Stare lektury, nowe pomysły.
O zaciekawianiu licealistów, którzy nie chcą czytać klasyki
Stanisław Bortnowski: Jak zachęcić uczniów do czytania lektury (luźne notatki jako zalążek odczytu)
Zachęcając do czytania, stoimy na przegranej pozycji, ale to nie znaczy, że mamy zrezygnować z najważniejszego zadania polonistów: obrony książki (nawet drogą multimedialną).
Najważniejsze to przeciwstawić się bierności uczniów, ustalić reguły gry, egzekwować je konsekwentnie, nagradzać (koniecznie i częściej) i karać.
Oczywiście nie wykluczam mądrze pomyślanych sprawdzianów z lektury. Presja też jest konieczna.
Ważne pytania
Całość czy fragment?
Jak pracować z lekturami, gdy w bryku jest wszystko?
W szkole przeważa kult fabuły i odtwarzanie świata przedstawionego. Czy słusznie?
Próba odpowiedzi
Utopia: na lekcjach nigdy nie pracujemy
z całością, ale z fragmentami.
Konieczna jest „przedlektura” – podanie informacji, bez których tekst jest niezrozumiały.
Fabułę lektury można poznać z ekranizacji
lub streszczenia.
Dziś, w dobie Internetu, lekcja musi być intermedialna.
Z uczniami trzeba zawrzeć umowę społeczną:
ustalić reguły gry, np. jeden egzemplarz
na ławce jako warunek,
kompromisy, np. praca z fragmentami, adaptacje,
wymagania i nagrody, np. jakie fragmenty
i pod jakimi rygorami muszą być przeczytane, jakie nagrody dla czytających, które lektury bezwzględnie w całości,
określić stosunek do bryków i wydań Wyd. Greg.
Kilka pomysłów
Wybieranie także utworów mniejszej objętości (wybrana europejska powieść XIX wieku).
Wykorzystywanie fragmentów ekranizacji.
Proponowanie głośnej lektury fragmentów.
Wykorzystywanie karty pracy.
Posługiwanie się rekwizytami, metodami aktywizującymi (np. inscenizacjami, dramą, dyskusją panelową, debatą oksfordzką).
Wykorzystywanie zasobów YouTuba.
Przygotowanie uczniów do lektury – cztery etapy wg Wojciecha Pasterniaka
Rozpoznanie sytuacji dydaktycznej.
Merytoryczne przygotowanie uczniów.
Motywacyjne przygotowanie uczniów.
Problemowe przygotowanie uczniów.
Rozpoznanie sytuacji dydaktycznej.
Sprawdzenie, co uczniowie o lekturze wiedzą, jakie jest do niej nastawienie (część lektur istnieje pośrednio w świadomości uczniów – adaptacje, komiksy, opinie innych).
Dyskusja o problemach kluczowych w treści lektury (np. o konflikcie jednostka – społeczeństwo, władzy, patriotyzmie, miłości, totalitaryzmie).
Merytoryczne przygotowanie uczniów.
Podanie takich informacji, bez których lektura będzie niezrozumiała, w tym wszelkich kontekstów historycznych, na ogół martwych dla uczniów (np. przebieg i skutki powstań narodowych, sytuacja kobiet w XIX wieku, kolonializm, pierwowzory postaci z „Wesela”).
Zachęta lub prowokacja, np. listy dotyczące „Przedwiośnia”.
Odczytanie ( z podziałem na role) fragmentu, np. „Zbrodni i kary”.
Projekcja fragmentu filmu o autorze
lub ekranizacji lektury, np. „Granicy”.
Inne, np. sprawdzian z treści z wyposażeniem.
Problemowe przygotowanie uczniów.
Lektura jako zadanie czytelnicze, jako praca.
Wskazówki – na co zwrócić uwagę,
co zanotować, co zaznaczyć.
Określenie zadań dla grup lub referentów
(uwaga: ryzyko uczniowskiego uniku poprzez nieobecność).
PROPOZYCJA 1. MAKBET
Temat: Czy warto jechać na wycieczkę do teatru Globe w Londynie?
Wstępna faza lekcji: rozpoznanie sytuacji dydaktycznej
– co uczniowie już wiedzą o Szekspirze? MAPA MENTALNA (5 minut)
wybitny dramaturg autor: Romea i Julii
poeta Hamleta (Być albo nie być, oto jest pytanie), sonetów (śpiewanych przez Sojkę)
WILLIAM SZEKSPIR/ WILLIAM SHAKESPEARE
Anglik przełom XVI i XVII wieku aktor
(1564-1616) współwłaściciel teatru Globe
nie wiadomo, czy jest autorem
wszystkich przypisywanych mu dramatów skąpe inf. o jego życiu
Podanie informacji o teatrze Globe w Londynie.
Zasadnicza faza lekcji – motywacyjne i merytoryczne przygotowanie uczniów do lektury dramatu Szekspira:
informacja o fabule filmu: 1953 r., czasy Elżbiety I, zakazu występowania kobiet na scenie i ich podporządkowanie mężczyznom, wymyślona historia powstania i prapremiery „Romea i Julii” dobrze osadzona w realiach, wyjaśnienie istoty zakładu królowej Elżbiety I z lordem Wessexem oraz roli Violi, (3 minuty),
podział klasy na 5 grup i rozdanie kart pracy (2 minuty),
projekcja fragmentu filmu (20 minut),
wypełnienie kart pracy – każda grupa inne zadanie –
zebranie ich przez nauczyciela (8 minut)
Omówienie kart pracy fazą wstępną następnej lekcji.
Podsumowująca faza lekcji (3 minuty) –
problemowe przygotowanie uczniów do lektury poprzez zadanie zadania domowego:
Przeczytajcie „Makbeta”, zbierzcie materiał na lekcję, zaznaczając odpowiednie fragmenty tekstu do charakterystyki Makbeta jako:
I grupa (1-8) – rycerza, poddanego króla,
II grupa (9-16) – męża,
III grupa (17-24) – przyjaciela,
IV grupa (25-32) – władcy.
Razem: 43 minuty + 2 (skromnie!) na czynności organizacyjne.
Temat: Od podziwianego rycerza do znienawidzonego króla, czyli jak zbrodnia rodzi zbrodnię („Makbet” W. Szekspira).
Faza wstępna
omówienie kart pracy,
odpowiedź na pytanie, czy warto pojechać do teatru Globe.
Faza realizacyjna:
Charakterystyka Makbeta – praca z tekstem w ośmiu grupach (dwie grupy opracowują to samo zagadnienie).
I grupa x 2 (1-8) – Makbet jako rycerz, poddany króla,
II grupa x 2 (9-16) – Makbet jako mąż,
III grupa x 2 (17-24) – Makbet jako przyjaciel,
IV grupa x 2 (25-32) – Makbet jako władca.
Prezentacja efektów pracy grupy.
Ćwiczenie – co powinno zostać powiedziane i przeczytane (dyskusja)
Faza podsumowująca – sformułowanie wniosków, np.:
degradacja moralna Makbeta,
samotność bohatera,
tragizm bohatera,
…
…
…
Temat: Człowiek w teatrze świata („Makbet” W. Szekspira)
Faza wstępna (pogadanka heurystyczna):
co lub kto decyduje o życiu człowieka?
z jakich utworów znacie motyw świata jako teatru?
Faza realizacyjna:
motywacje działań Makbeta – dyskusja (dramat władzy i namiętności ludzkich),
człowiek w teatrze świata – głośne odczytanie i analiza fragmentu monologu Makbeta (Zgaśnij światło…),
funkcje wiedźm – odczytanie z podziałem na role ich dialogów, sformułowanie wniosków,
cechy dramatu Szekspirowskiego – tabela (tu: złamanie zasady trzech jedności
i decorum, budowa, kreacja bohaterów, nowa koncepcja tragizmu).
Faza podsumowująca:
Romeo i Julia, Makbet i Lady Makbet oraz Hamlet jako ponadczasowe „znaki” kultury europejskiej (koniecznie interpretacja pytania Hamleta).
Ewentualnie temat 4.
Formuła tematu np. Wpływ zła na psychikę ludzką na przykładzie lady Makbet – ćwiczenie analityczno-interpretacyjne.
(zadanie w załączeniu)
Zadanie domowe – test czytania ze zrozumieniem,
np. Pochwała czytania i fikcji literackiej – mowa noblowska Maria Vargasa Llosy.
(zadanie w załączeniu)
PROPOZYCJA 2. „ŚWIĘTOSZEK”
Temat: Molier i jego czasy, a więc o tym, jak „żartować z tego, co do płaczu zmusza”.
Faza wstępna:
Rozdanie kart pracy
Podanie podstawowych informacji o Molierze:
Jean Baptiste Poqulin,
1622-1673, czasy Ludwika XIV,
najwybitniejszy komediopisarz nowożytnej Europy,
ciągłość kłopotów finansowych,
nienawiść arystokratów (za podważanie feudalnej struktury społeczeństwa) i duchownych ( za wykpiwanie hipokryzji i dewocji),
okoliczności śmierci (zasłabnięcie w czasie spektaklu „Chorego
z urojenia” , nieprzybycie lekarza, odmowa udzielenia ostatniego namaszczenia).
Faza realizacyjna:
projekcja fragmentów filmu „Zakochany Molier”,
w parach wykonanie poleceń z karty pracy,
omówienie kart pracy,
określenie (przez nauczyciela):
czasu i miejsca akcji,
występujących bohaterów i relacji między nimi
(schemat).
Pani Pernelle Filipota
Tartuffe
Orgon + Elmira
Kleant
Damis Marianna
Walery Doryna
Oficer Gwardii Pan Zgoda
Premiera z okazji pałacu i ogrodów w Wersalu, zakaz wystawiania, trzy podania Moliera do Ludwika XIV w sprawie zakazu grywania „Tartufe’a.
Faza podsumowująca – omówienie zadania domowego:
przeczytajcie „Świętoszka”,
zaznaczcie fragmenty przydatne do charakterystyki:
1- 7 Orgona,
8 -16 Tartufa,
17 -21 Doryny,
Przygotujcie inscenizacje fragmentów obrazujących komizm:
22-24 językowy,
25-27 postaci,
28-30 sytuacyjny.
A może uczniowie sami zadeklarują, które zadanie wykonają?
Temat: Świętoszek, naiwny mąż, sprytna służąca i inne postaci naszej współczesności.
Faza wstępna:
wrażenia z lektury,
określenie problematyki,
odniesienie do współczesności,
zapisanie tematu lekcji.
Faza realizacyjna:
charakterystyka bohaterów (wypowiedzi uczniów z odczytywaniem fragmentów lektury, dyskusja).
Faza podsumowująca:
kształtowanie pojęć: obłuda, hipokryzja, zakłamanie, dewocja,
rozmowa o ponadczasowości „Świętoszka”.
Temat: Czy „Świętoszek” Moliera jeszcze śmieszy?
Faza wstępna:
Przypomnienie trzech rodzajów komizmu.
Faza realizacyjna:
inscenizacje fragmentów „Świętoszka”,
ćwiczenie interpretacyjne, np. o roli Doryny.
Faza podsumowująca:
Odpowiedź na pytanie zawarte w temacie, rozmowa o tym, co śmieszy dzisiaj (dyskusja),
nawiązanie do słów z filmu o Molierze .
PROPOZYCJA 3. „DZIADY” CZ. III
Umowa: uczniowie nie muszą czytać całej lektury w domu, ale muszą przynosić jej egzemplarze na lekcje.
Temat 1. Klucze do dramatu Adama Mickiewicza „Dziady” cz. III.
Faza wstępna
Pogadanka + mapa mentalna – co uczniowie
już wiedzą o „Dziadach” Mickiewicza
(cz. II czytali obowiązkowo w gimnazjum).
koncepcja pełni człowieczeństwa
cmentarz wywoływanie duchów guślarz
obrzęd dziadów
wileńsko-kowieńskie drezdeńskie
cz. II i IV cz. III
Gustaw
„Dziady” Adama Mickiewicza
utwór wierszowany utwór dramatyczny
związek pomiędzy częściami
Faza realizacyjna
Miniwykład o genezie „Dziadów” drezdeńskich (bulla Grzegorza XVI, chęć przypomnienia własnego zaangażowania w sprawę narodową, potrzeba nadania cierpieniu Polaków sensu moralnego i metafizycznego).
Analiza dedykacji + przypomnienie informacji
o filomatach, filaretach.
Analiza fragmentów „Prologu”, zwłaszcza:
w. 98-103 (o samotności jednostki wybitnej),
w. 132-143 (kim jest więzień, o czym mówi),
scena symbolicznej przemiany Gustawa w Konrada.
Faza podsumowująca
Głośna lektura cytatu z „Czytając Mickiewicza” Juliana Przybosia, komentarz nauczyciela.
Zadanie domowe
Przeczytaj autorski wstęp do III części „Dziadów” (2 strony).
Temat 2. „Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie, zapomnij o mnie”.
Faza wstępna
Sprawdzenie znajomości wstępu (Jakie postaci
i zdarzenia historyczne są w nim wymienione?)
Sybir jako nazwa symboliczna.
Odczytanie cytatu z „Batyra. O Janie Witkiewiczu” Władysława Jewsiewickiego (dotyczy m.in. Janczewskiego, o którym opowiada Jan).
Faza realizacyjna
Podział klasy na grupy i rozdanie kart pracy.
Przydział zadań z karty pracy do grup.
Projekcja fragmentu filmu „Lawa” – scena więzienna (13 minut + 2 minuty „techniczne”).
Wykonanie w grupach zadań z karty pracy
(10 minut).
Faza podsumowująca
Dyskusja – czy, będąc studentami Uniwersytetu Wileńskiego, wstąpilibyście do Związku Filomatów lub Związku Filaretów?(Konieczne uzasadnienie odpowiedzi).
Zadanie domowe
Uzupełnij kartę pracy na podstawie I sceny
z I aktu.
Temat 3. Wielkość i upadek Konrada (2 godziny).
Faza wstępna - omówienie zadania domowego.
Faza realizacyjna:
- wyjaśnienie terminu „improwizacja” , wymienienie słynnych improwizatorów,
- wysłuchanie nagrania Wielkiej Improwizacji lub obejrzenie fragmentu „Lawy”,
- rozdanie i wypełnienie kart pracy (analiza tekstu),
- omówienie kart pracy.
Karta pracy w załączeniu.
Faza podsumowująca:
sformułowanie wniosków dotyczących kreacji Konrada (cechy bohatera romantycznego, mistycyzm, prometeizm),
interpretacja głosów z lewej i prawej strony
i sformułowanie wniosków.
Temat 4. „Nasz naród jak lawa…” – obraz Polaków nie tylko z warszawskiego salonu.
Faza wstępna – wprowadzenie:
rok 1823, salon warszawski, czas karnawału,
Nowosilcow (przypomnienie, najlepiej uczniowskie) – postać historyczna; dygnitarz carski, zaufany cara Aleksandra I; aby przyspieszyć swoją karierę – sprawował nadzór nad policją – oskarżył filomatów i filaretów o działalność spiskową, doprowadził do ich procesu i skazania; kurator okręgu szkolnego Wilna.
Faza realizacyjna:
rozdanie kart pracy,
odtworzenie fragmentu „Lawy”,
wypełnienie kart pracy i ich omówienie,
sformułowanie wniosków.
Faza podsumowująca – omówienie zadania domowego.
Przeczytaj „Scenę VIII” i „Bal”, a następnie
na ich podstawie, posługując się 1-osobową narracją, opisz historię młodego Rollisona
z punktu widzenia:
(1-8) jego matki,
(9-16) pani Kmitowej,
(17-24) Pelikana,
(25-30) Senatora Nowosilcowa.
Temat 5. Pan Senator, jego ofiary i zausznicy – o martyrologii i serwilizmie.
Faza wstępna – odczytanie prac domowych przez co najmniej jednego ucznia z każdej grupy (po lekcji nauczyciel zbiera prace do sprawdzenia).
Faza realizacyjna:
charakterystyka Senatora, Bajkowa, Doktora i Pelikana na tle wydarzeń przedstawionych w pracach domowych, podkreślenie motywacji działań,
kształtowanie pojęć: martyrologia, serwilizm, służalczość, zausznik.
Faza podsumowująca – dyskusja:
martyrologia w oczach uczniów (pozwólmy na swobodne wypowiedzi, nie narzucajmy postaw martyrologicznych),
despotyzm, serwilizm, służalstwo w oczach uczniów, współczesne przykłady.
Temat 6. Ziemski i pozaziemski sens cierpienia Polaków w świetle „Widzenia” księdza Piotra.
Faza wstępna
Jakie źródła poznania cenili romantycy?
Jakie są źródła informacji o bohaterach „Dziadów”?
Zwrócenie uwagi na rolę snów, widzeń, improwizacji.
Faza zasadnicza
Ćwiczenie dramowe – wyobraźcie sobie, o co może się modlić ksiądz Piotr, leżąc krzyżem we własnej celi po rozmowie z Konradem (rozmowa z uczniami).
Interpretacja „Widzenia” księdza Piotra
(głośne odczytywanie fragmentów i ich interpretowanie z wykorzystaniem przypisów).
Faza podsumowująca – sformułowanie i zapisanie wniosków dotyczących historiozofii Mickiewicza:
mesjanizm,
walka dobra ze złem symbolizowana przez despotyzm carski,
„Dziady” jako dramat o przemianie człowieka.
Temat 6. Poetyka „Dziadów” drezdeńskich A. Mickiewicza.
Faza wstępna:
Jak wystawić „Dziady” (dyskusja) na scenie?
Informacja o słynnych inscenizacjach, zwłaszcza Dejmka z 1968 roku
(film dokumentalny „Oto obchodzimy Dziady”).
Faza realizacyjna
Podawanie cech dramatu romantycznego ze słownika terminów literackich, odnajdowanie dowodów w tekście (tu: koniecznie charakterystyka języka i stylu wybranych scen utworu).
Porównanie dramatu romantycznego z Szekspirowskim i klasycystycznym.
Faza podsumowująca
Dyskusja o dramacie romantycznym, postawach romantycznych w oczach uczniów.
Temat 7. Praca klasowa
Temat z matury 2007:
Jak symbolika ziarna z bajki opowiedzianej przez Żegotę objaśnia sens męczeństwa młodzieży polskiej? Analizując przytoczony fragment Dziadów Adama Mickiewicza, zwróć uwagę na sytuację studentów i ich postawy.
lub/i z informatora o maturze w 2005 r. (Sen Senatora).
PROPOZYCJA 4. „NAD NIEMNEM”
rozmowy:
Witolda z ojcem,
Zygmunta z matką.
PROPOZYCJA 5. „PRZEDWIOŚNIE”
Przygotowanie do lektury:
głośna lektura wypowiedzi o „Przedwiośniu”,
przydział zadań uczniom przed czytaniem.
Przygotuj się do udziału w dyskusji panelowej o rewolucji w Rosji z punktu widzenia:
dyrektora gimnazjum w Baku,
mieszkańca miasta,
Jadwigi Barykowej,
Cezarego Baryki,
5. Seweryna Baryki,
przedstawiciela Tatarów,
przedstawiciela Ormian,
księżnej Szczerbatow-Mamajew.
Przygotuj się do udziału w programie telewizyjnym, w którym będzie się toczyła dyskusja o możliwych kierunkach rozwoju sytuacji w Polsce lat 20. XX wieku, jako:
przedstawiciel rządu (Szymon Gajowiec),
przedstawiciel opozycji (komunista Antoni Lulek),
przedstawiciel naukowców i przemysłowców (doktor Baryka, kuzyn Seweryna).
Temat: Rewolucja w oczach mieszkańców Baku („Przedwiośnie” S. Żeromskiego).
Faza wstępna:
wyjaśnienie terminu rewolucja (historyczne i potoczne),
wymienienie rewolucji europejskich,
przypomnienie tekstu/ów opisującego/ych rewolucję.
Faza realizacyjna: - ćwiczenie
rozdanie kart pracy,
panel o rewolucji – ćwiczenie,
wypełnienie kart pracy, odczytanie zapisów.
Faza podsumowująca – sformułowanie wniosków dotyczących rewolucji i funkcji jej obrazu w „Przedwiośniu”.
Warianty tematu:
Co dalej Polsko? Trzy drogi rozwoju sytuacji w Rzeczpospolitej – „Przedwiośnie” S. Żeromskiego.
Wariant 1.
Program telewizyjny z udziałem przedstawicieli trzech partii i publiczności:
rządzącej (Gajowiec),
opozycyjnej ( komunista Lulek),
opozycyjnej (technokrata doktor Baryka).
Wariant 2.
Trzy przemówienia polityków na mitingu przedwyborczym: Szymona Gajowca, Antoniego Lulka, doktora Baryki.
PROPOZYCJA 6. „GRANICA” Z. NAŁKOWSKIEJ
„Zawsze wygląda to ostatecznie tak, jakbym popełnił jakąś winę, jakbym wyrządził krzywdę”. Różne role społeczne pełnione przez Zenona Ziembiewicza i ich wydźwięk moralny.
Jakie winy obciążają Justynę Bogutównę? (sąd literacki)
„Czy to nie szczególne, że ludzie zdecydowali się żyć na sobie warstwami”? Kamienica pani Kolichowskiej jako miniatura społeczeństwa (Plan/schemat kamienicy Cecylii Kolichowskiej).
Sąd literacki nad Justyną Bogutówną
Czyn
art.148. §1 kk art. 156. § 1 kk
usiłowanie popełnienia spowodowanie
zabójstwa (odpowiada się ciężkiego
jak za zabójstwo) uszczerbku na
zdrowiu
8-25 lat
lub dożywocie 1-10 lat
Zadania dla grup – zredagowanie:
uzasadnienia aktu oskarżenia (usiłowanie zabójstwa),
uzasadnienie aktu oskarżenia (spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu),
mowy obrońcy (usiłowanie zabójstwa),
mowy obrońcy (spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu),
opinii biegłego psychiatry o poczytalności oskarżonej
w chwili popełnienia czynu,
wyroku z uzasadnieniem,
apelacji obrońcy od wyroku do sądu wyższej instancji,
apelacji prokuratora od wyroku do sądu wyższej instancji.
„Marionetki” C. K. Norwida
Faza wstępna
animowanie marionetki, rozmowa o plusach
i minusach jej życia,
bogacenie słownictwa – różne znaczenia słowa marionetka (też kukiełka, pociąganie
za sznurki, szara eminencja),
przypomnienie motywu świata jako teatru,
zapisanie tematu lekcji: Kim jest człowiek we wszechświecie? („Marionetki” C. K. Norwida).
Faza realizacyjna
Analiza i interpretacja „Marionetek”
C.K. Norwida – heureza poprowadzona zgodnie ze schematem umieszczonym
w podstawie programowej.
Faza podsumowująca
„Marionetki” w wykonaniu Czesława Miłosza.
Teatr Roma, spektakl „Tuwim dla dorosłych”
Program polskiego pozytywizmu – przemówienia uczniów opracowane na podstawie publicystyki z epoki,
Drama w toku omawiania „Ludzi bezdomnych” – wywiad z:
doktorem Judymem i innymi lekarzami z salonu doktora Czernisza na temat powinności lekarzy i reformy służby zdrowia,
doktorem Judymem – celebrytą – o decyzji rozstania z Joanną.
Ćwiczenie
Zbierzmy w grupach pomysły na sposoby motywowanie uczniów do czytania i ciekawe omawianie:
„Pana Tadeusza”,
„Lalki”,
„Wesela”,
innych lektur (także spoza kanonu).