Rodzina jako grupa i instytucja społeczna.
Jest wiele definicji rodziny, określenie rodziny jako grupy znajdziemy
u F. Adamskiego, który twierdzi, że rodzina jest małą grupą osób połączonych więzami małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji, wspólnie zamieszkującą i współpracującą wypełniając społecznie określone zadania.Dalej opierając się na Z. Zaborowskim możemy powiedzieć, że rodzina to grupa naturalna oparta na więzach krwi, małżeństwa, lub adopcji. Będąca grupą o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcją jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa.. J. Rembowski mówi o rodzinie jako o grupie społecznej, która składa się z mężczyzny i kobiety złączonych małżeństwem, z ich potomstwa własnego lub adoptowanego oraz, w niektórych przypadkach, z osób innych, zwykle najbliższych krewnych. Najczęściej jest ona (rodzina) definiowana jako grupa mała, pierwotna
i nieformalna, w której występują małżonkowie i dzieci. Psycholog społeczny M. Sherff dodaje, że grupa ta jest społeczną formacją, składa się z pewnej liczby jednostek pozostających w określonych pozycjach, rolach w stosunku do siebie, posiada własny system wartości a także normy regulujące zachowanie jednostek w sprawach ważnych dla grupy, czyli rodzice i dzieci występują w określonych rolach i zajmują określone pozycje
w strukturze wewnętrznej rodziny. Rodzina jest jednostką gospodarującą,
tzn. zapewniającą swoim członkom utrzymanie i opiekę, zaspokaja jej potrzeby materialne
i przygotowuje do samodzielnego życia, jest grupą mieszkającą wspólnie, tworzącą jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa lub trzy pokolenia.
Każda rodzina powinna spełniać określone funkcje tzn. cele do których dąży dwoje ludzi decydując się na założenie rodziny, a także zadania na rzecz swoich członków dążąc do zaspokajania ich potrzeb oraz potrzeby społeczeństwa oczekującego od rodziny dobrze przygotowanych do życia włączających się w życie społeczne obywateli. Rodzina w takim stopniu jest instytucją, w jakim realizuje podstawowe funkcje społeczne niezbędne dla istnienia społeczeństwa.
Funkcje rodzinne:
Instytucjonalne - dotyczą rodziny i małżeństwa jako instytucji:
Prokreacyjna/rodzicielstwa - wydanie na świat potomstwa, pełnienie
i przeżywanie przez rodziców ról ojca i matki, które przynoszą im w zamian satysfakcję i zapewnienie nie samotnej starości; podtrzymywanie ciągłości społeczeństwa,
Seksualna - uczy formowania cech płciowości przez naśladowanie rodziców oraz przejawianie ich i utrwalanie w związku z pełnieniem ról matki, ojca, brata, siostry, córki, syna, dziadka czy babci. Obejmuje również pożycie seksualne małżonków oraz przygotowanie przez nich dzieci do pożycia seksualnego - edukacja seksualna.
Gospodarcza/materialno - ekonomiczna - dostarczanie członkom rodziny niezbędnych do życia i zaspokajających potrzeby bytowe dóbr materialnych. Stanowi zabezpieczenie materialne w codzienności, jak w sytuacjach losowych, trudnych: usamodzielnianie się życiowe lub zawodowe dzieci
lub dalszych członków rodziny przez np. zapewnienie im miejsca pracy jeśli rodzina prowadzi firmę.
Opiekuńcza - opieka dotyczy dzieci lub innych członków rodziny - starszych, chorych czy niepełnosprawnych. Ma charakter działania ciągłego, bezinteresownego, przepełnionego emocjonalnością i opartego na odpowie-dzialności za osobę, której opieka dotyczy. Dzięki niej dokonuje się formowanie potrzeb ludzkich oraz uspołecznienie jednostki w związku
z wprowadzaniem jej w pełnienie określonych ról społecznych, respektowaniem wartości ludzkich i wpojenie odpowiednich sposobów zaspokajania swoich potrzeb.
Integracyjna - sprowadzająca się do społecznej kontroli zachowań poszczególnych członków rodziny, w tym zachowań seksualnych małżonków oraz dorastających dzieci.
Socjalizacyjna - istotna w życiu i funkcjonowaniu rodzinnym, zawodowym, obywatelskim, społeczno-kulturalnym oraz wyznaniowo-religijnym.
W rodzinie ma miejsce proces rozwoju społecznego człowieka, który jest efektem spontanicznych oddziaływań rodziny w wyniku bezpośredniego udziału w licznych naturalnych sytuacjach w życiu i funkcjonowaniu rodziny. To w rodzinie dziecko uczy się norm i zasad społecznych, regulujących postępowanie i zachowanie powszechnie obowiązujące i przyjęte
we współżyciu z innymi.
Wychowawcza - wprowadzanie nowych członków rodziny w życie społeczne
i przekazywanie im wartości kulturowych, które powinny stać się ich własnością. Rodzice ukierunkowują rozwój umysłowy dziecka - procesy poznawcze i rozumienia oraz rozwój społeczno - moralny - rozumienie norm
i umiejętność wartościowania ich, rozróżnianie dobra od zła, rozpoznawanie tego, co jest pożyteczne od tego, co szkodliwe, co godne pochwały,
a co nagany. Uczą się postępowania wobec innych członków rodziny
oraz wobec osób spoza rodziny. W rodzinnych wartości moralnych kształtują się sądy i przekonania moralne dziecka, jego postawy społeczno - moralne
w stosunku do innych i do siebie samego. Co więcej, proces wychowania obejmuje zarówno dzieci, jak i rodziców, którzy wychowując dziecko
w sposób zamierzony lub nie wychowują też siebie przez kontakty
z instytucjami wspomagającymi wychowanie ich potomstwa.
Socjalna/pomocowa - rodzina udziela wsparcia społecznego swoim członkom, gdy znajdą się oni w sytuacji kryzysu. Członkowie rodziny, darzeni zaufaniem i obdarzający poczuciem bezpieczeństwa, najbliżsi w sensie emocjonalnym, społecznym, ekonomicznym, religijnym, kulturowym, będą pierwszymi osobami, do których zwrócimy się z problemem.
Osobowe - dotyczą rodziny jako grupy społecznej o charakterze pierwotnym
i osobowym. Jako taka, rodzina zapewnia swym członkom zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, potrzeb intymnego współżycia, równowagę emocjonalną,
a zatem zapobiega dezintegracji osobowości. Człowiek silnie odczuwa potrzebę doznawania różnych uczuć: sympatii, życzliwości, miłości, przywiązania, zaufania,
a także potrzebę okazywania tych uczuć innym osobom. Skala tych potrzeb,
jak i sposób ich wyrażania mogą się bardzo różnić. Jest to uzależnione od czynników kulturowych. Jednak właśnie w rodzinie ta potrzeba może być w sposób najbardziej głęboki i prawdziwy realizowana i zaspokajana. Właściwe funkcjonowanie rodziny jako miejsce uczuciowych doznań człowieka, ma bardzo duży wpływ na jego postawę i aktywność życiową, na jego psychikę. Rodzina ma dużą rolę w kompensowaniu uczuć nieprzyjaznych czy przykrych, doznawanych poza domem, poza rodziną.
Jej znaczenie rośnie szczególnie we współczesnym świecie i warunkach pracy alienujących człowieka, wytrącających go z równowagi psychicznej i uczuciowej, która najłatwiej bywa przywracana w odpowiedniej atmosferze uczuciowej domu rodzinnego, który stanowią małżonkowie - rodzice - i dzieci. Stąd są określane funkcje osobowe:
Małżeńska - zaspokajająca potrzeby życia intymnego małżonków,
Rodzicielska - zaspokajająca potrzeby uczuciowe rodziców i dzieci,
Braterska - polegająca na wzajemnym darzeniu się miłością i życzliwością braci i sióstr.
„Zadaniem rodziny jest nie tylko zapewnianie odpowiednich warunków materialnych, opieki i pomocy w chorobie, czy w różnych trudnych sytuacjach, ale także zaspokojenie potrzeb psychospołecznych. Do nich należy potrzeba:
Akceptacji, czyli przyjęcia dziecka z jego wadami i zaletami,
Przynależności i miłości, poczucia związku z najbliższym otoczeniem,
w którym dziecko czuje się kochane,
Wymiany emocjonalnej, a więc doznawania uczuć od innych i obdarzania innych uczuciami,
Bezpieczeństwa, które daje spokojna, harmonijna atmosfera, zgodne współżycie
w rodzinie, stabilność, czyli stałość i niezmienność najbliższego otoczenia,
Kontaktu i współdziałania z rodzicami w różnym zakresie,
Szacunku i uznania dla dziecka jako rozwijającej się odrębnej osoby, jego wysiłków
i osiągnięć.
F. Adamski „Socjologia małżeństwa i rodziny”, Warszawa 1984 s. 19 - 20;
Z. Zaborowski, „O rodzinie. Rodzina jako grupa społeczna i wychowawcza, Warszawa 1980 s. 14
J. Rembowski, „Więzi uczuciowe w rodzinie” Warszawa 1979 s.14
L. Winogrodzka „Rodziny zastępcze i ich dzieci” Lublin 2007 s. 15
Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, tom V
Tamże s 321 - 325
4