„Powołał mnie Pan na bunt.” Zinterpretuj tę myśl,

odwołując się do wybranych utworów.

Temat buntu to odwieczny motyw literacki, ponieważ towa-

rzyszy on człowiekowi od zawsze. Różne są zarówno formy buntu,

jak i „obiekty”, przeciwko którym człowiek występował.

Bunt przeciwko zastanej rzeczywistości epoka romantyczna

wpisała w swój program literacki. Bohater romantyczny to przede

wszystkim buntownik, który występuje przeciwko konwencjom spo-

łecznym, przeciw twierdzeniom nauki, normom klasycznym, spis-

kuje przeciwko zaborcy, a nawet występuje przeciwko Bogu.

Czucie i wiara silniej mówią do mnie

Niż mędrca szkiełko i oko...

- stwierdza młody Mickiewicz w balladzie Romantyczność.

Powyższy cytat jest kwintesencją romantycznej ideologii, która

zmieniła hierarchię wartości i czuciu oraz wierze przyznała rację w tej

klasyczno-romantycznej polemice. Uczucie jest równie ważne jak

myślenie, stwierdza poeta w wielu swoich wczesnych balladach

i dlatego we wszystkim przyznaje rację ludowi.

IV część Dziadów Mickiewicza to nie tylko wielkie studium mi-

łości, ale przede wszystkim bunt romantyczny przeciwko różnicom

społecznym, które uniemożliwiają małżeństwo ludziom z różnych

stanów i o różnym stanie majątkowym. Gdy sprawa przybiera po-

ważny charakter, rodzice panny kładą kres miłosnej idylli i dziew-

czynę wydają za bogatego człowieka. Ostatnie spotkanie, rozsta-

nie, rozpacz kochanka w dzień wesela ukochanej - to typowy

schemat nieszczęśliwej miłości romantycznej, który odnajdujemy

zarówno w IV części Dziadów, jak również w Panu Tadeuszu

i w innych lirykach poety.

Niezgodę na zastaną sytuację polityczną, na zabory odnajdu-

jemy niemal we wszystkich utworach romantycznych, zaś bohate-

rowie tego okresu, Konrad Wallenrod , Konrad czy Kordian, życie

poświęcają walce o wolność. Również poezja tyrtejska romanty-

ków krajowych nawołuje do walki z gnębicielami ojczyzny i nie

chce przystać na rzeczywistość polityczną, która skazała Polskę

na nieistnienie.

Bohaterowie romantyczni buntują się nawet przeciwko Bogu,

jeśli zezwolił On na klęskę ich ojczyzny. Konrad w Wielkiej Impro-

wizacji woła:

Jeśli w milion ludzi krzyczących „ratunku!”

Nie patrzysz jak w zawiłe zrównanie rachunku...

Jeśli miłość jest na co w świecie Twym potrzebną

I nie tylko Twoją omyłką liczebną...

Po Konradzie pretensje do Stwórcy wyraża na przełomie XIX

i XX wieku Jan Kasprowicz, młodopolski poeta, w swoich Hym-

nach. On również ma żal do Boga, że cierpienie, ból i nędzę

wszczepił w los ludzki. Również i B. Leśmian w swoich wierszach,

wzorowanych na balladach ludowych, buntuje się przeciwko Bogu,

że dotknął on człowieka bólem i cierpieniem niezasłużonym.

W epoce Młodej Polski pojawia się w literaturze bunt przeciw-

ko społeczeństwu i jego konwenansom. Poeci młodopolscy nie

mogą zaaprobować mieszczuchów-filistrów, którzy na pierwszym

miejscu w życiu stawiają pieniądz.

W Moralności pani Dulskiej autorka ostro krytykuje hipokryzję,

obłudę i ciasnotę horyzontów mieszczuchów. Zbyszek, który po-

czątkowo postanawia zrzucić z siebie mieszczański blichtr, prze-

ciwstawić się rodzinie i konwenansom i ożenić ze służącą - Hanką,

szybko jednak z tego rezygnuje. Okazuje się człowiekiem słabym,

sterowanym przez matkę, która nie pozwala mu wydobyć się z krę-

gu dulszczyzny.

Utwór Zapolskiej śmiało więc można nazwać tragifarsą, ponie-

waż jest to farsa o istotnej problematyce społecznej i obyczajowej,

która mogłaby być tematem tragedii. Prezentuje charakterystykę

ówczesnego mieszczaństwa, piętnuje dulszczyznę, hipokryzję i kult

pieniądza panujący w tych kręgach.

W okresie międzywojennym bunt przeciwko mieszczaństwu

i jego moralności kontynuował J. Tuwim w swoich znanych wier-

szach, takich jak Mieszkańcy.

Najgorszy jednak z możliwych to bunt prowadzący do przew-

rotu rewolucyjnego. Znalazł on swoje miejsce w literaturze nie tyl-

ko jako konkretny fakt historyczny, lecz również jako abstrakcyjny

temat do dyskusji. Odnajdujemy go w takich utworach, jak: Nie-

Boska komedia Z. Krasińskiego Przedwiośnie S. Żeromskiego

czy Szewcy Witkacego.

Bunt przeciwko konwencjom literackim zaowocował z kolei

nowatorskimi gatunkami w prozie i dramaturgii, wzniecili go ro-

mantycy - przekreślając reguły ustalone przez klasyków, wprowa-

dzając do literatury pierwiastek duchowy, uczuciowy i fantastyczny.

Twórcy epoki międzywojennej wprowadzili do literatury wiele form

awangardowych, które zburzyły stare reguły powieści i dramatu

(np. Gombrowicz Ferdydurke, Schulz Sklepy cynamonowe czy

Witkacy Szewcy). Futuryzm i awangarda poetycka zmieniły z kolei

oblicze poezji międzywojennej, zaś turpizm poezji współczesnej,

ponieważ postulował równouprawnienie wszystkiego co brzydkie,

kalekie i odrażające.

Niezgoda na rzeczywistość i bunt wobec niej był, jest i będzie

konieczny i obecny w literaturze zawsze. Jest on bowiem bodźcem

do odkrywania czegoś nowego, co poszerza widzenie i pojmowa-

nie przez człowieka otaczającego go świata. Najlepiej wyraził to

poeta współczesny S. Grochowiak w wierszu Święty Szymon Słu-

pnik, myśląc o roli poety w społeczeństwie:

[...] A ludzie mych wierszy słuchając powstają

I wilki wychodzą żerującą zgrają...

Powołał mnie Pan

Na bunt.

---