Rodzina jako podstawowe środowisko opiekuńczo-wychowawcze
Pojęcie rodziny i jej zadania jako środowiska wychowawczego.
Z terminem "rodzina" spotykamy się zarówno w języku potocznym, w praktyce życia społecznego człowieka, jak też w różnych dziedzinach nauki.
Od wielu wieków rodzina była przedmiotem refleksji filozofów, przedstawicieli religii, pisarzy.
Już w starożytności, próby teoretycznej analizy życia rodziny i jej miejsca w społeczeństwie podjął grecki filozof Arystoteles.
Na przełomie XIX i XX wieku wysuwano tezę, że upowszechnienie szkoły i innych placówek oświatowo-wychowawczych ograniczy funkcje wychowawcze rodziny. Teza ta nie potwierdziła się, gdyż w środowisku rodzinnym dokonywał się i wciąż się dokonuje główny proces wychowania dziecka, kształtowania jego charakteru, wprowadzania go w życie społeczne.
Rodzina rzeczywiście zmienia strukturę i funkcje, przystosowując je do zmian zachodzących w społeczeństwie, ale ciągle jest podstawową grupą, instytucją i środowiskiem wychowawczym.
Pojęcie rodziny, jak na to zwrócił uwagę J.Rembowski "nie jest (...) wolne od wieloznaczności i może być stosowane z różnymi intencjami wartościującymi". Trudności w jednoznacznym zdefiniowaniu rodziny wynikają z różnorodności jej form i ciągłych jej przemian oraz wielości dyscyplin naukowych zajmujących się rodziną.
Potocznie, pojęcie rodziny jest używane w szerokim znaczeniu i oznacza grupę ludzi spokrewnionych ze sobą. W znaczeniu wąskim rodzinę traktuje się najczęściej jako podstawową grupę składającą się z rodziców i ich dzieci.
Rodzina jest przedmiotem badań wielu dyscyplin naukowych (psychologii, pedagogiki, medycyny, prawa, ekonomii, demografii). Każda z tych nauk przyjmuje odrębną metodologię ze względu na cel lub przedmiot badań różnych sfer rodziny. Stąd też formułowane są różne jej definicje.
Autorzy znanych i cenionych prac socjologicznych, podejmujących problematykę rodziny - F.Adamski, Z.Tyszka i J.Szczepański analizują pojęcie rodziny w kategorii grupy społecznej. Podobnie problem ten ujmują pedagodzy i psycholodzy zajmujący się badaniem rodziny (J.Rembowski, M.Ziemska, S.Kawula, Z.Zaborowski, R.Wroczyński).
Z. Tyszka definiuje rodzinę jako "zbiorowość ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji".
J. Szczepański określa rodzinę jako "małą grupę pierwotną złożoną z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski oraz silna wieź międzyosobnicza".
Z kolei J. Rembowski stwierdza, że "rodzina jest małą i jednocześnie pierwotną grupą o swoistej organizacji i określonym układzie ról między poszczególnymi członkami, związaną wzajemną odpowiedzialnością moralną, świadomą własnej odrębności, mającą swe tradycje i przyzwyczajenia, zespoloną miłością i akceptującą się nawzajem".
M. Ziemska określa rodzinę jako "naturalną grupę społeczną, składającą się głównie z małżonków i ich dzieci, stanowiąca całość względnie trwałą, podlegającą dynamicznym przekształceniom, związaną głównie z biegiem życia jednostek wchodzących w jej skład".
W literaturze przedmiotu rodzina jest określana jako grupa naturalna, pierwotna, podstawowa oraz nieformalna. J.Rembowski wyraża pogląd, że jest ona grupą naturalną opartą na związkach krwi, małżeństwie lub adopcji. Wychowanie w takiej grupie ma charakter naturalny, to znaczy odbywa się poprzez codzienne życie, poprzez panujący w niej klimat uczuciowy, stosunki między rodzicami a dziećmi.
Rodzina jest dla dziecka pierwszym środowiskiem społecznym i wychowawczym, w którym przebywa ono wyłącznie od urodzenia aż do czasu rozpoczęcia nauki w szkole. Dlatego zalicza się ją do kategorii grup pierwotnych.
Wszyscy autorzy zajmujący się badaniem rodziny stwierdzają, że jest ona w stosunku do innych grup społecznych w życiu jej członków grupą podstawową. J.Rembowski wyraził słuszny pogląd, iż "rodzina jest grupą podstawową w kilku znaczeniach, lecz głównie w tym, że stanowi fundament dla wytwarzania się społecznego charakteru i społecznych ideałów jednostki".
(...)