KSIĘGA OZEASZA

Wstęp do Księgi Ozeasza.

Oz 1. SYMBOLICZNE ZNACZENIE MAŁŻEŃSTWA OZEASZA.. Małżeństwo i dzieci Ozeasza.

Oz 2. Bóg i Jego niewierny naród.

Oz 3. Symbolizm powtórnego przyjęcia żony przez Ozeasza.

Oz 4. GRZECHY I KARA ZA NIE. Zepsucie ogólne. Skarga przeciw kapłanom.. Bałwochwalstwo i rozpusta Izraela.

Oz 5. Przeciw tym, którzy wiodą naród do zguby. Wojna bratobójcza. Przymierze z obcymi nie przyniesie ratunku.

Oz 6. Pozorne nawrócenie narodu. Dawne i obecne przewinienia.

Oz 7. Spiski. Zgubne przymierze z obcymi. Kara za niewdzięczność.

Oz 8. Życie narodowe z dala od Boga. Przeciw kultowi tylko zewnętrznemu. Przepych skazany na zagładę.

Oz 9. Za karę czeka wygnanie. Prorok cierpi prześladowanie. Wspomnienie grzechów popełnionych w Baal-Peor. Kara za odstępstwo w Gilgal.

Oz 10. Nastąpi zniszczenie ołtarzy i stel. Kara na Gibea. Groźby nawołujące do nawrócenia.

Oz 11. Zapowiedź kary za wzgardzoną miłość. Miłość Boża zwycięży. Nastąpi powrót z niewoli.

Oz 12. Przewrotność Izraela. Spór z Izraelem.. Przewrotność Izraela. Ukarana chciwość. Ponowne groźby.

Oz 13. Kara za bałwochwalstwo. Ukarana niewdzięczność. Zagłada królestwa izraelskiego.

Oz 14. PRAWDZIWE NAWRÓCENIE IZRAELA W PERSPEKTYWIE PRZYSZŁOŚCI.

Wstęp do Księgi Ozeasza

Prorok Ozeasz (hebr. Hoszea, skrót znanego imienia Jehoszua, tzn. Jahwe wybawił) znany jest w Biblii jedynie ze swej księgi. Pochodził z państwa północnego, które było również terenem jego działalności prorockiej, mimo że w swych wystąpieniach nawiązuje do całego narodu izraelskiego. Ozeasz wykonywał urząd prorocki w VIII w. przed Chr.; dokładniejsza data jest bardzo trudna do ustalenia, tym bardziej że deuteronomiczny tytuł (Oz 1,1) pochodzi z czasów późniejszych. Dane historyczne księgi wskazują na okres panowania dynastii Jehu, a w każdym razie na lata przed upadkiem Samarii.

Druga połowa VIII w. stoi w państwie północnym pod znakiem zamętu politycznego oraz upadku religijno-moralnego. Zanikał sakralny charakter monarchii, a często zmieniający się władcy nie troszczyli się o zachowanie przymierza między Bogiem a wybranym narodem. Ozeasz karci w swoich mowach wszelkie nadużycia synkretyczne, kreowanie królów bez pytania się o wolę Bożą oraz występki moralne zakazane Prawem Bożym. Adresatami jego gróźb są dygnitarze dworscy, politycy, a także kapłani związani z miejscami oficjalnego kultu. Prorok posługuje się w swoich mowach językiem obrazowym, bogatym w symbolikę teologiczną i tchnącym głęboką miłością ku swemu narodowi. Często zmieniająca się gra uczuć, nieraz bardzo gwałtownych, utrudnia niejednokrotnie zrozumienie poszczególnych mów. Dalszą trudność nastręcza zły stan tekstu hebrajskiego oraz szereg podejmowanych już w starożytności prób jego wyjaśnienia.

W księdze można wyróżnić dość wyraźnie trzy części. Pierwsza z nich opisuje historię małżeństwa Ozeasza (Oz 1-3 [->Oz 1,1]), przeplataną mowami Boga, wzorowanymi na procedurze sądowej. Analiza stylu (1 i 3 osoba) i słownictwa każe przypuszczać, iż chodzi o rzeczywiste zdarzenie, a nie tylko o alegorię teologiczną. Druga część (Oz 4,1-9,9) obejmuje szereg karcących mów prorockich co do nadużyć kultowych i politycznych, trzecia zaś (Oz 9,10-14,1) podobne mowy o bałwochwalstwie Izraela jako konsekwencji dawnych grzechów popełnianych w ciągu długiej historii Izraela. Księgę zamyka wezwanie do powrotu do Boga, stylizowane jako liturgia pokutna.

Autentyczność księgi nie nastręcza poważniejszej trudności. Tytuł i epilog napisane stylem mądrościowym, są pochodzenia późniejszego. Nadto księga została w niektórych wierszach zaktualizowana w środowisku judzkim i dostosowana do nowych warunków politycznych i religijnych (np. Oz 1,7; Oz 5,5; Oz 6,11; Oz 8,14; Oz 12,1b). Takich prób powtórnego - aktualnego - odczytania treści proroctw Ozeasza było zapewne więcej w okresie późniejszym, choć dziś są one trudne do ustalenia.

Teologia księgi koncentruje się wokół zapoznanej miłości Boga do swego narodu. Bóg wymaga od niego pełnego miłości oddania i poznania Boga (Oz 6,6), płynącego z głębi serca. Izrael pozostał tylko przez bardzo krótki czas wędrówki na pustyni wierny swemu Bogu; później wstąpił na drogę buntu i odstępstwa. Wszystkie stany i warstwy społeczne sprzeniewierzyły się Panu i naruszyły Przymierze. Dlatego Bóg chciałby poprowadzić swój naród znów na pustynię, by wytworzyć dawną więź miłości i zaufania (Oz 2,16). Symbolika małżeństwa oznacza przede wszystkim przymierza miedzy Bogiem a Jego narodem, dalej zaś obejmuje całokształt stosunków miedzy partnerami przymierza. Alegoryzujące zastosowanie małżeństwa jako symboliki teologicznej jest owocem osobistej refleksji Proroka nad własnym życiem; wywarło ono wielki wpływ na słownictwo i teologię późniejszych proroków (Jeremiasza, Ezechiela, Deutero-Izajasza). Za odstępstwo spadnie na naród kara przedstawiona pod postacią najazdu asyryjskiego; także ten obraz nieprzyjaciela pustoszącego kraj pozostanie klasyczny w groźbach późniejszych proroków. Interesowała się nim także pozabiblijna literatura judaizmu (por. komentarz Zrzeszenia qumrańskiego do Oz).

NT przytacza często słowo Proroka, co świadczy o jego aktualności teologicznej. Wypowiedź Ozeasza o wyższości miłości w porównaniu z ofiarami podejmuje Chrystus Pan dwukrotnie (Oz 6,6 - Mt 9,13 i Mt 12,7). Z innych tekstów należy wymienić zwłaszcza Oz 1,9 por. Rz 9,26; Oz 2,25 - Rz 9,25; 1 P 2,10; Oz 10,8 - Łk 23,30; Ap 6,16; Oz 13,14 - 1 Kor 15,54 i może Hbr 2,14.

Oz 1

1 Słowo Pańskie skierowane do Ozeasza, syna Beeriego, za dni królów judzkich: Ozjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza oraz króla izraelskiego Jeroboama, syna Joasza.

1,1 za dni... Jeroboama, syna Joasza. A także w czasach jego następców aż do końca Królestwa Północnego.

1,1. Chronologia. Proroctwa Ozeasza obejmują VIII w. przed Chr., od początku panowania Ozjasza w Judzie po koniec panowania Ezechiasza. Jedynym królem Izraela, którego wymieniono w tym dopisku, jest Jeroboam II, panujący w pierwszej połowie tego stulecia. Większa część prorockiego przestania Ozeasza dotyczy wydarzeń z chaotycznego i niespokojnego okresu po śmierci Jeroboama, którego zastąpiło wielu słabych władców panujących przed podbojem Izraela przez Asyryjczyków i zniszczeniem Samarii w 721 przed Chr.

SYMBOLICZNE ZNACZENIE MAŁŻEŃSTWA OZEASZA

Małżeństwo i dzieci Ozeasza

2 Początek tego, co powiedział Pan do Ozeasza. Rzekł do niego: Idź, weź sobie [za żonę] kobietę uprawiającą nierząd i [bądź ojcem] dzieci nierządu; bo zaiste kraj uprawia nierząd – odwracając się od Pana.

1,2—3,5 Życie samego Ozeasza, objawiające tajemnicę planu Bożego, leży na linii symbolicznych działań proroków (Jr 18,1+). Kochał on i nadal kocha kobietę, która na jego miłość odpowiedziała zdradą. Tak właśnie Jahwe zawsze kocha Izraela, małżonkę niewierną, i po wystawieniu na próbę przywróci jej radości pierwszego kochania oraz uczyni miłość swej małżonki niezłomną i nieprzemijającą (rozdz. 1-3). Niewątpliwie już przed Ozeaszem określano jako prostytucję kult oddawany przez Kananejczyków ich idolom, a to z powodu związanego z nim uprawiania prostytucji sakralnej (Wj 34,15). Także Izrael naśladując ich idolatrię oddaje się prostytucji (Wj 34,16). Jednakże Ozeasz jako pierwszy przedstawia relacje Jahwe z Jego ludem po przymierzu na Synaju, posługując się obrazem związku małżeńskiego, i określa idolatryczną zdradę Izraela nie tylko jako prostytucję, ale jako cudzołóstwo. Po nim podejmą ten temat prorocy: Iz 1,21; Jr 2,2; 3,1; 3,6-12. Ezechiel rozwija go w dwu wielkich alegoriach (rozdz. 16 i 23). W drugiej części Iz odnowa Izraela jest przedstawiona jako pojednanie z niewierną małżonką (Iz 50,1; 54,6-7; por. Iz 62,4-5). Należałoby także widzieć relacje Jahwe i Izraela w oblubieńczych obrazach Pnp oraz Ps 45. Wreszcie w NT Jezus, przedstawiając erę mesjańską jako zaślubiny (Mt 22,1-14; 25,1-13) i — przede wszystkim — siebie samego jako oblubieńca (Mt 9,15; por. J 3,29), ukazuje, że oblubieńcze przymierze pomiędzy Jahwe a Jego ludem urzeczywistnia się całkowicie w Jego osobie. Ten temat wykorzysta także św. Paweł: (2 Kor 11,2; Ef 5,25-33; por. 1 Kor 6,15-17), a ostatecznie zostanie on podjęty w Ap 21,2.

— Rozdz. 1-3 tworzą w Oz jednostkę wyraźnie określoną. Można je podzielić na trzy części: każda zawiera fragment dotyczący czasu obecnego, w którym Bóg czyni Izraelowi wyrzuty z powodu jego grzechu, oraz fragment zapowiadający przyszłe zbawienie (1,2-9; 2,1-3 — 2,4-15; 2,16-25 — 3,1-4; 3,5).

1,2 kobietę uprawiającą nierząd. Dosł.: „kobietę prostytucji” (1. mn.) (por. 4,12; 5,4) — czy to dlatego, że Gomer od początku była znana jako taka, czy raczej dlatego, że taka okazała się później.

— dzieci nierządu. Nie dlatego, że miałyby się narodzić z cudzołóstwa, ale ponieważ ich matka przekazuje im swoją naturę: jaka matka, takie dzieci (Ez 16,44; Syr 41,5).

1,2. Boży nakaz wzięcia sobie żony. Małżeństwo zawarte na rozkaz Boga jest metaforą przymierza Jahwe z Izraelem. Ezechiel wyraził to samo w swojej wyroczni o „porzuconym dziecku” (Izraelu), które miało się stać niewierną żoną Jahwe (Ez 16,1-43). Pozabiblijne przykłady małżeństwa zawartego z rozkazu bogów można znaleźć w chetyckich rocznikach Hattusilisa, o wiele stuleci wyprzedzających Księgę Ozeasza. Hattusilis oznajmia, że bogini Isztar ukazała mu się we śnie i poleciła pojąć za żonę Pudufepę, córkę kapłana Isztar. To boskie zarządzenie miało uciszyć krytykę owego związku i dać żonie prawo uczestniczenia w wydarzeniach państwowych i religijnych.

3 Poszedł, więc i wziął za żonę Gomer, córkę Diblaima, a ta poczęła i urodziła mu syna. 

4 I rzekł Pan do niego: Nadaj mu imię Jizreel, jeszcze trochę czasu upłynie, a ukarzę dom Jehu za krew [przelaną] w Jizreel i kres położę królestwu domu Izraela. 1Krl 18,45+; 2Krl 9,1-10; 2Krl 10,1-17; 2Krl 17,2-6

1,4 Imiona, które Ozeasz winien nadać swym dzieciom, są imionami proroczymi (por. Iz 1,26+).

— Jizreel. Znaczy: „Bóg sieje” (por. 2,24-25), i jest także nazwą siedziby królów Izraela. Tam Jehu zamordował żonę Achaba oraz jego następców (2 Krl 9,15 — 10,14). W odróżnieniu od 2 Krl 10,30 Ozeasz potępia ten czyn.

1,4. Masakra dokonana przez Jehu w Jizreel. Początkowo Elizeusz udzielił poparcia rewolucji politycznej, która wyniosła Jehu na tron (zob. 2 Krl 9,6-10). W mowie wygłoszonej przez „syna proroka”, który namaścił Jehu, wezwano do pomszczenia krwi zabitych proroków poprzez wymordowanie całego domu Achaba, m.in. jego żony, Izebel. Jehu tak też uczynił, zabijając najpierw króla Jorama w bitwie (2 Krl 9,24) oraz króla Judy, Ochozjasza (2 Krl 9,27). Po wejściu do miasta Jizreel wezwał mieszkańców, by opowiedzieli się po jednej ze stron, wtedy też zginęła Izebel, zrzucona z balkonu swojego pałacu (2 Krl 9,32-33). W „domu” (eufemistyczne określenie jego sojuszników politycznych oraz urzędników) Achaba dokonano więc generalnej czystki. Na rozkaz Jehu przerażeni urzędnicy miasta Jizreel ścięli siedemdziesięciu „synów z rodu Achaba” [BT: „synów króla”]. Następnego dnia Jehu publicznie wyparł się wszelkiej odpowiedzialności za śmierć tych mężczyzn i wykorzystał ich egzekucję jako pretekst do stracenia urzędników (2 Krl 10,9-11). Ta wielka masakra, która starła całą dynastię i wszystkich sojuszników Achaba, stała się podstawą symbolicznego imienia nadanego pierwszemu synowi Ozeasza. Jego imię było przypomnieniem dla obecnego władcy, potomka Jehu, że jego ród zostanie pociągnięty do odpowiedzialności za morderstwa popełnione przez Jehu. Może być to też zapowiedź podobnego krwawego końca tej dynastii, w obliczu inwazji syryjskiej oraz poszerzania się ekspansji asyryjskiej w tym regionie.

5 W owym dniu złamię łuk Izraela na równinie Jizreel.

1,5 na równinie Jizreel. Ona, a zwłaszcza Megiddo, u wylotu przełęczy prowadzącej z wybrzeża, z przebiegającym nią zwykłym szlakiem łączącym Egipt i Asyrię, stanowi w Ziemi Świętej klasyczne pole bitwy (por. Sdz 4,12-16; 6,33; 1 Sm 28,4; 2 Krl 23,29). Wyobraża miejsce bitwy eschatologicznej (Za 12,11; Ap 16,16), a równocześnie jej żyzność, na którą wskazuje nazwa („Bóg sieje”), przywołuje obietnice narodzin nowego ludu (2,24-25). Będzie to „dzień Jizreel” (2,2).

1,5. Dolina Jizreel. Ta bardzo urodzajna (jej nazwa znaczy „Bóg sieje”) i strategicznie położona dolina pozwalała na przemieszczanie się ze wschodu na zachód przez górzystą krainę północnej Samarii oraz dolną Galileę, z Bet-Szean na wschodzie do Akko na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Omri i Achab założyli drugą stolicę w Jizreel z powodu strategicznego i gospodarczego znaczenia tego miasta. Naturalnie dolina stanowiła też pole bitwy, na którym spotykały się armie, jeśli zapragnęły objąć kontrolę nad całym regionem. Stoczono tam kilka słynnych bitew, z których pierwsza odnotowana została w rocznikach faraona Totmesa III (1504-1450 przed Chr.). Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Sdz 6,33.

6 Poczęła znowu i urodziła córkę. Rzekł do niego Pan: Nadaj jej imię Lo-Ruchama, – bo domowi Izraela nie okażę już więcej litości i wcale im nie przebaczę.

1,6 Inne możliwe tłumaczenie: „nie będę już miał współczucia dla domu Izraela, cofnę je od niego całkowicie”.

— Lo-Ruchama. Imię to znaczy: „Niekochana” lub „Ta, dla której nie ma miłosierdzia”.

7 Domowi Judy okażę jednak swą litość, znajdą ratunek we mnie, w Panu, Bogu swoim. Nie ocalę ich jednak za pomocą łuku i miecza ani też wojny, koni czy jeźdźców. Oz 14,4; Ps 20,8; Prz 21,31; Mi 5,9; Iz 30,16; Iz 31,1; Za 4,6

1,7 Wiersz najprawdopodobniej dodany przez uczniów Ozeasza, którzy schronili się w Judzie po upadku Samarii, aktualizujący dla Królestwa Południowego orędzie skierowane do Królestwa Północnego.

8 Gdy przestała karmić córkę Lo-Ruchama – poczęła znowu i porodziła syna. 9 Rzekł Pan: Nadaj mu imię Lo-Ammi, bo wy nie jesteście mym ludem, a Ja nie jestem waszym Bogiem.

1,9 Lo-Ammi. Imię to znaczy: „Nie-mój-lud”. Imiona trojga dzieci wskazują na rosnącą surowość Jahwe. Tym razem zerwanie jest całkowite.

— Ja nie jestem waszym Bogiem. Dosł.: „I Ja dla was nie jestem «Ja jestem»”. Aluzja do objawionego znaczenia imienia Jahwe (Wj 3,14) „JESTEM, KTÓRY JESTEM”. Widać, że dla Ozeasza formuła ta ma sens ochraniającej i zbawczej obecności Boga przymierza („Ja jestem” odpowiada określeniu „mój lud”). Niektóre rkpsy grec: „Ja nie jestem waszym Bogiem”, co stanowi lekcję upraszczającą.

Oz 2

Bóg i Jego niewierny naród

1 Liczba synów Izraela będzie jak piasek nadmorski, którego ani nie można zmierzyć, ani nie można zliczyć. A zamiast im mówić: Wy nie jesteście moim ludem, będę im mówić: Dzieci Boga żywego. Rdz 22,17; Rdz 32,13; Rz 9,27 Rz 9,26 J 1,12

2,1 Podjęcie dawnej obietnicy, poświadczonej przez tradycję jahwistyczna (Rdz 32,13) i elohistyczną (Rdz 22,17).

— A zamiast im mówić. BJ: „Na tym samym miejscu, gdzie im powiedziano”, czyli w Jizreel — w symbolicznym miejscu dnia Jahwe (por. Am 5, 18+), który tu celowo nazwano dniem Jizreel (w. 2). Por. 1,5.

2 Złączą się wówczas synowie Judy z synami Izraela i ustanowią sobie jedną głowę; z [całego] kraju się zbiorą, bo wielki będzie dzień Jizreel. Jr 3,18+ Oz 1,5+

2,2 Przekład trzeciego stychu niepewny. Inni rozumieją: „zawładną krajem”, „zaleją kraj”, „powrócą z ich kraju” (wygnania).

3 Mówcie do braci swoich: Mój lud, a do swych sióstr: Umiłowana. Oz 2,24-25+

2,3 Nowe symboliczne imiona, przeciwne tym z 1,6 i 1,9. Nie ma imienia będącego przeciwieństwem Jizreel, czyli imienia pierwszego syna Ozeasza, które ma podwójne znaczenie: oznacza jednocześnie nieszczęście i szczęście (por. 1,5+).

4 Spór prowadźcie z waszą matką, prowadźcie spór! Ona, bowiem już nie jest moją żoną, a Ja już nie jestem jej mężem. Winna usunąć znaki nierządu ze swej twarzy i spomiędzy swych piersi ozdoby cudzołożnicy.

2,4-25 Jahwe przemawia tu do Izraela językiem wyszydzonej miłości, która jednak nie ulega nienawiści, ale za pomocą szeregu kar stara się zawrócić niewierną, co się udaje, wystawia ją na próbę, a następnie przyjmuje z narzeczeńskim żarem i obsypuje dobrami.

2,4 Spór. Jest on formą literacką częstą u proroków (por. 4,1; Iz 3,13; Mi 6,1; Jr 2,9; itd.), ale w tych tekstach to Bóg wytacza proces swemu niewiernemu ludowi. Wezwanie dzieci, winnych tak jak ich matka (1,2), na rozprawę przeciw niej, jest wezwaniem, by przestały się one z nią solidaryzować.

— Słowa drugiego i trzeciego stychu są poświadczone w Mezopotamii jako formuły prawne rozwodu. Tak było prawdopodobnie i w Izraelu.

— znaki nierządu... /... ozdoby cudzołożnicy. Należy tu prawdopodobnie rozumieć amulety, tatuaże i inne znaki rozpoznawcze prostytutki (por. Prz 7,10; Rdz 38,15).

5 W przeciwnym razie obnażę ją zupełnie, i stanie się taka jak w dzień swych urodzin; uczynię ją podobną do pustyni, sprawię, że będzie jak ziemia wyschnięta, i umrze z pragnienia. Jr 6,8; Jr 9,11

2,5 Usankcjonowane prawem obnażenie winnej małżonki jest także poświadczone na Bliskim Wschodzie. Por. Ez 16,37-39; Iz 47,2-3; Jr 13,22; Na 3,5; Ap 17,16.

— W trzecim stychu przejście od małżonki do ziemi, której ta pierwsza jest symbolem. Bogactwa Kanaanu — przyczyna grzechu Izraela (10,1; 13,6) — winny zniknąć (4,3; 5,7; 9,6; 13,15).

2,5. Obnażona i odrzucona. W kilku dokumentach, m.in. w testamentach odnalezionych w starożytnym Nuzi, opisano podobny sposób potraktowania żony, która porzuciła męża, by żyć z innym mężczyzną. Zwykle to dzieci dokonywały tej czynności prawnej. Miała ona służyć upokorzeniu niewiernej kobiety i, być może, oznaczała przeprowadzenie rozwodu (chociaż w przypadku, gdy mąż już nie żył, czynność ta miała związek z prawem dziedziczenia).

6 Dzieciom jej nie okażę litości, bo są to dzieci nierządu. Oz 1,2+

7 Matka ich, bowiem uprawiała nierząd, okryła się hańbą ta, co je poczęła; mówiła, bowiem: Pobiegnę za swymi kochankami, co chleb mi dają i wodę, wełnę, len, oliwę i napój. Jr 2,25; Jr 3,13; Am 2,4; Jr 44,17

2,7 Pobiegnę za. Dosł.: „pójdę za, będę postępować za”, w sensie: „wiązać się z kimś”.

— „Kochankowie” to bóstwa kananejskie.

8 Dlatego zamknę jej drogę cierniami i murem otoczę, tak, że nie znajdzie swych ścieżek. Jr 2,23

2,8 jej drogę. Według grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „twą drogę”.

9 Za kochankami swymi pobiegnie, ale ich nie dogoni; zacznie ich szukać, ale nie znajdzie. Wtedy powie: Pójdę i wrócę do mego męża pierwszego, bo wówczas lepiej mi było niż teraz. Jr 3,22; Oz 6,1-3; Łk 15,17-18

2,7-9. Podstawowe produkty oraz płodność. Kodeks Hammurabiego i prawo Środkowego Państwa asyryjskiego zawierają listę przedmiotów, które mąż musiał zapewnić żonie jako niezbędne do codziennego utrzymania. Lista owa obejmowała mąkę, oliwę, wełnę i szaty. Produkty te stanowiły podstawę gospodarki Bliskiego Wschodu, były też symbolem urodzajności danej ludziom przez Boga (zob. Jr 31,12). Tak więc w metaforze małżeństwa zastosowanej przez Ozeasza dostarczenie owych przedmiotów oznacza wypełnienie przez Boga warunków przymierza. Jednak Izrael wziął sobie „kochanków” (innych bogów), oddawał im cześć oraz składał dary ze złota i srebra, zamiast uznać dary Jahwe (por. Ez 16,13-19). Izrael przypisywał bóstwom płodności, takim jak Baal, zaspokojenie własnych potrzeb.

10 Nie wie już o tym, że to Ja właśnie dałem jej zboże, moszcz, świeżą oliwę, że nie skąpiłem srebra ni złota, z którego uczyniono Baala. Pwt 7,13; Pwt 8,11-18; Ps 144,12n

2,10 Końcowy stych w BJ: „które wykorzystali dla Baala”. Mowa o wytwarzaniu przedmiotów przeznaczonych do kultu Baala.

2,10. Kult Baala w Izraelu. Wioski rolnicze, które żywiły same siebie, i ośrodki miejskie, takie jak Jerozolima, dominowały na mapie starożytnego Izraela. W klimacie śródziemnomorskim deszcze padają jedynie w zimie i we wczesnych miesiącach wiosennych (od października do kwietnia). Susza oznaczała, że kruchy ludzki byt jest poważnie zagrożony. Nic więc dziwnego, że kananejski bóg burzy, Baal, zajmował tak ważne miejsce w starożytnym kulcie religijnym oraz w tekstach religijnych od Ugarit po Fenicję. Deszcz oznaczał życie, urodzaj, materialną pomyślność i władzę tych, którzy zostali nim pobłogosławieni. Zadanie izraelskich proroków polegało na wykazaniu, że to Jahwe jest źródłem urodzaju, także opadów deszczu, zaś Baal jest fałszywym bogiem (zob. Jr 2,8; 23,13). Często jednak mieszkańcy wiosek łączyli kult Jahwe z kultem Baala, by zwiększyć szansę na udane żniwa (zob. Sdz 2,11; 6,25-32). Podobnie królowie Izraela, np. Achab, zawierali małżeństwa dyplomatyczne, akceptując oddawanie czci Baalowi i Aszerze obok Jahwe w ośrodkach oficjalnego kultu (zob. 1 Krl 16,31-33). Dopiero po wygnaniu kult Baala został zastąpiony kultem Jahwe.

11 Dlatego wrócę i zabiorę swoje zboże w odpowiedniej chwili i swój moszcz we właściwej porze, odbiorę moją wełnę i len, co miały okryć jej nagość. 

12 Teraz obnażę ją przed oczami kochanków, i nikt jej nie wyrwie Mi z ręki. Ez 16,37 J 10,29

13 Położę kres wszystkim jej zabawom, świętom, dniom nowiu, szabatom i wszystkim uroczystym zebraniom. Am 5,21-23; Iz 1,13-14; Jr 7,34

2,13. Obrzędy świąteczne i kult Baala. W wersecie tym opisano synkretyczne praktyki religijne Izraelitów (jako element metafory niewiernej żony Gomer) związane z kultem Baala, zaobserwowane podczas święta żniw i nowiu księżyca (zob. podobną listę czynności kultowych podaną w Ez 45,17). Święto Paschy, Święto Namiotów i Święto Tygodni były dorocznymi obchodami towarzyszącymi ważnym wydarzeniom roku rolniczego (zob. komentarz do Wj 12,19 i 23,15-16 gdzie opisano przebieg tych świąt). Wydaje się, że święto nowiu księżyca było związane z szabatem w tym znaczeniu, że obchody miały charakter rodzinny (zob. 1 Sm 20,5), ustawała też wówczas wszelka praca (zob. Am 8,5). Izraelici nie odróżniali darów Jahwe od darów przekazywanych rzekomo przez kananejskiego boga płodności i deszczu, Baala. Z tego powodu prawdziwy dawca obfitości zaniechał szczodrobliwości, by Izraelici mogli dostrzec swój błąd.

14 Zniszczę jej winnice i sady figowe, o których mówiła: Oto zapłata moja, jaką mi dali moi kochankowie. W gąszcz je obrócę i będą się nimi pasły dzikie zwierzęta. Ps 80,13-14; Iz 5,5-6

2,14 winnice i sady figowe. Jest to tradycyjne wyrażenie pokoju, spokoju i dostatku, które panowały w czasach Salomona (1 Krl 5,5) i które nastaną znów w czasach mesjańskich (Mi 4,4; Za 3,10). Tu zaś chodzi o dobrobyt, odwodzący lud od Jahwe (por. Pwt 8,11-20) i popychający tenże lud ku kultowi idoli, którym się przypisuje ów dobrobyt (w. 7-14).

2,14. Wino i figi jako zapłata od kochanków [BT: „winnice i sady figowe”]. Egipskie pieśni miłosne zapisane na papirusie Harrisa 500 wspominają o dzbanie słodkiego wina z mandragory jako darze kochanka. Dary takie mogły być powszechnym wyrazem uczuć lub miłości, jednak hebrajskie słowo oznaczające zapłatę, którego tutaj użyto, wskazuje raczej na opłatę pobieraną przez prostytutkę niż na dar kochanka. Ponownie na pierwszy plan powraca metafora niewierności Izraela/Gomer. Wzmianka o winnicach i drzewach figowych wskazuje również na źródło zamożności i powód świątecznych obchodów w starożytnym Izraelu. Świąteczne uroczystości byłyby niemożliwe bez tych ważnych produktów zbieranych w sierpniu i wrześniu. Groźba Boga, że zamieni winnice i sady w pustynię, została wyrażona w podobny sposób w Iz 5,6.

2,14. Dzikie zwierzęta jako narzędzia kary. W pochodzącej z VIII w. przed Chr. aramejskiej inskrypcji z Deir Alla zawierającej proroctwo Balaama i w datowanych na XX w. przed Chr. Widzeniach Neferti opuszczony kraj opisano za pomocą obrazu ziemi, po której włóczą się dziwne, wygłodniałe zwierzęta w poszukiwaniu żywności. Krwiożercze dzikie bestie były tradycyjnie uważane za dopust będący karą Bożą. Już w mezopotamskim Eposie o Gilgameszu (ok. 2000 przed Chr.) bóg Ea gani Enlila, że nie posłał lwów, by spustoszyły mieszkańców świata, lecz sięgnął po tak drastyczne rozwiązanie jak potop. Bogowie wykorzystywali dzikie bestie i choroby, suszę i zarazę w celu zmniejszenia ludzkiej populacji. W okresie asyryjskim ze złymi omenami łączyła się groźba pustoszenia ziemi przez lwy i wilki. Podobne spustoszenia spowodowane przez dzikie zwierzęta pojawiają się w przekleństwach pod adresem tych, którzy zrywają traktaty. Wyłaniający się tutaj obraz ukazuje chaos powstały po rozpadzie ludzkiej cywilizacji. Zob. komentarz do Pwt 32,23-25, gdzie podano inny przykład przeklęcia kraju i jego owoców przez Boga.

15 Ukarzę ją za dni Baalów, gdy im paliła kadzidła, a zdobna w swe kolczyki i naszyjniki biegała za swymi kochankami, a o Mnie zapomniała – wyrocznia Pana. Jr 2,32

2,15 dni. Dni świąt kultowych (por. 9,5; Ps 118,24; Ne 8,9).

2,15. Palenie kadzidła Baalowi. Duża liczba małych ołtarzy kadzenia odkrytych przez archeologów, np. w Lakisz i Tel-Mikne/Ekronie, wyraźnie wskazuje, że palenie kadzidła Jahwe lub innym bogom zarówno w prywatnych domach, jak i w oficjalnych miejscach kultu było zjawiskiem powszechnym (zob. Iz 17,8; Jr 19,13). Izraelici mieli przykazanie, by spalać kadzidło przed ołtarzem Jahwe (Wj 30,7-8), jednak właściwa forma kultu uległa wypaczeniu, kiedy kadzidło zaczęto palić Baalowi. Spalanie kadzidła towarzyszyło zwykle zanoszeniu próśb do bóstwa.

16 Dlatego zwabię ją i wyprowadzę na pustynię, i przemówię do jej serca.

2,16 zwabię. BJ: „uwiodę”. Należy to słowo rozumieć jako bardzo ostre: chodzi o postawę kogoś, kto swego towarzysza odwodzi od drogi, którą ten miał postępować (por. Sdz 14,15). Tegoż wyrażenia używa się w odniesieniu do człowieka uwodzącego dziewicę (Wj 22,15). Por. też Jr 20,7.

— Życie na pustyni podczas Wyjścia ukazuje się jako utracony ideał (już Am 5,25; Oz 12,10). Izrael, będąc jeszcze dzieckiem (11,1-4), nie znał obcych bogów i postępował wiernie za Jahwe, obecnym w obłoku (2,16-17; Jr 2,2-3). O wykorzystaniu przez proroków tematu Wyjścia zob. jeszcze Iz 40,3+.

17 Tam zwrócę jej winnice, a z równiny Akor [uczynię] bramę nadziei – i tam odpowie jak w dniu, w którym wychodziła z ziemi egipskiej. Iz 65,10; Joz 7,24-26 Jr 2,2 Wj 13,17+

2,17 Dolina Akor to jedna z dolin w okolicach Jerycha, umożliwiających dostęp do wnętrza kraju. Była ona miejscem aktu niewierności, ciężko ukaranego przez Jahwe (Joz 7,24-26). Nazwa ta według Joz 7,26+ znaczy: „dolina nieszczęścia”. Stanie się ona bramą nadziei, dając dostęp do odnowionej Ziemi Świętej.

2,17. Dolina Akor. Gdy Akan naruszył herem (klątwę) podczas zdobywania Jerycha, on i cała jego rodzina zostali ukamienowani w miejscu, które zostało nazwane doliną Akor (Joz 7,25-26). Znajdowało się ono w północnej części ziem pokolenia Judy (Joz 15,7) i dzisiaj nosi nazwę El Buqu’ah. Wzmianka Ozeasza o „Dolinie Niedoli” stanowi próbę wykazania, że skoro nawet takie przeklęte miejsce może zostać odmienione przez Boga, podobnie może się też stać ze związkiem Gomer/Izraela z Ozeaszem/Jahwe.

18 I stanie się w owym dniu – wyrocznia Pana – że nazwie Mnie: Mąż mój, a już nie powie: Mój Baal.

2,18 Miano baal („pan”) nadawano małżonkowi. Wchodziło ono dawniej w skład licznych imion osób (por. 1 Sm 14,49+; 2 Sm 2,8; itd.; 1 Krn 8,33; 9,39-40; itd.), nie wiążąc się z idolatrią: to Jahwe był „panem”, któremu została poświęcona osoba nosząca dane imię. W późniejszej epoce jednak słowo baal uważano za bezbożne ze względu na jego związki z Baalami kananejskimi (por. Sdz 2,13+), dlatego też Ozeasz zabrania go używać (w. 19). Przejście od wyrażenia „mój pan” do „mój mąż” sugeruje silniejsze już akcentowanie intymności więzi małżeńskiej niż podporządkowania małżonki mężowi (por. J 15,15).

19 Usunę z jej ust imiona Baalów, a imion ich już się nie wspomni. 

20 W owym dniu zawrę z nimi przymierze, z dzikim zwierzęciem i ptactwem podniebnym, i z tym, co pełza po ziemi. Łuk, miecz i wojnę usunę z kraju, sprawię, że będą odpoczywać bezpiecznie. Rdz 9,8n; Hi 5,23; Ez 34,25 Oz 1,7; Iz 2,4

2,20 Odnowa mesjańska dokona się w sprawiedliwości i świętości (w. 21-22). Bóg powróci, by zamieszkać odtąd pośród swego ludu i obsypać go swymi dobrodziejstwami (por. Kpł 26,3-13; Pwt 28,1-14). Niebo da w swym czasie deszcz i ziemia swe płody w obfitości (2,23-24; 14,8-9; Am 9,13; Jr 31,12.14; Ez 34,26-27.29; 36,29-30; Iz 30,23-26; 49,10; Jl 2,19.22-24; 4,18; Za 8,12). Nie będzie lęku, że inni przyjdą ją zdobyć (Am 9,15; Iz 65,21-23; por. Pwt 28,30-33), ponieważ Izrael nie ulegnie już obcemu najazdowi (Mi 5,4; Iz 32,17-18; Jl 2,20; Jr 46,27; por. Iz 4,5-6 (wyjaśnione przez Iz 25,4-5)), a Bóg zawrze dlań przymierze z dzikimi zwierzętami (2,20; Ez 34,25.28). Pokój obejmie wszystkie ludy (Iz 2,4 = Mi 4,3; por. Iz 11,6-8+; 65,25) pod egidą Króla-Mesjasza (Iz 9,5-6; Za 9,10). Sama śmierć zniknie (Iz 25,7-8), a radość zastąpi cierpienia i łzy (Iz 65,18-19; Jr 31,13; Ba 4,23.29, por. Ap 21,4).

21 I poślubię cię sobie na wieki, poślubię przez sprawiedliwość i prawo, przez miłość i miłosierdzie.

2,21 poślubię. Czasownik używany w Biblii jedynie w odniesieniu do dziewczyny-dziewicy. Bóg usuwa w ten sposób całkowicie cudzołożną przeszłość Izraela, który się staje jak nowe stworzenie. W wyrażeniu „poślubię cię w (sprawiedliwości)” to, co następuje po przyimku „w” (BT: „przez”) oznacza posag, ofiarowywany narzeczonej przez narzeczonego (takaż konstrukcja w 2 Sm 3,14). To, co Bóg daje Izraelowi podczas tych nowych zaślubin, to już nie dobra materialne starego przymierza (2,10), ale wewnętrzne nastawienie potrzebne, by lud był odtąd wierny przymierzu. Mamy tu już w zarodku wszystko, co rozwiną Jeremiasz i Ezechiel: nowe i wieczne przymierze („na wieki”, w. 21), prawo zapisane w sercu, serce nowe, Ducha nowego (Jr 31,31-34; Ez 36,26-27). Por. Ez 36,27+.

— miłość. BJ: „czułość”. W tym słowie (chesed) wyraża się przede wszystkim idea więzi, zobowiązania. W sferze świeckiej oznacza przyjaźń, solidarność, lojalność, zwłaszcza gdy te zalety wynikają z jakiegoś paktu. U Boga termin wyraża wierność przymierzu i wynikającą z niego dobroć w stosunku do ludu wybranego („łaska” w Wj 34,6), inaczej mówiąc (i to słowo, poczynając od Ozeasza, jest stosowane w porównaniach ze związkiem małżeńskim) — miłość Boga do Jego ludu (Ps 136,1-26; Jr 31,3; itd.) i wynikające z niej dobrodziejstwa (Wj 20,6; Pwt 5,10; 2 Sm 22,51; Jr 32,18; Ps 18,51). Ale to chesed Boga domaga się także chesed od człowieka, tj. daru duszy, ufnej przyjaźni, oddania, czułości, „pobożności”, jednym słowem — miłości wyrażanej radosnym poddaniem się woli Boga i miłością bliźniego (4,2; 6,6). Ten ideał, wyrażony w wielu psalmach, wystąpi u chasidim czy „asydejczyków” (1 Mch 2,42+).

22 Poślubię cię sobie przez wierność, a poznasz Pana.

2,22 U Ozeasza „poznanie Jahwe” (drugi stych) towarzyszy chesed (tu w. 21-22 i 4,2; 6,6). Nie chodzi tu jednak o zwykłe poznanie intelektualne: tak jak Bóg „daje się poznać” człowiekowi, wiążąc się z nim poprzez przymierze, objawiając mu poprzez swoje dobrodziejstwa miłość (chesed), tak człowiek „zna Boga” poprzez postawę zakładającą wierność Jego przymierzu, uznanie Jego dobrodziejstw, miłość. Por. Hi 21,14; Prz 2,5; Iz 11,2; 58,2. W literaturze mądrościowej „poznanie” to niemal synonim „mądrości”.

23 W owym dniu odpowiem – wyrocznia Pana – [oczekiwaniu] niebios, a one odpowiedzą [oczekiwaniu] ziemi; 

24 ziemia odpowie [oczekiwaniom] zboża, wina i oliwy; a one odpowiedzą [oczekiwaniu Jizreel. Oz 1,4-9

25 Rozsieję go po kraju, zlituję się nad Lo-Ruchama, powiem do Lo-Ammi: Ludem moim jesteś, a on odpowie: Mój Boże! Rz 9,25; 1P 2,10

Oz 3

Symbolizm powtórnego przyjęcia żony przez Ozeasza

1 Pan rzekł do mnie: Idź! Pokochaj jeszcze raz kobietę, która innego kocha i cudzołoży. Tak miłuje Pan synów Izraela, choć się do bogów cudzych zwracają i lubią placki z rodzynkami. Jr 7,18

3,1 która innego kocha. Według grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „ukochaną”. Prawdopodobnie wciąż chodzi o Gomer, którą Ozeasz kochał i jeszcze kocha, ale która zdradziła go i nadal zdradza. Wielkoduszność proroka wobec niewiernej jest symbolem wytrwałej miłości Jahwe do Jego ludu.

— Inne możliwe tłumaczenie dwu końcowych stychów: „ku innym bogom, którzy lubią placki z rodzynkami” (por. Dn 14,5-8).

3,1. Święte placki z rodzynkami. Zob. komentarz do Jr 44,19 na temat ofiar ze słodkich placków (z fig lub daktyli), składanych bogom Mezopotamii. Pojawiają się pewne wątpliwości co do sposobu tłumaczenia hebrajskiego słowa, które zostało tutaj użyte. Niektórzy komentatorzy sugerują, że chodzi raczej o dzbany z winem niż o placki z winogron lub rodzynek. W każdym razie w ofierze złożono produkt otrzymany z zebranych winogron.

2 Nabyłem ją za, piętnaście syklów srebrnych, za półtora korca jęczmienia.

3,2 Ozeasz wykupuje Gomer od jej aktualnego pana lub ze świątyni, gdzie była świętą prostytutką-niewolnicą (hierodulą). Całkowita cena jest prawie ceną wykupu niewolnicy (Wj 21,32; Kpł 27,4).

3,2. Szczegóły dotyczące zapłaconej ceny. Po dodaniu wartości jęczmienia do 15 syklów srebra okaże się, że całkowita cena zapłacona przez Ozeasza wynosiła ok. 30 syklów. Kwota ta odpowiada rekompensacie za spowodowanie śmierci niewolnika w Wj 21,32. Ponieważ sytuacja Gomer jest niejasna, nie można ustalić, dlaczego Ozeasz wypłacił wspomnianą kwotę. Na podstawie przepisów Środkowego Państwa asyryjskiego mógł wykupić ją od zobowiązań prawnych, których sama nie była w stanie uregulować (np. spłacił jej dług).

3 I rzekłem do niej: Przez wiele dni pozostaniesz u mnie, nie będziesz uprawiała nierządu ani należała do [innego] mężczyzny, a również ja nie zbliżę się do ciebie.

3,3 Okres próby, jak to wyjaśnione w w. 4 (por. 2,8.9.16), poprzedzi odnowienie przymierza między Jahwe a Izraelem.

4 Wiele dni, bowiem synowie Izraela będą bez króla i bez zwierzchnika, bez ofiary i bez steli, bez efodu i terafim.

3,4. Bez ofiary i świętych kamieni [BT: „steli”]. Zob. komentarz do Wj 23,24 i Pwt 7,5 na temat sposobu wykorzystywania świętych kamieni i słupów Aszery (aszer) w kulcie kananejskim oraz w bałwochwalczych praktykach Izraelitów. Święte kamienie były dozwolonym elementem kultu Jahwe, przynajmniej w okresie podzielonej monarchii (zob. Iz 19,19). Jednak w okresie zniszczenia te kultowe symbole oraz królowie nie mieli otrzymać żadnego przychylnego słowa ani poparcia od Jahwe (zob. Pwt 16,22).

3,4. Bez efodu i posążków. Ofiary i święte kamienie (stele) stanowiły element kultu bóstwa; efod i posążek były instrumentami umożliwiającymi zasięganie rady bogów. Efod był elementem stroju kapłańskiego (zob. komentarz do Wj 28,6-14); w Egipcie i Mezopotamii mógł stanowić jedynie element stroju posągów bóstw oraz stroju najwyższych kapłanów (zob. komentarz do Wj 28,6-14, gdzie podano opis wyglądu i zastosowanie efodu jako instrumentu umożliwiającego odczytywanie Bożej woli). Ludzie pragnący zasięgnąć rady bogów przychodzili (i wnosili opłatę), by uzyskać odpowiedź od specjalistów. Bożki terafim, o których tutaj mowa (zob. komentarz do Rdz 31,19), należały do przedmiotów umożliwiających zasięganie rady bogów. Podobnie jak w przypadku świętych kamieni i ofiar Bóg nie dostarczy jednak wróżbiarzom żadnej odpowiedzi.

5 Potem synowie Izraela nawrócą się i szukać będą Pana, Boga swego, i króla swego, Dawida; z drżeniem pośpieszą do Pana, do Jego dóbr, u kresu dni. Wj 23,24+; Wj 28,6+; 1Sm 15,22+; Oz 2,9; Oz 6,1; Oz 14,2; Jr 30,9

3,5 Por. Jr 30,9; Ez 34,23.

— i króla swego, Dawida. Niewątpliwie późniejsza relektura judzka (por. 1,7+).

Oz 4

GRZECHY I KARA ZA NIE

Zepsucie ogólne

1 Słuchajcie słowa Pana, synowie Izraela, bo to jest spór Pana z mieszkańcami kraju, nie ma, bowiem wierności i miłości ani poznania Boga na ziemi. Oz 2,4+; Iz 3,13-15; Mi 6,1-5; Mi 2,21-22

2 Przekleństwo, kłamstwo, mord, kradzież i cudzołóstwo! Gwałcą, a zabójstwo idzie za zabójstwem! Jr 7,9

3 Dlatego kraj jest okryty żałobą i więdną wszyscy jego mieszkańcy, zarówno zwierz dziki, jak ptactwo podniebne, a nawet ryby morskie marnieją. Jr 4,28 So 1,3

4,3 Ozeasz opisuje sytuację rzeczywistą w przeciwstawieniu do idealnej, którą będzie sytuacja ludu odnowionego (2,21-25): nie ma ani szczerości, ani miłości, ani poznania Boga (w. 1; por. 2,21n); zamiast harmonii między człowiekiem a stworzeniem (2,20.23n) jest wyniszczenie i śmierć zwierząt (4,3). Por. 2,24+.

Skarga przeciw kapłanom

4 Nikt nie powinien sądzić ani też nikt ganić – [a jednak] przeciw tobie, kapłanie, skargę wnoszę.

4,4 Końcowy stych poprawiony. Tekst hebr.: „Twój lud jest jak ci, co mieliby proces z kapłanem”. — Chodzi tu o cały stan kapłański, winien nieznajomości i zaniedbania, chciwości, a nawet rozboju (6,9). Inne ataki przeciw kapłanom: Jr 2,8; 6,13; Mi 3,11; So 3,4; przede wszystkim Ml 1,6 — 2,9.

5 Słabniesz za dnia, z tobą słabnie nocą również prorok. Zgładzę twą matkę.

4,5 Końcowy stych. Zasada odpowiedzialności indywidualnej zostanie wyrażona w wiek później (por. Rdz 18,24+; Ez 14,12+). — O prorokach niegodnych por. Jr 23,13-32; Mi 3,5.11; itd.

6 Naród mój ginie z powodu braku nauki; ponieważ i ty odrzuciłeś wiedzę, Ja cię odrzucę od mego kapłaństwa. O prawie Boga twego zapomniałeś, więc Ja zapomnę też o synach twoich. Jr 5,4 Ml 2,1-9

4,6 …nauki; /... wiedzę. W BJ w obu tych miejscach: „znajomość”, przy czym chodzi o poznawanie Prawa, którego kapłani winni uczyć lud (Pwt 33,10; Ml 2,5-8).

7 Ilu ich jest, tylu zgrzeszyło przeciw Mnie; na hańbę zamienili swą Chwałę. Jr 2,11+

4,7 Końcowy stych za Targumem i przekładem syr. (tzn. zamienili Jahwe na Baali). Tekst hebr.: „zamienię ich chwałę na wstyd”.

8 Żerują na grzechu mojego ludu i na [ofiarę za] jego niegodziwość spoglądają łapczywie.

4,8 Kapłan, otrzymując znaczną część ofiar za grzechy (Kpł 6,19-22) i ofiar zadośćuczynienia (Kpł 7,7), ciągnie korzyści z grzechów ludu. Por. 1 Sm 2,12-17.

9 Lecz los kapłana będzie taki jak i los narodu. Ukarzę go za złe postępowanie, odpłacę za jego uczynki.

Bałwochwalstwo i rozpusta Izraela

10 Jeść będą, lecz się nie nasycą, będą uprawiać nierząd, lecz nie wzrosną w liczbę, bo przestali zważać na Pana. Mi 6,14

4,10 będą uprawiać nierząd. Chodzi tu niewątpliwie o prostytucję sakralną kananejskich kultów płodności.

11 Nierząd, wino i moszcz odbierają rozum

4,11 Nie jest to banalne stwierdzenie o wpływie wina, ale skarcenie Izraela za jego bezsensowną postawę religijną, spowodowaną pragnieniem osiągnięcia dobrych zbiorów wina (por. 7,14).

4,11. Stare wino, nowe wino. Hebrajskie słowa użyte na oznaczenie wina są umieszczone paralelnie, oznaczają jednak różne stadia fermentacji. W ugaryckiej opowieści o Akchat (VI: 7-8) paralelnie użyte zostały te same terminy, tekst jest jednak bardzo fragmentaryczny i nie zawiera żadnych dodatkowych informacji. We frazie tej chodzi o wskazanie, w jaki sposób nadużywanie wina prowadzi do zaciemnienia umysłu. Umysł ludu jest przyciemniony z powodu wykonywania fałszywych praktyk religijnych i podobny do umysłu odurzonych alkoholem (zob. komentarz do Iz 28,7).

12 mojemu ludowi: pyta o zdanie swojego drewna poucza go jego różdżka, bo go duch nierządu omamił – cudzołożą na oczach swego Boga. Jr 2,27 Oz 1,2; Oz 2,6

4,12 pyta o zdanie swojego drewna. Chodzi o praktyki wróżbiarskie za pomocą świętych przedmiotów z drewna.

4,12. Drewniany bożek [BT: „drewno”]. Chociaż możliwe jest, że Ozeasz nawiązuje tutaj do praktyki nazywanej rabdomancją (odgadywania woli bogów poprzez rzucanie kijków lub różdżek; zob. komentarz do Ez 21,21, gdzie podano różne formy stawiania wróżb), bardziej prawdopodobne jest, że chodzi o święte gaje lub słupy Aszery (zob. Wj 34,13). Posągi bóstw były często wykonane z drewna (zob. Jr 10,3-5; Hi 2,18-19). Praktyka ta była tak szeroko rozpowszechniona w Mezopotamii, że w tekstach sumeryjskich pewien gatunek drewna określa się mianem „ciała bogów”.

13 Na szczytach gór składają ofiary, spalają kadzidła na wzgórzach, pod dębem, topolą i terebintem, bo cień ich jest dobry. Dlatego wasze córki uprawiają nierząd, a synowe wasze cudzołożą. Pwt 12,2+

4,13. Składanie ofiar na szczytach gór. Wyżyny i wierzchołki gór od dawna związane były z kultem bogów (zob. komentarz do 1 Sm 9,12). Na przykład jedne z najważniejszych wydarzeń w historii Izraela wiązały się z górami (Mojżesz, na górze Synaj; Eliasz, na górze Karmel). Podobnie w starożytnych eposach ugaryckich góra Safon uważana była za dom lub siedzibę kananejskich bogów Baala i Ela. Ponieważ wydaje się, że Izraelici byli skłonni łączyć kult Jahwe z kultem innych bogów, Ozeasz potępia obrzędy ofiarne wykonywane w owych przybytkach pod gołym niebem (podobnie jak potępione zostały w Pwt 12,2-3), uważając, że przyczyniają się one od deprawowania następnych pokoleń.

4,13. Święte drzewa. Od najdawniejszych czasów drzewa służyły jako znaki orientacyjne w terenie, były też kojarzone z miejscem wymierzania sprawiedliwości i wykonywania obrzędów religijnych (zob. komentarz do Rdz 35,4). Wśród wzmianek na temat świętych lub ważnych drzew znajduje się tekst o palmie Debory w Sdz 4,5 oraz o drzewie, pod którym ugarycki król Danii rozsądzał sprawy swojego ludu. Poszczególne drzewa były też związane z kultem Aszery (zob. komentarz do Pwt 12,3) i jako takie stanowiły sidła na Izraelitów. W ikonografii Izraelitów Aszera przedstawiana jest pod postacią stylizowanego drzewa.

14 Nie będę karał córek waszych za nierząd ani waszych synowych za cudzołóstwo. Oni sami, bowiem oddalają się z nierządnicami, nawet ofiary składają z nierządnicami sakralnymi, i tak lud nierozumny dąży ku swej zgubie. Pwt 23,19+

4,14 Ich wina nie jest tak ciężka, gdyż poszły za przykładem swych mężów i ojców.

4,10-14. Nierząd. W starożytnej Mezopotamii istniał podział na prostytucję uprawianą dla zysku i usługi seksualne świadczone na rzecz świątyni. Termin harimtu oznacza obydwie formy nierządu w tekstach zapisanych pismem klinowym (na przykład, w Eposie o Gilgameszu to niewiasta harimtu „obłaskawia” Enkidu), istniała jednak pomiędzy tymi kobietami różnica społeczna, inny też był cel ich zachowań. Święta posługa seksualna wykonywana w świątyni nawiązywała do rytuału świętego małżeństwa, który miał zapewnić urodzajność ziemi. W Mezopotamii istniały różne hierarchie kapłanek, które reprezentowały boginię Isztar/Inannę i miały być „nawiedzane” przez boga Marduka każdej nocy. Istniały też zamknięte zakony kobiece oraz bardziej publiczne postaci, takie jak naditu, mogące posiadać własność, prowadzić interes, a nawet wyjść za mąż. Fakt, że zjawisko prostytucji uprawianej dla zysku występowało w pobliżu świątyń, wynikał z tego samego powodu, dla którego kwitło ono w tawernach i miejskich bramach - panował tam większy ruch i łatwiej było znaleźć klienta. Zapłatę przyjmowały kapłanki i prostytutki, pierwsze miały ją jednak złożyć w ofierze bogom. Dodatkowym rozróżnieniem jest podział na prostytucję sakralną i kultową. W prostytucji sakralnej dochody z nierządu płynęły do świątyni. Możliwe więc było zatrudnienie nierządnic przez świątynie w celu zgromadzenia funduszów na jakiś cel, bez dawania im jednak oficjalnego statusu kapłanek. W prostytucji kultowej głównym celem było zapewnienie płodności poprzez rytuał o charakterze seksualnym. Należy również rozróżnić dorywczą (np. w Rdz 38) i zawodową (np. 2 Krl 23,7) prostytucję sakralną/kultową. Dowody na istnienie prostytucji kultowej w Izraelu lub w innych częściach Bliskiego Wschodu nie są jednoznaczne. W tekstach kananejskich wśród personelu świątyń wymienia się prostytutki; również w literaturze akadyjskiej wspomina się o kobietach, które w ten sposób służyły świątyni. Co więcej, ponieważ w starożytności kobiety często nie posiadały osobistego majątku, prostytucja była niekiedy jedynym sposobem zarobienia pieniędzy potrzebnych do spełnienia ślubu. Zakaz przynoszenia do świątyni zapłaty za nierząd mógł być reakcją, skierowaną przeciwko praktykom stosowanym przez kapłanów świątyni Isztar w okresie neobabilońskim, którzy najmowali kobiety ze swojej społeczności jako prostytutki.

15 Jeśli ty, Izraelu, uprawiasz nierząd, niechaj przynajmniej Juda zostanie bez winy! Nie chodźcie do Gilgal, nie wstępujcie do Bet-Awen ani nie przysięgajcie słowami: Na życie Pana! Joz 4,19+; Joz 7,2+; Am 4,4+; Am 5,8; Am 8,14; Jr 31,18

4,15 Bet-Awen. Znaczy: „dom grzechu”, co jest pogardliwym przezwiskiem Betel (Bet-El to tyle, co: „dom Boga”).

4,15. Gilgal. Dokładne położenie tego miejsca znajdującego się w okolicy Jerycha nie zostało dotąd ustalone (zob. Joz 4,19). Opierając się na analizie warstw archeologicznych z okresu żelaza, wskazywano różne miejsca w pobliżu Chirbet el-Mefdżir, ok. 2 km od Jerycha. Nazwa Gilgal znaczy „krąg kamieni”, co wskazuje, że było to ważne miejsce kultowe. Prorok Amos (Am 4,4; 5,5) i Ozeasz (Oz 9,15;12,11) potępiają Gilgal za religijne przestępstwa oraz niedozwolone ofiary, które tam składano. Charakter tych obrzędów religijnych nie został opisany, można jednak sądzić, że łączyły się z kultem innych bogów niż Jahwe.

4,15. Bet-Awen. Chociaż nie można rozstrzygnąć, czy Ozeasz był lewitą, jego znajomość tematów mądrościowych oraz zagadnień kapłańskich wskazuje przynajmniej na bliski związek z tym rodem kapłańskim. Może to wyjaśniać wyszydzenie przez niego królewskiego sanktuarium w Betel oraz grę słów opartą na nazwie tego miejsca (zob. Am 5,5). Prorok nazywa efraimickie miasto Betel („dom Boży”) Bet-Awen („dom nieprawości”), ogłaszając je jako niedozwolone miejsce kultu i źródło zła w społeczności izraelskiej (por. Oz 5,8).

16 Izrael uparty jak narowista krowa – Pan ma go teraz paść niby jagnię na rozległym polu? 

17 Efraim związał się z bożkami. Porzuć go! Oz 14,9

18 I zasiadł w ich rozpitej radzie, a ci cudzołożą i bardziej cenią hańbę niż swoją Chwałę. Am 2,8; Am 6,4-6 Oz 4,7

4,18 swoją Chwałę. BJ: „Dumę”. Lekcja migge’onam na zasadzie domysłu (por. w. 7). Tekst hebr.: maginneha, „swe tarcze”.

19 Porwie ich wicher na skrzydłach swoich, wstydzić się będą swoich ołtarzy. Jr 4,11-13; Am 1,14

Oz 5

Przeciw tym, którzy wiodą naród do zguby

1 Słuchajcie tego, kapłani, zechciej to pojąć, domu Izraela, domu królewski, natęż swą uwagę, bo do ciebie należy osąd. Ale wy sidłem jesteście dla Mispa i siecią rozpiętą nad Taborem.

5,1 W Biblii występuje wiele miejscowości o nazwie Mispa i trudno powiedzieć, o której tu mowa. Może, jak w przypadku Taboru, chodzi o miejsce kultu, którego słudzy zdeprawowali lud pobudzając go do idolatrii.

— Czwarty stych w BJ: „Przecież to was dotyczy prawo”. Można by także rozumieć: „To przeciwko wam jest ten wyrok, ponieważ to wy byliście...”, ale por. paralelny tekst Mi 3,1.

5,1. Sidło i sieć. Powszechnie znany obraz ptasznika chwytającego ptaki w sieci i sidła mógł być źródłem tej tradycyjnej metafory (zob. Joz 23,13; Ps 69,22; Iz 8,14). W egipskich malowidłach grobowych istnieją liczne przykłady tego rodzaju działalności, pojawiają się również w sumeryjskiej Steli Sępów (zob. komentarz do Ez 12,13).

2 Zabrnęliście głęboko w zdrożności, moja kara dosięgnie was wszystkich. Jr 13,23+ Oz 1,2

5,2 Zabrnęliście... w zdrożności. BJ: „Pogłębili dół w Szittim”. Tekst niepewny. O Szittim por. Joz 2,1+. Tu może aluzja do epizodu pod Baal-Peor (9,10; por. Lb 25).

3 Znam Ja Efraima; nie ukryje się Izrael przede Mną, bo teraz Efraim uprawia nierząd, Izrael się plami. 4 Czyny ich, bowiem im nie dozwalają powrócić do Boga swojego; bo duch nierządu mieszka w ich wnętrzu, a nie znają Pana. 

5 Pycha Izraela kroczy przed nim, Izrael i Efraim grzęzną w swoich grzechach, stacza się z nimi również Juda. Am 6,8 Oz 14,2

6 Ze swoim drobnym i większym bydłem przyjdą, będą szukać Pana, lecz go nie znajdą. Am 5,4+; Am 8,11-12; Prz 1,28; Iz 55,6; J 7,34; J 8,21

7 Sprzeniewierzyli się Panu, bo zrodzili synów nieprawych, teraz On niszczy i pustoszy ich pole. Oz 2,6

5,7 Końcowy stych w BJ: „teraz nów księżyca pochłonie ich oraz ich pola”. Chodzi o to, że dzień święta stanie się dniem kary albo o podkreślenie bliskości (przy najbliższym nowiu księżyca).

5,7. Nowe księżyce [brak w tekście BT]. Chociaż Ozeasz może tutaj ponownie nawiązywać do obchodów nowiu księżyca skalanych przez kult Baala (zob. Oz 2,11), jednakże użyty termin hebrajski może zwyczajnie oznaczać nadejście nowej fazy miesiąca w cyklu rocznym. Dlatego prawdopodobne jest, że prorok w ogólny sposób potępia nieprzerwany (pogłębiający się z czasem) proces samozagłady Izraelitów.

Wojna bratobójcza

8 Dmijcie w róg w Gibea, zatrąbcie w Rama, uderzcie na alarm w Bet-Awen; wypłoszcie Beniamina! Jl 2,1+ Oz 4,15+

5,8-12 Cały ten fragment — i prawdopodobnie następne aż do 6,6 — odnosi się, jak się zdaje, do wojny syro-efraimskiej (735-734; por. 2 Krl 16,5+).

5,8 wypłoszcie. BJ: „ścigają cię”. Dosł.: „za tobą”. Tekst niepewny, można to słowo poprawić według kontekstu i czytać: „alarmujcie”.

5,8. Gibea, Rama, Bet-Awen. Zawarta jest tutaj aluzja na temat militarnej konfrontacji pomiędzy Północnym i Południowym Królestwem (Efraimem i Judą) o oddzielającą je linię graniczną. Wzmianka o trzech miastach Beniamina (Gibea = Dżeba’; Rama = Er-Ram; Bet-Awen = Chirbet el-Askar) sugeruje, że zostały one najechane przez Efraima (być może był to początek ataku na Jerozolimę) lub że ich mężczyźni zostali wezwani na wojnę przez Judę (być może w celu dokonania inwazji na Efraima). Każde ze wspomnianych miast strzeże północnego szlaku wiodącego do stolicy Judy. Wzniecony alarm jest najprawdopodobniej związany z fazą wojny syro-efraimickiej z lat trzydziestych VIII w. przed Chr. (zob. komentarz do 2 Krn 28,5 i Iz 7,1).

9 Efraim stanie się pustynią w dniu kary. Przeciw pokoleniom Izraela podaję zapowiedź pewną.

5,9 podaję zapowiedź pewną. Tzn. nadchodzące nieszczęścia: deportację, rozpad (2 Krl 15,29), upadek Samarii i zagładę Królestwa Izraela (2 Krl 17,5-6).

10 Książęta Judy podobni są do tych, co przesuwają miedzę; wyleję na nich falę mego gniewu. Pwt 19,14; Pwt 27,17

5,10 przesuwają miedzę. Aluzja do wkroczenia wojsk Judy na terytorium Izraela, a może także do dawnych zdobyczy Królestwa Południowego (1 Krl 15,16-22). — W Kodeksie deuteronomicznym (Pwt 19,14; por. 27,17) potępienie tych, którzy przesuwają granice „ustanowione przez przodków”, gdyż podział terytoriów Ziemi Obiecanej odbył się według nakazów Boga (por. Joz 13,6).

5,10. Przesuwanie kamieni granicznych (BT: „miedzy”). Zob. komentarz do Pwt 19,14, gdzie omówiono ten rodzaj przestępstwa.

11 Efraim cierpi ucisk, ugięty wyrokiem, bo spodobało mu się chodzić za kłamstwem.

5,11 Pierwszy stych zgodnie z tekstem hebr., ale może należałoby czytać jak w grec, myśląc o jego przymierzu z Damaszkiem oraz o najeździe na bratnie królestwo (wojna syroefraimska): „Efraim jest ciemiężcą, łamie prawo”.

— za kłamstwem. szawe’, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: caw, co niepewne.

12 Stanę się jak mól dla Efraima, jak próchnica dla domu, Judy. Iz 50,9+

Przymierze z obcymi nie przyniesie ratunku

13 Spostrzegł Efraim swoją niemoc, a Juda zobaczył swą ranę. I pośpieszył Efraim do Asyrii, zwrócił się Juda do wielkiego króla, lecz on was nie może uleczyć ani uwolnić od rany. Oz 7,11; Oz 8,9; Oz 12,2; 2Krl 15,19; 2Krl 16,7-9

5,13 do wielkiego króla. Lekcja ’el melek rab na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’el melek jareb, „do króla Jareba” lub „do króla mściciela”. — Aluzja do daniny płaconej przez Menachema Tiglat-Pileserowi III w r. 738 (por. 2 Krl 15,19) i do wezwania rzuconego temu ostatniemu przez Achaza w r. 735 (por. 2 Krl 16,7-9).

5,13. Zwrócenie się Efraima w stronę Asyrii. Niszczące skutki wojny syro-efraimickiej miały doprowadzić do wielkiego osłabienia Izraela (Efraima) i Judy, obydwa państwa były zatem bardziej narażone na polityczną hegemonię Asyryjczyków. Widząc, że ich status wasalny się pogarsza, dwaj królowie Izraela - Menachem (w 738 przed Chr.; 2 Krl 15,19-20) i Ozeasz (w 732 przed Chr.) - zmuszeni zostali do zapłacenia dużej daniny, by zapobiec dalszemu pustoszeniu kraju przez Asyryjczyków. W asyryjskich rocznikach Tiglat-Pilesera III pojawia się wzmianka o tych daninach obok innych danin od małych państw, których gospodarka była rujnowana przez finansowe potrzeby imperium asyryjskiego.

14 Ja, bowiem jestem lwem – dla Efraima, młodym lwem dla domu judzkiego; Ja, Ja rozszarpię, a potem odejdę, uniosę [zdobycz], a nikt nie ocali. Oz 13,7; Am 3,12; Iz 5,29 Oz 2,12

15 Pójdę i wrócę do mojej siedziby, aż zaczną pokutować i szukać mego oblicza i w swym nieszczęściu za Mną tęsknić. Pwt 4,29-31+; Jr 29,13; Am 5,4+

5,15 aż zaczną pokutować. Inne możliwe tłumaczenie: „dopóki nie wyznają swej winy”.

Oz 6

Pozorne nawrócenie narodu

1 „Chodźcie, powróćmy do Pana! On nas zranił i On też uleczy, On to na pobił, On ranę przewiąże.

6,1-6 Prorok przedstawia liturgię pokutną, której słowa są być może wzięte z jakiegoś obrzędu przebłagania (1 Krl 8,31-53; Jr 3,21-25; Jl 1-2; Ps 85): lud przerażony obwieszczeniem kary i opuszczeniem przez Jahwe (5,14-15) zachęca sam siebie, by do Niego powrócić (w. 1-3). Ten powrót jednak jest krótkotrwały, bez nawrócenia wewnętrznego (w. 4-6).

2 Po dwu dniach przywróci nam życie, a dnia trzeciego nas dźwignie i żyć będziemy w Jego obecności. Ez 37

6,2 Wyrażenia „Po dwu dniach”, „dnia trzeciego” (por. Am 1,3: „za trzy zbrodnie Damaszku i za cztery”) wskazują na krótki czas. Od Tertuliana tradycja chrześcijańska odnosiła ten tekst do zmartwychwstania Chrystusa trzeciego dnia, ale nie jest on cytowany w żadnym miejscu w NT, gdzie w związku z tym tematem przywołuje się pobyt Jonasza we wnętrzu ryby (Jon 2,1 = Mt 12,40). Możliwe jednak, że wspomnienie zmartwychwstania trzeciego dnia „zgodnie z Pismem” (1 Kor 15,4; por. Łk 24,46) w pierwotnym kerygmacie i wyznaniach wiary odnosi się do naszego tekstu interpretowanego według ówczesnych reguł egzegetycznych.

3 Poznajmy, dążmy do poznania Pana; Jego przyjście jest pewne jak poranek, jak wczesny deszcz przychodzi On do nas, i jak deszcz późny, co nasyca ziemię.” Ps 72,6; Ps 63,2; Ps 143,6; Pwt 11,14

6,3. Zimowe deszcze, wiosenne deszcze. Klimat śródziemnomorski panujący na Bliskim Wschodzie powodował, że w Izraelu deszcze padały jedynie w dwóch okresach roku. Deszcze „zimowe” pojawiały się od grudnia do lutego. W pochodzącym z X w. przed Chr. kalendarzu z Gezer napisano, że wilgoć ta zmiękcza ziemię, przygotowując ją do orki oraz siewu pszenicy, jęczmienia i owsa. Deszcze „wiosenne” padały w marcu i kwietniu, dostarczając życiodajnej wody potrzebnej do siewu prosa i warzyw. To właśnie deszcze powodowały różnicę między udanymi żniwami a głodem. Połączenie Jahwe z deszczami ukazuje Go w roli przewyższającej Baala, będącego bóstwem deszczu i płodności, zaś połączenie Go ze słońcem - w roli przewyższającej bogów słońca, często wiązanych ze sprawiedliwością.

4 Cóż ci mogę uczynić, Efraimie, co pocznę z tobą, Judo? Miłość wasza podobna do chmur o świtaniu albo do rosy, która prędko znika. Oz 13,3

5 Dlatego ciosałem cię przez proroków, słowami ust mych pouczałem, a Prawo moje zabłysło jak światło. Jr 1,10; Jr 5,14; Oz 12,11

6,5 ciosałem cię. Słowo Boże przekazane przez proroków jest skuteczne: dokonuje tego, co obwieszcza (tu mowa o karze).

— Prawo moje zabłysło. BJ: „mój wyrok zabłyśnie”. Tekst lekko poprawiony, zmieniona jest tylko wokalizacja. Tekst masorecki: „twoje wyroki, wschodzi światło”.

6 Miłości pragnę, nie krwawej ofiary, poznania Boga bardziej niż całopaleń. Mt 9,13; Mt 12,7; Am 5,21+; Oz 2,21-22+

6,6 Por. 2,21+; 2,22+; Am 5,21+; 1 Sm 15,22. W 14,3 Ozeasz dojdzie do stwierdzenia, że jedyną odpowiednią ofiarą jest szczere nawrócenie.

Dawne i obecne przewinienia

7 Ale już w Adam złamali przymierze i tam Mi się sprzeniewierzyli. Oz 8,1

6,7 w Adam. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „jak człowiek” lub „jak Adam”.

— złamali przymierze. Aluzja zagadkowa: może w Adam (u ujścia Jabboku) było sanktuarium idolatryczne, a może chodzi po prostu o to, że niewierność Izraela sięga samych początków osiedlenia w Palestynie (por. Joz 3,16); w związku z tą ideą por. 9,10. — Chodzi o przymierze na Synaju.

6,7. Adam. Ponieważ z końcowej części wersetu wynika, że chodzi o miejsce („tam”), i ponieważ jego odpowiednikiem jest Gilead, większość współczesnych komentatorów przyjmuje, że chodzi tutaj raczej o miasto niż o pierwszego człowieka. Miejsce to jest powszechnie utożsamiane z Tell el-Damjja (w Zajordaniu), położonym na południe od rzeki Jabbok i na północ od Wadi Far’ah, w punkcie górującym nad brodami na Jordanie. Adam wymienia się w liście miast zdobytych przez faraona Sziszaka podczas kampanii, którą przeprowadził w tym regionie w X w. przed Chr.

8 Gilead to miasto przestępców, pełne jest krwawych śladów.

6,8 Gilead to miasto na wyżynie o tej samej nazwie, w Zajordaniu (por. Rdz 31,46-48).

9 Zgraja kapłanów jak zbójcy, co czyhają na drodze do Sychem, albowiem popełniają obrzydliwość.

6,8-9. Przemoc w Gileadzie i Sychem. Wydarzenie, o którym tutaj wspomniano, mogło być buntem Pekacha przeciwko izraelskiemu królowi Pekachiaszowi w 736 przed Chr. (2 Krl 15,25). Walki, z udziałem grupy Gileadczyków, rozpoczęły się w Adam i rozprzestrzeniły na zachód, wzdłuż drogi nad Wadi Far’ah w głąb Izraela aż do miasta Sychem. Najwyraźniej w walce z urzędnikami królewskimi stronnicy Pekacha uzyskali pomoc od kapłanów z Betel.

10 Widziałem w Betel rzeczy straszliwe, bo tam Efraim uprawia nierząd, Izrael tam się plami.

6,10 w Betel. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: bebet jisră’el, „w domu Izraela”.

11 Dla ciebie, Judo, również rozpocznie się żniwo, gdy los narodu odmienię.

6,11 Ten wiersz jest późniejszym dodatkiem (por. 1,7+).

Oz 7

1 Gdy Izraela uzdrowię, jawna się stanie wina Efraima i występki Samarii, bo oni kłamliwie działają, złodziej wchodzi do wnętrza a na zewnątrz plądruje zgraja rabusiów.

7,1 (do wnętrza). BJ: „do domu”, za grec. W tekście hebr. pominięte.

2 I nie mówią w swoich sercach, że zapamiętam wszystkie ich występki. Teraz osaczają ich własne uczynki, obecne przed moim obliczem. Ps 90,8; Ml 3,16

Spiski

3 W swej przewrotności rozweselali króla i książąt w swojej obłudzie.

7,3 Od początku Królestwa Północnego aż do r. 737 (zabójstwo Pekachiasza) zamordowano siedmiu królów. Tu prorok przypomina spisek: konspiratorzy skrywają swe plany, a potem, po nocnej orgii, mordują króla i przywódców powalonych winem. Tak umarł Ela (1 Krl 16,9-10).

4 Wszyscy oni są cudzołożnikami, są oni jak piec gorejący, który piekarz zaprzestał podsycać, by miesić ciasto, póki nie skwaśnieje. 5 W dniu naszego króla zasłabli książęta, na gorączkę od wina; wyciąga on rękę do szyderców, gdy ci [do niego] się przybliżają.

7,5 W dniu... króla. Bez wątpienia chodzi o dzień ku czci króla.

6 Serce ich jest jak piec, gdy knują podstęp. Gniew ich przez całą noc uśpiony, rankiem wybucha jak płomień ognia.

7,6 Początek w. 6 połączono w BJ z wierszem poprzedzającym, próbując nadać sens temu skrajnie trudnemu fragmentowi, który - jak się wydaje - jest uszkodzony.

— Gniew ich. Lekcja ’appehem na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’opehem, „ich piekarz”.

7 Wszyscy się żarzą jak piec rozpalony i pożerają swoich sędziów. Upadli wszyscy ich królowie, żaden z nich nie wołał do Mnie.

Zgubne przymierze z obcymi

8 Z narodami się zmieszał Efraim i jest podobny do podpłomyka, którego nie odwrócono.

7,8 Spalony z jednej i niedopieczony z drugiej strony placek nie jest nic wart.

7,4-8. Metafory pieczenia. W niespokojnej sytuacji panującej na politycznej scenie Izraela w latach trzydziestych VIII w. przed Chr. zastosowane tutaj przez Ozeasza metafory pieczenia wydają się bardzo trafne. Piec, o którym mowa, wykonany był z gliny i miał kształt cylindryczny. Archeolodzy odkryli takie piece w Taanach i Megiddo. Mogły być one połączone z podłogą lub zwyczajnie stać na niej. Sklepiony dachem piec posiadał duży otwór zamykany drzwiczkami, przez który piekarz wkładał do środka podpałkę (drewno, wysuszoną trawę, odchody zwierzęce lub placki z resztek pozostałych po wyciśnięciu oliwek). Płomienie ognia buchały przez otwór, dopóki w środku nie pozostały jedynie rozżarzone węgle. Po zamknięciu drzwiczek ciepło utrzymywało się przez wiele godzin (można było wyrobić ciasto i pozostawić je, by wyrosło). Następnie piekarz umieszczał lekko wybrzuszony płaski chleb na wewnętrznych ściankach pieca lub na rozgrzanych węglach. Metafora nawiązuje zatem do przyziemnych zajęć i dobrze znanych obrazów. Zbuntowane siły Pekacha zapłonęły gwałtownym ogniem w piecu politycznej sytuacji Izraela i obaliły reżim Pekachiasza w 735 przed Chr. Wrogość wywołana tymi wydarzeniami tliła się niczym żar w piecu, gotowa przypiec tych, którzy byli odpowiedzialni za jej spowodowanie. W 732 przed Chr. Ozeasz zabił Pekacha i w jednej chwili zmienił polityczne sojusze Izraela (2 Krl 15,30), zamiast do Asyrii, zwracając się o pomoc do Egiptu (zob. Oz 7,11). Ta chaotyczna polityka sprawiła, że Izrael był „na wpół upieczony”, niczym chlebowy placek umieszczony na ścianie pieca, którego nigdy nie odwrócono. Z jednej strony spalił się, zaś z drugiej pozostał surowy.

9 Siłę jego pochłaniają obcy, a on nic o tym nie wie; przyprószyła mu włosy siwizna, a on nic o tym nie wie. Oz 5,12; Ap 3,17

10 Pycha Izraela świadczy przeciw niemu, lecz nie wracają do Pana, Boga swego, i mimo wszystko Jego nie szukają. Am 4,6-11+

11 Efraim jest jak gołąb naiwny i głupi: wzywają Egipt, idą do Asyrii. Oz 5,13+

7,11 naiwny. Kto się pozwala sprowadzić na bezdroża (to samo słowo hebr. w 2,16), co tu znaczy: kto ulega urokowi obcych przymierzy wierząc, że w ten sposób uniknie kary, którą prorok przedstawia jako sieć myśliwego w ręku Boga (w. 12).

7,11. Zwyczaje gołębia. Chwiejna polityka królów Izraela porównana została do łatwowierności (zob. Prz 14,15, gdzie metaforę tę odniesiono do narzędzi) gołębi, które łatwo wpadają w sieć zastawioną przez ptasznika. Oprócz tego nietroszczenie się tego ptaka o zaginione młode można porównać do politycznej amnezji Izraela, który zapomniał o metodach postępowania Asyryjczyków (zob. Oz 5,13).

7,11. Egipt/Asyria. Przez znaczną część swojego krótkiego panowania Pekach realizował politykę wrogą Asyrii, szukał też pomocy u Egipcjan. Doprowadziło to do kampanii Tiglat-Pilesera III opisanej w 2 Krl 15,29, która spowodowała zajęcie przez Asyryjczyków znacznej części Galilei i deportowanie Izraelitów do Asyrii (zob. komentarz do 2 Krl 15,25-31). W początkowym okresie swojego panowania Ozeasz płacił daninę Asyryjczykom, później jednak wysłał posłów do Egiptu (zob. komentarz do 2 Krl 17,4). Ta dwulicowość rozwścieczyła asyryjskiego króla Salmanassara V, który oblegał Samarię przez trzy lata. Jego następca, Sargon II, zdobył miasto w 721 przed Chr. i deportował znaczną część ludności izraelskiej (zob. komentarz do 2 Krl 17,6).

12 Nad idącymi rozciągnę moją sieć i schwytam wszystkich jak ptaki podniebne, wymierzę karę za ich nieprawości.

7,12 Nad idącymi. Inne możliwe tłumaczenia: „ilekroć pójdą” albo „nawet jeśli tam idą”.

— za ich nieprawości. Lekcja leraatam, według grec. Tekst hebr.: laadatam, „według ich zgromadzenia”. Przed tym słowem usuwa się „jak to usłyszano” (keszema’). Można też rozumieć: „gdy słyszę ich zgromadzenie”, wtedy porównanie do ptaków ciągnęłoby się aż do końca wiersza. Może zatem chodzi o glosę, ponieważ słowo edah jest właściwe późniejszym tekstom.

7,12. Polowanie na ptaki. Istniało kilka różnych metod chwytania ptaków. Chociaż łowcy mogli używać procy, rzucać kijem (zob. malowidło z grobowca w Beni Hasan) lub strzelać z łuku, by upolować pojedynczego ptaka, w większości przypadków w tekście biblijnym i sztuce starożytnej przedstawia się duże stada ptaków schwytane w siatki lub klatki. Na przykład w grobowcu Ka-Gemmi z Sakkarze (Egipt, VI dynastia) ukazano ptasznika posługującego się siecią. Niektórzy ptasznicy, by ściągnąć ptaki, stosowali również przynętę (poświadczone w Syr 11,30). Najwyraźniej królowie Izraela uwikłani zostali w sieć politycznych ambicji zarzuconą przez wielkie starożytne imperia, Egipt i Asyrię.

Kara za niewdzięczność

13 Biada im, że uciekli daleko ode Mnie. Zguba czeka ich za podniesiony bunt. Ja mam ich wyzwolić, gdy wypowiadają na Mnie kłamstwa? Oz 7,1

14 Nie wołają do Mnie z głębi serca, gdy krzyk podnoszą na swoim posłaniu; nacinają sobie skórę z powodu zboża i wina, ale przeciw Mnie się buntują.

7,14 na... posłaniu. Chodzi albo o łoża w ścisłym sensie, albo o dywany czy płaszcze, które rozkładano, by na nich padać do modlitwy (por. Ps 4,5; 149,5).

— nacinają. Lekcja jitgôdadu na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: jitgôraru, „przebywają”.

— O tych rytualnych okaleczeniach por. 1 Krl 18,28; Jr 16,6; 41,5.

— się buntują. jasôru, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: jasuru, „odwracają się”.

15 Ja umacniałem ich ramię, oni zaś knuli przeciw Mnie podstęp.

7,15 umacniałem. W tekście hebr. dodano: „skierowałem”. W grec. pominięte.

16 Zwrócili się ku Baalom, stali się jak łuk zawodny. Mieczem pobici legną ich książęta, z powodu swoich języków złośliwych, i pośmiewiskiem staną się w Egipcie. Ps 78,57

7,16 ku Baalom. BJ: „ku temu, co jest niczym”, za grec. Tekst hebr.: „nie ku górze”.

7,16. Zawodny łuk. Łuk o złożonej budowie, wykonany z drewna, rogu i ścięgien zwierzęcych (opisany w ugaryckiej opowieści o Akchat) zmieniał swoje właściwości pod wpływem pogody i wilgotności powietrza. Jeśli nie trzymano go w pochwie, mógł utracić sprężystość i niezawodność (zob. Ps 78,57). Asyryjskie wypowiedzi mądrościowe związane z postacią Ahikara wskazują, że strzały niegodziwych obrócą się przeciwko nim. Może to być element Ozeaszowego potępienia przywódców Izraela (zob. Ps 64,2-7).

Oz 8

Życie narodowe z dala od Boga

1 Trąbę do ust przyłóż: jak sęp spada nieszczęście na dom Pański! Złamali bowiem moje przymierze i wzgardzili moim Prawem. Oz 5,8; Jl 2,1+ Oz 6,7

8,1 jak sęp. BJ: „Jak orzeł”. Po tym dodano tamże: „spada nieszczęście”, by sprecyzować sens zdania. O orle, obrazie nieszczęścia, por. Jr 48,40; 49,22. — Dom Pana to nie świątynia, lecz Ziemia Święta, własność Jahwe (por. 9,15).

— Ten ścisły paralelizm, synonimiczny, przymierza i Prawa, występuje w tradycji elohistycznej (Wj 24,8), deuteronomistycznej (Pwt 4,13) i kapłańskiej (Kpł 26,15). Środowisko, do którego należy Ozeasz, jest środowiskiem tradycji deuteronomistycznej.

8,1. Sygnały trąb. Podobnie jak w Oz 5,8, dźwięk trąb lub baranich rogów sygnalizuje zbliżające się niebezpieczeństwo. Skłoniłoby to ludzi do zapędzenia zwierząt w bezpieczne miejsce za murami miasta (zob. Am 3,6). Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Lb 31,6 i Joz 6,4-5.

2 Wołają do Mnie: Boże mój, znamy Ciebie, [my], Izrael! Oz 6,1-3; Jr 14,8-9

3 Izrael odrzucił dobro, wróg będzie go prześladował.

8,3 wróg. Chodzi o Aszszur, czyli Asyrię.

8,3. Orzeł (sęp) [BT: „wróg”]. Ozeasz posługuje się obrazem drapieżnego ptaka, spadającego z góry na swoją ofiarę. Wydaje się, że jest to aluzja do Asyrii, ponownie występującej w roli narzędzia Bożego gniewu. Widok polującego orła lub sępa był dobrze znany; motyw tego ptaka pojawia się też często w utworach epickich i mitach Bliskiego Wschodu (np. w ugaryckiej opowieści o Akchat oraz w akadyjskim micie o Etanie; zob. komentarz do Pwt 32,11).

4 Oni ustanawiali sobie królów, ale beze Mnie. Książąt – mianowali też bez mojej wiedzy. Czynili posągi ze srebra swego i złota – na własną zagładę. 1Sm 8,1+; 1Sm 11,12+

8,4 Według pierwszego stychu wydaje się, że Ozeasz nie potępia ani instytucji króla, ani monarchii w Samarii, przeciwnej prawowitej dynastii Dawidowej w Jerozolimie, natomiast potępia kolejne zamachy stanu inspirowane troskami dalekimi od wierności Jahwe.

5 Odrzucam cielca twojego, Samario, gniew mój się na nich rozpala; jak długo jeszcze nie będą mogli być wolni od winy 1Krl 12,28; 1Krl 12,32

8,5 Odrzucam. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „on odrzuca”.

6 synowie Izraela? Wykonał go rzemieślnik, lecz nie jest on bogiem; w kawałki się rozleci cielec samaryjski. Wj 20,4; Wj 34,17

8,6 Ten atak na idole będzie naśladowało wielu innych autorów w literaturze prorockiej (por. Iz 40,20+; 41,21+).

8,5-6. Posąg/bożek cielca. Istnieje wiele dowodów potwierdzających związek kultu Baala z oddawaniem czci posągom przedstawiającym cielca (zob. zoomorficzne przedstawienia z Tell el-Asz’ari). Zob. komentarz do 1 Krl 12,28-30, gdzie omówiono próby podejmowane przez króla Jeroboama, by stworzyć przybytki w Dan i Betel jako alternatywę dla świątyni w Jerozolimie, ze złotymi cielcami symbolizującymi tron Boży. Ozeasz potępia złote cielce umieszczone w tych przybytkach jako źródło fałszywego kultu i religijnego synkretyzmu, cechującego ówczesną religię Izraela, oddającą cześć Baalowi i Jahwe. W czasach Ozeasza istniał jedynie przybytek w Betel, bowiem Tiglat-Pileser III zdobył Dan w 733 przed Chr. i przypuszczalnie zniszczył znajdującą się tam świątynię.

8,6. Cielec samaryjski. Wskazanie Samarii zamiast Betel jako miejsca, w którym znajdował się cielec, jest eufemizmem oznaczającym całego Izraela (zob. Oz 10,5). W rocznikach asyryjskich często określa się całą prowincję od nazwy jej stolicy (zob. 2 Krl 23,19).

7 Skoro sieją wiatr, zbiorą burzę. Zboże bez kłosów nie dostarczy mąki, jeśliby nawet dało, zabierze ją obcy. Oz 10,13; Hi 4,8; Prz 22,8; Ga 6,7 Oz 5,13+ Ez 16,32-34

8 Izrael został pochłonięty; teraz on wśród narodów jest jak sprzęt bez wartości.

8,8-10 Ten fragment musi być późniejszy niż deportacja, która nastąpiła po wojnie syro-efraimskiej (734; 2 Krl 15,29).

9 Pobiegli do Asyrii jak onager żyjący samotnie; Efraim nabył sobie kochanków.

8,9 kochanków. Aluzja do daniny płaconej królowi Asyrii (5,13; 7,11) i może także do darów posłanych do Egiptu. Tutaj kochankami nie są już bóstwa kananejskie, jak w rozdz. 1-3, ale obce potęgi. Jednak zawsze w odniesieniu do przymierza z Jahwe związki z potęgami pogańskimi są uważane za cudzołóstwo, ponieważ jednocześnie sprzyjały one kultowi bóstw tych ludów i były brakiem ufności do Jahwe, jedynego zbawcy Izraela (por. Iz 30,1-5; 31,1-3).

10 Niech sobie kupują między narodami. Teraz ich zbiorę i wkrótce się ugną pod ciężarem króla książąt.

8,10 ich zbiorę. Po to, by ich deportować.

— króla książąt. Mowa o królu Asyrii.

Przeciw kultowi tylko zewnętrznemu

11 Wiele ołtarzy Efraim zbudował, ale służą mu jedynie do grzechu.

8,11 W pierwszym stychu w tekście hebr. dodane: „by grzeszyć”.

12 Wypisałem im moje liczne prawa, lecz je przyjęli jako coś obcego. 

13 Lubią ofiary krwawe i chętnie je składają, lubią też mięso, które wówczas jedzą, lecz Pan nie ma w tym upodobania. Wspominam wtedy na ich przewinienia i karzę ich za grzechy – niech wrócą znów do Egiptu! Oz 6,6; Am 5,22 Oz 9,9 Oz 9,3; Oz 11,5; Pwt 28,68+; Pwt 32,15; Pwt 32,18+

8,13 W dwóch pierwszych stychach niepewny przekład tekstu trudnego, może uszkodzonego.

Przepych skazany na zagładę

14 Zapomniał Izrael o swym Stworzycielu i pobudował pałace; twierdz warownych wiele wzniósł Juda, lecz ześlę ogień na jego miasta, i pochłonie wszystkie ich zamki. Am 2,5

8,14. Pałace. Hebrajskie słowo hekal jest być może spokrewnione z akadyjskim ekallu (pochodzącym od sumeryjskiego E.GAL), „duży dom”, oznaczającym świątynię lub pałac. We wczesnym okresie panowania Jeroboama II wznoszono warowne miasta oraz monumentalne budowle w Samarii i innych głównych ośrodkach (zob. 2 Krn 26,9-10, gdzie opisano podobne budowle znajdujące się w Judzie). Wysiłki takie mogły być odczytywane jako symbol potęgi królewskiej, zasługiwały zatem na oskarżenie Ozeasza, że panujący „zapomnieli” Boga (zob. Pwt 32,15-18).

Oz 9

Za karę czeka wygnanie

1 Nie ciesz się, Izraelu, nie krzycz z radości jak inne narody, bo opuściłeś Boga swego, uprawiając nierząd, umiłowałeś zapłatę nieczystą na wszystkich klepiskach zbożowych.

9,1-6 Wyrocznia wygłoszona może z okazji jakiegoś święta rolniczego.

9,1 Nie ciesz się. Za grec. Tekst hebr.: „ku radości”.

— W trzech końcowych stychach o płodach ziemi mówi się jako o zapłacie za prostytucję Izraela, ponieważ lud traktuje je jako wynik kultu składanego Baalom wraz z jego niemoralnymi praktykami (por. 2,7).

9,1. Nierządnica na klepisku. Jednym z ważnych miejsc znajdujących się w rolniczych częściach Izraela było klepisko. Przywożono tam zebrane z pola zboże w celu dalszego przetworzenia i podziału (zob. Rt 3,2.7). Klepisko pełniło też często rolę miejsca publicznych zgromadzeń (zob. scenę konfrontacji z 1 Krl 22,10) oraz świątecznych obchodów po zakończeniu żniw (Pwt 16,13). Najwyraźniej pospolite prostytutki i nierządnice kultowe często przebywały w rejonie, gdzie odbywały się święta związane ze zbiorami i strzyżeniem owiec (zob. komentarz do Rdz 38,15-23). Tak więc Izrael ukazany został jako nierządnica wśród zboża, oddająca się tym bóstwom, którym przypisywała udane żniwa, zamiast uznać rolę Jahwe.

2 Klepiska, tłocznie nie zaspokoją ich głodu, moszczu im zabraknie. Oz 2,11

9,2 nie zaspokoją ich głodu. W dalszym ciągu wyjaśnienie, dlaczego tak: otóż już ich tam nie będzie, by z tego korzystać, ponieważ zostaną deportowani, a to spożyją inni (8,7).

— im zabraknie. Za grec, przekładem syr., Wulgatą i Targumem. Tekst hebr.: „jej zabraknie”.

3 Nie będą oni dłużej mieszkać w ziemi Pańskiej, Efraim musi wracać do Egiptu – w Asyrii będą jedli pokarmy nieczyste. Oz 8,13+

9,3 Każdy obcy kraj jest nieczysty, bo zbrukany obecnością idoli (por. Am 7,17; 1 Sm 26,19). Także na wygnaniu nie będzie możliwości powstrzymywania się od potraw nieczystych.

4 Nie będą wina wylewać na ofiarę dla Pana ani przygotowywać swych żertw dla Niego; chleb ich stanie się chlebem żałoby, kto go spożyje – już będzie nieczysty; bo chleb ich będzie tylko dla nich – do domu Pańskiego nie wejdzie. Pwt 26,14

9,4 będzie nieczysty. Obecność zmarłego czyniła nieczystymi potrawy przygotowane w domu żałoby.

— Wygnanie uczyni niemożliwym składanie ofiar z pierwocin w świątyni (Pwt 26,2).

9,4. Chleb żałoby. Dom pogrążony w żałobie, który miał kontakt ze zmarłym, uważany był za skalany przez siedem dni, musiał też zostać rytualnie oczyszczony, by móc pełnić na nowo swoją społeczną i religijną rolę (zob. komentarz do Lb 19,11). W okresie skalania cała żywność, która się w nim znajdowała, była uznawana za skażoną. Chociaż mogła dostarczyć niezbędnych składników ciału, nie wywoływała radości, nie mogła być też składana w ofierze Bogu (zob. Jr 16,7; Ez 24,17). W taki sposób Ozeasz charakteryzuje przyszłe życie Izraelitów na wygnaniu.

5 Cóż uczynicie w dzień święta, w uroczysty dzień Pański?

9,5 Chodzi bez wątpienia o Święto Namiotów, którego nie można obchodzić na wygnaniu, ponieważ należy wówczas stanąć przed Jahwe (Wj 23,16n).

6 Bo oto wyruszyli przed zagładą; Egipt ich zgromadzi, Memfis pochowa, oset odziedziczy ich skarby ze srebra, a ciernie wyrosną w ich namiotach.

9,6. Memfis. Przez znaczną część dziejów Egiptu Memfis było stolicą Dolnego Egiptu. Znajdowało się ono na zachodnim brzegu Nilu, w odległości ok. 21 km na południe od współczesnego Kairu.

Prorok cierpi prześladowanie

7 Oto nadeszły dni kary, nadszedł dzień odpłaty. Niech Izrael to wie: Głupcem jest prorok, a mąż natchniony szaleje. Tak jest z powodu wielkiej winy twojej, wzmoże się wrogość. Am 3,2+ J 10,20

9,7. Głupcem jest prorok, a mąż natchniony szaleje. Czasami bardzo cienka linia oddzielała męża owładniętego przez Ducha Bożego (1 Sm 9,6) od człowieka obłąkanego (zob. ł Sm 21,13-15; 2 Krl 9,11). W tym jednak przypadku wrogowie Ozeasza pragną go zdyskredytować, powiadając, że proroctwa, które wypowiada, są bredniami szaleńca (porównaj podobne oskarżenia wysuwane w Am 7,10 i Jr 29,25-28).

8 Strażnik Efraima – czyli prorok – jest moim Bogiem. Zastawiają nań sidła na wszystkich drogach, bunt szerzy się w domu jego Boga. Am 7,10-17; Jr 20,1-6

9,8 BJ: „Stróż Efraima jest z mym Bogiem — to prorok, / na którego zastawiają pułapkę na wszystkich drogach / i w domu jego Boga, oto wrogość”. Tekst bardzo niejasny, prawdopodobnie uszkodzony; różne proponowane poprawki nie są zadowalające.

9 Głęboko ugrzęźli w nieprawości, jak we dni Gibea, lecz [Pan] pamięta ich winy i karać będzie ich grzechy. Sdz 19 Oz 8,13

9,9. We dni Gibea. Na temat opisu haniebnych wydarzeń, które miały miejsce w Gibea, zob. komentarz do Sdz 19,12-14 i 19,25. Najwyraźniej historia ta była dobrze znana w czasach Ozeasza, prorok musiał bowiem jedynie wspomnieć nazwę miasta, by przywieść obrazy nieprawego i skandalicznego postępowania.

Wspomnienie grzechów popełnionych w Baal-Peor

10 Jak winne grona na pustyni, tak Izraela znalazłem; jak na pierwszy owoc figowca na waszych przodków patrzyłem; lecz przyszli do Baal-Peor i oddali się hańbie, i stali się wstrętni jak to, co kochali. Oz 2,16+; Pwt 32,10 Lb 25,1-5 Jr 2,5+

9,10 do Baal-Peor. Epizod, opowiedziany w Lb 25, ma miejsce na równinie na wschód od Jordanu (por. Lb 25,1; Joz 2,1+). Niewierność Izraela objawiła się więc już u wrót Ziemi Obiecanej i zaciążyła nad całą jego historią.

— hańbie. Hebr. boszet, pogardliwe określenie Baali (por. 2 Sm 4,4+).

9,10. Metafory owoców. W znalezieniu winogron na pustyni lub dojrzałych fig wczesnym latem zawarty jest element nieoczekiwanej przyjemności.

Znajdowanie „winnych kopców kamiennych” w Negebie dowodzi, że na tym obszarze istniała uprawa winogron, zaś małe krzewy znane były ze szczególnie słodkich owoców. Jest tak również w przypadku małych fig dojrzewających na przełomie maja i czerwca. Uważane za wielki delikates, zjadane były zaraz po zerwaniu (zob. Iz 28,4; Na 3,12).

9,10. Baal-Peor. Zob. komentarz do Lb 25,1-18 na temat incydentu w Baal-Peor, kiedy to Izraelici zostali skuszeni do bałwochwalstwa przez Moabitki z okolic Szittim.

11 Jak ptak uleci chwała Efraima: nie będzie urodzin, ciąży ni poczęcia, Pwt 28,18+

12 a choćby nawet wychowali synów, będą ich pozbawieni, nim jeszcze dorosną; biada im samym, kiedy się od nich oddalę. Pwt 32,25

13 Efraim – jak widzę – podobny do Tyru zasadzonego na pastwisku, Efraim musi swoich synów wydać zabójcy.

9,13 Dwa początkowe stychy w BJ: „Efraim — widziałem go jak Tyr — zasadzony na stepie”. Wiersz bardzo trudny, prawdopodobnie skażony. Dosł.: „Efraim, jak widzę dla Tyru, zasadzony na stepie”. Prorok chce może porównać przepych Efraima z przepychem Tyru (por. Iz 23,7n; Ez 27), ale słowo jest niepewne. W grec. lekcja cajid, „zwierzyna łowna”, nie côr, „Tyr”.

9,13. Musi swoich synów wydać zabójcy. Możliwe, że jest to aluzja do politycznych niepokojów, w jakie przywódcy Izraela uwikłali lud, przez co narazili rodziny na zniszczenia spowodowane działaniami wojsk asyryjskich (zob. komentarz do Oz 7,11). W sumeryjskim Lamencie nad zniszczeniem Ur opisano podobne wydarzenia z okresu oblężenia, kiedy to rodzice porzucali własne dzieci. Inną możliwością jest, że „zabójcą” dzieci jest demon. Wśród babilońskich demonów funkcjonował Paszittu, uważany za porywacza dzieci. Byłby to zatem inny sposób opisania praktyki porzucania dzieci. Na temat dodatkowych informacji o porzucaniu dzieci zob. komentarz do Ez 16,5.

14 Daj im, Panie! Co dasz? Łono, które roni, i piersi wyschnięte! Łk 23,29

Kara za odstępstwo w Gilgal

15 Cała ich złość dokonała się w Gilgal, tam też zacząłem ich nienawidzić z powodu czynów nieprawych. Wyrzucę ich z mego domu, nie będę ich więcej miłował. Wszyscy ich książęta są buntownikami. Oz 4,15 Oz 8,1+ Oz 1,6

9,15 złość... w Gilgal. Chodzi bez wątpienia o nieposłuszeństwa Saula w Gilgal (1 Sm 13,7-14; 15,12-33), kontynuowane teraz poprzez bunt przywódców (koniec wiersza).

9,15. Ich złość dokonała się w Gilgal. Zob. komentarz do Oz 4,15. Potępienie wypowiedziane przez Ozeasza może być oparte na wydarzeniach z okresu podboju lub z czasów ustanowienia Saula królem Izraela (1 Sm 11,12-15); możliwe też, że nawiązuje do współczesnych prorokowi wydarzeń, które nie zostały nigdzie odnotowane, a zatem pozostają nieznane.

16 Efraim powalony na ziemię, wyschły jego korzenie – nie przynoszą już więcej owocu; a nawet, gdy urodzą, Ja sprawię, że umrze drogi owoc ich łona. Am 2,9; Mt 21,19p Oz 9,12

17 Mój Bóg ich odrzuci, gdyż Go nie słuchali; błąkać się będą między narodami. Pwt 28,64-65 Rdz 4,14

Oz 10

Nastąpi zniszczenie ołtarzy i stel

1 Izrael był jak dorodny krzew winny, przynoszący wiele owoców; lecz gdy owoc jego się mnożył, wzrastała liczba ołtarzy; im większy dobrobyt w kraju, tym wspanialsze budowano stele. Iz 5,1+ Pwt 32,15; Pwt 2,7; Pwt 2,14; Pwt 4,10n Wj 23,24+

10,1. Święte kamienie [BT: „stele”]. Zob. komentarz do Oz 3,4.

2 Ich serce jest obłudne, muszą pokutować! On ich ołtarze zburzy i stele powywraca.

10,2 Ich serce udaje, że jest związane z Jahwe, gdy w rzeczywistości chodzi o Baali.

3 Powiedzą wtedy: My nie mamy króla, bośmy się Pana nie bali – zresztą, cóż nam król pomoże?

10,3 Niestałość władzy i kuratela asyryjska instytucję króla całkowicie pozbawiają skuteczności.

4 Nieustanne słowa, pochopne przysięgi, zawierane przymierza, ustawy mnożą się jak chwast trujący w bruzdach na polach. Am 6,12

10,4 mnożą się. BJ: „rozwija się”. Ironicznie: to, co się rozwija, to wynaturzanie prawa, które stało się trującą rośliną (por. Am 6,12).

10,4. Chwast trujący. Hebrajskie słowo rosz może oznaczać tutaj lulka czarnego (Hyoscyamus reticulatus), który rośnie na zaoranych polach, szczególnie w pobliżu stepów i pustyń. Dojrzała roślina osiąga wysokość 0,6 m, ma włochate liście i żółte kwiaty o różowych żyłkach. Inną możliwością jest gwiazdnik syryjski (Cephalaria syriaca), który posiada trujące nasiona. Płytka orka pomagała w rozprzestrzenianiu się tych chwastów, bowiem usuwane były jedynie łodygi, zaś głębiej znajdujące się korzenie pozostawały nienaruszone (zob. Hi 31,40).

5 Z powodu cielca w Bet-Awen mieszkańców Samarii ogarnia trwoga; chodzi w żałobie jej naród, lamentują kapłani pogańscy, bojąc się o jego blask, że mu zostanie odjęty. Oz 8,5; Oz 4,15+ Ap 18,14

10,5 cielca. Według grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „cielców”.

10,5. Samaria, Bet-Awen. Zob. komentarz do Oz 4,15.

6 On sam zostanie zabrany do Asyrii jako danina dla wielkiego króla; Efraim okryje się hańbą, Izrael zawstydzi się z powodu swego zamysłu.

10,6 dla wielkiego króla. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „król Jareb” lub „król mściciel” (por. 5,13+).

7 Samaria upadnie, a król jej będzie jak odłamany konar na powierzchni wody. 

8 Zniszczone będą wyżyny Awen – grzech Izraela. Ciernie i osty wyrosną na ich ołtarzach. Wtedy powiedzą górom: Przykryjcie nas!, a wzgórzom: Padnijcie na nas! Oz 4,13; 2Krl 23,15n Iz 2,10; Łk 23,30; Ap 6,16

10,8 W obliczu ogromu katastrofy, która pozbawi ich wszelkiej racji bytu, będą pragnąć końca świata. W takim też sensie cytuje te słowa Jezus (Łk 23,30; por. Ap 6,16).

Kara na Gibea

9 Od dni Gibea grzeszyłeś, Izraelu! Tam się zatrzymali – czyż wojna nie dosięgnie przestępców z Gibea? Oz 9,9

10,9 Według proroka istnieje ciągłość pomiędzy zbrodnią w Gibea (Sdz 19) a przestępstwami mu współczesnymi. Ta ciągłość istnieje też w karaniu.

10 Wymierzę im karę; ludy przeciw nim się zbiorą, gdy zostaną ukarani za podwójną winę.

10,10 Wymierzę im karę. BJ: „Przyjdę ich ukarać”. Za grec. Tekst hebr.: „w mym pragnieniu, i ukarzę”.

— za podwójną winę. BJ: „dwie winy”. Niejasne. Może chodzi o wybór króla (obwieszczony w Mispa, w pobliżu Gibea; 1 Sm 10,23-24) i o zbrodnię z Sdz 19, a może o samą zbrodnię w Gibea, uważaną za „podwójną” (ogromną).

Groźby nawołujące do nawrócenia

11 Efraim jest jak pojętna jałowica, która chętnie pracuje przy młocce; Ja mu sam włożę jarzmo na wspaniałą szyję, sam Efraima zaprzęgnę, orać będzie Juda, Jakub zaś będzie bronował. Oz 4,16 Mt 11,29-30; Jr 2,20; Jr 5,5

10,11-12 W tych wierszach jest ukazany plan, jaki Jahwe miał wobec Efraima: została mu powierzona misja, przedstawiona za pomocą metafory orki i siewu (w. 11), jednak w rzeczywistości wymiar tej misji jest inny: ma ona sprawić, by zapanowały sprawiedliwość i miłość, by szukano Jahwe (w. 12). Efraim wszakże postąpił wbrew temu (w. 13).

10,11. Metafora młócenia i orania. Być może młode woły były najpierw przyuczane do pracy w jarzmie na klepisku. Była to stosunkowo prosta praca, podczas której zwierzęta miały w nagrodę możliwość wypasu (Pwt 25,4), co czyniło je bardziej potulnymi (zob. Jr 50,11). Kiedy już kierowanie nimi było łatwe, doczepiano je do jarzma, by przyzwyczaić zwierzęta do ciągnięcia ładunku (2 Sm 24,22). To z kolei przygotowywało woły do bardziej wymagającej pracy polegającej na ciągnięciu pługa na niezaoranym polu (1 Krl 19,19; Jr 4,3). W podobny sposób Bóg obłaskawia Izraela i umacnia go, by wypełnił Jego plan.

12 Posiejcie sobie sprawiedliwość, a zbierzecie miłość; wykarczujcie sobie karczowiska. To czas szukania Pana, aż przyjdzie i ześle wam sprawiedliwość. Oz 2,21+; Mi 6,8; Jr 4,3

10,12 sprawiedliwość. Chodzi o religijny sens tego słowa, tj. o zgodność z wolą Boga wyrażoną w Jego Prawie (8,12).

13 Uprawialiście zło, zebraliście nieprawość, spożyliście owoc kłamstwa. Ponieważ nadzieję pokładałeś w twych rydwanach i mnóstwie twoich wojowników Iz 31,1

10,13 w twych rydwanach. Za grec. Tekst hebr.: „w twej drodze”.

14 w ludzie twoim podniesie się wrzawa, zburzone będą wszystkie twoje twierdze, jak Szalman zniszczył Bet-Arbel w czasie wojny, gdy matka została rozsiekana wraz z dziećmi. Oz 14,1

10,14 Szalman, prawdopodobnie moabicki król Salamanu, współczesny Tiglat-Pileserowi III (745-727), w czasie najazdu na Gilead, gdzie znajdowały się Bet-Arbel lub Irbid.

— wraz z dziećmi. Inne możliwe tłumaczenie: „na swych dzieciach”. Tego rodzaju okropności towarzyszyły wówczas zdobywaniu miast (por. 14,1; 2 Krl 8,12; Iz 13,16; Na 3,10; Ps 137,9).

10,14. Jak Szalman zniszczył Bet-Arbel. Wydarzenie to nie jest znane współczesnym historykom. Ozeasz posługuje się nim jako przykładem całkowitego zniszczenia, w podobny sposób jak Jeremiasz Szilo (Jr 7,12-14; 26,6). Wysuwano kilka hipotez dotyczących imienia Szalmana, m.in. że chodzi o Salmanassara III, który w 841 przed Chr. zapuścił się w głąb Izraela podczas wyprawy na syryjską stolicę, Damaszek, lub o Salmanassara V, który obiegi Samarię w 722 przed Chr. Może też chodzić o starożytnego króla Moabitów, Salmanu, którego wymienia się wśród królewiąt płacących daninę królowi Asyrii Tiglat-Pileserowi w połowie VIII w. przed Chr. Wzmianka o bandach Moabitów dokonujących najazdów na ziemię Izraela w 2 Krl 13,20 może potwierdzać ostatnią z hipotez. Jeśli chodzi o Bet-Arbel, miejsce, w którym dokonano straszliwego zniszczenia, uczeni wskazywali Irbid, położony w pobliżu wchodzącego w skład Dekapolis miasta Pella, znajdującego się na wysokości Bet-Szean, po drugiej stronie Jordanu.

15 Tak zrobił wam Betel za wasze zło niewymowne: zginie na zawsze król Izraela.

10,15 Końcowy stych w BJ zaczyna się słowami: „o brzasku”. Brzask jest często momentem rozpoczęcia bitwy (Sdz 9,34-37; Ps 46,6; Iz 17,14) i wtedy Bóg wybawia lub karze przegraną.

Oz 11

Zapowiedź kary za wzgardzoną miłość

1 Miłowałem Izraela, gdy jeszcze był dzieckiem, i syna swego wezwałem z Egiptu. Jr 2,1-9 Mt 2,15

11,1-11 Rozdział ściśle paralelny do rozdz. 1-3. Po analogii do wzgardzonej miłości małżeńskiej tu wprowadza się porównanie do zapoznanej miłości ojcowskiej. Można jednak zauważyć, że w trzech pierwszych rozdziałach księgi dzieci były już ściśle związane z matką (2,1.4). Zaraz na początku (1,2) złączono obie te perspektywy.

11,1 Jest tu pierwsze poświadczenie tematu miłości Boga jako przyczyny wybrania Izraela, nauczania obficie rozwijanego w Pwt (4,37; 7,7-9; 10,15; itd.). Dla Ozeasza prawdziwa historia Izraela zaczyna się w momencie Wyjścia z Egiptu. W całym tym fragmencie jest opisany jako złoty wiek okres pustyni (por. 2,16+), natomiast w czynach patriarchów Ozeasz dostrzega lub zachowuje — jak się wydaje — tylko cechy niekorzystne (12,4-5.13).

2 Im bardziej ich wzywałem, tym dalej odchodzili ode Mnie, składali ofiary Baalom i bożkom palili kadzidła.

11,2 Dwa początkowe stychy według grec. Tekst hebr.: „Wołano ich i tak odwrócili się od nich”.

3 A przecież Ja uczyłem chodzić Efraima, na swe ramiona ich brałem; oni zaś nie rozumieli, że przywracałem im zdrowie. Pwt 1,31

4 Pociągnąłem ich ludzkimi więzami, a były to więzy miłości. Byłem dla nich jak ten, co podnosi do swego policzka niemowlę – schyliłem się ku niemu i nakarmiłem je. Pwt 8,16

11,4 niemowlę. Lekcja ul na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ol, „brzemię”.

— nakarmiłem je. Na zasadzie domysłu; „je” (lô) mogło wypaść wskutek haplografii, gdyż pierwszym słowem w. 5 jest lo’.

— Cały ten fragment (w. 3-4) ukazuje Jahwe zajętego wychowaniem Izraela-dziecka: temat Bożej pedagogii podejmuje Pwt 8,5-6.

5 Nie wróci do ziemi egipskiej, Aszszur będzie mu królem, bo się nie chciał nawrócić. Oz 8,13+

11,5 Nie wróci. Zamiast być niewolnikami w Egipcie, pozostaną w Asyrii, ale ich sytuacja się nie zmieni. Sprzeczność z 8,13 jest tylko pozorna.

6 Miecz będzie szalał w ich miastach, wyniszczy ich dzieci, a nawet pożre ich twierdze.

11,6. Zawory na bramach [BT: „miasta”, „twierdze”]. Dwa skrzydła bram miejskich umieszczane były zwykle w kamiennych gniazdach zakopanych w ziemi. Po obydwu stronach bramy znajdowały się podwoje. Były one wykonane z drewna i spojone z murem. Brama zewnętrzna odnaleziona w Tell en-Nasbe, pochodząca z okresu żelaza, posiadała zawory wchodzące w wykonane w kamieniu otwory. Bramę zamykano, wkładając zawory w otwory w murze.

Miłość Boża zwycięży

z 36,26-27). Por. Ez 36,27+.//

7 Mój lud jest skłonny odpaść ode Mnie – wzywa imienia, Baala, lecz on im nie przyjdzie z pomocą.

11,7 BJ: „Mój lud jest przytwierdzony do swej niewierności. / Woła się ich ku górze, / ani jeden się nie podnosi!” Niepewny przekład uszkodzonego tekstu.

8 Jakże cię mogę porzucić, Efraimie, i jak opuścić ciebie, Izraelu? Jakże cię mogę równać z Admą i uczynić podobnym do Seboim? Moje serce na to się wzdryga i rozpalają się moje wnętrzności. Pwt 32,36; Jr 31,20; Iz 54,8

11,8 Adma i Seboim, dwa z pięciu miast Pentapolis (Rdz 10,19; 14,2.8; Pwt 29,22), które w tradycji „elohistycznej” zajmowały może to miejsce, jakie w tradycji „jahwistycznej” miały Sodoma i Gomora (Iz 1,9-10).

— się wzdryga. Słowo bardzo mocne — dokładnie to, którego użyto w związku ze zniszczeniem winnych miast (Rdz 19,25; Pwt 29,22). Ozeasz daje do zrozumienia, że przewidzianą karę jakby wcześniej przeżywa w sercu Bóg. Por. wołanie Dawida przy śmierci Absaloma (2 Sm 19,1).

11,8. Adma i Seboim. Te dwa miasta, których do tej pory archeologom nie udało się zidentyfikować, są tradycyjnie łączone z Sodomą i Gomorą jako miejsce całkowitego zniszczenia i dowód sądu Bożego (zob. komentarz do Rdz 19,1). Znajdowały się one, ogólnie, w dolinie Jordanu, na południe od Morza Martwego. Do ważniejszych miast z okresu wczesnego brązu odkrytych w tym rejonie należą Bab ed Dra i Numeira.

9 Nie chcę, aby wybuchnął płomień mego gniewu, i Efraima już więcej nie zniszczę, albowiem Bogiem jestem, nie człowiekiem; pośrodku ciebie jestem Ja – Święty, i nie przychodzę, żeby zatracać. Lb 23,19+

11,9 Transcendencja Boga jest tu mocno podkreślona, ale w przeciwieństwie do innych tekstów, starszych (Wj 19,2+; 2 Sm 6,6-8; itd.) lub młodszych niż ten (Iz 6,3+), pozbawiono ją wszelkiego charakteru przerażającego i wyrażono słowami miłości. Świętość Boża objawia się poprzez przebaczające miłosierdzie, podczas gdy człowiek zazwyczaj daje swobodne ujście gniewowi (pierwszy stych w BJ: „Nie dam ujścia płomieniowi mego gniewu”).

Nastąpi powrót z niewoli

10 Pójdą śladami Pana, który zagrzmi, jak [ryczy] lew. A kiedy zagrzmi, zbiegną się Jego synowie z zachodu, Am 1,2+; Jr 25,30

11,10-11 Te wiersze to prawdopodobnie późniejsza lekcja, datowana na epokę wygnania babilońskiego — w tej perspektywie są rozwijane idee w w. 8-9.

11 jak ptactwo przylecą z Egiptu, i z asyryjskiej ziemi jak gołębie; sprawię, że wrócą do swoich siedzib – wyrocznia Pana.

Oz 12

Przewrotność Izraela

1 Efraim otoczył Mnie kłamstwem, oszustwem – dom Izraela, lecz Juda zna jeszcze Boga i nazywa się ludem Świętego.

12,1-15 Rozdział trudny, w którym przedstawienie wydarzeń współczesnych miesza się ze wspomnieniem pewnych epizodów z życia patriarchów, i prorok bowiem, i jego współcześni całość kolejnych pokoleń wywodzących się od patriarchów uważali za jedną osobę. Patriarcha nadal w jakiś sposób żył w swych potomkach, a oni byli już obecni w nim (por. Hbr 7,9n).

12,1 Dwa końcowe stychy w BJ: „(Ale Juda jest jeszcze blisko Boga, / Świętemu pozostaje wierny)”. Nowe odczytanie w późniejszym okresie (por. 1,7+).

— Po „jeszcze” pominięto niezrozumiałe słowo. Może należałoby pójść za grec. „Lecz Juda jest jeszcze znany Bogu”.

2 Efraim pasie się wiatrem, za wichrem wschodnim wciąż biega; pomnaża kłamstwa i gwałty, zawiera przymierze z Asyrią, a do Egiptu wywozi oliwę. Oz 5,13+; Iz 30,1n; Iz 31,1n

12,2 To palący wiatr, tu symbol najazdu asyryjskiego (por. 13,15; Jr 18,17; Ez 17,10).

12,2. Traktat z Asyrią. Podobnie jak jego poprzednik Menachem, Ozeasz był początkowo zmuszony do płacenia daniny asyryjskiemu królowi Tiglat-Pileserowi III. W rocznikach asyryjskich znajduje się nawet przechwałka, że gdy Ozeasz zabił Pekacha, by objąć tron Izraela, asyryjski król „wyznaczył Ozeasza na króla nad nimi”. Zapisano również, że w 732 przed Chr. Ozeasz zapłacił „dziesięć talentów złota [i] tysiąc (?) talentów srebra” jako daninę, przypuszczalnie by potwierdzić w ten sposób swoją królewską pozycję.

12,2. Składanie daniny Egiptowi w formie oliwy. Wkrótce po przyjęciu roli wasalnego króla Izraela, poddanego Asyrii, Ozeasz przeszedł na drugą stronę, posyłając dużą ilość oliwy z oliwek (w Izraelu produkt ten był jednym z głównych przejawów zamożności) do Egiptu. Był to cenny towar, szczególnie w Egipcie, gdzie nie rosły drzewa oliwne. Igranie z obydwoma mocarstwami i ich sojusznikami miało wkrótce wywołać gniew Asyrii i doprowadzić do najechania w 722 przed Chr. Izraela przez wojska Salmanassara V.

Spór z Izraelem

3 Pan wiedzie spór z Judą, ukarze postępki Jakuba i odpłaci za jego uczynki. Oz 4,1

12,3 z Judą. W miejscu słowa „Juda” bez wątpienia pierwotnie było „Izrael”. Zmianę tę tłumaczy się chęcią aktualizacji proroctwa Ozeasza w Królestwie Południowym (por. 1,7+).

4 Już w łonie matki oszukał on brata, a w pełni sił będąc, walczył nawet z Bogiem. Rdz 25,26+ Iz 43,27+

12,4 Zarozumiałość i pycha. Jakub, grzesznik od łona matki, nadal grzeszy w wieku dojrzałym. Epizody z życia Jakuba tu i w w. 13-14 są przywoływane w aspekcie negatywnym.

5 Walcząc z Aniołem, zwyciężył, płakał i błagał Go o łaskę – spotkał Go w Betel. Tam z nami rozmawiał. Rdz 32,24-28 Rdz 28,10-22

12,5 W Rdz 32,24-28 nie ma mowy o tym płaczu i o błaganiach Jakuba, w których Ozeasz dostrzega prawdopodobnie tylko przebiegłość.

— z nami. Różnie poprawiano ten tekst sięgając do Rdz 35,15 i czytano „mówił z Nim”, ale ta poprawka jest zbędna: to, co zostało powiedziane o Jakubie (por. w. 7), Ozeasz odnosi do całego ludu Izraela.

12,5. Walcząc z Aniołem. Zob. komentarz o zmaganiach Jakuba z aniołem opisanych w Rdz 32 (chociaż w tym wersecie Księgi Ozeasza pojawia się słowo oznaczające anioła, nie występuje ono w Rdz 32). Ozeasz wspomina o praojcu znanym z ambicji i oszustwa. Widać wyraźnie, że zdaniem proroka, Jakub przekroczył granice wyznaczone człowiekowi w kontaktach z Bogiem. Temat dopuszczalnych granic ludzkiego zachowania pojawia się również w opowieści o Adapie, starożytnym sumeryjskim bohaterze i kapłanie boga Ea. Doprowadzono go przed oblicze zgromadzenia bogów, miał bowiem czelność złamać skrzydło południowego wiatru, co spowodowało suszę.

6 Pan Bóg Zastępów! Pan – to Jego zawołanie. Am 4,13+

7 Ty zaś powróć do Boga swojego – przestrzegaj miłości i prawa, zawsze ufaj twojemu Bogu!

12,7 Wciąż ta sama perspektywa: te słowa Jahwe skierowane do Jakuba odnoszą się jednocześnie do pochodzącego odeń ludu.

Przewrotność Izraela

8 Kanaan ma w ręku fałszywą wagę, w oszustwie jest rozmiłowany. Pwt 25,13

12,8 Izrael jest przyrównany do przeklętego przez Jahwe Kanaanu (Rdz 9,25), którego nazwa jest synonimem kupca (Ez 17,4; Iz 23,8; Za 14,21; itd.).

12,8. Fałszywa waga. To samo oskarżenie pod adresem nieuczciwych kupców pojawia się w Am 8,5. Hebrajskie słowo tłumaczone niekiedy jako „kupiec” znaczy dosłownie „Kanaan”, co wskazuje na wpływy kananejskie. Oskarżenie wydaje się oparte na poglądzie, że Izrael i jego kupcy zostali skalani niemoralnymi praktykami stosowanymi przez ich sąsiadów. W gospodarce, w której nie istniały standardowe wagi i miary, handlarze stawali często przed pokusą oszukiwania klientów, np. stosowali nieprawidłowe wagi, podwójne dna lub w inny sposób zmniejszali pojemność naczyń.

9 Powiedział Efraim: Stałem się bogaty i zgromadziłem dla siebie majątek, lecz z jego pracy nic nie pozostanie z powodu grzechów przezeń popełnionych. Łk 12,16-21; Ap 3,17-18

12,9 z jego pracy. BJ: „z jego zysków”, według grec. Tekst hebr. niezrozumiały, dosł.: „wszystkich mych zysków, nie znajdzie we mnie błędu, który (byłby) grzechem”.

Ukarana chciwość

10 Ja jestem Pan, Bóg twój, od ziemi egipskiej, sprawię, że jeszcze zamieszkasz w namiotach, jak było za dni spotkania. Oz 13,4; Wj 20,2; Wj 2,16+

12,10 Aluzja prawdopodobnie do Namiotu Spotkania (Wj 33,7; itd.) i do pobytu na Synaju, gdzie Bóg wyznaczył spotkanie swemu ludowi (Wj 3,12; itd.).

11 Mówiłem do proroków, mnożyłem widzenia i przez proroków głosiłem przypowieści. Oz 6,5

12,11 Prorocy i widzenia są znakiem łaski Jahwe (Pwt 18,9-22; Ps 74,9; Lm 2,9; Lb 12,2-8; Wj 33,11).

12,11. Przez proroków głosiłem przypowieści. Przekazując przesłanie od Boga, prorocy posługiwali się często analogiami lub opowieściami opartymi na porównaniu. Przypowieści mogą zatem posiadać podwójne znaczenie, dostarczając w ten sposób wyjaśnienia Bożej woli lub sądu. Na temat przykładów zob. komentarz do Iz 5,1-2 oraz przypowieść Natana o owieczce w komentarzu do 2 Sm 12,2-4.

Ponowne groźby

12 Skoro w Gileadzie jest nieprawość, to stali się bezużyteczni; w Gilgal składają ofiary cielcom, dlatego ich ołtarze będą jak stosy kamieni na bruzdach pól. Oz 6,8 Oz 4,15; Oz 9,15

12,12 cielcom. BJ: „bykom”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „z byków”.

12,12. Gilead, Gilgal. Na temat związku Gileadu z buntem Pekacha zob. komentarz do Oz 6,8-9. Na temat obrzędów kultowych wykonywanych w Gilgal zob. komentarz do Oz 4,15.

12,12. Ołtarze ich będą jak stos kamieni pośród bruzd na polach. Stosy kamieni w przypadkowy sposób rozrzucone po zaoranych polach mogły nasuwać obraz zwalonych ołtarzy. Ponieważ jest to jednak środkowa część oskarżenia, kontekst wskazuje raczej na obraz ołtarzy równie licznych jak kopce kamieni na zaoranym polu. Dodatkowo dostrzec też można grę słów, hebrajski termin przetłumaczony jako „stos”, gallim, ma bowiem podobne brzmienie do członów nazwy obydwu miast.

13 Jakub uszedł na pola Aramu, Izrael dla kobiety poszedł na służbę i dla kobiety stał się stróżem stada. Rdz 29

12,13. Ucieczka Jakuba. Ozeasz powraca do tematu, który podjął na początku rozdziału 12, czerpiąc z tradycji o Jakubie i używając jego dziejów jako paraleli do przyszłego losu narodu Izraela oraz możliwego odkupienia. Podobnie jak pozbawiony skrupułów Jakub został zmuszony do ucieczki z Palestyny do Charanu przed gniewem Ezawa (zob. komentarz do Rdz 27 - 28), Izrael zostanie ponownie zmuszony do „zamieszkania w namiotach” (Oz 12,9). Nowe życie i rodzina, którą Jakub/Izrael znajduje w Aramie, sprowadziły go jednak ponownie do Palestyny i stały się początkiem narodu Izraela.

14 Lecz Pan wyprowadził Izraela z Egiptu przez proroka, i również przez proroka otoczył go opieką. Wj 3,7-10; Pwt 18,15; Pwt 18,18; Oz 11,1+

15 Efraim bardzo go rozgniewał. A On [odpowiedzialność za] krew zrzuci na niego i za zniewagę swą Pan jego mu odpłaci.

Oz 13

Kara za bałwochwalstwo

1 Gdy Efraim przemawiał, panował przestrach. Wiele on znaczył w Izraelu, lecz przez Baala zgrzeszył i zginął.

13,1 O dawnej ważności politycznej Efraima zob. Joz 24,30; Sdz 8,1-3; 12,1-6.

2 A teraz grzeszą dalej: odlewają posągi ze srebra – bożków według swego pomysłu, to wszystko robota rzemieślników. Mówią: Należy im składać ofiary, i ludzie całują cielce. 1Krl 12,27; 1Krl 12,32 1Krl 19,18

13,2 Należy im składać ofiary. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „ci, którzy składają ofiary”.

— całują. To znak uwielbienia (por. 1 Krl 19,18).

13,2. Umiejętności związane z wytwarzaniem bożków. Zob. komentarz do Sdz 17,3; Iz 40,19; 44,17-18 na temat sposobów wytwarzania posągów bóstw czczonych na Bliskim Wschodzie. Nabywanie i posługiwanie się umiejętnością niezbędną do wytwarzania tych wizerunków jest zdaniem proroka Ozeasza kolejnym przykładem zamiaru Izraela, by budować religię synkretyczną lub wypaczać kult przez oddawanie czci fałszywym bogom.

13,2. Ludzie całują cielce. Na czarnej steli Salmanassara III przedstawiono izraelskiego króla Jehu całującego ziemię przed stopami asyryjskiego króla. W Enuma Elisz zgromadzeni bogowie całują stopy Marduka po stłumieniu przez niego rebelii i zajęciu czołowego miejsca w panteonie. Był to powszechnie znany gest poddania wykonywany wobec królów i bogów. Podobnie całowanie bożka oznaczało całowanie jego stóp w geście hołdu, poddania i posłuszeństwa. W listach z Mari namiestnik Terka, Kibri-Dagan, radzi Zimri-Limowi, królowi Mari, aby przybył do Terka ucałować stopy posągu boga Dagona.

3 Dlatego będą podobni do chmur o świtaniu, do rosy, która prędko znika, lub do źdźbła porwanego z klepiska, do dymu, co wychodzi przez okno. Oz 6,4 So 2,2; Iz 17,13; Iz 41,16

13,3. Źdźbło porwane z klepiska. Ozeasz ponownie sięga po obrazy łatwo zrozumiałe dla słuchaczy -głównie sceny z codziennego życia. Jest wśród nich scena przedstawiająca klepisko, gdzie rolnicy zwożą zboże, by było miażdżone kopytami wołów lub pod płozami sań młockarskich (zob. komentarz do Oz 10,11). Bezwartościowe źdźbła zostawały na powierzchni i były unoszone przez wiatr. Ilustracja ta, w połączeniu z poranną rosą i chmurami, wskazuje na krótkotrwałość życia - celne zestawienie odwieczności Jahwe z efemerycznym bytowaniem innych bogów i ich bożków.

Ukarana niewdzięczność

4 A to Ja jestem Pan, Bóg twój, od ziemi egipskiej, innego Boga poza Mną nie znasz, nie ma prócz Mnie wybawcy. Oz 12,10; Wj 20,2n; Pwt 5,6n; Iz 43,11+

13,4 Wiersz ten w grec. ma postać: „Ja jestem Panem, twoim Bogiem, który utwierdza niebo i zakłada fundamenty ziemi; moje ręce stworzyły wszystkie zastępy nieba i nie ukazałem ci ich, byś za tym chodził. To Ja wyprowadziłem cię z kraju egipskiego”. — Podczas umieszczania cielców w Dan i Betel Jeroboam rzekł do ludu: „oto Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej!” (1 Krl 12,28).

5 Ja poznałem cię na pustyni, w kraju posuchy. 

6 Kiedy ich pasłem, byli nasyceni; nasycili się, a serce ich uniosło się pychą i o Mnie zapomnieli. Pwt 32,15+

13,6 ich pasłem. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „według ich pastwiska”.

7 I będę dla nich jak pantera, jak lampart na drodze do Asyrii. Oz 5,14+

13,7. Pantera. Motyw pantery jako cichego, bezszelestnie skradającego się myśliwego pasuje do roli Boga jako niszczyciela nieprzygotowanego i pozbawionego czujności Izraela (zob. Jr 5,6). W literaturze mądrościowej również pojawia się motyw przebiegłej pantery. Na przykład krótka opowieść o panterze zachowała się w asyryjskim utworze Słowa Ahikara. Pantera stara się tam przechytrzyć kozła, ofiarowując pożyczenie własnej skóry, by mógł się nią osłonić od zimna. Kozioł ucieka, wołając, że pantera miała jedynie nadzieję na jego skórę. Pantery zamieszkują do dziś pewne rejony Izraela (Assarhaddon Gedi), jednak w starożytności były równie rozpowszechnione jak lwy.

8 Rzuciłem się na nich jak niedźwiedzica, co straciła młode, rozerwałem powłoki ich serc, tam ciała ich pożarłem jak lew; dziki zwierz je porozrywał. 2Sm 17,8

Zagłada królestwa izraelskiego

9 Wytraciłem cię, Izraelu, i kto ci przyszedł z pomocą?

13,9 Drugi stych w BJ: „we Mnie twój ratunek”. Przekład niepewny, dosł.: „Twoja zagłada, Izraelu, ponieważ we Mnie dla twej pomocy”. Zamiast „ponieważ” możliwe też tłumaczenie „lecz”.

10 Gdzież jest twój król, aby cię ratował we wszystkich twych miastach, gdzie sędziowie twoi? O nich to mówiłeś: Dajcie mi króla i książąt! 1Sm 8,5

13,10 ratował. BJ: „zbawiał”. Może ironiczna aluzja do króla Ozeasza (732-724), którego imię znaczy: „Jahwe zbawia”.

11 Dałem ci króla w swym gniewie i zabiorę go znowu w swej zapalczywości.  1Sm 8,7; 1Sm 8,22 Oz 10,15

12 Nieprawość Efraima – wybornie ukryta, grzech jego bezpiecznie schowany.  Pwt 32,34-35

13 Ogarnęły go bóle rodzenia, lecz on jest dzieckiem niemądrym; czas nadszedł, a on nie opuszcza matczynego łona. Iz 26,17-18 Iz 37,3

13,13 Pierwsze poświadczenie metafory wykorzystującej bóle porodowe do opisania klęski grożącej ludowi (por. Jr 6,24; 22,23; Iz 26,17; 66,6-7; itd.). Tu porównanie sugeruje, że w Bożym planie klęska ma spowodować nawrócenie, które będzie źródłem nowego życia (= narodziny dziecka), lecz Efraim odrzucając narodziny sam wydaje na siebie wyrok.

14 Czy mam ich wyrwać z Szeolu albo od śmierci wybawić? Gdzie twa zaraza, o Śmierci, gdzie twa zagłada, Szeolu? Litość zniknie sprzed moich oczu. Oz 6,2; Ez 37,1-14+; 1Kor 15,55; Iz 25,8+

13,14 Kontekst wymaga, by ten wiersz interpretować jako groźbę. Dwa pierwsze pytania domagają się odpowiedzi negatywnej, dwa następne są wezwaniem zapraszającym Śmierć i Szeol, by posłały swe plagi na zbuntowany lud. Św. Paweł cytuje ten tekst, by obwieścić, że śmierć została pokonana (1 Kor 15,55), lecz jego interpretacja jest zgodna z ówczesnym sposobem postępowania, gdy nie obawiano się oddzielać zdania od jego kontekstu.

15 Choćby [Efraim] pięknie kwitnął wśród braci, przyjdzie wiatr wschodni, od Pana wiatr powieje z pustyni, wysuszy źródła, i wyschną studnie; zrabuje jego ziemię i wszystkie rzeczy drogocenne. Oz 12,2+

13,15 kwitnął. BJ: „owocował”. Słowa „Efraim” nie ma w tekście, gdzie występuje po prostu „on”, ale przywołuje go wyraz „owocować” (jaferi), odpowiadający wyjaśnieniu imienia Efraim danemu w Rdz 41,52.

— zrabuje. Dosł. „On zrabuje”. Chodzi o wiatr wschodni, który oznacza Asyrię.

Oz 14

1 Samaria odpokutuje za bunt przeciw Bogu swojemu. Wyginą od miecza, dzieci ich będą zmiażdżone, a łona niewiast ciężarnych rozprute. Oz 7,1 Oz 10,14+; Am 1,13+

14,1. Potworne kary. Ozeasz przepowiada, że wojna, która nadejdzie, doprowadzi do zrujnowania miast i wiosek Izraelitów; nawet kobiety i dzieci nie zostaną oszczędzone przez siejące zniszczenie armie, dokonujące grabieży i gwałtów. Wydaje się, że fraza ta jest tradycyjnym określeniem przerażających następstw wojny. Asyryjskie relacje o podbojach pochodzące z IX w. przed Chr. wspominają o paleniu młodych chłopców i dziewcząt. Bardzo wcześnie wspominana jest też praktyka rozcinania brzuchów brzemiennych kobiet. Przypisywano ją asyryjskiemu królowi Tiglat-Pileserowi (ok. 1100 przed Chr.) w hymnie sławiącym jego podboje. Wzmianka o tym barbarzyństwie pojawia się też na marginesie neobabilońskiej lamentacji.

PRAWDZIWE NAWRÓCENIE IZRAELA W PERSPEKTYWIE PRZYSZŁOŚCI

2 Wróć, Izraelu, do Pana, Boga twojego, upadłeś, bowiem przez własną swą winę. Oz 5,5

14,2-10 Groźby nie są ostatnim słowem proroka (por. już 2,16-25; 3,5; 11,8-11; 12,10): podczas liturgii prawdziwej pokuty, o której mowa w 6,1-6, ostatecznie zapowiada on zbawienie.

3 Zabierzcie ze sobą słowa i nawróćcie się do Pana! Mówcie do Niego: Usuń cały grzech, a przyjmij to, co dobre, zamiast cielców dajemy Ci nasze wargi. Ps 32,1+

14,3 słowa. Chodzi o słowa szczerej skruchy (w odróżnieniu od 6,1-3), a nie o ofiary (6,6).

4 Asyria nie może nas zbawić; nie chcemy już wsiadać na konie ani też mówić: nasz boże do dzieła rąk naszych. U Ciebie, bowiem znajdzie litość sierota. Oz 7,11; Oz 12,2; Iz 31,1 Oz 2,18-19

14,4 Odrzucenie idoli zawiera w sobie wyrzeczenie się form bałwochwalstwa, opartych na zaufaniu do obcych przymierzy (Asyria) i do potęgi wojskowej (konie, tzn. rydwany). Zastępuje je zaufanie do Jahwe, jedynego zbawcy (por. 8,9+; Iz 30,1-5; 31,1-3).

5 Uleczę ich niewierność, szczodrze obdarzę ich miłością, bo gniew mój odwrócił się od nich. Oz 1,6; Oz 9,15; Oz 2,16-25

6 Stanę się jakby rosą dla Izraela, tak, że rozkwitnie jak lilia i jak topola zapuści korzenie. Iz 26,19

14,6 jak topola. BJ: „jak dąb Libanu”. Dosł.: „jak Liban”.

7 Rozwiną się jego latorośle, będzie wspaniały jak drzewo oliwne, woń jego będzie jak woń Libanu. Iz 27,6

14,6-7. Metafory roślin. Związek łączący Jahwe z Izraelem porównano do rosy, która była jedynym źródłem wilgoci dla kwiatów i drzew w suchych miesiącach letnich (zob. Iz 26,19). Lilia nie jest obecnie rozpowszechniona w Palestynie, chociaż można ją znaleźć w pewnych rejonach. Uczeni spierają się, czy w starożytności występowała częściej niż obecnie. Oprócz tego udzielana przez Boga życiodajna siła zapewnia narodowi płodność i męskość, by mógł wzrastać i rozszerzać się niczym masywny system korzeniowy drzewa oliwnego. Pojawia się też porównanie do wielkich cedrów Libanu - uważanych za najbardziej użyteczne z dużych drzew rosnących na starożytnym Bliskim Wschodu. Ceniono je z powodu wysokiej jakości drewna (1 Krl 6,9-10) używanego w budownictwie. W literaturze mezopotamskiej (Epos o Gilgameszu) oraz rocznikach wielu królów sumeryjskich i asyryjskich cedr był też symbolem zamożności.

8 I wrócą znowu, by usiąść w mym cieniu, i zboża uprawiać będą, winnice sadzić, których sława będzie tak wielka, jak wina libańskiego.

14,8 w mym cieniu. Poprawione. Grec: „w jego cieniu”. Tekst hebr.: „Ci, którzy siedli w jego cieniu, powrócą”.

9 Co ma jeszcze Efraim wspólnego z bożkami? Ja go wysłuchuję i Ja na niego spoglądam, Ja jestem jak cyprys zielony i Mnie zawdzięcza swój owoc. Oz 4,17; 2Kor 6,16

14,9 Co ma. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „co dla mnie”.

— W słowie „owoc” zawarta znów aluzja do etymologii imienia Efraim (por. 13,15+).

— Zieleniący się cyprys symbolizuje życie, którego źródłem jest tylko Jahwe. Po wydaniu wyroku na kulty idolatryczne, uprawiane pod świętymi drzewami (4,13), daje On do zrozumienia, że jest tą rzeczywistością, której kulty płodności są jedynie karykaturą.

10 Któż jest tak mądry, aby to pojął, i tak rozumny, aby to rozważył? Bo drogi Pańskie są proste; kroczą nimi sprawiedliwi, lecz potykają się na nich grzesznicy. Ps 107,43; Prz 4,7 Pwt 32,4