Piramidy różnią się kształtem, wielkością, rozplanowaniem wewnętrznym, dekoracjami i wyposażeniem komór grobowych. Istnieją dwa podstawowe typy piramid: schodkowa i właściwa.

Historia starożytnego Egiptu zamyka się w latach około 3100-332 p.n.e., tj. od początku dziejów dynastycznych do kresu niezależności po zajęciu kraju przez wojska Aleksandra Wielkiego. Okres ten zwykle jest dzielony na 30 dynastii lub kilka wielkich okresów:

Okres Predynastyczny,

Stare Państwo

Pierwszy Okres Przejściowy

Średnie Państwo

Drugi Okres Przejściowy

Nowe Państwo

Trzeci Okres Przejściowy

Okres Późny.

Po zjednoczeniu Dolnego i Górnego Egiptu w jedno wielkie państwo około 3100 p.n.e. stolicą całego Egiptu zostało miasto Memfis. Również w okresie Starego Państwa (XXVII-XXV wiek p.n.e.) było ono siedzibą króla. Niestety, ze zbudowanej z nietrwałych materiałów (glina, cegła, trzcina) stolicy można dziś podziwiać jedynie kamienny posąg Ramzesa II, ruiny świątyni Ptaha i rzeźbę Sfinksa z alabastru. O wielkość ówczesnego państwa świadczą jednak monumentalne budowle wielkich nekropoli wokół Memfis, m.in. w Gizie Sakkarze, Dahszur, Abu Sikr. To tu chowano faraonów, członków ich rodzin i uprzywilejowanych dygnitarzy dworu.

Nekropola memficka, ciągnąca się na przestrzeni 30 km liczy dziesiątki mastab (grobowców) i piramid. Wiele z nich znajduje się pod piaskami pustyni i wciąż czeka na swe odkrycie. Wszystkie piramidy budowano na skraju pustyni na zachodnim brzegu Nilu, a piramidy w Gizie uznano za jeden z siedmiu cudów świata.

PIRAMIDA SONOFRU - DAHSZUR

Następną formą grobowców królewskich jest łamana (romboidalna) piramida faraona Sonofru - założyciela IV dynastii, która znajduje się w Dahszur. W trakcie wznoszenia piramidy wady konstrukcyjne zmusiły budowniczych do zmniejszenia kąta nachylenia ścian w połowie jej wysokości. Ma ona 101,15 m; wysokości 49,07 m; kąt nachylenia jej ścian wynosi 54,31⁰, a wyżej zmienia się na 43,21⁰, co nadaje jej charakterystyczny łamany kształt. Po zbudowaniu ośmiu stopni wypełniono je, dodano zewnętrzne licowanie i tym samym nadano budowli właściwą formę piramidy.

PIRAMIDA DŻESERA - SAKKARA

Pierwszą piramidą schodkową i prawdopodobnie jedyną dokończoną jest kamienna piramida faraona Dżesera - założyciela III dynastii, znajdująca się genialnego budowniczego Imhotepa, który zastosował w monumentalnej architekturze egipskiej kamień ociosany i zbudował wokół grobowca faraona zespół świątynny. Piramida Dżesera powstała po założeniu na tradycyjną wielką mastabe (125 m x 109 m) kolejnych coraz mniejszych pięciu mastab. Obecnie ta sześciostopniowa dobrze zachowana budowla liczy 62,3 m wysokości.

Na terenie Sakkara odkryto dotychczas piętnaście piramid królewskich min. Userkafa, Dżetkare - Isei i Wenisa. Tuż obok piramidy Dżesera faraon Sechemchet z III dynastii budował jeszcze większą budowlę schodkową, ale jej nie dokończył i zniknęła z czasem na wieki pod warstwami piasku. Odkryto ją w 1950 roku.

PIRAMIDA CHEOPSA - GIZA

Za szczytowy punkt rozwoju architektury egipskiej uważa się budowle w okolicy Gizy. Tu bowiem znajdują się jedyne z ocalałych siedmiu cudów świata starożytnego-trzy wielkie piramidy egipskie. Powstały one między 2540 a 2450 rokiem p.n.e. jako grobowce trzech z sześciu faraonów IV dynastii Starego Państwa: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. W okresie V i VI dynastii rozmiary grobowców uległy wyraźnemu zmniejszeniu, a w późniejszych epokach nie próbowano ich nawet naśladować.

Piramida Cheopsa, wzniesiona w XXVI wieku p.n.e., to największa z piramid egipskich, usytuowana na skraju pustynnego płaskowyżu w Gizie. Pierwotnie długość boku kwadratowej podstawy wynosiła 230 m wysokości 146 m kąt nachylenia ścian 51,50. Jej ściany obłożone były licówką z polerowanego białego kamienia, a wierzchołek czarnym diorytem. Rdzeń piramidy wzniesiono z ciosów miejscowego wapienia. Wejście znajduje się po środku ściany północnej, na wysokości 20 m i prowadzi do stromego korytarza, na przedłużeniu którego wykuto w skale pod piramidą nigdy nie wykończoną komorę grobową. Po zaniechaniu w niej prac nieopodal wejścia wybudowano inny pasaż skośnie wznoszący się w górę, który następnie przechodził w poziomy korytarz, wiodący do drugiej komory, również prawdopodobnie nigdy nie używanej. W trzecim stadium praca przedłużeniu skośnego pasażu wybudowano wielką galerię o długości 47 m i wysokości 8,5 m o ścianach z wypolerowanych bloków wapiennych, zakończoną poziomym przedsionkiem wyłożonym granitem, prowadzącym do granitowej komory właściwej, nad którą umieszczono konstrukcje składającą się z pięciu komór odciążających. Piramidę Cheopsa wznosiło tysiące wykwalifikowanych rzemieślników. Przez 23 lata panowania tego faraona wykuto, obrobiono, przetransportowano, podniesiono i ustawiono tu 2,3 mln bloków wapiennych o średniej wadze 2,5 tony. Jakiekolwiek szacunki dotyczące wielkości użytej siły roboczej to jedynie przypuszczenia. Do dziś budzi wątpliwość możliwość ustawiania około stu tysięcy bloków rocznie. Wnętrze Wielkiej Piramidy, dwukrotnie zmieniane w trakcie budowy, jest dziś puste, z wyjątkiem masywnego, granitowego sarkofagu w pomieszczeniu będącym komorą grobową. Jeszcze w starożytności, mimo zamaskowanego wejścia, piramidę okradziono z jej pierwotnej zawartości. W średniowieczu całkowicie rozebrano zewnętrzną warstwę licowania wapiennymi płynami. Ponieważ nie znaleziono żadnych śladów pochówku faraona Cheopsa w piramidzie, niektórzy badacze zastanawiają się, czy słusznie przypisuje się ją właśnie jemu. Blisko południowej ściany budowli odkryto dół zawierający ponad czterdziestometrowy drewniany statek rozłożony na części. Być może przewożono nim ciało zmarłego faraona na miejsce wiecznego spoczynku.

AKROPOL

Legenda głosi, że bogini Atena rywalizowała z bogiem Posejdonem o panowanie nad Atenami. Posejdon okazał swoją moc, uderzając trójzębem w ziemię, z której wytrysnęło źródło słonej wody. W odpowiedzi Atena posadziła na gołej skale Akropolu drzewo oliwne Bogowie uznali, że drzewo-symbol życia, jest miastu bardziej potrzebne, i tak Atena została patronką miasta. Co roku obchodzono tu uroczyście jej narodziny, a co cztery lata odbywała się specjalna ceremonia z procesją i pokazem nowych szat dla posągu bogini.

Wzgórze Akropolu góruje dziś nad południową częścią współczesnych Aten. Na jego szczycie już w epoce mykeńskiej i homeryckiej wzniesiono wiele budowli świeckich i sakralnych. Po inwazji perskiej w 480 roku p.n.e. Akropol został całkowicie zniszczony. Nie ocalał też pierwszy Partenon, zwany starszym, którego budowlę rozpoczął Pizystrat, rządzący tu w latach 560-527 p.n.e. Dopiero gdy na czele rządu ateńskiego stanął Perykles-nastał złoty wiek i rozpoczęto nową budowlę Partenonu.

Partenon został zbudowany w stylu doryckim w latach 447-432 p.n.e. Ten najwspanialszy pomnik architektury helleńskiej jest dziełem trzech wybitnych postaci: projekt wykonał Iktinos, budowniczym był Kallikrates a Fidiasz ozdobił budowlę swoimi rzeźbami.

Jego długość wynosiła 70 m szerokość 31 m a wysokość 14 m. Perystyl, czyli kolumnada zewnętrzna, otaczał budowlę wewnętrzną. To tu, w celi, czyli najświętszym miejscu świątyni stanął w 438 roku p.n.e., prawie 11-metrowy posąg Ateny Partenon wykonany przez Fidiasza ze złota i kości słoniowej (na szkielecie z metalu i drewna). Kolumnada zewnętrzna miała 46 żłobkowanych, żłobkowanych, zwężających się ku górze kolumn kolumny wykonane z białego marmuru Petelickiego, sprawiają wrażenie lekkości i doskonałego wyważenia. Cała budowla charakteryzuje się niezwykłymi dekoracjami plastycznymi. Na uwagę zasługują rzeźby tympanonów, rząd 92 metop i 160-metrowy rozległy relief z procesją Panatenajów.

W V wieku n.e. posąg Ateny Partenon Fidiasza przewieziono do Konstantynopola i tam zniszczono. W V wieku Partenon został zamieniony na kościół chrześcijański, a w 1456 roku na meczet przez Turków osmańskich. Z czasem Turcy uczynili z akropolu swoją twierdzę, umieszczając w Propylejach w Partenonie składy amunicji. W 1687 roku kula armatnia wystrzelona przez wojsko weneckie, które obległo wtedy wzgórze, trafiła w Partenon, powodując wybuch nagromadzonej tam amunicji i zniszczenie dużej części budowli.

W 1802 roku angielski lord Thomas Elgin zakupił za pozwoleniem sułtana część zachowanych rzeźb Partenonu. Słynny fryz partenoński znajduje się w British Museum w Londynie. Obecnie w Partenonie trwają szeroko zakrojone prace restauracyjne. Monumentalne wejście na Akropol, zwane Propylejami, według projektu Monsiklesa, zaczęto budować w 437 roku p.n.e. a przerwane w 431 roku p.n.e. prace nigdy nie zostały dokończone.

Po prawej stronie od Propylejów wznosi się mała jońska świątynia Ateny Nike, zbudowana według planów Kallikretesa w latach 430-421 p.n.e. Fronton i tył tej budowli kultowej ozdabiają po cztery kolumny jońskie, a znajdujący się powyżej fryz przedstawia sceny walk Greków z Persami. To niewielkie architektoniczne arcydzieło prostoty i harmonii poświęcone jest bogini zwycięstwa, która przedstawiona jest tutaj jako Nike Bezskrzydła (Nike Apteros). Spośród pozostałych budowli Akropolu elegancją stylu wyróżnia się Erechtejonu-sanktuarium poświęcone wielu bogom i herosom, m.in. Atenie Polias, Posejdonowi, Erechteuszowi i Hefajstosowi. Budowla została wzniesiona prawdopodobnie przez Mnesikles w latach 421-406 p.n.e., na skraju północnej ściany skalnej, w miejscu ściśle związanym z mitycznymi dziejami Attyki. Plan świątyni, zbudowanej na różnych poziomach, był bardzo skomplikowany. Sławny był zwłaszcza jej południowy krużganek (tzw. ganek kor.), w którym gzyms, zamiast sześciu kolumn, podpierało sześć kariatyd. W VI wieku n.e. Erechtejonu zamieniono na kościół chrześcijański XVII-XIX wieku popadł w ruinę.

TEATR GRECKI

Początki dramatu wiążą się z występami chórów wykonujących pieśni w czasie świąt ku czci Dionizosa szybką ewolucję zapoczątkował w drugiej połowie VI wieku p.n.e. poeta Tespis, wprowadzając aktora toczącego dialog z chórem. Dalsze zmiany poczynił Ajschylos, dodając drugiego aktora, dzięki czemu mógł przedstawić konflikt, który tworzył napięcie i był osią rozwoju akcji. Jeszcze lepszy efekt osiągnął Sofokles, wprowadzając trzeciego aktora. Zmiany te dokonały się w Atenach w okresie, gdy państwo to nabierało demokratycznego charakteru, a publicznie ścieranie się racji stało ważnym elementem życie politycznego. Dramat wprowadzający refleksje nad relacją między jednostką a społeczeństwem, między prawem ludzkim a prawem boskim, stał się odbiciem rzeczywistych napięć doświadczanych przez Ateńczyków. Szybko stali się oni zagorzałymi wielbicielami dramatu, który w V wieku p.n.e. w twórczości Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa osiągnął swój najważniejszy poziom. W cieniu tragedii rozwijała się komedia, którym najwybitniejszym twórcą był Arystofanes. Jego sztuki, pełne rubasznego, często obscenicznego humoru, komentowały bieżące wydarzenia polityczne i dawały karykaturalny obraz społeczeństwa. Nierzadko pojawiał się w nich imienny atak na czołowych ateńskich polityków, niekiedy na tyle bezpardonowy, że aktorzy obawiali się w nich grać.

Okazją do organizacji przedstawień były święta Lenajów i Dionizjów, w czasie których wystawiono sztuki wybranych wcześniej poetów. Aktorzy, wyłącznie mężczyźni, grali w maskach na tle bardzo prostych dekoracji. Koszty, związane z przygotowaniem i wystawieniem dramatów, były rozdzielane co roku pomiędzy najbogatszych obywateli miasta.

Przedstawienia odbywały się w teatrze Dionizosa u stóp Akropolu, który jednak dopiero w IV wieku nabrał takiego wyglądu jaki zachował się do dziś. Dramaty były wystawiane także w innych miastach chociaż nigdzie nie pojawili się twórcy dorównujący poetom ateńskim. Najlepiej zachowany teatr grecki, znajdujący się w Epidauros, mógł pomieścić 12 tysięcy widzów i odznaczał się doskonałą akustyką.

---