno, poza tym opóźnił się wiek urodzenia pierwszego dziecka. Matki częściej niż ojcowie biorą czynny udział w wychowywaniu dzieci.Wzrasta liczba wykształconych i aktywnych zawodowo kobiet. Jednak mimo ich coraz wyższych kwalifikacji kobiety są bardziej zagrożone bezrobociem niż mężczyźni. Kobiety zwykle opuszczają rynek pracy po urodzeniu dziecka ( dzieci) i wracają do aktywności zawodowej po ich podrośnięciu, częściej zatrudniane są w niepełnym wymiarze godzin i pracują na gorszych niżej opłacanych stanowiskach. Wzrost aktywności zawodowej kobiet nie odznaczył się znacząco w zmianie podziału pracy w gospodarstwie domowym, wciąż 80% prac domowych jest wykonywanych przez kobietę. Zmiany demograficzne i społeczne zachodzące w Europie wywierają również duży wpływ na stosunki między pokoleniowe. Przedłużył się okres pozostawania dorastających dzieci w domu rodziców, co jest tłumaczone przedłużającym się okresem edukacji i późniejszym wchodzeniem młodego pokolenia na rynek pracy. Aktywizacja zawodowa kobiet spowodowała wzrost publicznych i prywatnych form pozarodzinnej opieki nad dziećmi i ludźmi starszymi w rodzinie. [4]
Rozważając zmiany zachodzące w rodzinach polskich należy zauważyć kilka rzeczy. Tradycyjną typową cechą Polaków jest poszanowanie dla rodziców i w ogóle ludzi starszych, poczucie silnej więzi z nimi i ich rodzicami czyli własnymi dziadkami, kultywowanie pamięci o zmarłych przodkach. Z tradycji wywodzi się również silna więź emocjonalna i towarzyska z bliższymi krewnymi z linii bocznej ( rodzeństwo i ich rodziny kuzynostwo, wujostwo). W naszej tradycji narodowej zaznaczyło się splecenie wartości rodzinnych z patriotycznymi co prawdopodobnie wynika z dziedzictwa narodu żyjącego przez wiele lat pod zaborami. Nie mając własnego państwa i odczuwając niedobór instytucji oświatowych, kulturalnych i politycznych, pradziadowie uczynili z rodziny bastion polskości wychowujący następne pokolenia w tym duchu. To w rodzinie przekazywano mowę ojczystą, narodowe tradycje i obyczaje, nauczano historii i pieśni patriotycznych.
Rodziny polskie znajdowały się przez wiele lat w kręgu silnego wpływu religii katolickiej, która w dużej mierze kształtowała jej obraz. Oddziaływała na normy i wzorce życia rodzinnego, moralność i obyczajowość. W okresie ostatnich kilku lat w polskiej rodzinie zmalała rola zarówno tradycji jak i Kościoła katolickiego, choć nadal ich wpływ jest duży. Nastąpiło dość duże przesunięcie ról i pozycji społecznych w tym znacznie obniżyła się rola męża i ojca [4].
Dziś Polak może wybudować sobie dom wspaniałą rezydencję, spędzać wakacje na Krecie lub gdzie tylko chce a wszystkie dobra konsumpcyjne są mu dostępne. Żeby to wszystko osiągnąć trzeba wyrzec się wszystkiego nawet dziecka dla kariery i stanowiska. Tu zawarta jest tajemnica dlaczego najzamożniejsi i wykształceni małżonkowie mają najmniej dzieci w Polsce. W mentalności utrwaliło się przekonanie, że dzieci przeszkadzają w rozwoju osobowym i karierze potencjalnym rodzicom. Zachodzące zmiany w rodzinie polskiej w ostatnim 20-leciu są niekorzystne. Rodzina jest instytucją naturalną i trwałą, współcześnie jednak jest niejako wchłonięta przez tymczasowość i nietrwałość, nawet w swoim bycie materialnym. Rodzina polska kurczy się i starzeje a razem z nią zmniejszał się będzie i powoli umierał naród polski [4]
Bibliografia:
1. Repetytorium z wiedzy o społeczeństwie
2. „Rodzina twórcą i przekazicielem kultury” Leon Dyczewski Towarzystwo Naukowe KUL 2003
3. „ Wstęp do socjologii „ Norman Goodmann Zysk i S-ka Wydawnictwo1992 r.
4. „Współczesne rodziny polskie -ich stan i kierunek przemian” Zbigniew Tyszka Wydawnictwo Naukowe UAM Poznań 2001