Model struktury motorycznosci zaklada ze istnieja dwie strony: 1Efektywna - jest ona lepiej poznana, ponieważ jest namacalna, stanowi zewnetrzne przejawy, realne właściwości ruchu. Na strone efektywna skladaja się dwa pojecia, przebieg - jakas czynność wykonywana, oraz wynik (efekt) - np. w biegu na 100m czas zarejestrowany przez stoper. 2Potencjalna - jest ona tym, czego nie widac, ale czego musimy mieć siwdomosc, ze ma miejsce. Stanowi wewnetrzne uwarunkowania, utajone mozliwosci ruchowe. Na strone potencjalna skladaja się, zdolnosc motoryczna, umiejetnosc Zdolnosc motoryczna: Wg Raczka - kompleks indywidualnych właściwości psychofizycznych rozwijajacych się na podlozu wrodzonych zadatkow biologicznych, które warunkuja skuteczne wykonanie zadania ruchowego.
Wg Szopy - komplex predyspozycji zintegrowanych wspolnym dominujacym podlozem biologicznym i rodzajem ruchow, uksztaltowanych przez czynniki genetyczne i srodowiskowe, które pozostaja w interakcjach.
Umiejetnosc ruchowa - potencjalne uwarunkowanie, gotowosc lub dyspozycja do efektywnego wykonania okreslonego typu zadania ruchowego. Rozwija się w procesie nauczania i cwiczenia na bazie odpowiednich zdolnosci motorycznych oraz wczesniejszych doswiadczen tuchowych. W odroznieniu od zdolnosci motorycznych maja specyficzny charakter, wykazuja bezposredni zwiazek z dana czynnoscia ruchowa. Podzial umiejetnosci: 1Elementarne - zwiazane z ruchami naturalnymi (lokomocyjne, czworakowanie, bieganie, chwytanie) 2Specjalne - zwiazane z ruchami sportowymi, produkcyjnymi
Przejawy motorycznosci: 1Efekt motoryczny - miara realizacji zadania ruchowego, ktorej odzwierciedleniem jest ostateczny wynik czynnosci, uzyskany w nastepstwie dokonanych pomiarow. 2.Ogolne cechy ruchu - stanowia prawidlowosc lub wadliwosc przejawiania się i przebiegu czynnosci ruchowej 3.Ogolna struktura ruchu - odroznia dane dzialanie motoryczne od innych (stanowi organizacje, uporzadkowanie kluczowych elementow ruchowych - faz lub czesci - w ramach calosci czynnosci ruchowej) Rytm - dynamiczno czasowe uporzadkowanie ruchu. Sprzezenie - wzajemny stosunek ruchow czastkowych, ich polaczenie lub przenoszenie. Plynnosc - ciaglosc przebiegu ruchu. Dokladnosc -stopien zgodnosci wyniku z celem. Stalosc - stopien zgodnosci powtarzanych ruchow. Zakres - przestrzenna rozleglosc przebiegu ruchu. Sprawnosc motoryczna - pojecie bardziej ogolne niż sprawnosc fizyczna. Jest to stopien uzewnetrzniania poziomu oraz struktury osobniczych uwarunkowan do wykonywania czynnosci ruchowych. W takim ujeciu sprawnosc okresla:1.poziom motorycznych zdolnosci, 2.poziom umiejetnosci ruchowych, 3.rodzaj wspolzaleznosci pomiedzy 1 i 2. Sprawnosc motoryczna można rozpatrywac w trzech kategoriach: 1.poziom motorycznych zdolnosci umozliwiajacych wykonanie zadania ruchowego, czlowiek może je wykonac, 2.zasob umiejetnosci ruchowych - umiejetnosc wykonania zadania ruchowego - czlowiek umie je wykonac, 3.motywacje i nastawienie - warunkujace osiagniecie danego celu. Na sprawnosc sklada się to, ze czlowiek może wykonac zadanie ruchowe oraz dysponuje zasobem umiejetnosci, oraz wie, ze chce to zadanie wykonac. SPRAWNOSC RUCHOWA - jest to umiejetnosc wszechstronnego wladania swym cialem dzieki opanowaniu podstawowych nawykow ruchowych poprzez cwiczenia.
SILA - zdolnosc do pokonywania lub przeciwstawiania się oporowi zewnetrznemu lub wewnetrznemu kosztem wysilku miesniowego. Jednostka motoryczna - grupa wlokien miesniowych unerwiana przez jeden akson. Sila miesni zalezy od: ilosci aktywowanych wlokien miesniowych, przekroju poprzecznego miesnia, wieku, plci, rozgrzewki, motywacji, pory dnia, ilosci mitochondriow, ukladu dzwigni, treningu, diety. Rodzaje skurczow: 1.w warunkach statycznych (podczas skurczow izometrycznych) a)sila aktywna - w trakcie pracy dazy się przede wszystkim do przeciwdzialania oporom zewnetrznym przez aktywny skurcz miesni, b)sila pasywna - sily zewnetrzne dzialaja w ten sposób, ze miesien może się tylko przeciwstawiac powstajacemu rozciaganiu. 2.W warunkach dynamicznych (podczas skurczow izotonicznych) a)sila zrywowa - obciazenie nieznaczne, przyspieszenie max, np. oszczep b)sila szybka - obciazenie i przyspieszenie nie daza do zera np. szybkie stany przejsciowe c) sila wolna - obciazenia daza do max, przyspieszenie nieznaczne np. wyciskanie. Podzial sily: 1.Bezwzgledna - minimalna wielkosc ciezaru, którym można obciazyc miesien aby calkowicie uniemozliwic jego skrocenie się przy dzialaniu bodzca o dużym natezeniu. 2.Wzgledna - iloraz bezwzglednej sily miesnia przez powierzchnie poprzecznego przekroju miesnia. Wielkosc sily absolutnej przypadajaca na ! kg masy ciala. 3.Absolutna - sila możliwa do rozwiniecia w wybranym ruchu - max opor do pokonania.
WYTRZYMALOSC - to zdolnosc do wykonywania dlugotrwalego wysilku o wymaganej intensywnosci, przy utrzymaniu mozliwie najwiekszej efektywnosci pracy i zachowaniu podwyzszonej odpornosci na zmeczenie - podczas wysilkow w roznych warunkach srodowiska zewnetrznego. Motoryczne zdolnosci wytrzymalosciowe to osobnicze mozliwosci przeciwstawiania się zmeczeniu i umiejetnosci dlugotrwalego wykonywania okreslonej pracy.
Wydolnosc charakteryzuje się potencjalnym, biologicznym zasobem mozliwosci do wykonania pracy, zas mozliwosci wytrzymalosciowe stanowia o mozliwosci do wykorzystania tego potencjalu. Wytrzymalosc zalezy od: czynniki fizjologiczne (sprawosc ukladu krazenia, oddychania, termoregulacji, zasob tlenowych i beztlenowych zrodel energii), czynniki koordynacyjne (stopien opanowania techniki), czynniki somatyczne (wymiary i proporcje ciala, przewaga wlokien ST nad FT), czynniki psychiczne (motywacja, sila woli, reakcje na stres, gotowosc do pracy), czynniki inne (dieta, klimat, rodzaj treningu)
Wytrzymalosc ksztaltowana jest na biologicznym podlozu wydolnosci fizycznej. Wydolnosc fizyczna ogranicza się do czynnosci fizjologicznych somatycznych, pewnego rodzaju potencjal biologiczny naszego wysilku. Podzial wytrzymalosci:1.Ze względu na pochodzenie zrodla energii: a)tlenowa (aerobowa) - zalezna od ukladow krazenia, frakcji wlokien ST w pracujacych miesniach oraz aktywnosci enzymow utleniajacych. B)beztlenowa (anaerobowa) - okreslana zdolnoscie do zaciagania dlugu tlenowego oraz tolerancja na zaburzenia homeostazy. 2.Ze względow metodycznych: a)ogolna - dowolna praca miesniowa angazujaca liczne grupy miesniowe. B)ukierunkowana - baza pod specjalistyczna postac danej cechy, zdolnosc do przeciwstawiania się zmeczeniu podczas specyficznych, dlugotrwalych wysilkow o roznej intensywnosci, c)specjalna - zwiazane ze specyfika danej konkurencji, skutecznosc w warunkach ograniczonego czasu. 3.Ze względu na kryterium czasu trwania: a)dlugiego czasu - ponad 10 min, dominacja procesow tlenowych, b)sredniego czasu od 2 do 10 min - procesy tlenowe i beztlenowe - stwarza to mozliwosc zmiany tempa biegu, przyspieszenie), c)krotkiego czasu 50 - 120 sek - dominacja procesow beztlenowych 4.Ze względu na kryterium intensywnosci: a)silowe - umozliwia pokonywanie oporow zewnetrznych (sprzet , srodowisko, przeciwnik), duza intensywnosc, duza liczba powtorzen. Statyczne - utrzymanie wlasciwej pozycji, Dynamiczne - zdolnosc wykonywania duzej liczbypowtorzen w okreslonym czasie b)szybkosciowe - 12-50 sek maksymalna - strefa klasycznego sprintu, submaksymalna - strefa przedluzonego sprintu, sprinterska - wysiki do 12-15 sek
SZYBKOSC - to zdolnosc do wykonywania ruchow, mozliwie jak w jak najkrotszym czasie, przy czym nie może dojść do zmeczenia obnizajacego predkosc ruchu. Zalezy od: wieku, plci, proporcji osobnika, przewagi wlokien FT, rozgrzewki, czynnikow psychicznych i farmakologicznych, ergonomii pozycji wyjsciowej, okolicznosci startu, poziomu sily i koordynacji, wytrenowania. 3 skladowe szybkosci: 1.Czas reakcji- jest to czas jaki uplywa od zadzialania bodzca do zapoczatkowania ruchu. Sklada się z % odcinkow T=T1+T2+T3+T4+T5 T1-powstanie pobudzenia w receptorze, T2-przekazanie pobudzenia do OUN, T3-przetworzenie bodzca w UN, T4-przebieg sygnalu z OUN do miesnia, T5-zapoczatkowanie reakcji. 2.Czas ruchu prostego - zalezy od:a)wielkosci pokonywanego oporu, b)koordynacji nerwowomiesniowej jednostem motorycznych realizujacych zadanie ruchowe. 3.Czestotliwosc ruchow - to ilosc skurczow i rozkurczow miesniowych wykonywanych w okreslonym czasie. Zalezy od sprawnosci osrodkow ruchowych kierujacych antagonistycznymi grupami miesniowymi oraz od amplitudy, rytmu, rodzaju zadania sportowego i wielkosci obciazenia zewnetrznego
KOORDYNACJA - koordynacyjne zdolnosci motoryczne są elementem fenotypu człowieka i odzwierciedlaja zlozone stosunki pomiedzy czynnikami ruchowo psychicznymi, umozliwiajace skuteczne sterowanie i regulacje ruchowych czynnosci w skomplikowanym wielowarstwowym systemie, opierajacym się na podstawach logicznych. Trzy poziomy koordynacyjne: 1.Charakteryzuja zdolnosci do sterowania i regulacji przestrzenna dokladnoscia prostych, znanych i kierowanych czynnosci ruchowych w standardowych warunkach bez ograniczenia czasowego i zapewnieniu ciaglosci sprzezenia zwrotnego, zdolnosc do precyzyjnej regulacji ruchu 2.wyznaczaja zdolnosci do sterowania i regulacji przestrzenna dokladnoscia krotkotrwalych i szybkich czynnosci ruchowych w standardowych warunkach, zdolnosc do koordynacji w ograniczonym czasie 3.okreslaja zdolnosc do sterowania i regulacji dokladnoscia nieznanych szybkich czynnosci w zmiennych warunkach i sytuacjach, zdolnosc do adekwatnego dostosowania i przedstawianie motorycznego.
ORIENTACJA PRZESTRZENNA - umozliwia okreslenie pozycji ciala oraz jej zmian w trakcie ruchu calego ciala w przestrzeni i w czasie w odniesieniu do ustalonego pola działania lub poruszajacego się obiektu laczac w sobie postrzeganie i dzialanie motoryczne. Podzial orientacji: 1.Wzrokowa-lokalizacja i rozpoznawanie -są dwoma odrebnymi procesami, przewodzone roznymi kanalami 2.Sluchowa - wychwycenie zmian w dlugosci fali 3.Dotykowa - np. u bokserow 4.inne - np. wechowa Orientacja zalezy od: sprawnosci procesow informatycznych i starowania i regulacji, wieku, pory dnia, treningu, stanu psychicznego.
ROWNOWAGA - to zdolnosc do utrzymania spionizowanej postawy ciala, oraz zachowanie i odzyskiwanie tego stanu. R.statyczna - punkt podparcia jest staly, glowna role odgrywa analizator kinestetyczny np.stanie na rekach. R.dynamiczna - punkt podparcia jest zmienny - glowna role odgrywa analizator przedsionkowy np. jazda na lyzwach Balansowania przedmiotami lub na przedmiotach- stanie na toczacej się beczce
SZYBKOSC REAKCJI - pozwala na szybkie zainicjowanie i wykonanie celowego, krotkotrwalego działania ruchowego na okreslony sygnal, w którym zaangazowane może być cale cialo lub jego czesci. Rodzaje:1.podzial ze względu na rodzaj receptorow - wzrokowe, sluchowe, dotykowe 2.podzial ze względu na rodzaj sygnalu: a)prosta - 1bodziec ->1 reakcja np. u sprinterow b)zlozona - z wyboru - na jeden bodziec możemy reagowac w różny sposób np. narciarz może ominac przeszkode albo ja przeskoczyc, - roznicowa - zlozone sytuacje wymagające szybkiego reagowania na duza liczbe sygnalow np. odleglosc od bramki, pozycja i zachowanie partnera. Bodzce: a)optyczne - gry zespolowe, b)akustyczne - starty, c)dotykowe i kinestetyczne - sporty walki
ZDOLNOSC ROZNICOWANIA - jest to zdolnosc do dostosowania się do sytuacji. Warunkuje wysoka dokladnosc i ekonomike wykonania ruchow. Trzy aspekty: a)silowy - stan napiecia zaangazowanych miesni, b)przestrzenny - przetwarzanie informacji o katowej pozycji w stawach, c)czasowy - wiaze się z wyczuciem predkosci wykonywanych ruchow
ZDOLNOSC SPRZEZENIA (LACZENIE) - zapewnia celowa organizacje ruchow czesci ciala, prowadzac do integracji przestrzennych, czasowych i dynamicznych parametrow ruchu i podporzadkowania zadaniu ruchowemu realizowania przez cale cialo. Czynnik czasowy - uwidacznia się w jednoczesnym lub nastepczym udziale ruchow czesciowych w przebiegu calej czynnosci Czynnik przestrzenny - decyduje o tym, ze każdy nastepny ruch czesciowy może rozpoczac się wtedy, gdy cialo znajduje się w okreslonej pozycji. Podzial :informacje kinestetyczne i inf optyczne
ZDOLNOSC RYTMIZACJI RUCHOW - polega na uchwyceniu ,zapamietaniu, odtworzeniu i realizacji okresonej czasowo dynamicznej struktury ruchow cyklicznych i acyklicznych. Przejawia się w dostosowaniu ruchow do podanego rytmu lub przyjeciu celowego rytmu wlasnego. Zdolnosc ta wyraza się również w inicjowaniu i zmianie wlasnego rytmu ruchu. Jest to zdolnosc dokladnego odtwarzania zadanego rytmu i odpowiednio jego korygowania w zaleznosci od zmieniajacych się warunkow.
ZDOLNOSC DOSTOSOWANIA -pozwala na odroznienie optymalnego programu działania oraz jego zmieniania i przystosowanie w przypadku dostrzezenia lub przewidywania zmiany sytuacji. Jeśli z jakichs powodow obrany program zostanie zaklocony i niemozliwe jest jego kontynuowanie dochodzi wtedy do wdrozenia nowego programu działania. Jest to zdolnosc przestawnainia, przebudowy ruchow.
ZWINNOSC - zdolnosc dowykonywania zlozonych pod względem koordynacyjnym aktow ruchowych, przestawiania się w jednych scisle zkoordynowanych ruchow na inne, a także umiejetnosc szybkiego wyboru odpowiedniego aktu ruchowego do nieoczekiwanych sytuacji.
ZDOLNOSCI HYBRYDOWE
Zdolnosci motoryczne:1 Zdolnosci kondycyjne (energetyczne) a)wytrzymalosciowe, b)silowe
2.Zdolnosci koordynacyjne (informacyjne) a)laczenia, b)roznicowania, c)rownowagi, d)orientacji, e)rytmizacji, f)szybkosci reakcji, g)dostosowania
3.Zdolnosci kompleksowe (hybrydowe) a)zwinnosciowe, b)szybkosciowe