Język - naturalny system komunikacji międzyludzkiej, tj. system złożony ze znaków (wyrazów czy morfemów) i reguł ich łączenia w zdania, a zdań - w całe teksty. (Ida Kurcz)
Myślenie - sądy, inferencje logiczne, ale i sądy niezgodne z regułami logiki, które funkcjonują w ludzkich umysłach.(Ida Kurcz)
Poznanie jest sposobem ujmowania, interpretacji otaczającego nas świata fizycznego i społecznego, czyli po prostu umysłowy obraz otaczającej nas rzeczywistości. (Ida Kurcz)
Akt mowy - to użycie wypowiedzenia przez konkretnego nosiciela języka w określonej sytuacji (każda wypowiedź istnieje zawsze w konkretnej sytuacji).
Intencja komunikacyjna - cel rozmówcy (np. prośba, pytanie).
Strategia konwersacyjna - szereg sekwencji aktów mowy, przy czym celem każdej z tych sekwencji jest realizacja intencji rozmówców. Inaczej: świadomie kierowany przez nadawcę i interpretowany przez odbiorcę spójny ciąg aktów mowy, za pomocą którego dążą oni do osiągnięcia wspólnie akceptowanego celu komunikacyjnego
Para przylegająca - dwuelementowy odcinek strategii konwersacyjnej, w którym element drugi jest reakcją na zastosowanie jednostki poprzedzającej, a element pierwszy ma charakter bodźca (akty mowy rozmówców).
Strategie antagonistyczne - kiedy cele rozmówców różnią się (negocjacje, kłótnie).
Strategie nieantagonistyczne - kiedy cele rozmówców są tożsame.
Antystrategie konwersacyjne - kiedy jeden z rozmówców wciąż blokuje strategię (nie chce dojść do porozumienia).
Strategia informacyjno-weryfikacyjna - strategia, której celem jest uzyskanie informacji od partnera dyskusji oraz ustalenie jej prawdziwości lub też przekonanie odbiorcy, że informacje, które posiada są zgodne z prawdą.
Strategia aksjologiczno-emotywna - strategia, której celem jest skłonienie odbiorcy do przyjęcia orientacji aksjologicznej nadawcy, który proponuje partnerowi przyjęcie opinii wartościujących w stosunku do jakichkolwiek zjawisk.
Strategia behawioralna - celem nadawcy jest nakłonienie odbiorcy do wykonania jakiegoś rodzaju czynności (zmiana zachowania). Stosowane są przez niego akty mowy działania, takie jak: prośba, żądanie, proponowanie, obietnica, itp.
Strategia metadyskursywna - pełni funkcję stricte pomocniczą, ponieważ jest stosowana w sytuacji, gdy strategie właściwe (podstawowe) zostały przerwane, a zatem zawsze wtedy, gdy odbiorca nie zaakceptuje strategii prowadzonej przez nadawcę.
Komunikacja- porozumiewanie się, przekazywanie myśli, udzielanie wiadomości. Nośnikami danych mogą być słowa (komunikacja werbalna), gesty, teksty, obrazy, dźwięki czy też sygnały elektryczne albo fale radiowe. Ważne jest, aby były one zrozumiałe dla nadawcy i odbiorcy
Komunikacja werbalna- komunikacja z użyciem języka naturalnego czyli mowy jako środka komunikacji. Jest to podstawowy sposób komunikacji międzyludzkiej.
Komunikacja niewerbalna - zespół niewerbalnych komunikatów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach.
Gaworzenie wydawanie pierwszych dźwięków będących zalążkiem mowy artykułowanej
Głużenie- wydawanie dźwięków przez dziecko na zasadzie odruchu bezwarunkowego. Pojawia się niezależnie od tego czy dziecko ma prawidłowy czy uszkodzony narząd słuchu.
Perswazja - uwieńczona powodzeniem celowa działalność zmierzająca do wpłynięcia na stan umysłu innej osoby środkami komunikacyjnymi w takich okolicznościach, w których osoba podlegająca perswazji dysponuje pewnym zakresem wolności.
Wyznaczniki perswazji:
Akt perswazyjny zaczyna się od nadania jakiegoś komunikatu.
Akt ten odbywa się zawsze w jakieś sytuacji.
Jest on w stanie (przynajmniej potencjalnie) ową sytuację zmienić.
Perswazja jest podejmowana właśnie w tym celu, aby zmienić zastaną sytuację z zaplanowanym z góry, dogodnym dla nadawcy kierunku.
Realna zmiana, wywołana emisją komunikatu, może nie pokrywać się ze zmianą planowaną, to jest akt perswazyjny może być nieskuteczny.
Desemantyzacja- utrata prze słownictwo elementarnych treści poznawczych
Kontekst- kto, co, do kogo, gdzie i kiedy, z jaką intencją, w jaki sposób mówi. Kontekst decyduje o wiarygodności wypowiedzi. Może uwiarygodniać słowa lub odbierać im właściwe znaczenia, wprowadzać odmienną waloryzację, nadawać sens ironiczny lub parodystyczny.
Profile pojęć- to warianty ideologiczne pojęć tworzone na bazie pojęć potocznych, przynależnych do „bazy kulturowej”. Na potoczne, podstawowe znaczenia słów nakładane są różnego typu filtry i kreowane są znaczenia zmodyfikowane, dostosowane do wartości, norm i celów przyjmowanych przez podmioty mówiące.
Relatywizm językowy- (determinizm językowy, hipoteza Sapira-Whorfa)- ujęcie, które przyjmuje, że język wyznacza myślenie. Twórcy tej hipotezy twierdzą, że język, którym mówimy kształtuje nasz obraz świata.
Gramatyka uniwersalna- to koncepcja w którą wyposażony jest gatunek homo sapiens i która w toku przyswajania przez małe dziecko przyjmuje formę konkretnego języka etnicznego. Istotne jest tu podkreślenie tego, co jest wspólne wszystkim językom, a nie tego co je dzieli.
Agens - w językoznawstwie: wykonawca czynności wyrażonej w orzeczeniu; podmiot czynny (wg T. Karpowicza).
Agresja werbalna (słowna) - to takie działanie językowe, w którym nadawca wyraża negatywne uczucia wobec odbiorcy i zarazem go deprecjonuje. Wypowiedzi agresywne: przejawiają się w negatywnym nacechowaniu emocjonalnym wypowiedzi oceniających odbiorcę - jego działania, kompetencje i postawę, wartościują nie tyle konkretne działania czy efekty działań, ile całość tych działań, stąd wypowiedź agresywna bywa często totalną negatywną oceną wszystkiego, co dotyczy odbiorcy (wg H. Satkiewicz).
Akty etykiety językowej - wypowiedzi, które w określonej sytuacji komunikatywnej pełnią jedną z funkcji etykietalnych; posługiwanie się właściwymi aktami etykiety językowej pozwala na sterowanie zachowaniem interlokutora; dana wypowiedź może stłumić rodzący się pomiędzy rozmówcami konflikt bądź doprowadzić do wyzwolenia agresji słownej (wg A. Dąbrowskiej).
Etykieta językowa (grzeczność językowa) - zbiór przyjętych w danej społeczności wzorów językowych, zachowań grzecznościowych, zwyczajowo przyporządkowanych określonym sytuacjom pragmatycznym, takim jak spotkanie znajomej osoby, wyświadczenie nam przez kogoś przysługi, sprawienie komuś przykrości czy odniesienie przez kogoś sukcesu (wg M. Marcjanik).
Krytyka - stanowi negatywną ocenę czyjegoś działania lub efektu działania. Jej obiektem jest jednak owo działanie lub jego efekt, a nie osoba działającego. Krytyka ma niekiedy na celu skłonienie agensa działania do poprawienia tego, co zostało skrytykowane (wg H. Satkiewicz).
Manipulacja- jest to wywieranie wpływu na drugą osobę za pomocą słów, mimiki, gestów, działania na emocjach, uczuciach, instynktach. Jest to zwykle działanie świadome i nastawione na określony efekt, zysk. Ma na celu wywołanie u osoby, którą manipulujemy pożądanego przez nas zachowania, ale tak, aby nie domyśliła się, że ktokolwiek miał wpływ na podjętą przez nią decyzję.
Perswazja językowa wg E. Laskowskiej- działanie werbalne nadawcy, dążące do zmiany stanu mentalnego, postawy lub do pożądanego przez nadawcę działania odbiorcy.
Propagowanie- oddziaływanie na stan mentalny i postawę odbiorcy.
Propagowanie informacyjne- celem jest przekonanie odbiorcy, że to, co mówi nadawca, jest uzasadnione i wiarygodne. Nadawca dążąc do osiągnięcia celu perswazyjnego dostarcza odbiorcy takiej wiedzy, jaką z jego punktu widzenia odbiorca powinien posiadać. Nadawca może również zabiegać o to, aby odbiorca nie wiedział tego, co mogłoby utrudnić perswazję.
Propagowanie aksjologiczne- ma ono -w intencji nadawcy- wpłynąć na hierarchię wartości odbiorcy, jego sposób wartościowania- zgodny z oczekiwaniem nadawcy- i / lub wyzwolenie się w odbiorcy albo też wzmocnienie, a niekiedy osłabienie uczuć, związanych z obiektem wartościowania.
Agitacja- skłanianie odbiorcy do działania. Z agitacją mamy do czynienia np. w debatach parlamentarnych. Występuje ona jako skłanianie do wskazanego sposobu głosowania.
Językowy obraz świata :
Ryszard Tokarski przedstawia językowy obraz świata jako zbiór prawidłowości zawartych w związkach gramatycznych i strukturach leksyki, pokazujących różne sposoby widzenia i rozumienia świata.
Janusz Anusiewicz twierdzi, że językowy obraz świata stanowi podsumowanie i zestawienie codziennych doświadczeń i zaakceptowanych przez wspólnotę komunikatywną norm, wartości, sposobów wartościowania oraz wyobrażeń i zestawień wobec rzeczywistości.
Według Bartmińskiego "językowy obraz świata jest zawartą w języku, różnie zwerbalizowaną interpretacją rzeczywistości dającą się ująć w postaci zespołu sądów o świecie. Mogą to być sądy "utrwalone" w gramatyce, słownictwie, w kliszowych tekstach np. przysłowiach ale także sądy "presupowane", tj. implikowane przez formy językowe utrwalonej na poziomie społecznej wiedzy, przekonań, mitów, rytuałów”.
Renata Grzegorczykowa językowy obraz świata chce rozumieć jako: "strukturę pojęciową utrwaloną w systemie danego języka, czyli w jego właściwościach gramatycznych i leksykalnych realizującą się w języku, za pomocą tekstów wypowiedzi”.
Definicje, które wystąpiły w temacie pt. „Pierwsza, druga i trzecia rzeczywistość - trzecia rzeczywistość.”
„Realność” dotyczy „niezależnego - od istnienia życia , od obszaru psychicznego, od człowieka - świata fizykalnego, bez względna to, czy jest on ludzkiemu poznaniu dostępny, czy też nie.”
„Rzeczywistość” natomiast, definiuje się, jako „obszar kognitywny, konstruktywny i kolektywny, który opisać można - bez zaprzeczania „egzystencji życia” lub „człowieka”, jako elementów, na które obiekty te mają wpływ i które współgenerują realność - za pomocą pojęcia „konstrukcji obiektów kulturowych”.
Fleischer M., Podstawy konstruktywistyczne i systemowej teorii komunikacji, [w:] Język w komunikacji, t. 1, pod red. G. Habrajska, Łódź 2001, s. 83-84.
Tamże, s. 84.