Księga Judyty.

Wprowadzenie.

W tradycji Hebrajskiej jest tekstem apokryficznym. Chcemy przeprowadzić lekturę typologiczną tekstu. Judyta staje się symbolem. Symbol łączy różne elementy. Takie jest jego znaczenie również etymologiczne. Różne elementy obecne w postaci Judyty mogą pomóc w pogłębieniu rozumienia postaci Jezusa. Judyta może być pogłębionym detalem postaci Jezusa. Pierwsi Chrześcijanie dysponowali jedynie Księgami ST i w jego świetle starali się zrozumieć wydarzenia z życia Jezusa Chrystusa. Przykładem może być odniesienie do Jezusa postaci Cierpiącego Sługi Pańskiego. Dzięki czterem pieśniom chrześcijanie zrozumieli, co stało się z Jezusem Chrystusem.

Judytą jednak jestem również ja sam. Judyta jest przedstawicielką wierzących. Księga Judyty (KJ) odpowiada na pytanie: W jaki sposób wietrzący żyje w dziejach świata i ludzkości?

Autor KJ dostałby ocenę niedostateczną z historii i geografii. Popełnia bowiem niewybaczalne błędy historyczne i geograficzne. 1 Było to w dwunastym roku panowania Nabuchodonozora¹, który królował nad Asyrią w wielkim mieście Niniwie. W tym czasie Arfaksad¹ królował nad Medami w Ekbatanie. (Jdt 1,1).

Nabuchodonozor nigdy nie był władcą Asyrii. Był królem Babilońskim. Nie wiadomo, kim jest Arfaksad. nie było takiego władcy Medyjskiego. To samo odnośnie geografii. Kampania militarna, dokonywana przez Holofernesa (to imię Perskie), wodza Nabuchodonozora. Pers dowodzący wojskami Babilońskimi?! Tekst jest to tego stopnia fałszywy, że autor nie mógł nie zdawać sobie z tego sprawy. KJ to wielka przypowieść. Jest wysoce prawdopodobne, że KJ opiera się na wydarzeniu, które miało miejsce w rzeczywistości. Żydowskie święto Hanuka (ponownego poświęcenia świątyni) upamiętnia tego rodzaju wydarzenie. W Sdz mamy dwa wydarzenia, które można połączyć z Jud. Wydarzenia te były inspiracją dla naszego opowiadania.

Pierwsze: Ehud przygotował sobie sztylet o dwóch ostrzach, długi na jeden łokieć, i schował go pod swoimi szatami na prawym biodrze. 17 Złożył więc daninę Eglonowi, królowi Moabu - a Eglon był bardzo otyły. 18 Oddawszy daninę [Ehud] odesłał ludzi, którzy ją przynieśli, 19 a sam zawrócił od bożków, które były ustawione koło Gilgal, i rzekł: «Królu, mam ci coś powiedzieć w tajemnicy». Król powiedział: «Sza!» - na co wszyscy otaczający go wyszli. 20 Ehud podszedł do niego. Król przebywał w letniej górnej komnacie, której używał dla siebie. «Mam dla ciebie, królu, słowo od Boga!» - rzekł do niego Ehud, na co ten podniósł się ze swego tronu. 21 Wtenczas Ehud sięgnął lewą ręką po sztylet, który schował na prawym biodrze, i utopił go w jego brzuchu. 22 Rękojeść wraz z ostrzem weszła do wnętrzności i utkwiła w jego tłuszczu, gdyż [Ehud] nie wydobył sztyletu z brzucha i <wyszedł...>⁵ 23 Następnie Ehud wyszedł przez ganek, zamknął za sobą drzwi komnaty i zasunął rygle. 24 Po jego odejściu nadeszli słudzy i spostrzegli, że drzwi letniej komnaty są zaryglowane. Mówili więc do siebie: «Z pewnością chce okryć sobie nogi⁶ w letniej komnacie». 25 Czekali długo, aż się zaczęli niepokoić, dlaczego nie otwiera drzwi letniej komnaty. Wreszcie wziąwszy klucz otworzyli, a oto pan ich leżał martwy na ziemi (Sdz 3,16-25). Mamy tu śmierć tyrana, zadaną w drodze oszustwa.

Drugi: Sisera uciekał pieszo w kierunku namiotu Jaeli, żony Chebera Kenity, ponieważ pomiędzy Jabinem, królem Chasor, a domem Chebera Kenity panował pokój. 18 Jael wychodząc naprzeciw Sisery rzekła do niego: «Zatrzymaj się, panie, zatrzymaj się u mnie! Nie bój się niczego!» Zatrzymał się więc u niej pod namiotem, a ona nakryła go kocem. 19 Potem rzekł do niej: «Daj mi - proszę cię - napić się trochę wody, gdyż mam pragnienie». Ona otwarła bukłak z mlekiem, dała mu się napić i nakryła go na powrót. 20 «Czuwaj przy wejściu do namiotu - rzekł jej - a gdyby ktoś nadszedł i zapytał mówiąc: "Jest tu kto?" - odpowiedz: "Nie ma"». 21 Lecz Jael, żona Chebera, wzięła palik od namiotu, uchwyciła młot w rękę, i zbliżając się cicho do niego, przebiła jego skroń palikiem, tak że ten utkwił w ziemi, [Sisera] spał bowiem głęboko, wyczerpany do ostatka³. W ten sposób zginął. 22 Tymczasem nadszedł Barak ścigając Siserę. Jael wyszła naprzeciw niego: «Wejdź - rzekła do niego - a pokażę ci człowieka, którego szukasz». Wstąpił do niej, a oto Sisera leżał martwy, z palikiem w skroni. (Sdz 4,17-22).

W Jdt słaby (kobieta, zwłaszcza wtedy!) pokonuje potężnego ciemiężyciela. W świecie potężnych ciemiężyciela, moc Boża przejawia się w słabości. Logika słabego jest dokładną odwrotnością logiki możnego. Jest to logika sprytu, oszustwa, fortelu.

Bóg nie ujawnia się bezpośrednio w opowiadaniu. Bóg działa przez przyczyny wtórne, tj. ludzi. W Jdt nie ma cudów.

W Jdt prawo jest w służbie człowieka. Judyta, wprawdzie zachowująca prawo, nie jest jednak tegoż prawa fanatyczką. Widać brak rygoryzmu w fakcie, że obcokrajowiec (Achior Ammonita), zostaje przyjęty do wspólnoty Izraela. Prawo jest narzędziem przybliżenia się do Boga i spotkania się z człowiekiem.

W Jdt doświadczenie służby wzrostowi w wierze. Doświadczenie nie jest karą czy skutkiem pomyłki.

Żyjemy w świecie, w którym wróg nie jest wyraźnie określony. Żyjemy w fazie obojętności religijnej. Św. Hilary z Poitiers (IV w.) żyje w epoce kończącej pierwszy, chwalebny czas prześladowania chrześcijan. Pokój między cesarzem a Kościołem jest dla niego niebezpieczny. Mówi o walce, którą trzeba nadal toczyć. Mówi: Nie mamy już antychrześcijańskiego cesarza, który by nas prześladował. Musimy jednak walczyć przeciwko prześladowcy jeszcze sprytniejszemu: przeciwko wrogowi, który nas chwali. Wrogiem nie jest już ktoś, kto nas biczuje, lecz ten, kto nas chwali. Nie biczuje pleców, ale pieści nam żołądek. Nie odbiera nam dóbr, zostawiając życie, ale ubogaca nas, aby zadać nam śmierć. Nie popycha nas do wolności, wtrącając do więzienia, ale wiedzie do niewoli, zapraszać do pałaców. Nie bije ciała, ale opanowuje serce. Nie odcina głowy toporem, ale odcina duszę pieniądzem.

Konferencja I. 1-4. Straszna historia.

Nabuchodonozor jawi się jako ktoś, kto chce obalić tyrana. Z miłości do wolności staje do walki, wzywając innych do zawarcia sojuszu. Jednak mieszkańcy ziem zachodnich Uważali go za człowieka osamotnionego (1,11). Wtedy Nabuchodonozor rozgniewał się bardzo na całą tę ziemię i przysiągł na swój tron i swoje królestwo, że się zemści na wszystkich krajach Cylicji, Damaszku i Syrii i mieczem je wyniszczy, a także wszystkich zamieszkujących ziemię Moabu, synów Ammona, i całą Judeę, i wszystkich w Egipcie hen daleko aż po kraje obu mórz⁵ (1,12). Za co N chce się mścić? N sądzi, że ma prawo występować w obronie innych. Jest to logika mafiosa. Despota uważa się za dobroczyńcę ludzkości. N jest eis aner – jeden człowiek. Jednak uważa się za self made man. Uważa, że jest the Best. 1 W osiemnastym roku¹ dwudziestego drugiego dnia pierwszego miesiąca, w pałacu Nabuchodonozora, króla Asyryjczyków, rozeszła się wiadomość, że zamierza on zemścić się na całej ziemi, tak jak to zapowiedział (2,1). N uważa, że ma prawo władać cała ziemią, jest bowiem jej dobroczyńcą. Tajny plan (w. 2) to misterion. To tajemnica zła, jawiącego się jako dobro. Za jaką cenę szukam protekcji silniejszego? Ostrzegał Krasiński: A krzyczą jedni: Zdejmiem ci okowy, Lecz nie mów więcej rodzinnym językiem. Drudzy wścieklejszym jeszcze wrzeszczą rykiem „Nie dość, że własnej wyrzekniesz się mowy Lecz plwaj na matek i ojców kości Byś zdeptał przeszłość, a w niej dni przyszłości” A ponad wszystkie groźniejszy głos woła „tyś nie nasz, póki nie zaprzaniec z ciebie Jeśli chcesz wyżyć – zaprzyj się Kościoła, jeśli chcesz wyżyć bluźń Bogu, co w niebie”.

N zajmuje miejsce Boga. Tak mówi wielki król, pan całej ziemi (2,5). Narody ościenne reagują strachem i lękiem (2,28). W roz. 3 od lęku przechodzi się do zupełnego podporządkowania. Podporządkowanie jest równoznaczne z utożsamieniem się: Oto miasta nasze, a ich mieszkańcy to słudzy twoi. (3,4). On zaś zburzył wszystkie ich świątynie¹, wyrąbał ich święte gaje, zgodnie z otrzymanym rozkazem wytracenia wszystkich bogów ziemi, tak aby wszystkie narody służyły jedynie Nabuchodonozorowi i wszystkie języki, i ich plemiona tylko jego uznawały za boga (3,8).

Można zapytać: kto jest Twoim bogiem? W 2,1 mówi się: 1 W osiemnastym roku¹ dwudziestego drugiego dnia pierwszego miesiąca. Istotnie, w 18 roku swego panowania N zdobył Jerozolimę. 1 Słowo, które Pan oznajmił Jeremiaszowi w dziesiątym roku [panowania] Sedecjasza, króla judzkiego, to jest w osiemnastym roku Nabuchodonozora¹ (Jer 32,1). Co czyni Jeremiasz w roz. 32? Jeremiasz zaś powiedział: Pan skierował do mnie następujące słowo: 7 «Oto Chanameel, syn Szalluma, twego stryja, idzie do ciebie³, by ci powiedzieć: "Kup sobie moje pole w Anatot, ty bowiem posiadasz rodzinne prawo wykupu". 8 I przybył do mnie, do wartowni Chanameel, syn mojego stryja, zgodnie ze słowem Pańskim, i rzekł: "Kup, proszę, moje pole, które się znajduje w Anatot <w ziemi Beniamina>, tobie bowiem przysługuje prawo dziedzictwa i wykupu. Kup je sobie!" Zrozumiałem wtedy, że było to polecenie Pańskie. 9 Kupiłem więc pole od Chanameela, syna mojego stryja w Anatot, i zapłaciłem mu należność: siedemnaście syklów srebra. (32,6-9). Kupuje pole. Jest to czynność absurdalna. A jednak: To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: "Weź te dokumenty, kontrakt kupna zapieczętowany i ten, który jest otwarty, i umieść je w glinianym naczyniu, by się zachowały przez długi czas. 15 To bowiem mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Będą jeszcze w tym kraju kupować domy, pola i winnice"» (32,14-15). Celem czynności Jeremiasza jest wykazanie, że Bóg jest prawdziwie Bogiem. Można żyć w historii tylko pod warunkiem, że dysponuje się spojrzeniem historię przekraczającym. A najwyższy kapłan Joakim, który w owych dniach był w Jerozolimie, napisał list do mieszkańców Betulii² i Baitomestaim², które leży naprzeciw Ezdrelonu przed równiną blisko Dotain (4,6). Betulia znaczy po Hebrajsku miasto dziewicy. W Betulii następuje obrona dziewictwa ludu. A Pan wysłuchał ich wołania i wejrzał na ich udrękę. (4,13). Bóg działa poprzez ludzi. Sensem historii jest Bóg słuchający jęku swych czcicieli. Nie wierzymy w to, oczekując określonego rodzaju Bożej interwencji.