Kryzys ekonomiczny
Pierwsze objawy kryzysu wystąpiły w obrocie papierami wartościowymi. Zadziałał mechanizm samonapędzający - spadek wartości akcji powodowały próby ich pozbywania się, co z kolei obniżyło ich cenę. Kryzys giełdowy był przyczyną zwiększenia bezrobocia.
W rolnictwie kryzys objawił się spadkiem cen towarów rolnych. Wytworzyły się tzw. nożyce cen (spadek cen towarów rolnych był o wiele większy niż przemysłowych). Obniżyły się obroty handlu światowego. Każde państwo chciało eksportować, ale równocześnie chroniło swój rynek przed importem.
Narzędzia umożliwiające ingerencję państwa w życie gospodarcze to: polityka celna, pieniężna, kredytowa (zasady udzielania kredytów), podatkowa, socjalna (zasiłki dla bezrobotnych), inwestycyjna.
W USA realizatorem programu walki z kryzysem stał się Roosvelt. Opracował on program walki, zwany polityką Nowego Ładu. Polegał on na wprowadzeniu reform w gospodarce. Polityka zaczęła być realizowana w 1933 r. Podstawowym jej założeniem było osiągnięcie wzrostu popytu konsumpcyjnego. Wprowadzono ograniczoną dewaluację dolara. Ponadto wykupywano od farmerów część produktów oraz nakazywano im ograniczenie produkcji, płacąc za to odszkodowania. Produkty rolne wykupywane były często niszczone, co na świecie budziło ogromne oburzenie. Stosowano dumping (sztuczne obniżanie cen eksportowanych towarów).
Powstanie III Rzeszy
Powstaniu Republiki Weimarskiej towarzyszyła klęska Niemiec i kryzys gospodarczy. Państwo niemieckie stało przed dwoma wyzwaniami: spłata reparacji i hiperinflacja. Uderzyła ona głównie
w drobnych właścicieli i pracowników najemnych. Realna wartość płac i rent spadała z dnia na dzień.
W 1925r. prezydentem Niemiec został Hindenburg. Zaczął się okres stabilizacji. W1929r. Hitler opuścił więzienie, a rok później ukazała się jego książka „Mein Kampf ” (Moja walka). Bojówki NSDAP - Oddziały Szturmowe zwane SA - wdawały się w burdy uliczne, biły swoich przeciwników, ale ich działalność miała niewielki zakres. Wielki kryzys przybrał w Niemczech ostre formy
i stał się podstawowym czynnikiem decydującym o dojściu Hitlera do władzy.
Po wyborach w 1933r. prezydent Hindenburg powierzył Hitlerowi stanowisko kanclerza. Stworzył rząd koalicyjny. W lutym 1933r. spłonął budynek Reichstagu. Proces w Lipsku nie udowodnił winy oskarżonych o podpalenie komunistów bułgarskich. Pożar stał się pretekstem do ogłoszenia przez prezydenta stanu wyjątkowego i rozpisania nowych wyborów. W 1934r. Hindenburg umarł, a funkcję prezydenta przejął Hitler zachowując stanowisko kanclerza i lidera partii. Po dojściu Hitlera do władzy wprowadzono znak III Rzeszy (swastyka), powitanie i pożegnanie „Heil Hitler ”. Podstawowym obowiązkiem kobiet było rodzenie dzieci dla Rzeszy, organizowano pochody i uroczystości. Obok policji państwowej działało Gestapo - Tajna Policja Państwowa. Coraz większą rolę odgrywały Sztafety Ochronne - SS, które były elitarne. SA. zwalczane było przez dowództwo Reichswehry. Kierownictwo SA. żądało rekompensaty za zasługi w rozwoju ruchu hitlerowskiego. To stało się przyczyną „nocy długich noży ” (29/30.VI.1934), kiedy Hitler kazał rozstrzelać niemal całą kierowniczą kadrę SA.
W 1935r. zostały wydane ustawy norymberskie pozbawiające Żydów praw politycznych i zakazujące małżeństw niemiecko- żydowskich. Lekarz Żyd mógł leczyć tylko Żydów, nauczyciel Żyd uczyć dzieci żydowskie. W listopadzie 1938r. w Niemczech zorganizowano pogrom Żydów - podpalano synagogi, niszczono żydowskie domy. Program ten nazwano „ kryształową nocą ”.
Związek Radziecki
Nowa Ekonomiczna Polityka polegała na przywróceniu wolnego handlu, zezwoleniu na drobną własność prywatną, likwidowanie przymusu pracy. Nepman (drobny właściciel lub kupiec) i kułak (bogaty chłop) przywrócili do życia gospodarkę. Ugruntował się system totalitarnych rządów.
W 1921r. Zjazd RKP (b) zakazał tworzenia wszelkich frakcji w partii. W kwietniu sekretarzem generalnym Komitetu Centralnego (KC) RKP (b) został Stalin. Jego rywalem był Trocki - twórca Armii Czerwonej. W 1922r. Rosja Radziecka przekształciła się w Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, złożony z federalnych republik: rosyjskiej, białoruskiej, ukraińskiej, zakaukaskiej.
Walka między Stalinem, a Trocki wynikała z rywalizacji o władzę i była wyrazem konfliktu odmiennych poglądów na przyszłość ruchu komunistycznego. Koncepcja parlamentarnej rewolucji głoszona przez Trockiego starła się z koncepcją „ budowy socjalizmu w jednym kraju ” głoszoną przez Stalina. Zwycięstwo Stalina kształtowało model socjalizmu.
Na zanikanie NEP-u złożyło się głównie to, że zrealizowano jej zadanie: ludność przestała głodować. Pierwsze sygnały kończenia się NEP nastąpiły w 1927 r. Niskie ceny skupu spowodowały, że chłopi zmniejszyli sprzedaż zboża państwu. Zaopatrzenie w żywność wyraźnie się pogorszyło. Ogłoszono przywrócenie przymusowych dostaw zboża. W 1928r. powstały zarysy 5-letniego planu budowy przemysłu. Rozpoczął się okres „ wielkich budowli socjalizmu ”. Gdy się nie udawał organizowano procesy „szkodników ”. W grudniu 1928r. Stalin ogłosił program kolektywizacji rolnictwa i „likwidacji kułaków jako klasy ”. Chłopi zareagowali na to wyrzynaniem bydła. Kułacy zostali osadzeni
w obozach albo zesłani na wschód i południe Rosji. W 1932 r. wprowadzono „paszportyzację ”. Bez paszportu nie można było zmienić miejsca pobytu, a kołchoźnikom nie wydawano tego dokumentu. Po rewolucji szkoła miała zmienić swoje oblicze. Likwidowano system klasowo lekcyjny i tradycyjne ocenianie. W prawie rodzinnym opowiadano się za „ wolną miłością ”. Uzyskanie rozwodu stało się formalnością. Zaostrzyła się walka z religią. Władze masowo zamykały cerkwie, otwierano muzea ateizmu. W 1936r. ogłoszono nową konstytucję (stalinowską), która zapewniła wszelkie swobody demokratyczne i prawa socjalne. Początkiem „wielkiego terroru ” stało się zorganizowanie przez Stalina zabójstwo Siergieja Kirowa. W 1937r. przeprowadzono „czystkę ” w wojsku: wielu generałów zostało aresztowanych. Do prawa karnego wprowadzono zasadę odpowiedzialności zbiorowej, skazywano rodziny „ przestępców ”, dzieci oddawano do domów dziecka. Zła praca traktowana była jako sabotaż, rozmowa jako spisek.
Stosunki międzynarodowe w latach 30 - tych.
W 1927 r. minister spraw zagranicznych Francji Briand wystąpił z projektem podpisania punktu
o wyrzeczeniu się wojny jako metody załatwiania międzynarodowych sporów. Pakt Brianda-Kelloga został podpisany w Paryżu w sierpniu 1928 r. przez: Belgię, Czechosłowację, Francję, Japonię, Niemcy, Polskę, USA, W. Brytanię i Włochy.
W styczniu 1935 r. odbył się plebiscyt w Zagłębiu Saary o przynależności tych ziem. Sukces odniosły Niemcy, a Hitler wprowadził obowiązek służby wojskowej. W październiku 1935r. Włochy podbiły Etiopię, a król włoski przyjął tytuł cesarza. W lipcu 1937 r. na Dalekim Wschodzie Japonia rozpoczęła agresję na Chiny. Z kolejnych układów powstał pakt noszący nazwę antykominternowskiego, który stworzył podstawę osi Berlin-Rzym-Tokio. W tym samym czasie w Hiszpanii trwała wojna domowa.
Hitler zdecydował się na otwarte dążenia do zjednoczenia wszystkich Niemców w jednym państwie. W Austrii tamtejsi naziści próbowali bezskutecznie przejąć władzę. Ich przywódca nalegał na przyspieszenie Auschlussu (przyłączenia). W marcu 1938r. Austria została częścią III Rzeszy. Drugim obszarem zamieszkiwanym przez zwartą zbiorowość niemiecką były Sudety w Czechosłowacji. Sprawa Niemców sudeckich mogła być rozwiązana tylko drogą dyplomatyczną. W końcu września w Monachium spotkali się: premier Francji, premier Wlk.Brytanii oraz Hitler i Mussolini. Podpisano traktat upoważniający Niemcy do zajęcia Sudetów. W początkach listopada 1938r. w tzw. arbitrażu wiedeńskim Niemcy i Włochy przysądziły Węgrom część południowe Słowacji i Ukrainy Zakarpackiej.
W marcu 1939 r. Hitler udzielił protekcji Słowacji, a następnie wezwał do Berlina nowego prezydenta Czech, który podpisał dokument o powstaniu protektoratu Czech i Moraw.
21 VIII 1939 r. ambasador niemiecki w ZSRR otrzymał zgodę Stalina na przyjazd Ribbentropa do Moskwy, w sprawie układu o podziale stref wpływów. Dwa dni później w Moskwie podpisano pakt między Ribbentropem, a Mołotowem o nieagresji między Niemcami i ZSRR. O ile porozumienie
z Anglią i Francją mogło utrwalić pokój, pakt Ribbentrop-Mołotow oznaczał wojnę.