3. Powstanie związku radzieckiego

Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa, która rozpoczęła się w chwili, gdy pierwsza wojna światowa toczyła się jeszcze w całej pełni. Była przede wszystkim wynikiem rozwoju rosyjskiego ruchu rewolucyjnego oraz sytuacji, w jakiej znalazła się Rosja podczas wojny.

- w wyniku rewolucji powstało pierwsze w historii państwo socjalistyczne, państwo nowego typu, oparte na dyktaturze proletariatu.

- rewolucja obaliła władzę klas posiadających i stworzyła warunki swobodnego i równoprawnego rozwoju narodów ZSRR oraz ich wszechstronnej współpracy gospodarczej, politycznej i kulturowej.

- po rewolucji rozpoczął się w niezwykle trudnych warunkach, w okresie walki z siłami kontrrewolucji i zbrojnej interwencji państw imperialistycznych, proces budowy nowego państwa radzieckiego.

- rok 1922 na I Zjeździe Rad przyjęto deklarację i Umowę o utworzeniu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W skład Związku weszły Rosyjska FSRR, Ukraińska SRR, Białoruska SRR i Zakaukaska FSRR. W 1924 r. Uzbecka SRR i Turkmeńska SRR.

- obok republiki związkowych powstały republiki autonomiczne oraz okręgi narodowościowe.

- w 1923 r. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich zajmował 21,7 mln km2, czyli 16% wszystkich lądów.

- było to największe państwo na świecie, tworząc zwarty kompleks lądów.

- odbudowa i rozbudowa gospodarki odbywała się w pierwszych latach w warunkach odziedziczonego po caracie zacofania ekonomicznego, wojny domowej i sabotażu, zbrojnej interwencji Stanów Zjednoczonych i Ententy oraz stosowanej przez te państwa blokady gospodarczej.

- w roku 1920 produkcja przemysłowa ZSRR stanowiła 1,7% przemysłu Stanów Zjednoczonych.

- wytop stali w Rosji był 263 razy mniejszy niż w Stanach Zjednoczonych, a wydobycie rud żelaza 419 razy niższe.

- nowe warunki polityczno-społeczne osiągnęły znaczne sukcesy w dziedzinie gospodarki i kultury, w krótkim czasie udoskonalił swoją produkcję, złagodził olbrzymie dysproporcje w poziomie uprzemysłowienia wielkich regionów i dowiódł, że nowy ustrój przyspiesza rozwój gospodarczo –społeczny oraz kulturalny.

- jednym z elementów polityki gospodarczej Kraju Rad było uprzywilejowanie przemysłu, w szczególności przemysłu środków wytwarzania.

- w wyniku tej polityki i dążenia do bardziej równomiernego rozmieszczenia produkcji powstały potężne, nowe ośrodki i okręgi przemysłowe w północno -zachodniej części (Kirowski, Kandałaksza, Workuta), na Uralu (Magnitogorsk, Czelabiński, Niżny Tagił), we wschodniej Syberii (Nowosybirski, Nowokźunieck, Kremerowo, Krasnojarsk, Irkuck, Brack), w Kazachstanie (Karaganda, Rudny, Bałchasz, Dźezkazgan).

- realizując swoje plany pięcioletnie, już w okresie międzywojennym Związek Radziecki zmniejszył dystans dzielący go od najwyżej pod względem gospodarczym rozwiniętych krajów i większość z nich pod względem globalnej produkcji prześcignął.

-W chwili II wojny światowej Kraj Rad był już potęgą gospodarczą zajmującą drugie miejsce w świecie i odznaczającą się silną dynamiką rozwoju przemysłu.

5. Dekolonizacja i Neokolonializm .

Po II wojnie światowej i klęsce krajów faszystowskich fala ruchów niepodległościowych przeszła przez cały świat i wstrząsnęła systemem kolonialnym.

- uwolniły się Palestyna i Transjordania.

- na Bliskim Wschodzie powstały państwa arabskie – Jordania, Syria i Liban oraz państwo Izrael.

- w wyniku tych zmian zaistniała na Bliskim Wschodzie nowa sytuacja polityczna. Jest to region styku trzech kontynentów o dużym znaczeniu strategicznym i ekonomicznym z powodu bogatych i dogodnych do eksploatacji złóż ropy naftowej oraz światowych szlaków komunikacji morskiej i lotniczej. (75% zasobów ropy naftowej świata kapitalistycznego)

- przeciętna wydajność szybów naftowych jest na Bliskim Wschodzie wyższa niż gdziekolwiek, co obniża koszty eksploatacji.

- Kontrola polityczna i militarna Bliskiego Wschodu oznacza kontrolę Kanału Sueskiego, Zatoki Perskiej, a także punktów strategicznych wschodniej części Morza Śródziemnego – Bodforu i Dardaneli.

- Wielka Brytania odczuła zmiany polityczne na Bliskim Wschodzie jako zagrożenie „dróg imperialnych” wiodących z metropolii przez Kanał Sueski na Ocean Indyjski i zapowiedź całkowitej utraty wpływów w tym regionie.

- w 1946 niezawisłość uzyskały Filipiny, które przedtem były posiadłością Stanów Zjednoczonych

- w 1947 parlament Wielkiej Brytanii przyjął ustawę o niezawisłości Indii (w obawie przed utratą wszystkich wpływów, dla utrzymania przy pomocy miejscowych klas panujących pozycji ekonomicznych, Wielka Brytania musiała się zgodzić na podział zysków i sojusz z przywódcami narodowej burżuazji Indii.)

- początek władzy angielskiej w Indiach była zapoczątkowana po 190lat po bitwie pod Plassey.

- wyzysk Indii za pośrednictwem Brytyjskiego Towarzystwa Indii zaczął się już w 1600r.

- nadanie statusu dominialnego Anglia dokonała podziału kraju na Indie i Pakistan, później rozpadł się na dwa suwerenne państwa : Pakistan i Bangladesz

- część Kaszmiru należąca do Indii zamieszkana jest w 80% przez ludność muzułmańską (interwencja ONZ w konflikcie zbrojnym Pakistanu i Indii oraz pomimo przeprowadzenia linii demarkacyjnej Kaszmir nie przestał być przedmiotem sporów.)

- w 1948 dawna kolonia angielska – Birma ogłosiła się niepodległą republika. Statut dominalny otrzymał Cejlon. Włochy opanowały Etiopią, odzyskała niepodległość i po przyłączeniu dawnej kolonii włoskiej Erytrei osiągnęła dostęp do morza.

- Po I wojnie światowej wprowadzony przez Ligę Narodów system mandatowy zamieniono na tzw, powiernictwo, które miało być łagodniejszą formą kolonialnego władania. ( Wielka Brytania objęła „powiernictwo” nad częścią Togo, Kamerunu i Tanganiki, Francja nad pozostała częścią Togo i Lamerunu, Belgia nad Ruanda-Urundi. Australia przejęła „powiernictwo” nad wschodnią częścią Gwinei, Nowa Zelandia nad Samoa Zachodnim, Stany Zjednoczone nad wyspami na Pacyfiku. W 1950 Włochy przejęły „powiernictwo” nad dawną swoją kolonią Somali. Wbrew decyzji ONZ, Związek Południowej Afryki włączył w skład swojego terytorium Afrykę Południowo-Zachodnią, czyli Namibie, którą oddano mu jako obszar „powierniczy”.

- w 1950 Indie stały się republika (akt symbolizował pogłębiające się rozluźnienie więzów ze Wspólnotą Brytyjską i coraz większą samodzielność Indii

- w 1951 Libia została niezależnym królestwem

-Egipt przestał być monarchią.

- w 1952 posiadłość Stanów Zjednoczonych Puerto Rico uzyskała statut państwa „zrzeszonego” ( mieszkańcy Puerto Rico należącego do unii amerykańskiej są formalnie obywatelami Stanów Zjednoczonych obowiązujących do służby w wojsku amerykańskim, sądownictwo i system pocztowy podporządkowane są odpowiednimi instrukcjom USA, dolary obiegowym środkiem płatniczym. Miedzy USA a Puerto Rico istnieje swobodny transfer towarów, kapitałów i siły roboczej, nie ma jednak przedstawicieli w Kongresie, wysyłają tylko komisarza-rezydenta jednak on nie posiada prawa głosu. Zgodnie z zasadą „no taxation without representation” nie płaci podatków federalnych, również ma na okres 10-12 lat nie płaci podatków lokalnych. Ma też „strefę wolnego handlu” do której można importować towary bez cła amerykańskiego.

- likwidacja systemu kolonialnego nastąpiła w wyniku walki narodów kolonialnych, która przybierała różne formy – od masowego biernego oporu do wyzwoleńczej akcji zbrojnej. Głównią formą działalności była jednak powszechna walka polityczna.

- w świecie obszar krajów zależnych zredukowany został w 1980r. do 3,2 mln km2, czyli 2,3% powierzchni lądu zamieszkanego, z liczbą 9,6 mln mieszkańców tj, 0,2% ludności świata.

- w porównaniu w 1938r. oznacza to redukcję kolonii o 36,2 mln km2 i wyzwolenie 651,4 mln ludzi.

- na kontynencie afrykańskim Wielka Brytania straciła prawie wszystkie swoje obszary kolonialne. Posiadłością brytyjską w Afryce pozostały wyspy – św. Heleny, Wniebowstąpienie oraz Tristan da Cunha.

- z francuskich posiadłości na kontynencie afrykańskim pozostała tylko niewielka wyspa Reunion.

- w 1913 czwartą część majątku narodowego Wielkiej Brytanii znajdowała się poza jej granicami, w latach 60-siątych prywatne wierzytelności zagraniczne Anglii stanowiły tylko dziesiąta część jej majątku narodowego.

- terytorium mandatowe Namibia, anektowane przez Republikę południowej Afryki, inne, jak Makau tylko 16km2

- Zgodnie z uchwałą Rady Bezpieczeństwa ONZ Namibia powinna była uzyskać pełną niezależność w 1981r. Rewolucję tę sabotuje jawnie rząd RPA, który nie chce zrezygnować z terytorium mandatowego traktowanego faktycznie jak kolonia.

- od zakończenia II wojny światowej do 1981r uzyskały polityczną niezależność 92 dawne kolonie. Szybki proces rozkładu kolonializmu w sensie administracyjnego panowania.

- Mocarstwa imperialistyczne zachowały w dawnych koloniach wpływy gospodarcze, polityczne i kulturalne. Surowcowy charakter byłych kolonii często monokulturowy, nastawiony na eksport pogłębia tę zdolność.

- rola dawnych kolonii, a w szczególności Afryki w gospodarce świata kapitalistycznego : kontynent afrykański dostarcza 5,7% światowej produkcji boksytów, 77,8% kobaltu, 20% rud miedzi, 8% koncentratorów ołowiu, 79,7% diamentów, 9,3% rud żelaza, 26,1% fosfatów. Afryka posiada również bogate zasoby rud uranu (31,6% zasobów świata kapitalistycznego), manganu (40%), tytanu (60%), rud chromu (35%)

- jedno państwo zachodnioeuropejskie, mianowicie Republika Federalna Niemiec, otrzymuje od Afryki 58% swojego importu ropy naftowej, 22,8% miedzi, 29,3% rud żelaza, 55% boksytów, 33% kobaltu, 19% kawy, 36,9% drewna, 20% bawełny, 75% kakao.

- wartość importu z krajów afrykańskich do RFN wynosiła w 1976r. 17 784 tys. marek. Wartość eksportu tego kraju do Afryki 12 188 tys, marek.

- Afryka zajmuje pierwsze miejsce w świecie kapitalistycznym w produkcji złota, diamentów i platyny oraz 4 w wydobyciu surowców mających zastosowanie w wytwarzaniu energii jądrowej ( uran, tor, lit, beryl).

- Afryka posiada duże zasoby energii wodnej

- Według Światowej Konferencji Energetycznej, energię wodną rzek afrykańskich szacuje się na ponad 400 000 MW, co stanowi około 40% zasobów światowych

- zajęła ważne miejsce pod względem zasobów i eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego ( Algeria, Libia, Nigeria) zasoby węgla wynosi 80 mld t, zasoby ropy naftowej na 8,3 mld t, zasoby gazu ziemnego na 4 470 mld m3

- na Afrykę przypada w światowym handlu 82% dostaw oleju palmowego i 65% kokosowego, 74% ziarna kakaowego oraz znaczne ilości drewna, korka, bawełny.

- w 1970r 27 niepodległych krajów Afryki miało ujemny bilans handlu zagranicznego. Walka o surowce, których przytłaczająca większość eksportowana jest na rynek europejski, leży u podstaw wielu konfliktów i dramatycznych wydarzeń na kontynencie afrykańskim.

- Afryka, zwłaszcza północna, odgrywała w XIX w. i odgrywa również obecnie istotną rolę strategiczną i polityczną z uwagi na swoje położenie geograficzne

- W Republice Południowej Afryki ludność tubylcza nie ma prawa nabywać ziemi poza obszarem „rezerwatów”, które obejmują 25% obszaru Natalu, 7% w Kraju Przylądkowym, 3% w Transwalu i 0,5% w Oranii. Na tych skrawkach ziemi ludność murzyńska nie może się wyżywić, musi więc na warunkach na wpół niewolniczych pracować na farmach i fabrykach kolonizatorów.

- największe do niedawna niesamodzielne i zależne terytoria Portugalii w Afryce – Angola i Mozambik, zajmujące ponad 2 mln km2, Gwinea – Bissau, Wyspa Św. Tomasza i książęca oraz Wyspy Zielonego Przylądku uzyskały niepodległość i stały się suwerennymi republikami. Portugalskie wojsko również Timor, który został zajęty przez Indonezję.

- po wyzwoleniu się Gwinei Równikowej i przekazaniu lfni Maraku, do Hiszpanii należą obecnie : Hiszpańska Afryka Północna, tj. miasto Ceuta i Melilla, oraz wyspy : Szafarskie, Albucemas i Penon de Velez de la Gomera.

- Kolonialne wojska hiszpańskie opuściły Hiszpańską Afrykę Zachodnią, czyli dawną Saharę Hiszpańską (Sahara Zachodnia), przekazując władzę nad tym obszarem, obfitującym w bogate złoża fosforytów, Maroku i Mauretanii ( na tym obszarze działa ruch wyzwoleńczy miejscowej ludności „Polisario”, który proklamował republikę popieraną przez Algierię i klika innych państw afrykańskich.

- wyspy Kanaryjskie stanowią część obszaru Hiszpanii jako jej zamorska prowincja.

- w Azji Wielka Brytania zajmuje jako protektorat Brunei i chiński port Hongkong, zarządzany przez gubernatora

- Portugalia zaś chiński niewielki obszar Makau, stanowiący tzw. „terytorium specjalne” pod zarządem Portugalii. Składa się ono z Półwyspu Makau i dwóch małych wysp Taipa i Coloane.

- Rząd chiński uważa Hongkong i Makau za część terytorium chińskiego okupowanego przez władze brytyjskie i portugalskie.

TERYTORIA ZALEŻNE W AMERYCE – wydrukować strony 281-282.

Ciąg dalszy :

- Imperializm francuski np. w przeciwieństwie do brytyjskiego nie starał się współdziałać z rządzącą warstwo społeczeństwa przed kolonialnego i w większości kolonii, zwłaszcza w Indochinach i środkowej Afryce, nie opierał się na wielkiej własności ziemskiej ani na warstwach autochtonicznej burżuazji.

- II, późniejsza forma ekspansji imperialistycznej którą można by nazwać „amerykańską”, gdyż jest typowa dla imperializmu USA, polegała na ekonomicznym i politycznym podporządkowaniu sobie krajów formalnie niezawistnych.

- zbrojna interwencja była uzupełnieniem środków ekonomicznego uzależnienia i z reguły kończyła się wymuszeniem politycznej uległości, bez aneksji.

Neokolonializm stała się po II WŚ dominującą formą imperialistycznej ekspansji.

- Portugalia i Hiszpania nie mogły się dopasować do nowej sytuacji. Przy użyciu brutalnego terroru długo przeciwstawiały się wszelkim dążeniom dekolonizacyjnym, nie godząc się w tej beznadziejnej dla nich walce nawet na takich ustępstwa na jakie wcześniej zgodzić się musiały wielkie mocarstwa kolonialne.

- Polityczne wyzwolenie kolonii w sensie uzyskania suwerenności nie jest równoznaczne z eliminowaniem kolonialnego charakteru ich gospodarki.

-Zależność ekonomiczna byłych kolonii od dawnych metropolii trwa bowiem często jeszcze długo. Pogłębia ją istniejąca dotychczas dysproporcja między cenami towarów, które kraje uprzemysłowione sprzedają krajom rozwijającym się, a cenami wielu towarów, które w tych krajach zakupują.

- nożyce cen, nazywane terms of trade, kształtowały się na korzyść bogatych krajów uprzemysłowionych, min. Z powodu upowszechnienia zastępczych surowców syntetycznych i wyniku wzrostu produkcji surowców roślinnych w krajach ekonomicznie rozwiniętych.

- dawne mocarstwa kolonialne nie poniosły zbyt wielkich strat materialnych w związku z pozbawieniem ich bezpośredniej władzy administracyjnej nad koloniami.

- np. dla Trzeciego Świata nożyc cen. W Ghanie eksport kakao w okresie 1953-1961 zwiększył się o 71 % ale dochody wzrosły tylko o 23%. W tym samym czasie ceny towarów europejskich importowanych do Zachodniej Afryki wzrosły o 25% . W ten sposób maszyna która kosztowała w Ghanie w 1953r. tyle co 10 t kakao, w 1961r kosztowała 25 t31.

- Tanzania w 1964r musiała eksportować 7.5 kg kawy, ażeby importować 1 zegarek szwajcarski, w 1974r musiała taki sam 1 importowany zegarek szwajcarski zapłacić 14,2 kg kawy.

- dla wyprodukowania 1 zegarka w Szwajcarii potrzeba ok. 3h pracy, dla wyprodukowania ilości kawy w Tanzanii potrzeba 21h pracy.

- Całokształt środków ekonomicznych i politycznych za pomocą których międzynarodowy kapitał stara się utrzymać zależność nowo wyzwolonych krajów, określa się nazwą neokolonializmu. Jego celem jest skierowanie rozwoju wyzwalających się narodów kolonialnych na tory kapitalizmu i stworzenie warunków umożliwiających dalszą eksploatację tych narodów.

- neokolonializm opiera się na burżuazji, elicie wojskowej i technokratycznej dawnych kolonii działającej często dzięki stosowaniu metod faszystowskich i dyktatury wojskowej.

- postulat pełnej suwerenności droga rozwoju ekonomicznego i konsolidacji niepodległości stanowi dominantę w drugim etapie rewolucji narodowowyzwoleńczej.

- doświadczenia młodych państw Trzeciego Świata wskazuje że droga uwolnienia się od zależności ekonomicznej prowadzi przez rozwój sił wytwórczych i uprzemysłowienie. Proces ten przebiega powoli ale pomyślnie, przede wszystkim w krajach które znacjonalizowały bogactwa naturalne, rozbudowały sektor państwowy i przyswoiły sobie pewne elementy gospodarki socjalistycznej oraz planowania. Wybór drogi rozwoju ekonomiczno-społecznego przez kraje rozwijające się, będące już państwami suwerennymi, jest przede wszystkim sprawą ich własnego losu, o którym same muszą decydować ale decyzje te nie są pozbawione znaczenia oraz wpływu na przebieg współzawodnictwa dwóch systemów ekonomiczno-społecznych.