TEMAT: RODZINA JAKO PODSTAWOWA KOMÓRKA

SPOŁECZNA. STRUKTURA I FUNKCJE RODZINY. TYPOLOGIA

MAŁZEŃSTW ORAZ WZORY DOBORU MAŁŻEŃSKIEGO

.

Definicja rodziny:

Rodzinę określa się jako małą grupę społeczną,
składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych;
rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi-
więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania
rodzinnego, jak również więź formalna określająca
obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.

• Według J. Szczepańskiego można określić rodzinę

jako grupę złożoną z osób połączonych stosunkiem
małżeństwa i stosunkiem rodzice-dzieci. Są to dwa
podstawowe stosunki istniejące w rodzinie-
małżeństwo oraz pokrewieństwo lub adopcja.

• B. Suchodolski określa rodzinę jako środowisko

naturalne, do którego przynależność opiera się na
podstawie urodzenia.

• Zdaniem J. Rembowskiego rodzina to grupa

rodzinna zamieszkująca pod jednym dachem.

• Natomiast J. Piotrkowski twierdzi, że w każdym

społeczeństwie, od najbardziej pierwotnych i
prostych do najbardziej rozwiniętych i złożonych,
niezależnie od sposobu zdobywania środków do
życia i form gospodarowania, a wiec niezależnie
od ustroju społecznego, rodzina jest komórką
zaspokajającą podstawowe potrzeby swych
członków. W tym kontekście o rodzinie możemy
mówić o podmiocie gospodarującym, który
zapewnia swym członkom utrzymanie i opiekę,
zaspokaja ich potrzeby materialne i przygotowuje
dzieci do samodzielnego życia.

• Wg Kart Praw Rodziny- jest podstawową i

najważniejszą społecznością we wszystkich
społeczeństwach wszystkich czasów.

Dzisiejsza rodzina stanowi sui generis

zinstytucjonalizowaną małą grupę. Innymi słowy, rodzina

jest grupą zarazem zinstytucjonalizowaną i nieformalną,

posiada bowiem cechy upodabniające ją do małej grupy,

ale odznacza się też pewnymi znamionami organizacji

określającymi proces jej powstania, trwania, rozpadu czy

zaniku. Tym, co ją różni od innych grup społecznych, jest jej

niepodatność na wszelkie formy organizacji, na tendencje

organizatorskie, które znamionują grupy sformalizowane o

charakterze instytucjonalnym. O ile współcześnie

większość instytucji dąży do coraz głębszej formalizacji

wewnętrznej, coraz dalej idącego zorganizowania swych

działań i wzorów zachowań, swej struktury, o tyle rodzina

jako jedna z niewielu stanowi tu wyjątek. Proces jej

wewnętrznych przemian idzie w przeciwnym kierunku: od

większej lub mniejszej złożoności. I o ile w innych

instytucjach społecznych coraz silniej dominują stosunki

rzeczowe i krótkotrwałe, o tyle rodzina jako grupa

społeczna i instytucja społeczna odznacza się- jako

dominującymi- stosunkami osobowymi zasadzającymi

się na długotrwałej więzi uczuciowej.

Do struktury rodziny zaliczamy:

a) Formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i

rządzące nim, a więc uznane społecznie formy
wyboru partnera, wiek uznany za odpowiedni do
zawarcia małżeństwa i jego rozwiązania; liczbę
partnerów w małżeństwie i pokoleń w rodzinie;

b) Wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny

oraz wyznaczające hierarchię władzy i autorytetu;

c) Układ wzajemnie powiązanych ról- chodzi tu o

pozycję i role małżonków ( rolę instrumentalną
męża i ekspresyjną żony)- oraz charakter
stosunków zachodzących między rodzicami i
dziećmi;

d) Struktura dziedziczenia majątku, władzy czy

nazwiska;

e) Cykle czy też fazy życia małżeńsko- rodzinnego.

Strukturę rodziny wyznacza

liczba i wiek jej

członków, różne formy organizacyjne życia
rodzinnego, charakter źródła utrzymania rodziny i
środowiska zamieszkania oraz stylu życia.

Te same elementy stanowią kryterium typologii

rodziny.

Typologia rodziny wg F. Adamskiego

Wśród różnych typów organizacyjnych rodziny

wyróżnia się:

a)

Rodzinę małżeńską (nuklearną)-

składa się z męża i

żony (czasem jednego tylko rodzica) oraz ich własnych
dzieci- najczęściej jednego lub dwojga. Jest to typ
rodziny dość szeroko dziś występujący w
społeczeństwach zachodnich. W większości
współczesnych społeczeństw ludzkich rodzina
przybiera jakoby formę atomów połączonych z sobą w
większych agregatach. Jest to typ rodziny
dwupokoleniowej o zredukowanej liczbie członków;

b) Rodzinę poligamiczną-

składającą się z kilku

związków małżeńskich (najczęściej jednego mężczyzny
z wieloma kobietami) połączonych w jedną zbiorowość
rodzinną. Znana jest ona w społeczeństwach
pierwotnych i dziś jeszcze występuje u niektórych
ludów Afryki i wśród muzułmanów;

c)

Rodzinę poszerzoną (wielopokoleniową, dużą)-

składa się ona z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych
podporządkowanych organizacyjnie jednemu
kierownictwu rodzinnemu. Pod jednym dachem
zamieszkuje kilka pokoleń uznających patriarchalną
wiedzę „ojca rodziny”. Ten typ rodziny znany był w
licznych społeczeństwach historycznych, dziś występuje
w niektórych rejonach krajów Trzeciego Świata;

d) Zmodyfikowaną rodzinę poszerzoną

, która stanowi

jakoby związek rodzin nuklearnych, będących w stanie
częściowej zależności od siebie. Ich członkowie
wymieniają między sobą usługi, czym różnią się od
członków wyizolowanej rodziny nuklearnej.
Poszczególne rodziny nuklearne zachowują tu jednak
swą niezależność ekonomiczną, a niekiedy są
przestrzennie rozproszone, co je z kolei różni od
klasycznej struktury autorytetu, przy utrzymywaniu się
intensywnej więzi rodzinnej.

Ze względu na charakter źródła utrzymania i

środowiska zamieszkania dzielimy rodziny na

następujące typy:

a) Rodzina chłopska-

dla której gospodarstwo

wiejskie stanowi wyłączne źródło utrzymania.
Pracując tu na wspólnym gospodarstwie wszyscy
zdolni do pracy, ma tu miejsce podział czynności-
główną pracę rolniczą prowadzi gospodarz.
Obecnie ten typ występuję w różnych
modyfikacjach: rodzina chłopo - robotnicza-
zachowuje gospodarstwa dawnego typu, a głowa
rodziny łączy zajęcia rolnicze z pracą urzędniczą;

b) Rodzina robotnicza-

dla której źródło utrzymania

stanowi dochód uzyskiwany z fizycznej pracy
najemnej członków rodziny, nie posiadających
własnego warsztatu pracy;

c) Rodzina inteligencka-

którą różni od rodziny

robotniczej charakter pracy zawodowej jej
członków (praca umysłowa), a przede wszystkim
styl życia, udział w kulturze;

d) Rodzina miejska-

zostaje wyróżniona na

podstawie kryterium miejskiego charakteru
środowiska zamieszkania, związaną z tym
sprawę organizacyjną wolnego czasu i udział w
kulturze, co w sumie sprowadza się do tak
zwanego miejskiego stylu życia;

e) Rodzina wiejska-

może być zarówno rodziną

chłopską, robotniczą, jak i inteligencką, ale ze
względu na wiejskie środowisko zamieszkania
różni się od rodziny miejskiej korzystaniem z
urządzeń cywilizacyjnych, organizacją wolnego
czasu i stylem życia jej członków.

Rodzina jako wspólnota:

 wpływa z natury ludzkiej, a nie jest dziełem umowy

społecznej. U jej podstaw leży naturalny podział ludzi na
dwie płci, zróżnicowanie wiekowe, popędy seksualne,
instynkt ojcowski i macierzyński;

 wymaga od swoich członków (gł. małżonków)

integralnego zespolenia celów i dążeń, podejmowanych
dobrowolnie, a jednocześnie z poczuciem wewnętrznej
konieczności;

 rządzi się miłością, a nie prawem, które ma tu

zastosowanie jedynie jako konsekwencja i ochrona
miłości;

 daje swym członkom wiele radości i przyjemności istotnie

wspólnotowych, zupełnie różnych od radości i
przyjemności gwarantowanych przez inne grupy
społeczne;

 Uspołecznia uczucia i dążenia swych członków tak, że

czują się oni zespoleni w dążeniu do celu i gotowi są

rezygnować ze swobody indywidualnej i wolności na

rzecz grupy rodzinnej.

Rodzina jako zrzeszenie:

 ujawnia swe oblicze rozumu i woli arbitralnej. Ono

leży u podstaw jej bytu, prawnego ustanowienia;

 posiada określoną strukturę prawną, która

gwarantuje jej trwałość oraz określa w sposób

formalny charakter stosunków z innymi grupami czy

instytucjami;

 posiada własną organizację wewnętrzną określającą

prawa i obowiązki rodziców i dzieci, męża i żony,

współdziałających w ramach jedności;

 realizuje wiele celów drugorzędnych, nadających im

odpowiednią rangę w stosunku do celu

podstawowego.

Z przytoczonych względów rodzina jest grupą

o niepowtarzalnym charakterze. Jest jedyną grupą
społeczną bazującą na czynnikach biologicznych i
naturalnych, w której więzy miłości i
pokrewieństwa nabierają najwyższego znaczenia.
Jest też jedyną grupą zbudowaną z miłości, gdzie
prawo interweniuje wyjątkowo dla umocnienia
więzów wspólnoty. Tworzy najmniejszą społeczną
ludzkość, najbardziej naturalną, a zarazem
konieczną, wcześniejszą od państwa czy innych
grup zarówno w porządku czasowym, jak i
logicznym. Mówiąc językiem Hegla, jest
„królestwem miłości”, tak jak państwo jest
„królestwem prawa”.

Cechy szczególne rodziny:

 Zażyłość-

poufałość, zakładając potrzebę obecności i

udzielania się, wynikającego ze zrozumienia wspólnoty
interesów, działań, planów i oczekiwań wszystkich
członków;

 Płodność

- jako konsekwencję miłości i pełnego

oddania małżonków, zarówno w sensie fizycznym, jak i
duchowym;

 Duchowość

- wynikająca z zażyłości i płodności. Obie

bowiem powyższe cechy zawierają w sobie głębszą
treść duchową. W ramach zażyłości rodzina tworzy
środowisko duchowych doświadczeń jej członków.

Funkcje rodziny:

Termin:

funkcja rodziny

obejmuje cele, do

których zmierza życie i działalność rodzinna oraz
zadania, jakie pełni rodzina na rzecz swych członków,
zaspakajając ich potrzeby.

Wyodrębnienia funkcji dokonujemy bądź to

wychodząc z analizy rodziny jako grupy i instytucji
społecznej, bądź też biorąc pod uwagę aspekt trwałości
i zmienności owych funkcji, a przez to ich znaczenia dla
samej rodziny. Pierwsze podejście pozwala wyróżnić
dwie grupy funkcji rodziny:

1.

Funkcje

instytucjonalne

, to jest te, które

dotyczą rodziny i małżeństwa jako instytucji
społecznych:

a) Prokreacyjna albo biologiczna

, podtrzymująca

ciągłość społeczeństwa;

b) Ekonomiczna

, polegająca na dostarczaniu dóbr

materialnych rodzinie;

c) Opiekuńcza

, zabezpieczająca członków rodziny w

określonych sytuacjach życiowych, gdy sami nie
są w stanie zaradzić swym potrzebom;

d) Socjalizacyjna

, polegająca na wprowadzaniu

członków rodziny (poczynając od chwili urodzenia)
w życie społeczne i przekazywaniu im wartości
kulturowych;

e) Stratyfikacyjna

, to znaczy gwarantująca członkom

rodziny określony status życiowy, wyznaczając ich

przynależność do określonej klasy czy warstwy
społecznej;

f) integracyjna

, która jest funkcją społecznej kontroli

zachowań poszczególnych członków rodziny, w
tym zachowań seksualnych małżonków, a także
dorastających dzieci.

2. Funkcje osobowe

, dotyczące rodziny jako grupy

społecznej. Wyróżniamy trzy tego rodzaju funkcje:

 Małżeńską

- to znaczy zaspokajającą potrzeby

życia intymnego małżonków,

 Rodzicielską

- która zaspokaja potrzeby

uczuciowe rodziców i dzieci,

 Braterską

- zaspakajająca potrzeby uczuciowe

braci i sióstr.

Funkcje rodziny rozważane z punktu widzenia

ich trwałości i zmienności, a przez to i

znaczenie dla samej rodziny dzielimy na dwie

grupy:

 funkcje istotne (pierwszorzędne)
 funkcje akcydentalne (drugorzędne)

Do funkcji istotnych kwalifikują się

niezbywalne

funkcje

rodziny, to jest

prokreacyjna, socjalizacja

i

funkcja miłości

.

Do drugorzędnych-

te, bez

których rodzina może funkcjonować bez większego

dla siebie i społeczeństwa uszczerbku, a więc:

ekonomiczna

,

opiekuńcza, stratyfikacyjna,

rekreacyjna, religijna-

będąca częścią funkcji

socjalizacyjnej, czy też i

ntegracyjna

, aczkolwiek ta

ostatnia nie może być w pełni zbywalna chociażby z

tego względu, że jej elementy tkwią w funkcji

socjalizacyjnej i funkcji miłości.

Utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa

(funkcja prokreacyjna, rozrodcza). Rodzina jest
grupą, w której wydawane jest na świat potomstwo.
Jest ona zalegalizowanym miejscem stosunków
seksualnych ludzi, a w wyniku tego zalegalizowanym
miejscem przyjścia na świat potomstwa. Dokonuje się
to przez zaspokajanie potrzeb seksualnych i dążności
rodzicielskich małżonków; stąd wiele społeczeństw
stosunki seksualne pozamałżeńskie uważa za
przestępstwo, naruszenie norm moralnych lub tabu.
Biologiczne odtwarzanie się ludzi w rodzinie pociąga
za sobą konieczność roztoczenia opieki nad nowo
narodzonym potomstwem. Rodzina zapewnia
potomstwu także zaspokojenie potrzeb, by zachować
je przy życiu i zdrowiu aż do czasu, kiedy będzie
mogło samo się o to zatroszczyć. Rodzina zapewnia
więc biologiczne utrzymanie swym nowo narodzonym

i nieletnim członkom gwarantując im wyżywienie,
mieszkanie i ubranie.

Przekazywanie

każdemu nowemu pokoleniu

dziedzictwa kulturowego

, to znaczy wprowadzanie

młodych pokoleń w normy życia zbiorowego, w
elementarne wartości kultury ludzkiej. Ten proces
przekazywania wartości kulturowych zaczyna się od
najwcześniejszego okresu życia dziecka i dokonuje się
jednocześnie w sferze biologiczno- popędowej,
psychiczno- uczuciowej, społeczno- kulturowej i
świadomościowo- moralnej.

W sferze biologiczno- popędowej

rodzina

wyznacza kształt osobowości dziecka przez niesienie mu
wspomnianej wyżej opieki i pomocy materialnej od
pierwszej chwili życia aż do momentu usamodzielnienia
się. W toku zaspokajania potrzeb materialnych dziecka
kształtowane jest jednocześnie poczucie więzi
biologicznych i gospodarczych między

nim a rodzicami.

W sferze psychiczno- uczuciowej

rola rodziny

sprowadza się do ustawicznego oddziaływania na
psychikę dziecka. To oddziaływanie- wspomagane
naturalną potrzebą życzliwości wynikającej z
rodzicielskiej miłości opiekuńczości- eliminuje
oficjalność kontaktów, zakłada bezinteresowność i
ofiarność, a przez to pozostawia głębokie ślady w
psychice i charakterze dziecka. W trakcie tych
oddziaływań nawiązują się i stale umacniają więzi
emocjonalne łączące dziecko z rodziną. Zaspokojenie
w tym czasie i wcześniejsze rozwinięcie potrzeb
uczuciowych dziecka nie pozostaje bez związku z
procesem jego późniejszego przystosowania
społecznego. To właśnie w rodzinie znajduje dziecko
pierwsze możliwości uzewnętrzniania swych potrzeb
uczuciowych przez

zwierzanie się, okazywanie zaufania, szukanie rady i

pomocy, wyrażanie swych obaw i niepokojów. Rodzice

są pierwszym i naturalnym ich adresatem, a rozwój

tego rodzaju uczuć w okresie dziecięcym sprzyja

późniejszemu przystosowaniu dorastającego lub

nawet dorosłego człowieka do uznanych społecznie

norm i wzorów zachowań.

W sferze społeczno- kulturowej

rodzina socjalizuje

jako mała grupa, a jednocześnie instytucja społeczna,

rządząca się normami i regułami przyjętymi w danym

społeczeństwie. Rodzina przedstawia tu dla dziecka

pewną, dość specyficzną, formę życia społecznego,

mniej lub bardziej zorganizowanego, opartego na

współpracy i współdziałaniu, poszanowaniu praw

drugich, wyrzeczeniu i ofiarności. Przystosowanie do

tego rodzaju form życia społecznego w rodzinie

ułatwia czy wręcz umożliwia potem przystosowanie do

życia w innych grupach i szerszych zbiorowościach.

Rodzina jest zatem środowiskiem decydującym o

tym, w jakiej formie dokona się późniejsze wyjście

człowieka w społeczeństwo.

W sferze świadomościowo- moralnej

oddziaływania socjalizacyjne rodziny polegają na

tym, co można nazwać ukierunkowaniem moralnym

wyrażającym się w znajomości i internalizacji norm.

Rodzice stanowią z tego punktu widzenia osobliwy,

bo pierwszy i w początkowym okresie rozwoju

dziecka wyłączny, model zachowań moralnych. Sam

proces rozwoju osobowego dziecka przebiega w

atmosferze panujących w środowisku rodzinnym

norm, reguł i zasad moralnych, ogólnych w swych

założeniach, ale konkretyzowanych przez

oddziaływania rodziców na dziecko. Wiadomo, że

więcej znaczą dla dziecka konkretne zachowania

rodziców i poszczególnych członków rodziny. Rodzice

uosabiają dla dzieci jedynie słuszne wzory

postępowania, najwyższe

wartości i pod wpływem tych wartości kształtują się
ich pojęcia etyczne, a także religijne.

Funkcja socjalizacyjna-

przebieg procesu

socjalizacji

w rodzinie

zaczyna się od

najwcześniejszych chwil życia jednostki. Jednostka
ludzka zostaje przysposobiona do pełnienia ról
społecznych związanych z płcią, ról rodzinnych i
zawodowych, ról związanych z członkowstwem w
określonych grupach i instytucjach, ról związanych z
przynależnością do kręgów koleżeńskich i
towarzyskich.

Regulacja stosunków seksualnych-

to funkcja

związana z zaspokajaniem popędu seksualnego i
potrzebą miłości. Kiedy dwoje ludzi zawiera związek
małżeński, otrzymuje jak gdyby od społeczeństwa
prawo do współżycia seksualnego i zaspokajania w
sposób usankcjonowany tegoż popędu.

Rodzina zapewnia jednostkom zaspokojenie
potrzeb emocjonalnych, potrzeb intymnego
współżycia, daje poczucie bezpieczeństwa,
zapewnia równowagę emocjonalną, a zatem
zapobiega dezintegracji osobowości.

Funkcja gospodarcza

może obejmować wszystkie te

działania, które są kwalifikowane do funkcji
ekonomicznej i funkcji gospodarstwa domowego.
Rodzina jest w pewnym sensie jednostką
gospodarującą. Wiadomo, że na pewnym etapie
rozwoju społecznego- jeszcze w okresie
preindustrialnym- rodzina była jednostką
gospodarczą i produkcyjną. Oznacza to, że w ramach
rodziny wytwarzano produkty niezbędne dla życia jej
członków, począwszy od pożywienia i ubrania, a
skończywszy na lekarstwach i sprzęcie gospodarczym.
Przy tym wszystkim od najdawniejszych czasów
zapewniała ona utrzymanie niepracującym członkom-
starcom, dzieciom czy chorym- dając im mieszkanie i
świadcząc podstawowe usługi. Dziś funkcja ta
ogranicza się do tego, że w rodzinie prowadzi się
wspólne gospodarstwo.

Nadawanie pozycji społecznej swoim

członkom-

to tak zwana

funkcja

uklasowienia.

Rodzina jest grupą, która

dziedziczy i przekazuje pewne wartości, a także
sytuację społeczną związaną z przynależnością
do określonej klasy czy warstwy społecznej.
Fakt, że każdy człowiek rodzi się w określonej
rodzinie, wyznacza automatycznie jego wstępną
pozycję społeczna, a tym samym punkt jego
startu życiowego. W rodzinie dziedziczy się
także łączące się z nią szansę dalszej drogi
życiowej. Przynależność klasowa rodziców
wyznacza w istotny sposób szanse i drogi
życiowe ich potomstwa

Funkcja rekreacyjna

pełni rodzina organizując

swym członkom różne formy wypoczynku i
spędzania wolnego czasu.

Religijna funkcja rodziny

jest niejednokrotnie

traktowana jako część funkcji socjalizacyjnej, o
ile w ramach ogólnego procesu socjalizacji
rodzinnej dokonuje się też proces socjalizacji
religijnej. Funkcja ta polega na przekazywaniu w
ramach życia rodzinnego wartości, norm i
wzorów zachowań religijnych oraz na uczeniu
określonych ról i określonego typu interakcji
uznawanych w grupie religijnej. Tą drogą
dokonuje się integracja dziecka z globalną
społecznością religijną, z Kościołem.

Definicja małżeństwa

Małżeństwo jest instytucją, poprzez którą

społeczeństwo: określa członkowstwo społeczne

każdego nowo narodzonego dziecka, więzy jego

powinowactwa oraz sposób dziedziczenia

własności; wprowadza każde nowo narodzone

dziecko w sferę kultury grupy, do której należy, i

kultury całej społeczności; wyznacza zakres

uprawnień seksualnych swych członków; określa

sferę materialnej i pozamaterialnej pomocy nowo

narodzonym dzieciom, kobietom ciężarnym,

żywiącym i wychowującym dzieci.

Wszystkie wyżej wymienione zadania są

spełniane w każdym społeczeństwie, ale w różny

sposób, tzn. w różnorakim zakresie są łączone ze

związkiem osób traktowanym jako małżeństwo.

Małżeństwo zatem to pewien zespół środków
instytucjonalnych umożliwiających społeczeństwu
realizację zadań wiążących się z prokreacją i
socjalizacją swoich członków oraz określających
stosunki pokrewieństwa w ramach grupy, w tym
przede wszystkim przypisujących dzieciom ich
rzeczywistych lub domniemanych rodziców. Występują
tu dwa elementy definicji: akcentuje się zespół zadań
nałożonych przez społeczeństwo i powiązań oraz
zobowiązań ludzi te zadania wykonujących.
Społeczny charakter małżeństwa zaznacza się w
każdym społeczeństwie bez względu na typ jego
kultury. Zawsze mianowicie oznacza ono fakt
powstania określonych stosunków społecznych nie
tylko pomiędzy osobami, które tworzą związek
małżeński, ale także między nimi i ich związkiem a
szerszymi grupami społecznymi.

Społeczny charakter małżeństwa manifestuje się
przede wszystkim przez publiczną formę jego
zawarcia, i to bez względu na religijny czy świecki
obrzęd, jaki temu towarzyszy. Pewne znaczenie ma tu
również społecznie kontrolowany dobór
współmałżonka.
Społeczny charakter małżeństwa wyraża się także w
fakcie dziedziczenia nazwiska czy majątku wewnątrz
powstałej grupy małżeńsko- rodzinnej. Małżonkowie i
ich dzieci stają się współwłaścicielami majątku; łączy
ich wspólnota gospodarowania dobrami, troska o ich
zdobywanie i pomnażanie, przyjmują na siebie
obowiązek wzajemnej pomocy w potrzebie i nabywają
prawa do dziedziczenia owych dóbr w przypadku
śmierci poszczególnych uczestników owej wspólnoty.
Charakter tego dziedziczenia może być matrylinearny,
patrylinearny bądź bilinearny.

Należy przy tym dodać, że wchodzi tu w grę dziedziczenie

praw przez wszystkich członków rodziny zamieszkujących pod

wspólnym dachem, a nie tylko przez wszystkie dzieci.

Także uprawnienia seksualne, jakie otrzymują względem

siebie współmałżonkowie, wyznaczają społeczny charakter

tego związku. Dzieje się to wówczas, gdy w danym

społeczeństwie współżycie seksualne przedmałżeńskie i

pozamałżeńskie nie jest akceptowane, lecz uznawane za

cudzołóstwo, a prawo do takiego współżycia otrzymują jedynie

mężczyzna(i) i kobieta(y) żyjący w legalnym związku. Wiąże

się z tym bezpośrednio okoliczność, że tylko małżeństwo

rodziców może gwarantować dziecku „prawne pochodzenie”, a

niejednokrotnie także i umiejscowienie go w ramach struktury

społecznej z zagwarantowaną określoną pozycją społeczną. Z

tego punktu widzenia ważniejsze jest prawne ojcostwo niż

ojcostwo biologiczne. W niektórych społeczeństwach ojcostwo

biologiczne nie daje żadnych uprawnień w stosunku do dziecka

i vice versa. Pełnią władzy i obowiązków obdarzony jest

jedynie prawny ojciec.

Problem dotyczy zatem społecznego uznania
określonego typu stosunków między ojcem a
dzieckiem, z drugiej zaś strony- pełnoprawności
dziecka jako członka danej społeczności. To
członkowstwo społeczne oznacza dla dziecka fakt
znalezienia się w tej samej co jego rodzice (a
przynajmniej ojciec) warstwie czy klasie społecznej,
daje mu określoną grupę odniesienia.

W podobny też sposób społeczeństwo określa-

jako uznany społecznie- typ małżeństwa. W
przekroju geograficznym i czasowym spotykamy się
z wieloma typami małżeństwa, kształtującymi się
na podstawie różnych czynników.

Typologia małżeństwa może być

przeprowadzona za pomocą różnych kryteriów, a

mianowicie:

a) Liczba partnerów w małżeństwie-

wg tego

podstawowego kryterium dzielimy małżeństwa
na monogamiczne i poligamiczne, tj. składające
się z dwojga tylko lub z większej liczby
partnerów. Gdy jeden mężczyzna posiada kilka
żon, wówczas związek nazywa się poliginicznym,
gdy natomiast jedna kobieta żyje z kilkoma
mężczyznami- poliandrycznym.

b) Zakres wyboru małżonka-

małżeństwo

bowiem może być zawarte w ramach własnej
zbiorowości: małżeństwo endogamiczne, bądź
między partnerami należącymi do różnych grup
terytorialnych czy społecznych: małżeństwo
egzogamiczne.

c) Hierarchia prestiżu i władzy-

gdy mąż-ojciec

sprawuje władzę i cieszy się największym
autorytetem, wówczas mamy do czynienia z
małżeństwem patriarchalnym, w przypadku
matriarchatu autorytet i władza należą do żony-
matki. Obok tych dwóch typów należy jeszcze
wyróżnić małżeństwo egalitarne, które
charakteryzuje równy podział władzy i obowiązków
między mężem i żoną.

d) Dziedziczenie nazwiska, prestiżu bądź

majątku.

To dziedziczenie może następować w linii

ojca- wówczas mamy do czynienia z patrylineatem,
bądź matki- wtedy związek nazywamy
matrylinearnym.

e) Miejsce zamieszkania po ślubie-

jeśli żona

osiedla się w domu męża, to małżeństwo nazywa się
patrylokalnym, jeśli odwrotnie- matrylokalnym.

Wzory doboru małżeńskiego:

1. Bliskość przestrzenna, a nawet dalekie

pokrewieństwo, sąsiedztwo, przynależność do
jednej społeczności lokalnej. W społeczeństwach
wiejskich i małomiasteczkowych często spotykamy
tego rodzaju kojarzenie małżeństw tylko wśród
znajomych i powinowatych.

2. Wyobrażenia o idealnym partnerze, jakie rozwijają

młodzi ludzie w okresie zbliżającego się wieku
upoważniającego do zawarcia małżeństwa; może to
być wyobrażenie o idealnym mężu, o cechach, jakie
powinien posiadać, aby życie małżeńskie
ukształtowało się zgodnie z marzeniami.

3. Psychologowie w wielu badaniach stwierdzili, że w

wyborze bardzo często działa obraz własnych
rodziców i chęć znalezienia partnera, który
odpowiadałby temu obrazowi, który byłby
podobny do ojca lub matki.

4. Cechy osobowości i dążności osobotwórcze,

wyznaczające dążenia do ukształtowania własnego
życia samodzielnego, kształtują także wyobrażenie
o partnerze, który pozwoliłby na ich realizacje. Nie
są to marzenia o księciu z bajki, lecz trzeźwa
ocena możliwości życiowych partnera.

5. Dążenia do homogamii, tzn. do szukania partnera

podobnego do siebie czy to cechami psychicznymi
czy społecznymi, lub dążenia do heterogamii,
czyli do szukania partnera o zupełnie odmiennych
cechach psychicznych czy społecznych.

Bibliografia:

1. Franciszek Adamski „Socjologia małżeństwa i rodziny” PWN

Warszawa 1984.

2. Jan Szczepański „Elementarne pojęcia socjologii” PWN

Warszawa 1965.

3. Z. Tyszka „ Socjologia Rodziny”, Warszawa 1974.