Początek formularza

Rodzina jako podstawowe środowisko wychowawcze

Rodzina jako podstawowa komórka życia społecznego jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym dziecka. Jest wspólnotą w najgłębszym i najpełniejszym tego słowa znaczeniu. Jest wspólnotą niezwykłą, stanowiącą model i normę dla wszystkich innych grup społecznych. W niej to właśnie zdobywa dziecko pierwsze doświadczenia, doznaje pierwszych odczuć emocjonalnych, przyswaja sobie obowiązujące wzorce i zasady współżycia, a także utożsamia się ze swoim najbliższym otoczeniem, szukając w nim miejsca dla siebie. Rodzina jest wspólnotą naturalną, opartą na miłości i wolnym wyborze dwóch osób pragnących dawać początek życiu i uzupełniać się we wzajemnej miłości. Rodzina stanowi związek wyłączny i trwały, bo tylko taka rodzina daje swym członkom poczucie bezpieczeństwa, pewności jutra i świadomości, że się jest kochanym. Rodzina to nie tylko i wyłącznie środowisko wychowawcze, to także najbliższe człowiekowi środowisko życia, najbliższa mu grupa, która może a właściwie powinna wzbogacać jego życie, zaspokajać podstawowe potrzeby biologiczne, psychiczne, materialne, dawać poczucie bezpieczeństwa, zadowolenie i psychiczne oparcie. Rodzina może być, choć nie powinna źródłem silnie i głęboko przeżywanej życiowej porażki, źródłem niepokoju i rozczarowania. W literaturze psychologicznej poświęconej roli środowiska rodzinnego szczególną rolę przypisuje się kontaktom osobowym między dzieckiem a rodzicami. Znaczenie tych kontaktów polega między innymi na tym, że: - Rodzice są pierwszymi partnerami interakcji społecznych dziecka. Oddziałują na nie w najwcześniejszym okresie   życia, kiedy plastyczność zachowania się dziecka jest największa. - W kontaktach z rodzicami i innymi członkami rodziny zaspokajane są podstawowe potrzeby psychiczne dziecka,   kie jak doznawanie i odwzajemnianie miłości, społeczne uznanie i poczucie bezpieczeństwa. - Oddziaływanie członków rodziny, a zwłaszcza rodziców na dziecko ma charakter dwutorowy. Odbywa się ono    poprzez świadome oddziaływanie wychowawcze, w wyniku którego dziecko kształtuje swoje zachowanie stosownie   do oczekiwań rodziców, jak również przez oddziaływanie nie zamierzone. - Rodzice stwarzają określone sytuacje,    które wyznaczają kierunek zachowania się dziecka. - Rodzice stanowią dla dziecka najbliższe wzory osobowe asymilowane w procesie naśladownictwa i identyfikacji.    Dzięki istnieniu takich wzorów osobowych dziecko przyswaja sobie różnorodne formy społecznego zachowania. - Rodzina wprowadza dziecko w świat wartości kulturalnych i społecznych, ukazuje mu różnorodne cele   zaspokajające jego potrzeby oraz uczy go sposobów, za pomocą których te cele można osiągnąć. Oddziaływanie rodziny nie tylko zaczyna się najwcześniej, ale i trwa najdłużej. Wprawdzie stopniowo coraz więcej godzin przebywa dziecko poza domem i z coraz szerszym kręgiem różnych środowisk ma do czynienia, to jednak cały czas trwa wpływ środowiska rodzinnego. Według Stefana Szumana "dzieciom potrzeba ciepła uczuciowego, tak jak roślinom potrzebne jest słońce". Najwięcej tego ciepła może dzieciom dostarczyć kochająca się rodzina. Dlatego tak wielkie jest znaczenie wzrastania dziecka w rodzinie. Jest ona niezastąpioną w życiu dziecka i podstawą życia społecznego. Współczesny świat bardzo szybko się zmienia. Cywilizacja kształtuje jego oblicze i w tej ciągle przeobrażającej się rzeczywistości szczególnie dziecku powinno stworzyć się warunki do prawidłowego rozwoju. To właśnie ono narażone jest na wpływy i różnorodne bodźce z zewnątrz. I dlatego tak ważne jest najbliższe otoczenie, jakim jest prawidłowo funkcjonująca rodzina, w której panuje właściwa atmosfera emocjonalno- wychowawcza i kształtują się właściwe wzorce osobowe. Rodzina to wielkie słowo, chociaż niektórzy uważają, że trochę się ono zdewaluowało. W dobie kryzysu pewnych wartości oraz samej rodziny, sens tego słowa nabiera wielkiego znaczenia. Środowisko rodzinne jest wyjątkowym środowiskiem wychowawczym, odpowiadającym potrzebom naturalnym dziecka, a przede wszystkim jego potrzebom psychicznym takim jak potrzeba miłości, poczucie bezpieczeństwa i bliskości, przynależności i szacunku, godności i piękna, wzoru i ideału. Rodzina przez zamierzone oddziaływanie opiekuńcze i wychowawcze, a także przez niezamierzony wpływ wynikający z wzajemnych stosunków uczuciowych i zespołu interakcji między członkami oraz wzory osobowe rodziców, przyczynia się do fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju dziecka. Dzięki tym oddziaływaniom przygotowuje je do samodzielnego życia w społeczeństwie, które podejmuje jako człowiek dorosły. Równocześnie rodzina przekazuje dziecku wartości, normy, wzory zachowań i obyczaje kulturowe społeczeństwa, do którego przynależy. Przekazuje mu zatem znajomość społeczeństwa, którego dziecko staje się członkiem. Na podstawie powyższych rozważań uważam, że rola rodziny jest bardzo istotna we wspomaganiu dziecka ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. Każda rodzina ma swój intymny, wewnętrzny, niepowtarzalny, różniący ją od innych rodzin, świat. Cecha ta wyróżnia ją również spośród innych grup społecznych. Jednocześnie jest grupą otwartą, nawiązującą kontakty z innymi, wchłaniającą treści "wielkiego świata" i dostosowującą się do zmian. Rodzina jest kolebką rozwoju osobowości każdego człowieka, szczególnie dziecka. W niej poznaje ono mowę, język, kształtuje uczucia i postawy wobec członków rodziny i otaczającego świata. Jest ważna dla dziecka, bo wprowadza je w świat kultury i przygotowuje do udziału w dorosłym życiu. Jest dla niego modelem społeczeństwa. Rodzina to pierwszy wychowawca dziecka. Dzięki życiu w rodzinie dziecko zdobywa określoną rolę społeczną w domu, w szkole i wśród rówieśników zabaw. Rodzina jest najważniejszym elementem więzi społecznych dziecka. Stworzenie atmosfery szczęścia, miłości i zrozumienia przez zaspokajanie potrzeb dziecka w rodzinie jest warunkiem prawidłowego rozwoju. Szczęśliwe dzieciństwo nie gwarantuje powodzenia w wieku dojrzałym ale kładzie podwaliny pod osiąganie sukcesów. Rodzina stanowi podstawową komórkę społeczną. Jest to instytucja, która zachowuje zawsze swoją wartość dla człowieka, jej aktualność jest nieprzemijającą. Wynikiem tego faktu jest to, że ona to poprzez właściwe stosunki wewnątrz rodzinne tworzy więzi społeczne i emocjonalne i najskuteczniej uczy jednostkę ich budowania także poza rodziną ale także i tego, że pełnienie przez nią tej roli jest możliwe dzięki jej zdolności do stałego przystosowania się do otaczającej rzeczywistości. BIBLIOGRAFIA: 1. F. Adamski: „Wychowanie w rodzinie chrześcijańskiej”. Kraków. 1982 2. Cz. Czapów: „Rodzina a wychowanie” .Warszawa.1986 3. J. Wołczyk: „Rola współczesnej rodziny w procesie wychowania dzieci i młodzieży”. Poznań 1996.

 

RODZINA  JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

1.       Pojęcie rodziny i jej struktura.

J. Pieter(1996) środowiskiem wychowawczym określa „złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przygotowuje się czynnie w wychowawczym okresie swego życia. W takim znaczeniu pojęcie środowiska wychowawczego odnosi się do zespołu bodźców i warunków rozwojowych, jakie stwarza dzieciom i młodzieży otoczenie ludzi dorosłych.”(Pieter J.,1996,s.49).

Wyróżnia się dwa rodzaje środowisk wychowawczych: naturalne i intencjonalne. Do naturalnych zalicza się m. in. rodzinę, grupę rówieśniczą, otoczenie sąsiedzkie, a do intencjonalnych (wychowawczych) przedszkola i szkoły. Spośród środowisk wychowawczych naturalnych szczególne znaczenie dla rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży ma rodzina, która stanowi podstawowe i najważniejsze środowisko wychowawcze w życiu człowieka. Jest też pierwszym środowiskiem społecznym, integralnie zaspakajającym różnorodne potrzeby człowieka: biologiczne, psychiczne, społeczne i inne.

( Za: red. Ochmański M.,2001).

Rodzina jest środowiskiem życiowym niemal każdego człowieka. Po spędzeniu dzieciństwa w rodzinie i dojściu do wieku dojrzałego zdecydowana większość kobiet i mężczyzn wstępuje w związek małżeński, zakładając własne rodziny - tzw. rodziny prokreacyjne, odróżniające się od tzw. rodzin pochodzenia, w których mąż i żona się urodzili.

(Por. Pomykało W.,1997).

Rodzina to taka grupa społeczna, która jest społecznie aprobowanym sposobem współżycia trwałego, składa się z osobników połączonych tym, co panujący obyczaj uznaje za związek krwi, małżeństwa lub adopcji, zamieszkuje pod wspólnym dachem, ma członków współpracujących ze sobą w ramach uznanego społecznie podziału ról, przy czym jednym z najistotniejszych przedmiotów tej regulacji jest rodzenie i wychowywanie dzieci, składa się z członków dających się określić przy użyciu nazw związanych ze społecznie uznaną metodą mierzenia pokrewieństwa i pochodzenia (Por. Bauman Z.,1962).

Wynika z tego, że rodzina to nie tylko małżonkowie i dzieci własne lub adoptowane, ale także rodzina wielka ze wszystkimi członkami trzech, a bywa, że i czterech pokoleń włącznie. A zatem każda rodzina jest inna ze względu na to, że ma swój własny model wzajemnych oddziaływań, model zachowań, uczuć, zainteresowań itp.

Rodzina to grupa, która jest społeczną formacją i składa się z pewnej liczby jednostek pozostających w określonych pozycjach, rolach i stosunku do siebie i która posiada własny system wartości oraz norm regulujących zachowanie jednostek w sprawach różnych dla grupy, a zatem rodzice i dzieci występują w określonych rolach i zajmują określone pozycje w strukturze wewnętrznej rodziny.

Z. Zaborowski (1980) określa strukturę wewnętrzną rodziny jako układ ról, pozycji, wzajemnych stosunków międzyosobowych.

Układ stosunków między rodzicami ma duży wpływ na wytwarzanie właściwej lub niewłaściwej atmosfery w domu rodzinnym. Rzutuje on w dużym stopniu na funkcjonowanie całej rodziny i jej rozwój. Czynniki warunkujące prawidłowe funkcjonowanie mogą być różne w każdej z rozpatrywanych rodzin. W niektórych rodzinach czynnikiem najważniejszym mogą być podobne zainteresowania i potrzeby kulturalne małżonków, czy też dostosowanie seksualne. W innym zaś na prawidłowy układ między rodzicami może mieć wpływ głęboka więź emocjonalna. Obustronna miłość, przywiązanie, szacunek, bezinteresowność - to atrybuty w większości udanych związków małżeńskich.

W małżeństwie opartym na miłości partnerów częściej stać na obopólne ustępstwa, wzajemną tolerancję niż w związkach, w których brak jest tego uczucia. Duży wpływ na kształtowanie się dobrych stosunków w małżeństwie może mieć też dojrzałość intelektualna partnerów, rozsądek i umiejętność obiektywnej oceny sytuacji konfliktowych, które zdarzają się prawie w każdym związku ( Zaborowski Z.,1980).

Kształtowanie się stosunków interpersonalnych między dziećmi związane jest z właściwą atmosferą uczuciową w rodzinie i z dobrymi stosunkami między rodzicami. Stosunki te mogą być przyjacielskie, wrogie lub życzliwe i nieżyczliwe. Dużą rolę w kształtowaniu tych stosunków mają rodzice, którzy powinni pełnić rolę wnikliwych obserwatorów korygujących niewłaściwe zachowanie dzieci wobec siebie. Sprzyja temu demokratyczna postawa rodziców, atmosfera wzajemnego zrozumienia, życzliwości i prawdziwej przyjaźni. Są to niektóre z podstawowych zjawisk rzutujących na proces kształtowania się właściwych stosunków międzyosobowych w rodzinie.

Obok stosunków międzyosobowych w strukturze rodziny ważnym elementem są role członków rodziny, które znajdują wyraz przede wszystkim w opiece, wychowaniu, zaspokajaniu różnorodnych potrzeb członków rodziny. Od męskiej roli ojca oczekuje się obecnie dzielności, zaradności, odpowiedzialności, czuwania nad przestrzeganiem norm, stwarzanie oparcia dla żony i całej rodziny. Od kobiecej roli matki oczekuje się głównie ekspresji uczuć, serdeczności, ciepła, wyrozumiałości, tworzenia własnej atmosfery emocjonalnej w rodzinie ( Ziemska M.,1975).

Z rolą rodziców w danej rodzinie związana jest problematyka kształtowania ich pozycji. Kształtowanie się układu pozycji matki czy ojca uzależnione jest między innymi od posiadanej władzy w rodzinie. Władzę w swych rękach ma ten, którego wpływ dominuje i kto w większym stopniu dzięki swojej osobowości potrafi podejmować decyzje w różnych dziedzinach wspólnego życia.

Duże znaczenie w życiu rodziny odgrywa również układ pozycji w zakresie autorytetu. O autorytecie ojca czy matki w rodzinie mówimy, gdy dzieci skłonne są do uznania ich przewagi oraz wyższości i w związku z tym przejawiają tendencje do podporządkowania się im.

Ważny jest także układ ról i pozycji dzieci w rodzinie. rola każdego dziecka w rodzinie określa to, czego się od niego oczekuje, jakie ma prawa i obowiązki. Na jej kształtowanie się duży wpływ mają rodzice, którzy w stosunku do każdego dziecka mają inne żądania i oczekiwania. Różnicowanie ról dzieci w rodzinie jest zjawiskiem pozytywnym, ponieważ wpływa na tworzenie się właściwej atmosfery wychowawczej.

Pozycja dziecka w rodzinie zmienia się w zależności od jego wieku. Na pozycję dziecka wpływa też liczba dzieci w rodzinie, oraz cechy osobowości i temperamenty dziecka.

Rodzina jest bardzo ważną dla społeczeństwa instytucją ze względu na powoływanie do życia dzieci (czyli nowych obywateli) oraz ich socjalizację, wychowywanie do pełnienia ról w społeczeństwie.

Jest ona zawsze najkorzystniejszym środowiskiem fizycznego i psychicznego rozwoju potomstwa. Słusznie więc bywa nazwana instytucja - komórką, której zdrowie wywiera decydujący wpływ na zdrowie całego organizmu społecznego (Adamski F.,1991 ).

2.     Zadania i funkcje  rodziny

Rodzina w życiu społeczeństwa spełnia: zadanie prokreacyjne i zadanie socjalizacyjne. Rodzina powstaje i rozrasta się poprzez wydanie na świat dzieci. Jest więc jedyną grupą społeczną, która zabezpiecza biologiczną ciągłość społeczeństwa. Spełnia więc zadania prokreacyjne. Zadanie socjalizacyjne polega na wychowaniu potomstwa i przekazaniu mu dziedzictwa kulturowego szerszych grup społecznych (Por. Ochmański M.,2001).

Zadania rodziny zależą również od zrozumienia i oceny potrzeb dziecka przez rodziców, jak i możliwości zaspokojenia tych potrzeb w ramach posiadanych przez rodziców środków. Czołowe miejsce zajmują więc następujące zadania opiekuńczo - wychowawcze;

-         ochrona dziecka,

-         zaspokajanie potrzeb materialnych,

-         zapewnienie wykształcenia,

-         zaspokojenie potrzeb kulturalnych,

-         wdrażanie do życia społecznego ( Pod.Kelm A.,1974).

Funkcja rodziny to wyspecjalizowane oraz permanentne działania i współdziałania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uświadomionych sobie przez nich zadań, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głównych i pobocznych. Absolutnie pojmowana funkcja „rozpada się” na konkretne funkcje. Wyróżniamy następujące funkcje rodziny podzielone na cztery kategorie:

A.    Funkcje biopsychiczne:

1.     funkcja prokreacyjna,

2.     funkcja seksualna,

B.    Funkcje ekonomiczne:

1.     funkcja materialno - ekonomiczna,

2.     funkcja opiekuńczo - zabezpieczająca.

C.    Funkcje społeczno - wyznaczające;

1.     funkcja stratyfikacyjna,

2.     funkcja legalizacyjno - kontrolna.

D.    Funkcje socjopsychologiczne:

1.     funkcja socjalizacyjno - wychowawcza,

2.     funkcja kulturalna,

3.     funkcja religijna (dotyczy rodzin ludzi wierzących),

4.     funkcja rekreacyjno - towarzyska,

5.     funkcja emocjonalno - ekspresyjna ( Por. Pomykalo W.,1997).

Pedagodzy, psycholodzy, socjolodzy i inni uczeni podkreślają, że najbardziej doniosłą funkcją rodziny jest funkcja wychowawcza. Prawidłowe wywiązywanie się z niej wymaga spełnienia co najmniej kilku podstawowych zadań.

Według M. Łobockiego (1997)są nimi:

-         zaspokojenie potrzeb psychospołecznych dzieci, w tym zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, miłości, afiliacji, uznania i samo urzeczywistnienia,

-         dostarczenie pożądanych społecznie wzorów własnego zachowania się,

-         wyzwalających u dzieci procesy identyfikacji z rodzicami,

-         przekazywanie i przyswajanie wartości, norm i zasad współżycia i współdziałania społecznego, preferowanych w społeczeństwie, w którym żyją;

-         umożliwienie dzieciom (od najmłodszych niemal lat życia) codziennego uczestnictwa w różnego rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych, traktowaniu ich przy tym jako równoprawnych partnerów życia rodzinnego;

-         rozwijanie i rozszerzanie kontaktów międzyludzkich, tj. pogłębianie u dzieci więzi emocjonalnych z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi.

Spełnianie funkcji wychowawczej przez rodziców wymaga także między innymi zabezpieczenia rozwoju fizycznego i umysłowego dzieci, wprowadzenia ich w świat kultury i sztuki, przygotowania do samodzielnego życia poprzez wyrabianie postawy twórczej i współuczestniczącej w otaczającym świecie, a także wprowadzenie w krąg zadań społeczno - politycznych ( por. Ochmański M.,2002).

Uwzględniając różny poziom warunków wychowawczych poszczególnych rodzin

S. Kawula (1973) dokonał próby typologii pedagogicznej rodziny i wyróżnił pięć ich kategorii;

1)     rodziny wzorowe - tworzą maksymalne warunki wychowawcze i stale podnoszą swój poziom wychowawczy,

2)     rodziny normalne - zapewniają jednostce warunki wszechstronnego rozwoju,

3)     rodziny wydolne wychowawczo - warunki wychowania i ich ogólne funkcjonowanie bywa zachwiane,

4)     rodziny niewydolne wychowawczo - występują zaburzenia we współżyciu rodzinnym, najczęściej są to rodziny niekompletne, bliskie rozbicia,

...

Dół formularza

---