Psychologia:

- w sposób naukowy bada zachowania organizmów,
- pozwala ustalić co „porusza” ludźmi i jak funkcjonuje ich psychika,
- to sposób myślenia, o tym jak żywe stworzenia radzą sobie ze swoim środowiskiem i jak zachowują się względem siebie,
- zajmuje się tym, co odróżnia ludzi od maszyn,
- jest rodzajem wiedzy i sposobem ujmowania zjawisk, który można wykorzystać do podniesienia jakości ludzkiego życia.
Termin psychologia pochodzi z języka greckiego:
psyche - znaczy dusza, logos - słowo, nauka.

Psychologia oznaczała w starożytności naukę o duszy rozumianej jako siedlisko życia psychicznego, duchowego.
Do końca XIX wieku psychologia rozwijała się jako jedna z gałęzi filozofii. W 1897r. Wilhelm Wundt otworzył w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne. Od tej pory psychologia stała się samodzielną nauką.

Cele psychologii:
- opisywanie tego, co dzieje się naprawdę,
- wyjaśnianie tego, co się dzieje,
- przewidywanie tego, co się zdarzy,
- sterowanie tym, co się dzieje,
- podnoszenie jakości życia, przez zmienianie tego co się dzieje.

Dobry psycholog:
- dokładnie obserwuje rzeczywistość,
- wie jak sprawdzać swoje przypuszczenia,
- obiektywnie ocenia dowody i wyciąga uzasadnione wnioski.


Przykłady pytań na jakie odpowiada psychologia:
- jaki jest związek między procesami psychicznymi i fizycznymi (exp. R. Spitz, K. Wolf, L. Gardner),- w jakim stopniu przyczyną zachowania są wrodzone cechy danej osoby, w jakim - warunki środowiska (exp. S. Milgrama).

Kierunki współczesnej psychologii:
W ciągu prawie 50 lat swojego istnienia psychologia podzieliła się na odrębne szkoły, w każdej z nich dominował inny pogląd na temat tego czym psychologia powinna się zajmować i jak to ma być badane.

1. Podejście fizjologiczne: zachowanie człowieka, jego myśli i uczucia zdeterminowane są przez jego stany fizjologiczne.
Zakres zainteresowań:
- wzajemne oddziaływanie układu nerwowego, hormonalnego i ich wpływ na czynności umysłowe,
- rola dziedziczności w zachowaniu.

2. Podejście psychoanalityczne:
- świadomość i nieświadomość stanowią główne warstwy psychiki człowieka,
- ludzie rodzą się z pewną liczbą instynktownych popędów, które sterują ich zachowaniem i motywacjami.
- najważniejszy wpływ na rozwój osobowości mają przeżycia z wczesnego dzieciństwa,
- struktura osobowości zawiera stany:
id: obejmuje pierwotne popędy biologiczne, których człowiek sobie nie uświadamia (np. libido - popęd seksualny),
ego: obejmuje czynności świadome; dba o to, aby popędy zaspokajane były w realistyczny i akceptowany społecznie sposób,
superego: sumienie, obraz siebie.

3. Podejście behawiorystyczne (teoria uczenia się):
- człowiek kształtowany jest przez swe interakcje z otoczeniem (uczenie i doświadczenie determinują to, jakimi ludźmi się stajemy),
- celem badań jest zachowanie, które może być opisywane, przewidywane, wyjaśniane i kontrolowane

4. Podejście poznawcze:

- człowiek przyjmuje postawę poznawczą, badawczą; której celem jest obserwacja świata, stawianie hipotez, eksperymentowanie, wnioskowanie, nadawanie światu sensu,
- przedmiotem badań są: percepcja, myślenie, strategie rozwiązywania problemów, procesy językowe, pamięć.

5. Podejście humanistyczne:
- człowiek jest jednostką wolną, bogatą w możliwości rozwoju i samorealizacji,
- cel: pomoc człowiekowi w wykorzystywaniu potencjału jego psychicznego rozwoju,
- samoświadomość i zdolność do samoakceptacji są niezbędnymi składnikami dobrego funkcjonowania.

Wybrane zagadnienia i definicje z zakresu podstaw psychologii:

Wrażenie: powstaje w wyniku odzwierciedlania pojedynczej właściwości danego przedmiotu
(rodzaje: wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe, dotykowe, termiczne, równowagi, mięśniowo - ruchowe).

Spostrzeżenie: odzwierciedlenie wielu własności przedmiotu, odnosi się do całego układu cech.

Myślenie: operowanie symbolami reprezentującymi elementy środowiska.

Pamięć: zdolność do nabywania, przechowywania i odtwarzania informacji.
- długotrwała: system pamięciowy (o teoretycznie nieograniczonej pojemności) przechowujący informacje, w sposób względnie trwały; informacje w nim zawarte nie zawsze są łatwo dostępne.
- krótkotrwała: informacja przechowywana tylko przez krótki czas i jest łatwo dostępna.

Motywacja: proces psychologiczny związany z pewnymi względnie stałymi dyspozycjami człowieka do
zachowań ukierunkowanych na realizację wybranych wcześniej celów poprzez aktywność
zorientowaną na cenione przez człowieka wartości i zaspokajanie jego potrzeb i aspiracji.
Najważniejsze elementy motywacji dotyczą: celów, wartości, potrzeb i aspiracji (na przykładzie
motywowania pracowników).

Potrzeba: czynnik (biologiczny lub psychiczny), który ukierunkowuje zachowanie jednostki na pewien cel, stan
braku, niespełnienia.


Hierarchia potrzeb wg. Maslowa:
- potrzeby niższe (podstawowe): organiczne, bezpieczeństwa, miłości i przynależności, uznania i szacunku,
- potrzeby wyższe (metapotrzeby): poznawcze, estetyczne, samorealizacji.

Emocja: złożony proces psychiczny, na który składają się:
- zmiany fizyczne,
- subiektywne doznania siły (emocje mogą mieć różne nasilenie) oraz przyjemności bądź przykrości,
- aspekty poznawcze - świadomość lub ocena sytuacji jako korzystnej lub niekorzystnej,
- ekspresja emocji w zachowaniu (zmiany postawy, gesty i mimika),
- konsekwencja w zewnętrznym działaniu - reakcja na źródło emocji.
Wartość:

Postawa: trwała ocena - pozytywna lub negatywna - ludzi, obiektów i pojęć

Psychologia humanistyczna zrodziła się w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia i bardzo szybko zdobyła sobie ogromną popularność stając się trzecią siłą psychologii, obok psychoanalizy i behawioryzmu.

Powstanie [edytuj]

Nazwa dziedziny pochodzi od tytułu periodyku Anthony'ego Suticha bliskiego współpracownika Abrahama Maslowa, który w 1961 roku powołał do życia czasopismo Journal of Humanistic Psychology.

W roku 1963 grupa psychologów z USA (Gordon Allport, Charlotte Buhler, George Kelly, Carl Rogers) powołała Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej.

Psychologia humanistyczna powstała jako wynik reakcji na ograniczenia psychoanalizy i behawioryzmu, które pomijały ludzkie możliwości i zdolności jak: twórczość, miłość, Ja, obiektywność, autonomia, tożsamość, odpowiedzialność, czy zdrowie psychiczne. Program psychologii humanistycznej był więc wynikiem negatywnej selekcji przedmiotu badania dokonanej przez dotychczasową psychologię.

Sama idea nowej psychologii jako trzeciej siły pochodzi od Gordona Allporta, który wskazywał na możliwość wyjścia poza ograniczenia behawiorystycznego i psychoanalitycznego wyjaśniania aspiracji człowieka. Europejska fenomenologia i egzystencjalizm, kładąc nacisk na niepowtarzalność jednostki ludzkiej wskazała na konieczność wniknięcia w jej światopogląd, by móc "ujrzeć jej świat jej własnymi oczami" oraz na potrzeby dalszego rozwijania odpowiedzialności, wyboru samo tworzenia się, autonomii, i samej tożsamości.

Rogers twierdził, że nie ma wiedzy wolnej od podmiotowości tzn. że każda ze stron układu badanego wnosi swoje doświadczenia, idiosynkrazje modyfikując wyniki badań. Czynią to także badacze uważający się za obiektywnych. Proces badawczy w psychologii jest bowiem procesem komunikacyjnym, stąd też wywodzi się postulat psychologii humanistycznej, nakazujący koncentrować uwagę na relacji nadawca-komunikat-odbiorca.

Psychologia humanistyczna w Polsce [edytuj]

W Polsce, analogiczne idee psychologii humanistycznej podjął lekarz, neurolog i psychiatra, psycholog i pedagog oraz psychoterapeuta, Kazimierz Dąbrowski 1902-1980 w swojej koncepcji higieny psychicznej, dezintegracji pozytywnej i pedagogiki leczniczej, a także w teorii osobowości, którą zdefiniował jako samopotwierdzoną, samowychowującą się jedność własności indywidualnych i społecznych, zintegrowanych w wartościach realizowanego w życiu aksjologicznego ideału. Opisywał ją przez takie kategorie jak empatia, autonomia, czy przyjaźń. W latach 70. polemizował z Maslowem. Jego krytyka dotyczyła w szczególności teorii potrzeb. ^[1].

Postulaty psychologii humanistycznej [edytuj]

Psychologia humanistyczna interpretuje człowieka jako podmiot autonomiczny, który przyjmuje postawę badawczą wobec rzeczywistości, który obserwuje, przewiduje, planuje i wnioskuje i który zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. Podstawą filozoficzną czyni egzystencjalizm, personalizm i fenomenologię. Również pod względem metodologii zajmuje stanowisko odmienne niż behawioryści lub psychoanalitycy. Ci pierwsi, zgodnie z ogólną koncepcją człowieka i nauki, preferowali techniki eksperymentalne (eksperyment laboratoryjny), drudzy wypracowali szereg skomplikowanych technik, pozwalających dotrzeć do sfery nieświadomości. Psychologowie humanistyczni największą wagę przywiązują do badania aktualnego doświadczenia, stosując w tym celu różne odmiany opisu fenomenologicznego, a także introspekcyjnego.

Celem psychologii humanistycznej jest koncentracja na opisie niepowtarzalnych właściwości indywiduum. Specjaliści analizujący psychologię humanistyczną wskazują, że można wyodrębnić jej sześć podstawowych postulatów:

• upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią my);

• dialog zamiast manipulacji, ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne właściwości;

• komunikacja - niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami;

• łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką, czego przykładem jest psychoterapia;

• uwzględniane perspektywy badanego (a nie tylko badacza), jako że zachowanie wyznaczone jest przez aktualny obraz rzeczywistości;

• odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego.

Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o zewnętrznej sterowności człowieka (typowe dla behawioryzmu), a wyraża przeświadczenie o istniejącym w każdym człowieku potencjale wewnątrzsterowności, który realizuje się wtedy, gdy nie ma blokad zewnętrznych wymuszających określone zachowania. Nadrzędnym interesem człowieka jest jego rozwój, a siłą napędową rozwoju jest potrzeba samoaktualizacji. Człowiek dysponuje także intuicją, która jest jego narzędziem rozwoju.

W toku rozwoju pojawiają się rozmaite sprzeczności między wewnętrznymi i zewnętrznymi kryteriami oceny danego zachowania. Wewnętrznym kryterium jest to, czy zachowanie sprzyja samoaktualizacji. Zewnętrzne kryterium to akceptacja - w tym wypadku ważne jest to, czy zachowanie zapewnia podmiotowi akceptację społeczną. Kierowanie się kryteriami zewnętrznymi jest często (a właściwie zawsze) destrukcyjne dla rozwoju, ponieważ blokuje możliwości zaspokojenia najważniejszych potrzeb i prowadzi do zaburzeń psychicznych. Kierując się kryterium wewnętrznym człowiek unika ograniczeń wolności. Człowiek sterowany od wewnątrz dysponuje swobodą wyboru zachowań. Człowiek wewnątrzsterowny jest podmiotem a jego zachowanie wyrazem podmiotowości w odróżnieniu od człowieka-przedmiotu, którego zachowanie jest efektem manipulacji zewnętrznej. (zobacz też: umiejscowienie poczucia kontroli (LoC))

Najważniejsze założenia koncepcji humanistycznej:

1. człowiek to unikatowa całość składająca się z 2 podsystemów: „ja” i ”organizmu”, które stanowią jedność i są jak dwie strony jednej monety. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, chce być niezależny, autentyczny, zadowolony musi stanowić harmonijną całość, której podstawowe składniki (ja i organizm) stworzą spójny system, zwany osobą.

2. podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne, siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku, a nie poza nim. Człowiek, którego rozwój został zablokowany nie jest osobą w pełni zdrową.

3. o działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacji, która jest podstawową skłonnością natury ludzkiej. Jej przejawem może być miłość, twórczość, altruistyczne zachowania, rozwój własnego „ja”. Nie interesuje go produkt pracy, ale same przeżycia, np. twórczość jest ważna dlatego, że kształtuje osobę, a nie towar, który można sprzedać lub kupić. Życie poza obszarem samorealizacji nie jest życiem autentycznym i w pełni ludzkim.

4. człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Oznacza to, że chce dawać i daje innym wyłącznie dobro. Jeżeli dokonuje aktów gwałtu lub przemocy, to dlatego, że działa wbrew naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje rozwój jego prawdziwych i pozytywnych zachowań.

5. ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, aktualne przeżycia, doświadczenia, przez to, co dzieje się tu i teraz. To, co dzieje się aktualnie w świadomości, jak człowiek teraz postrzega siebie, innych i świat decyduje o przebiegu procesu samorealizacji. Człowiek żyjący przeszłością nie osiągnie pełnego rozwoju.

Psychoanaliza (od gr. ψυχη = "psyche", "dusza" i ανάλυσις = "analiza") - zbiór teorii dotyczących struktury psychiki człowieka, jego rozwoju i funkcjonowania, próbujących wyjaśniać powstawanie różnych aktów psychicznych. Tworzenie psychoanalizy rozpoczął Zygmunt Freud w latach dziewięćdziesiątych XIX w.

Historia pojęcia [edytuj]

Sam termin "psychoanaliza" wywodzi się z lat współpracy Freuda z Josefem Breuerem. Ci dwaj wiedeńscy lekarze, próbując leczyć chorych metodą polegającą na odszyfrowywaniu sensu symptomów traktowanych jako forma wyrazu nieświadomego życia psychicznego i uświadamianiu ich znaczenia pacjentowi, posługiwali się zrazu określeniem "metoda katartyczna" (od gr. katharsis = "oczyszczenie") - w nawiązaniu do terminu znanego w teorii i praktyce dramatu greckiego. W liście do Sigmunda Freuda Breuer zaproponował mu, by na podstawie Króla Edypa Sofoklesa - tragedii określonej przez Friedricha Schillera mianem "tragicznej analizy" - nazwać wynalezioną przez nich obu metodę katartyczną "psychoanalizą", albowiem oni obaj - podobnie jak Edyp zwalczył dręczącą Teby zarazę, tropiąc i wypowiadając prawdę - sprowadzili "histeryczne" symptomy swej pacjentki do ich genezy tkwiącej w przeżyciu traumatycznym z wczesnych lat życia (list ten, przechowywany w Archiwum Freuda w Nowym Jorku, do dzisiaj nie został opublikowany w żadnym wydaniu jego korespondencji). Wyniki swych studiów Freud i Breuer opublikowali w 1895 roku w pracy pt. Studien über Hysterie.

Freud i Breuer, mimo że zastosowali w medycynie praktycznej teorię o istnieniu nieświadomego życia psychicznego, nie byli jednak właściwymi odkrywcami tej teorii. Samo pojęcie nieświadomości jest znacznie starsze - jego historia sięga do przyrodoznawcy Carla Gustava Carusa, filozofów Johanna Friedricha Herbarta, Arthura Schopenhauera i Friedricha Nietzschego. Spotkać je można również w dziele Johanna Wolfganga Goethego i Fiodora Dostojewskiego. W formie jeszcze nieostrej pojęcie to pojawia się również w filozofii Eduarda von Hartmanna.

Zygmunt Freud jako pierwszy wprowadził pojęcie nieświadomości do psychologii, wynalazł on także metodę badania przejawów nieświadomego życia psychicznego - metodę swobodnych skojarzeń; wyniki zastosowania tej metody powiązał z modelem trzech instancji psyche, z teorią dynamiki popędowej (zasada rozkoszy) oraz z koncepcjami mającymi służyć wyjaśnieniu patologicznych odchyleń od tego ideału.

Podstawowe teorie psychoanalityczne [edytuj]

Nie można stwierdzić, że psychoanaliza posiada jakąś jednolitą teorię zaakceptowaną przez wszystkie szkoły psychoanalityczne. Można jednak powiedzieć, że wszystkie szkoły psychoanalizy odnoszą się do zbioru podstawowych teorii opracowanych przez Freuda, czy to na zasadzie negacji, czy to rozwijając je lub przekształcając. Ten rdzeń teorii i pojęć psychoanalizy można zebrać w mniej więcej takim oto kanonie:

Świadomość, przedświadomość, nieświadomość [edytuj]

Na podstawie doświadczeń, jakie dane mu było poczynić z pacjentami, Freud opracował topograficzny podział psyche ludzkiej, wyodrębniając:

• świadomość: treści świadome mogą dowolnie stanowić przedmiot uwagi, mogą tez być dowolnie z niej usuwane;

• przedświadomość: gromadzą się tutaj te treści psychiczne, które nie są momentalnie dostępne świadomości, można je jednak odkryć dzięki poszukiwaniu na zasadzie badania kontekstu i związków łączących inne, znane już świadomości treści, mogą się one też pojawić na zasadzie kojarzenia;

• nieświadomość: zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób; aby treści nieświadome mogły znaleźć się w polu uwagi świadomości, indywiduum musi się odwołać do pomocy pewnych metod, znanych na przykład terapii psychoanalitycznej (np. analizy marzeń sennych, badania swobodnych skojarzeń) czy wywodzących się z hipnozy; nieświadomość stanowi system składających się przede wszystkim z treści wypartych.

„Id”, „Ego”, „Superego” [edytuj]

Te trzy dziedziny życia psychicznego Freud powiązał z modelem trzech funkcji czy instancji, wyodrębniając:

• „Id” - dziedzinę naturalnych popędów i instynktów;

• „Ego” - instancję zwróconą przede wszystkim w kierunku świadomości, odzwierciedlająca treści dane świadomemu postrzeganiu

• „Superego” - instancję obejmującą ideały i normy moralne.

Dwie zasady procesu psychicznego [edytuj]

Z opisem instancji psychicznych związane są dwie zasady, które rządzą panującymi pomiędzy nimi relacjami:

• zasada rozkoszy,

• zasada rzeczywistości.

„To” jako eksponent życia popędowego kieruje się zasada rozkoszy, tzn. dąży do ustanowienia sytuacji optymalnego zaspokojenia popędów. Dążeniom tym opiera się „nad-ja”, dążąc do ustanowienia sytuacji, w której w maksymalny sposób urzeczywistnione byłyby jego wymogi moralne. „Ja” próbuje doprowadzić do kompromisu pomiędzy tymi roszczeniami, kierując się zasadą rzeczywistości.

Teoria popędów [edytuj]

Przez popęd rozumiał Freud przyrodzoną indywiduum ludzkiemu, wewnątrzpsychiczną, samoreprodukującą się potrzebę podstawową. Z pojęciem popędu związane są pojęcia: źródła, celu, siły i przedmiotu popędu:

• źródłem popędu seksualnego (libido) są strefy erogenne, tzn. te sfery fizjologiczne, w których powstaje bodziec przezywany na płaszczyźnie psychicznej;

• siłę stanowi imperatywna jakość popędu przejawiającego się w formie afektu i wyobrażenia;

• celem popędu jest kompleks zachowań stanowiący jego najwidoczniejszą składową;

• i wreszcie przedmiot popędu to czynnik najbardziej zmienny - to przedmiot, który za sprawą swych właściwości nadaje się do tego, by przynieść pożądane zaspokojenie.

Freud wyodrębnił dwa popędy podstawowe: popęd libido (erotyczny, Eros) oraz popęd śmierci (destrukcji, Tanatos).

Teoria rozwoju indywiduum ludzkiego [edytuj]

Psychoanaliza wychodzi z założenia, że osobowość człowieka rozwija się przez całe życie, przechodząc różne fazy charakteryzując się różnymi punktami ciężkości. Na proces formowania się psyche szczególny wpływ mają jednak fazy wczesnego rozwoju: zaburzenie procesu rozwoju na tym wczesnym etapie może zadecydować o specyficznym charakterze całej osobowości. Freud skupił się na badaniu rozwoju psychoseksualnego człowieka, uznając, iż dziecko już od samych narodzin (a nawet wcześniej) jest istotą seksualną. Seksualność dziecięcą uznał Freud za polimorficzno-perwersyjną - oznacza to, iż dziecko nie ma jeszcze stabilnej tożsamości seksualnej, praktykuje przeto różne formy zdobywania rozkoszy. Freud uznał, że rozwój libido dziecięcego przebiega w trzech fazach

• fazie oralnej (1-3 rok życia)

• fazie analnej (3-5 rok życia)

• fazie fallicznej (5-7 rok życia).

Proces rozwoju dziecięcej fazy genitalnej osiąga punkt szczytowy w tzw. kompleksie Edypa (w wypadku chłopca) i kompleksie Elektry (w wypadku dziewczynki), polegającym na tym, że dziecko zwraca się z miłością do rodzica przeciwnej płci, rywalizując z rodzicem tej samej płci o jego względy. Upadek (czy wyparcie) wynikającego z tego konfliktu inicjuje fazę utajenia, charakteryzując się wyrzeczeniem się tak ukształtowanej miłości oraz ukształtowaniem stabilnego „nad-ja”, z czym związane jest ustanowienie tabu kazirodztwa. W okresie pokwitania wreszcie owe różne popędy cząstkowe znajdą się pod prymatem genitalności.

Teoria traumatyczna [edytuj]

Do roku 1897, a zatem w tzw. wczesnej fazie psychoanalizy, Freud był pod wielkim wrażeniem pracy z pacjentkami histerycznymi, dzięki ich obserwacji mógł bowiem badać różnorodną, bogatą symptomatykę, ponadto pacjentki te często opowiadały mu o urazach seksualnych z okresu wczesnego dzieciństwa. W konsekwencji Freud przyznał centralne miejsce traumatyzacji w procesie powstawania schorzeń psychicznych, później jednak zrelatywizował to ujęcie, uznając, że w etiologii nerwic mogą tez odgrywać ważną rolę inne czynniki. Teoria ta znana jest jako teoria traumatyczna.

Nieświadomość a nerwica [edytuj]

Podstawowym zadaniem psychoanalizy jest - uważał Freud - likwidowanie złudzeń panujących w życiu indywiduum ludzkiego oraz uświadamianie tych treści psychicznych, które za sprawą traum czy wychowania zostały wyparte do nieświadomości, stając się zarzewiem konfliktów w obrębie instancji życia psychicznego i wywołując tym samym stan niepogodzenia człowieka z samym sobą - stan rozszczepienia nerwicowego. Freud postulował, by psychoanaliza stała się metodą likwidowania związanego z wyparciem cierpienia neurotycznego oraz nonsensownej destruktywności natręctwa powtarzania. W ten sposób - jak twierdził - człowiek będzie się mógł stać „panem we własnym domu”.

Psychoanaliza - metoda terapeutyczna [edytuj]

Metoda terapii zaburzeń psychicznych oparta na założeniach teorii psychoanalizy zakłada, że podstawową przyczyną powstania objawów nerwicowych jest nieświadome wspomnienie, z którym wiążą się silne emocje, powstałe w sytuacji traumatycznej . Świadome "ja" nie pozwala na zaakceptowanie tego wspomnienia i odpowiednie odreagowanie emocji z nim związanych. W efekcie tego stanu rzeczy emocje te muszą szukać innej drogi ujścia. Tą drogą okazują się być objawy neurotyczne.

Zatem celem psychoanalizy jako metody terapeutycznej jest przywrócenie do świadomości tych wspomnień. Terapię prowadzi się poprzez analizę takich tworów psychiki jak czynności pomyłkowe, marzenia senne, objawy nerwicowe, fobie, swobodne bezsensowne skojarzenia, natręctwa myślowe. Wszystkie te twory łączy to, że są elementem psychicznym, jednakże obcym świadomości, czyli związane są z nieświadomością. Odpowiednio prowadzona analiza prowadzi do uświadomienia sobie aktywnego, nieświadomego wspomnienia, w efekcie usunięcia źródła nerwicy. Metodę i cel psychoanalizy dobrze ilustruje wypowiedź Freuda: "Wo Es war soll Ich werden" - "Gdzie było to, tam ma być ja" (Freud, Wykłady z wprowadzenia do psychoanalizy. Nowy cykl).

Zgodnie z zasadami klasycznej psychoanalizy terapia odbywa się kilka razy w tygodniu i każde spotkanie trwa około 60 min. Pacjent leży, natomiast analityk siedzi za głową pacjenta. Psychoanaliza jest terapią długoterminową. Trwa kilka lat.

Psychoanaliza a psychologia [edytuj]

Psychoanaliza to tzw. "psychologia głębi" (niem. die Tiefenpsychologie), ponieważ zakłada istnienie obszarów psychiki, które nie są dostępne świadomości. Od klasycznej psychologii różni się założeniem istnienia sfery psychiki zwanej nieświadomością charakteryzującej się tym, że procesy tam przebiegające nie są dostępne świadomej refleksji danej osoby. W nieświadomości zgromadzone są bodźce popędowe, których realizacja jest w konflikcie z normami moralnymi danej osoby. Popędy te, pomimo tego, że odebrano im bezpośrednią możliwość realizacji, są jednak ciągle aktywne i próbują ujawnić się poprzez tworzenie pewnych tworów zastępczych takich jak czynności pomyłkowe, marzenia senne, symptomy nerwicowe, itd. Formacje te są pewnego rodzaju kompromisem pomiędzy wymaganiami moralnymi i nieświadomymi popędami.

Psychoanalizę można uznać za kierunek we współczesnej psychologii. Psychoanaliza, jakkolwiek nie jest systemem filozoficznym w pełnym sensie tego słowa , ociera się często w swych teoriach i rozważaniach o zagadnienia filozoficzne, szczególnie z zakresu teorii poznania.

Pionierzy i przedstawiciele psychoanalizy [edytuj]

Psychoanaliza w trakcie swej już ponadstuletniej historii rozwijała się, przechodząc proces podziałów i zróżnicowań, w wyniku których powstało wiele szkół psychoanalizy. Procesy te przybierały niekiedy nader gwałtowne formy, a ich dzieje są bardzo burzliwe - w wyniku tego niejednokrotnie dochodziło do powstawania sytuacji, w której przedstawiciele jednej szkoły wykluczali - nawet bardzo wybitnych - przedstawicieli drugiej z międzynarodowych organizacji psychoanalitycznych, odmawiali im prawa do posługiwania się tytułem psychoanalityka itp. Można jednak uznać, że do kręgu najwybitniejszych psychoanalityków wolno zaliczyć tych wszystkich, którzy sami się za takowych (zawsze lub w jakimś okresie swego życia) uważali.

• Do najważniejszych przedstawicieli psychoanalityków pierwszego pokolenia należą (poza Freudem): Karl Abraham, Alfred Adler, Siegfried Bernfeld, Helene Deutsch, Paul Federn, Otto Fenichel, Sándor Ferenczi, Ernest Jones, Carl Gustav Jung, Sandor Rado, Otto Rank, Theodor Reik i Wilhelm Reich.

• Do przedstawicieli psychoanalitycznej psychologii "ja" należą: Heinz Hartmann, Anna Freud i Erik H. Erikson.

• René A. Spitz i Margaret Mahler powołali do życia zorientowany psychoanalitycznie kierunek doświadczalnych badań okresu niemowlęcego i wieku wczesnodziecięcego.

• John Bowlby stworzył znajdującą zastosowanie także poza psychoanaliza teorię związków. .

• Przedstawicielami teorii odniesienia do obiektu są Melanie Klein, Donald Woods Winnicott, Michael Balint, W.R.D. Fairbairn i Wilfried Bion.

• Psychologię jaźni (ang. self) stworzył Heinz Kohut.

• Najważniejsi przedstawiciele psychoanalizy we Francji to: Maria Bonaparte, Jacques Lacan, André Green i Jean Laplanche.

• Przedstawiciele neopsychoanalizy to: Karen Horney, Harry Stack Sullivan i Erich Fromm.

• Przedstawicielami neuropsychoanalizy są: Mark Solms, Allen Schore i Daniel Siegel.

• Znani psychoanalitycy współcześni: Otto Kernberg, Peter Fonagy, Daniel Stern.

• W Polsce pionierami psychoanalizy byli: Ludwik Jekels, Maurycy Bornsztajn i Gustaw Bychowski, a po II wojnie światowej Jan Malewski, Michał Łapiński i Zbigniew Sokolik.

Krytyka [edytuj]

Krytycy psychoanalizy jako teorii naukowej twierdzą, że nie da się jej zweryfikować doświadczalnie, więc nie można jej zaliczyć do nauki, a jedynie do literatury, pseudonauki lub paranauki. Ponadto wielu autorów uważa, że Freud w wielu miejscach fałszował swoje obserwacje aby potwierdzały teorię^[1], a w niektórych miejscach ocierał się o numerologię (np. przy interpretacji marzeń sennych).

Karl Popper posłużył się przykładem psychoanalizy jako teorii niefalsyfikowalnej, a więc nienaukowej. Niefalsyfikowalność psychoanalizy można przedstawić na następującym przykładzie. Pewna osoba pali cygaro. Psychoanaliza twierdzi, że w ten sposób osoba zaspokaja swoje potrzeby oralne. Jeżeli osoba ta potwierdzi, będzie to stanowiło dowód na prawdziwość twierdzeń psychoanalizy. Jeżeli natomiast zaprzeczy, to przyczyn tegoż zaprzeczenia należy szukać w nieświadomości i w wyparciu. Zatem to także potwierdza prawdziwość twierdzeń psychoanalizy.

Pytanie o naukowość psychoanalizy trzeba zadać w kontekście pytania o naukowość całej psychologii. Psychologia bowiem, zdaniem niektórych autorów, musi badać także tzw. "głębsze warstwy umysłu" oraz wszystkie aspekty osobowości człowieka, które wpływają na jego zachowanie i sposób postrzegania świata. Stawianie hipotez oraz wskazywanie popierających je argumentów jest w nauce rzeczą normalną i oczywistą. Nie zawsze jednak te hipotezy da się jednoznacznie zweryfikować, a specyficzny przedmiot badań psychologii sprawia, że formułowanie konkluzji badawczych przypomina niekiedy filozoficzną interpretację, nie zaś naukowy, empiryczny i obiektywny opis. Chociaż wielu filozofów nauki, tak jak Popper całkowicie odrzuca wszelkie niemożliwe do sprawdzenia (niefalsyfikowalne) teorie okołonaukowe, należy wziąć pod uwagę fakt, że niefalsyfikowalność nie oznacza fałszywości. Są jednak takie elementy, będące raczej filozoficzną interpretacją, których formuła sprawia, że nie mogą zostać uznane za naukę - nie oznacza to jednak, że powinny być automatycznie odrzucone.

Jakkolwiek niektóre koncepcje psychoanalizy przetrwały i zostały potwierdzone to wiele fundamentalnych koncepcji psychoanalizy zostało obalonych (np. nie jest prawdą, że wszystkie popędy sprowadzają się do libido). Mimo to istnieją psychoanalitycy, którzy wciąż się upierają przy ich głoszeniu. Istnieje jednak wiele współczesnych nurtów w psychoanalizie, które biorą pod uwagę krytykę pierwotnych idei Freuda. Wiele szkół psychoanalizy definiuje się też nie jako nauka, lecz raczej rodzaj sztuki terapeutycznej, nie uzurpującej sobie miana nauki. Wpływ teorii Freuda na kulturę popularną i obecny w niej obraz psychologii jest prawdopodobnie większy niż na naukę.

Koncepcja behawiorystyczna
Twórcy: Iwan Pawłow, Jon Watson, Burrhus Skinner, Jerzy Koronowski. Ma bardziej niż inne koncepcje charakter kumulatywny. Ważne są fakty fizyczne, mierzalne za pomocą miar obiektywnych. Zwrócono uwagę na proces uczenia się. Watson postulował przyjęcie obiektywnych standardów badań a przedmiotem badań uczynić to, co jest mierzalne
np.: wielkość popędu, rodzaj reakcji i liczbę powtórzeń (prawdopodobieństwo pojawienia się reakcji w jakimś czasie), wielkość konsekwencji zachowania. Reakcja uruchamia popęd, który podtrzymuje wzmocnienie. To co jest pomiędzy reakcją a wzmocnieniem jest niemierzalne, zatem nie podlega badaniom (koncepcja czarnej skrzynki). Wg Skinnera zachowanie człowieka jest odwzorowaniem struktury i dynamizmu środowiska. Człowiek jest reaktywny w odróżnieniu od aktywnego środowiska. Cechy człowieka nie są istotne, ważne są cechy sytuacji wywołującej popęd. Podstawową rolę w kształtowaniu zachowania człowieka mają wzmocnienia (szczególnie pozytywne). Wzmocnieniem tym można modyfikować zachowanie. Wielokrotne powtarzanie zachowań powoduje nawyk, nawyk zaś opisuje ludzką osobowość. Człowiek jest taki, jakie ma nawyki. Behawioryzm nie wyklucza takich zjawisk jak świadomość czy ludzkie właściwości, tylko nie przywiązuje do nich wagi. Koncepcja ta przyczyniła się do postępu badań psychologicznych. Behawioryzm opisuje człowieka jako osobę podporządkowaną wyrokom losu, „pionka” popychanego przez cechy sytuacji. Jest to koncepcja deterministyczna.

Koncepcja humanistyczna
Powstała w opozycji do behawioryzmu. Carl Rogers uważał, że w psychologii nie ma wiedzy wolnej od podmiotowości. Co najmniej jedna ze stron wnosi swoje doświadczenia. Proces badawczy jest procesem komunikacji stąd koncentracja uwagi na relację nadawca - komunikat - odbiorca.
6 podstawowych postulatów:
- upodmiotowienie sytuacji badawczej,
- dialog a nie manipulacja,
- komunikacja niezbędna nie tylko w kontakcie z badanym, ale i z odbiorcą,
- łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką,
- uwzględnienie perspektywy badanego,
- odwołanie się do empatii.
Koncepcja humanistyczna odrzuca zewnętrzną sterowność człowieka i zakłada wewnętrzny mechanizm sterowania. Każdy człowiek jest wewnątrzsterowny, jeśli nie posiada zewnętrznych blokad hamujących jego zachowanie. Człowiek dąży do samoaktualizacji. Dysponuje do tego takimi narzędziami jak intuicja. W toku rozwoju pojawiają się sprzeczności między wewnętrznymi i zewnętrznymi kryteriami oceny. Wewnętrzne kryteria „sprawdzają” czy dane zachowanie sprzyja rozwojowi a zewnętrzne czy sprzyja akceptacji otoczenia. Kierowanie się kryteriami zew. Często jest destruktywne i hamuje rozwój. Człowiek wewnątrzsterowny jest podmiotem. Abraham Maslow zaproponował teorię potrzeb (piramida Maslowa) i teorię samoaktualizacji. Samoaktualizacja jest specjalnym procesem stawania się tym, kim się jest. Dążeniem do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą. Koncentruje się na czasie teraźniejszym.

Psychologia introspekcyjna
- przedmiot- stany psychiczne, treści ludzkiej świadomości
- narzędzie poznania- analiza własnych stanów psychicznych
- treść ludzkiej świadomości jest zarazem podstawowym wyznacznikiem ludzkiej aktywności

Psychoanaliza
- Sigmund Freud- austriacki lekarz
- podstawowe założenie psychoanalizy dotyczy relacji między świadomością i zachowaniem człowieka
- istotne czynniki regulujące zachowanie (wg Freuda) mają charakter popędowy, afektywny, instynktowny, są więc biologicznie ukształtowanymi, gotowymi strukturami uruchamiającymi określone działania
- motywy ludzkich zachowań leżą poza świadomością
- zachowanie jest realizacją nieświadomego popędu
- kryterium wyróżniania faz rozwojowych była koncentracja na określonej części ciała:
∙ oralna- aktywność ust
∙ analna- narządy wydalania
∙ falliczna- narządy płciowe
(∙genitalna)
- popęd jest stały, choć w odmienny sposób realizowany w różnych okresach rozwojowych
- Freud dopuszcza możliwość zaburzeń w rozwoju, polegających na fiksacji na jakiejś fazie rozwojowej
- wg Freuda podstawowym regulatorem zachowania jest nieświadomy popęd seksualny (libido)- rozumiany jako pozytywne doświadczenia z własnym i cudzym ciałem
- popęd realizuje się poprzez kontakt człowieka z obiektami zewnętrznymi
- kateksja- szczególna funkcja obiektów- redukują napięcie związane z aktywnym libido
- osobowość- konstrukcja złożona, składa się ona z trzech instancji pełniących funkcje regulacyjne
∙ id- podstawowa, nieświadoma struktura, stanowiąca źródło energii, funkcjonuje wedle
zasady przyjemności, doznań hedonistycznych
∙ ego- koordynator kontaktów z rzeczywistością, opiera się na zasadzie realności
(funkcjonalności), pełni funkcję kontrolną i decyzyjną, jest w opozycji do id
∙ superego- zinternalizowanie reguły postępowania i normy moralnej, kieruje się zasadą
moralności (słuszności), przekształca się w nasze sumienie, pełni funkcje samokontroli,
powściąga impulsy pochodzące z id; formą w jakiej się przejawia jest ideał własnego Ja
· mimo że wszystkie one są antagonistyczne wobec siebie, to zazwyczaj współdziałają ze sobą i wzajemnie się koordynują
· pojawiają się konflikty:
∙ zablokowanie popędów przez superego=lęk albo bezsilność i depresja
∙ zaspokojenie popędów wbrew wymaganiom moralnym= poczucie winy
↓
pojawiają się mechanizmy obronne
- Jung zakwestionował dwie tezy:
∙ teza o seksualności jako najważniejszym mechanizmie zachowania
∙ teza o instynktownym, reaktywnym mechanizmie zachowania
- Jung zaakceptował założenia o nieświadomych mechanizmach zachowania
- wg Junga obok nieświadomości osobowej (tego, co wyparte), istnieje też nieświadomość zbiorowa, czyli dziedziczona pamięć gatunku, na którą składają się archetypy
- wg Junga zachowanie nie jest wyłącznie reaktywne, ale także celowe, warunkowane aspiracjami, planami, celami
- Adler podobnie jak Jung odrzucił ideę wszechwładnego seksualizmu i wskazał na inne mechanizmy napędowe ludzi- tzw. dążenie do mocy oraz mechanizm kompensowania poczucia niższości
- Adler przypisywał decydujące znaczenie motywom o charakterze społecznym, ale w odróżnieniu od Freuda, akcentował unikatowość jednostki, struktury jej osobowości, jej motywów itp., duże znaczenie przypisywał również ideałom i wyobrażeniom przyszłości
- Cofer i Appley uważają, że teoria Freuda była deterministyczna, a Adler i Jung- teleologiczna

BEHAWIORYZM

1.Założenia behawioryzmu:
-człowiek jest układem zewnątrzsterownym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne,
-dzięki odpowiednim sposobom manipulacji środowiskiem można modyfikować reakcje ludzkie,
-system kar i nagród decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży
-procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem, w żaden sposób nie wpływają na człowieka.

2.Przedstawiciele behawioryzmu:
Watson(ojciec behawioryzmu), Pawłow, Hull, Skinner, Tolman, Thorndeik.

3. Warunkowanie klasyczne
to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma.

I etap
Pożywienie ◊ Ślinienie się
(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

II etap
Dzwonek + Pożywienie ◊ Ślinienie się
(bodziec obojętny) (bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

III etap
Dzwonek ◊ Ślinienie się
(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

Warunkowanie instrumentalne
Uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, ze po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy (wzmocnienie pozytywne, nagroda), albo unikamy czegoś niepożądanego(wzmocnienie negatywne, kara).

4.Generalizacje bodźca
Jest to zjawisko polegające na tym, że reagujemy na wszystkie bodźce podobne do bodźca warunkowego. Np. Jeżeli dziecko doznaje przemocy w rodzinie ze strony ojca to jego reakcja na ojca może zostać przeniesiona na wszystkich mężczyzn.

5. Konsekwencje stosowania kar:
-kara nie eliminuje zachowań niepożądanych, jedynie tłumi je i wycofuje na pewien czas,
-kara generalizuje proces hamowania i uogólnia go,
-unikanie źródła karania
-kara zawsze wywołuje emocje negatywne często zaburzenia emocjonalne, które zwrotnie zwiększają ilość zachowań niepożądanych,
-wielkość kary jest zwykle nie adekwatna do zachowania, natomiast jest adekwatna do stanu emocjonalnego osoby karzącej,
-kara modeluje podobne zachowania
-kara może okazać się nagrodą,
-skutki kary najczęściej są krótkotrwałe,
-kara dostarcza informacji jak nie powinno się postępować, ale nie pokazuje jak powinno się postępować,

6. Procedury nagradzania:
-procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje jednak ujemne skutki. Skoro nie ma wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami a wielkością wzmocnienia materialnego i moralnego ludzie często działają na zwolnionych obrotach, często pracują nierytmicznie; zwalniają tempo pracy po otrzymaniu wypłaty (nagrody) a jednocześnie zwiększają wysiłek tuz przed jej otrzymaniem. Np. pracownik otrzymuje wypłatę co miesiąc.
-procedura stałych proporcji - człowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu określonej pracy. W tej sytuacji człowiek otrzymuje wzmocnienie regularnie po każdej n-tej reakcji. Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempo działania. Jego skuteczność w dużym stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu reakcjach człowieka należy podać wzmocnienie.
-procedura zmiennych odstępów czasowych - wzmocnienia są nieregularne. Czas upływający pomiędzy reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie pozwala na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia
-procedura zmiennych proporcji - w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po których następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa jednak gracz może wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o zmiennych proporcjach jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na wytężonych obrotach i żyją jakby „w nadziei” że wcześniej czy później zostaną nagrodzeni. Np. naukowiec pracujący nad projektem liczy na to, że pewnego dnia spotka go za to uznanie, nie wie dokładnie kiedy, ale ma nadzieje że tak się stanie i dlatego stara się pracować jak najlepiej


KONCEPCJA POZNAWCZA

1.Założenia koncepcji poznawczej:
- Człowiek jest samodzielnym podmiotem , który samodzielnie i celowo działa.
- Człowiek przyjmuje i interpretuje informacje, nadaje im także wartość, podejmuje działania sprawując nad nimi kontrolę.
- Człowiek posiada umiejętność generowania informacji oraz wiedzy, dzięki temu rozwija on kulturę. Ludzie „wychodzą poza posiadaną informację”.
- Umysł człowieka posiada inteligencję, pamięć, zdolność myślenia abstrakcyjnego, właściwości te są wrodzone i rozwijane przez środowisko i kulturę. Umysł jest zawodny i ma swoje granice, jego potencjał nie jest absolutny.

2. Przedstawiciele:
Bruner, Piaget, Simon, Tomaszewski

3.Struktury poznawcze
To systemy informacji wewnętrznych utrwalonych w pamięci (indywidualne doświadczenie i wiedza wytworzona samodzielnie dzięki twórczemu myśleniu). Ich całkowite wyłączenie odebrałoby człowiekowi umiejętność poruszania się po świecie, wiedzę o sobie, zamieniło w twór niezdolny do działania, kojarzenia faktów.
W strukturach poznawczych znajdują się następujące informacje:
* sądy o środowisku naturalnym - znajomość elementarnych praw fizyki, zasad ewolucji organizmów żywych,
* wiedza o kulturze, mniej lub bardziej uporządkowane dane o sztuce, obyczajach, mitach, sprawach metafizycznych.
* Dane o świecie społecznym - czyli o zachowaniu się osób i społeczeństwa, stosunkach międzyludzkich
* Samowiedza, lub struktura „ja” - wiedza o sobie, sądy o swoim charakterze, intelekcie, możliwościach fizycznych.

Struktury poznawcze określa się różnymi kryteriami takimi jak:
- Złożoność - struktury poznawcze charakteryzują się pewną złożonością i można je umieścić w określonym miejscu skali „proste-skomplikowane”.
- Abstrakcyjności-konkretności - człowiek, którego struktury poznawcze cechuje wysoki stopień konkretności ujmuje świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów, nie umie tworzyć pojęć o najwyższym stopniu ogólności. Przeciwnie, człowiek którego struktury są w wysokim stopniu abstrakcyjne potrafi stworzyć hierarchiczny system o wzrastającym stopniu ogólności. Potrafi oderwać się od konkretnej rzeczywistości, manipulować ogólnymi pojęciami, ma większą orientacje w świecie, potrafi rozwiązywać teoretyczne problemy.
- Otwartość - procesy poznawcze są zamknięte gdy człowiek nie zmienia swoich poglądów i przekonań pod wpływem nowych informacji i przeciwnie system ten jest otwartym gdy struktury ulegają zmianom pod wpływem nowych informacji, gdy człowiek modyfikuje przekonania i wyobrażenie o świecie oraz o sobie w miarę poznawania rzeczywistości.
- Aktywność-bierność - z reguły zdobywana wiedza jest bierna, uczeń posiada wiedzę, ale nie potrafi wykorzystać jej w określonym miejscu lub czasie. Bierne struktury poznawcze odgrywają minimalną rolę w sterowaniu zachowaniem.

4. Rodzaje wiedzy
- deklaratywna (narracyjna) - „wiem, że...”, dane o faktach (np. ziemia jest planetą), czasem zawiera informacje zniekształcone, mityczne, sfabrykowane (np. kara to dobra metoda wychowawcza). Wiedzę tą można przekazywać słownie.
- proceduralna (operacyjna) - „wiem, jak...”, sieć danych o metodach, strategiach, programach działania, zwana też umiejętnościami poznawczymi, które pozwalają osiągnąć cele (np. jak jeździć na rowerze). Przekazanie tej wiedzy zwykle wymaga zademonstrowania.

5. Filtr informacyjny
W sytuacji nadmiaru informacji występuje zjawisko selekcji. Uważa się, że istnieje filtr informacyjny, który poprzez zjawisko koncentracji decyduje o tym jakie informacje są przyjmowane, a jakie blokowane. Filtr ten nie działa doskonale, często ludzie popełniają błędy, blokując potrzebne informacje. Występuje też tendencyjna selekcja danych. Często ludzie akceptują tylko te dane, które spełniają ich oczekiwania.

6. Deficyt informacyjny
Jeżeli w środowisku brakuje danych potrzebnych do skutecznego działania występuje deficyt informacji. Ludzie wykonują wtedy czynności eksploracyjne czyli aktywnie poszukują istotnych wiadomości.

7.Deprywacja sensoryczna
Deprywacja sensoryczna jest to odcięcie jednostki od bodźców świata zewnętrznego i dopływu wszelkiej informacji. Odizolowane od środowiska osoby wykazały zaburzenia w procesie percepcji, mniej adekwatnie spostrzegały ludzi i przedmioty, po dłuższej izolacji pojawiały się halucynacje. Wystąpiły zaburzenia w procesie myślenia z zapamiętywaniem, zaburzenia emocjonalne, silny lęk, senność. Człowiek może nawet strącić poczucie tożsamości, mieć trudności z oceną wartości zjawisk, uruchamianiem programów działania. Tak więc zaburzeniu ulegają podstawowe struktury poznawcze.

8.Metabolizm informacyjny
Metabolizm informacyjny - jest to operacja polegająca na odbiorze i przemianie danych zewnętrznych.

9. Przeciążenie informacyjne
Jeżeli w środowisku występuje nadmiar danych człowiek nie jest w stanie ich zasymilować i sprawnie działać. W sytuacji nadmiaru informacji następuje zjawisko selekcji - człowiek przyjmuje tylko te informacje, które są dla niego użyteczne.

10. Myślenie twórcze
M. Boden wyróżniła dwa rodzaje twórczości i innowacji
- twórczość psychologiczna (typu P) - w umyśle osoby pojawiają się pomysły, idee i hipotezy, nowe z punktu widzenia jego indywidualnego życia, np. ulepszenia techniczne we własnym mieszkaniu, osiągnięcia znane ludzkości od dawna, a wzbogacające indywidualne doświadczenie człowieka
- myślenie historyczne (typu H) - prowadzi do odkryć i wynalazków technicznych, naukowych, czy organizacyjnych które do tej pory nie były znane ludzkości i stanowią wkład do kultury np. teoria grawitacji Newtona.

11.Przyczyny twórczości
Istnieją dwa modele próbujące wytłumaczyć przyczyny samej twórczości
- model konfliktowy - źródłem wszelkiej twórczości są konflikty motywów, frustracje i wewnętrzne sprzeczności. Odkrywanie i konstruowanie nowych form jest zastępczą metodą rozwiązywania takich konfliktów. W wypadku niezaspokojenia podstawowych potrzeb czy pragnień człowiek kompensuje deficyty wartości rozwiązując problemy naukowe czy artystyczne. Jednostka stara się sublimować energię popędową chcąc uniknąć frustracji. Twórczość nie jest naturalną działalnością osoby a raczej formą obrony przed skutkami konfliktu i frustracji.
- model spełnienia - twórczość to metoda aktualizacji naturalnych potencji jednostki, rodzajem samospełnienia. Twórczość i ekspresja to najlepsze sposoby zaspokojenia potrzeby samorealizacji

12. Rodzaje wartości:
-wartości dionizyjskie - najwyżej oceniane są takie dobra jak: konsumpcja, komfort czy wygodne życie; dąży się do życia pełnego radości i satysfakcji
-wartości heraklesowe - dążenie do dominacji nad innymi ludźmi, do zdobycia władzy i sławy; nieważne są komfort i wygody, ważna jest jedynie kontrola nad otoczeniem, grupami i strukturami społecznymi
-wartości prometejskie - człowiek widzi siebie jako cząstkę wspólnoty; często podejmuje działania altruistyczne oraz prospołeczne. Walka z cierpieniem, złem, okrucieństwem czy represjami posiada dla niego najwyższą wartość
-wartości apolińskie - człowiek przypisuje najwyższe znaczenie twórczości, poznawania świata, rozwojowi nauki i sztuki
-wartości sokratyczne - najwyższym dobrem człowieka staje się poznawanie i rozumienie samego siebie oraz doskonalenie własnej osobowości

13. Emocje
Emocje służą do:
-czynnik spustowy zachowania; inicjują zachowanie
-przygotowują, mobilizują organizm do działania
-pełnią funkcje informacyjne
-pośredniczą w procesach uczenia się, przez warunkowanie
-ludzie porozumiewają się poprzez emocje (jest to prymitywny język np. u dzieci)
-funkcje regulacyjne - regulują zachowanie poprzez wpływ na tempo reakcji
-wpływają na procesy poznawcze - myślenie, uczenie się, postrzeganie (zbyt silne emocje wpływają negatywnie na te procesy, słabe mają jednak znaczenie we wzroście aktywacji i efektywności działania
-przejawiają się w zmianach stanu świadomości

Frustracja - zespół negatywnych emocji związanych z przerwaniem działania; tym silniejsza im bardziej zależy nam na celu. Jest zależna od sposobu postrzegania źródeł zablokowania celowego działania. Jeśli źródła te postrzegamy w sobie rodzi się lęk, strach lub autoagresja.
Jeśli źródła te postrzegamy na zewnątrz rodzi się agresja (intencjonalne działanie człowieka) także w przypadku losowych zdarzeń.


KONCEPCJA HUMANISTYCZNA

1. Założenia:
- Człowiek jest unikatową całością. Osoba to spójny system złożony z \\\"ja\\\" i z \\\"organizmu\\\".
- Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój. Jest on uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne- siły decydujące o przebiegu rozwoju tkwią w człowieku, a nie poza nim.
- Główna tendencją, która decyduje o działaniu człowieka, jest dążenie do samorealizacji, do aktualizacji własnych potencjalnych szans i jest to jedyna siła napędowa.
- W organizmie istnieje tylko jedno centralne źródło energii -motywacja-ponieważ jest on całością.
- Człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są konstruktywne i pozytywne. (Gdy np. człowiek robi coś złego to działa przeciw własnej naturze).
- Ludzkie zachowanie warunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia i doświadczenia

2.Przedstawiciele:
Rogers, Maslow, Frankl

3. Rogers - terapia skoncentrowana na kliencie
Psychologowie humanistyczni uważają, że jednostka najlepiej zna własne, osobiste doświadczenia i dlatego jej wypowiedzi o sobie są w wysokim stopniu trafne. Dlatego w terapiach tej koncepcji dominują samoopis i samoocena. Jedną z nich jest stworzona przez Rogersa terapia skoncentrowana na kliencie. Stosując ja, lekarz lub psycholog pozostawiają pacjentowi ogromną samodzielność, nie poddają go zewnętrznym oddziaływaniom korekcyjnym, nie formułują dyrektyw. Sukces w leczeniu zaburzeń zależy w bardzo dużej mierze od postawy terapeuty. Powinna się ona opierać na 3 zasadach:
- zachowanie terapeuty musi być zgodne z jego prawdziwymi przekonaniami. (nie może niczego udawać),
- terapeuta musi bezwarunkowo akceptować pacjenta i szanować go takim, jakim jest,
- ważne jest empatyczne zrozumienie pacjenta, \\\"wczuwanie się\\\" w jego świat.
Terapeuta nie powinien krytykować i oceniać.
Terapia ta opiera się na założeniu, że możliwości człowieka są tak ogromne, że potrafi on sam rozwiązać konflikty i dysharmonie w rozwoju. Terapia ta oddziałuje zarówno na treść pojęcia \\\"Ja\\\" (czyli wszystkie poglądy, oceny o nas samych, o innych ludziach i o świecie), jak i na umiejętność doświadczania rzeczywistości (czyli świadomości tego co się dzieje wokół i jaki to ma na nas wpływ). Terapia ta dąży zatem do wytworzenia umiejętności bezwarunkowej akceptacji siebie, i do nauczenia klienta kontaktu z własnym doświadczeniem. Terapia ma na celu przesunięcie źródła oceny samego siebie z zewnętrznego (czyli oczekiwań innych ludzi) na wewnętrzne (czyli zgodne z tym jacy sami chcemy być).


4. Koncepcja Maslowa
Teoria Maslowa zakłada hierarchiczną organizację potrzeb, a także 2 jakościowo różne rodzaje motywacji: niedoboru i wzrostu.

Wyróżnia 5 różnych klas potrzeb:
1. fizjologiczne
2. bezpieczeństwa
3. przynależności i miłości
4. szacunku i samoakceptacji
5. samorealizacji (najwyżej w hierarchii)
Maslow uważa, że potrzeba z wyższego poziomu hierarchii nie przejawi się, dopóki nie zostanie zaspokojona poprzedzająca ją potrzeba z poziomu niższego. Im wyżej w hierarchii znajduje się dana potrzeba, tym później pojawia się w rozwoju filogenetycznym i ontogenetycznym, tym mniejsze jej znaczenie dla biologicznego przetrwania organizmu i tym bardziej jej zaspokojone może być odroczone.
Potrzeba samorealizacji to potrzeba wzrostu (metapotrzeba), a pozostałe potrzeby to potrzeby niedoboru-braku (zwane podstawowymi). Potrzeby wzrostu i niedoboru zaspokajane są w odmienny sposób.
Różnice między potrzebami wzrostu a potrzebami niedoboru:
- potrzeby wzrostu działają wg zasady \\\"im więcej, tym lepiej\\\"; a zaspokojenie potrzeb niedoboru powoduje -przynajmniej czasowe- wygaszenie potrzeby (np., zaspokojenie głodu)
- potrzeby wzrostu dostarczają zawsze emocji pozytywnych, a napięcie związane z niezaspokojoną potrzebą niedoboru są często przykre;
- realizacja potrzeb wzrostu jest niezależna od otoczenia, a realizacja potrzeb niedoboru zależy od innych ludzi;
- chociaż zaspokojenie potrzeb niedoboru zapobiega chorobie, to jednak tylko realizacja potrzeb wzrostu zapewnia fizyczne i psychiczne zdrowie.
- potrzeby wzrostu koncentrują się na świecie zewnętrznym, a niedoboru na samej potrzebie i na własnej osobie.

5. Logoterapia Francla
Logoterapia koncentruje się na problemach wynikających z frustracji egzystencjalnej, kiedy to zostaje zablokowane ludzkie dążenie do sensu. Logoterapia to docieranie do sensu życia. Można tego dokonywać przez własne osiągnięcia, transgresję i transcendencję oraz badanie postaw człowieka w sytuacjach skrajnych. Logoterapia Frankla jest działaniem psychoterapeutycznym zmierzającym w tym kierunku, by pomóc człowiekowi w każdej, nawet pozornie beznadziejnej sytuacji znaleźć sens życia. Poczucie sensu życia, czasem sensu cierpienia, staje się motorem i siłą napędową życia.

6. Krytyczne podejście do koncepcji humanistycznej.
1. Zastrzeżenia budzi pogląd, że człowiek jest z natury dobry - fakty dowodzą, że dopiero wpływ środowiska i własne przekonania decydują o tym czy człowiek zostanie dobrym czy złym.
2. Nieprawdą jest, że jedynym źródłem działania jest dążenie do samorealizacji, gdyż dla wielu ludzi ważniejsze są choćby dobra materialne. Samorealizacja jest jedynie jednym z wielu potencjalnych sposobów życia. Nawet ludzie najbardziej niezależni nie mogą się całkowicie oderwać od świata i jego wpływów.
3. Wątpliwe jest to, że najważniejsze dla jednostki jest to, co dzieje się tu i teraz, gdyż niewiele można powiedzieć o człowieku odrywając się od jego przeszłości i przyszłości.
4. Humaniści nie odkryli wcale natury ludzkiej; pokazali raczej jaki człowiek powinien być, a nie jaki faktycznie jest; ich założenia mają więc charakter jedynie postulatywny.
5. Zastrzeżenia budzą metody poznawania człowieka stosowane przez psychologów humanistycznych. Opieranie się jedynie na wypowiedziach człowieka o sobie samym są niezwykle ryzykowne, gdyż tak naprawdę trudne do zweryfikowania

KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA

1. Założenia:
-Ludzkie działanie warunkują wewnętrzne siły motywacyjne, często kolidujące ze sobą, które są z zasady nieświadome
- Działania człowieka są ukierunkowane przez potężne siły wewnętrzne, o których istnieniu jednostki nawet nie wiedzą
- Osobowość to system sił dynamicznych zwanych popędami lub potrzebami, zewnętrzne reakcje człowieka to symptom wewnętrznej dynamiki.
- psychoterapia jako metoda kliniczna, która ma pomagać człowiekowi w rozwiązaniu nieświadomych konfliktów, przystosowaniu do świata.


2. Modele osobowości:
- Topograficzny.
Systematyzuje i różnicuje procesy psychiczne na świadome, predświadome i nieświadome.
Freud przedstawia to w postaci trójkąta- wierzchołek stanowią procesy świadome,
środek-przedświadome, a podstawę(zajmującą najwięcej miejsca) - nieświadome.
Aktywność psychiczna:
a) świadoma - obejmuje to, co doświadczane jest bezpośrednio, to co dzieje się tu i teraz;
stanowi najmniejsza część życia psychicznego;
b) przedświadoma- to fakty, zdarzenia, spostrzeżenia, które pozostają w nieświadomości, lecz
łatwo mogą zostać z niej wydobyte, jeśli tylko skupimy na nich uwagę (np. poprzez
psychoterapię);
c) nieświadoma - to wszystkie treści naszego życia psychicznego, których nie akceptujemy (a
także te, których nie pamiętamy); mogą to być zagrażające wspomnienia z dzieciństwa, ale też doświadczenia bieżące: myśli, lęki, nadzieje, impulsy i pragnienia. Strefa ta obejmuje największą część naszej aktywności psychicznej. Treści te są podatne na zniekształcenie, ich struktura jest podoba do marzeń sennych; mimo to właśnie one wpływają na nasze zachowanie, determinując je niemal całkowicie.
Na granicy procesów nieświadomych i przedświadomych operują procesy cenzurujące, które
zapobiegają przedostaniu się tego, co silnie zagrażające, do sfery uświadamianej. Z kolei
mechanizm odpowiedzialny za przesuwanie wszystkiego, co niewygodne, do nieświadomości
nazywamy wyparciem.
Zachowanie ludzkie jest motywowane i celowe; jego głównym celem jest unikanie bolesnych
myśli i wspomnień.
- Strukturalny.
Opisuje trzy struktury psychiczne: id, ego i superego.
a) id:
- najbardziej prymitywna, pierwotna część struktury ludzkiej
- kształtuje się jako pierwsza
- siedlisko popędów : seksualnego i agresywnego
- zajmuje się zaspokajaniem tych popędów czyli ich gratyfikacją
- kieruje się przy tym zasadą przyjemności - dąży do natychmiastowego zaspokojenia potrzeby
bez względu na warunki
- jest biologiczną reprezentacją biologicznego substratu osobowości
- funkcjonuje wg reguł procesów pierwotnych
b) ego:
- rozwija się z części id
- jej podstawową funkcją - radzenie sobie z rzeczywistością
- pośredniczy między id, rzeczywistością i superego
- kieruje się zasadą rzeczywistości - skłania do wyboru dojrzalszych form gratyfikacji, zwykle
odroczonych w czasie
- dopuszcza potrzeby wynikające z id jeśli superego na to pozwoli
- sterowana jest przez procesy wtórne - ocenia i wybiera najbardziej właściwe metody
zaspokajania potrzeb
- wykorzystuje w swym działaniu procesy poznawcze takie jak myślenie, pamięć,
spostrzeganie
- jest ŚWIADOME i odpowiedzialne za nasze decyzje i postępowanie
- pełni funkcję \\\"wykonawczą\\\" pośredniczy między wymaganiem impulsów popędowych a
wymaganiami rzeczywistości
c) superego:
- reprezentuje wartości moralne
- rozwija się z części ego
- kształtuje się poprzez wychowanie i procesy : internalizacji (uwewnętrznienia wartości) i
introjekcji ( uwewnętrznienia bez charakterystycznego dla internalizacji procesu różnicowania i integracji z innymi wartościami)
- złożone z 2 systemów : sumienie (wskazuje czego nie powinno się robić) i ego idealne (idealny obraz osoby - \\\"taki powinienem się stać\\\")
- poczucie winy to kara superego
- poszukuje ono perfekcji
Struktury te pozostają w nieustannym konflikcie, ponieważ konfliktowe są ich motywy i cele.

3. Mechanizmy obronne
-Wyparcie - usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli, wyobrażeń i
wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk. Przykład - student zapomina o terminie egzaminu.
-Zaprzeczenie - udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma
miejsca. Np; przekonanie, że pomimo palenia papierosów nie zachoruje się na raka.
-Reakcja upozorowana - wyrażanie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście
odczuwane, po to by prawdziwe zostały wyparte. Zachowanie przeciwne wyrażane jest
przesadnie. Np; wylewne gratulowanie komuś sukcesu, którego zazdrościmy.
-Projekcja - przypisanie (\\\"wciśnięcie\\\") własnego nieakceptowanego impulsu innej osobie. Np; ktoś kto nie potrafi odmówić sobie przyjemności, które uważa za naganne, wyraża
rozczarowanie wadami i słabościami swoich znajomych.
-Przemieszczenie - przeniesienie uczuć, zainteresowań, itp., uznanych za nieodpowiednie, z jednej osoby na inną, z jednej rzeczy na drugą, mniej zagrażającą, bardziej \\\"dozwoloną\\\". Np; kobieta przeżywająca agresywne uczucia wobec matki stale darzy nienawiścią jakąś znaczącą kobietę w swoim otoczeniu.
-Sublimacja - przemieszczenie celu popędowego na zgodny z wartościami społecznymi. Np;
osoba z tendencjami sadystycznymi zostaje chirurgiem.
-Izolacja - oddzielenie myśli (zwykle o treści agresywnej lub seksualnej) od towarzyszących im uczuć, które podlegają stłumieniu. Np; pozbawiona złości czy wściekłości myśl żeby6 wyrządzić krzywdę bliskiej osobie.
- Intelektualizacja - intelektualne opracowanie impulsów agresywnych lub seksualnych,
pozwalające na odcięcie się od doznań cielesnych, konfliktowych myśli lub uczuć. Np; mąż
odczuwający narastającą niechęć do żony z pasją rozprawia o polityce.
-Racjonalizacja - użycie samooszukujących się usprawiedliwień nieakceptowanego zachowania lub niepowodzenia. Np; mówienie \\\"nie ma tego złego co by na dobre nie wyszło\\\". Istnieją rodzaje racjonalizacji takie jak „kwaśne win grona” (gdy osiągniecie jakiegoś ważnego celu jest niemożliwe, człowiek uznaje, że tak na prawdę nie jest on ważny) i „słodkie cytryny” (człowiek wmawia sobie, ze zdarzenie i sytuacje, których nie znosi są przyjemne np. pewien dyrektor fabryki, który poszedł do wiezienia za nadużycia finansowe pisał, ze „nie jest tu tak źle, nareszcie mam czas na odpoczynek”).
-Anulowanie - usunięcie czynu agresywnego (bądź uważanego za taki) w rytualny sposób,
poprzez odkupienie go, wynagrodzenie komuś. Np; szef nie wyrzuca z pracy podwładnego,
który źle pracuje, lecz przyznaje mu doroczne nagrody.
- Regresja - powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego dla
wcześniejszego okresu rozwojowego. Np; student płacze, bo rodzice nie pozwolili mu wziąć
samochodu.
- Identyfikacja z agresorem - przejęcie roli i/lub atrybutów agresora, by zmienić się z
odczuwającego strach w tego, który budzi strach. Np; noszenie ubrań wojskowych lub broni,
jeśli przedtem doświadczyło się przemocy.

4. Stadia rozwoju psychoseksualnego
-Oralne(0-2lata)
-źródłem przyjemności jest głównie zaspokajanie potrzeb biologicznych, głównie jedzenia,
-czynnością dominująca jest ssanie,
-dzięki ssaniu wytwarza się ufna relacja z matką,
-gdy na tym etapie wystąpi konflikt miedzy chęcią otrzymywania a możliwością otrzymywania może dojść do fiksacji - wykształca się wtedy charakter oralny, który charakteryzuje się zachłannością, niecierpliwością, nastawieniem na branie, chęcią podporządkowania sobie innych
-Analne(2-3lata)
-źródłem przyjemności jest możliwość kontrolowania potrzeb fizjologicznych i pochwały od rodziców,
-jeśli na tym etapie dojdzie to fiksacji wytwarza się charakter analny, który charakteryzuje: upór, systematyczność, zamiłowanie do porządku, skąpstwo, pedantyzm, koncentrowanie się na błędach a nie na mocnych stronach, agresja
-Falliczne(3-5lat)
-źródłem przyjemności są popędy seksualne, identyfikacja seksualna, aktywność autoerotyczna
-w fazie tej występuje duże zainteresowanie płcią i różnicami płci, objawia się to np. zabawą w lekarza
-faza ta jest bardzo ważna w identyfikacji płci
- w tej fazie występuje kompleks Edypa i Elektry
-zafiksowanie prowadzi to wytworzenia cech: agresywności i zuchwałości
-Latencji(6-12lat)
-wyciszenie zachowań seksualnych i skupienie się na nauce
-Genitalne(12-18lat)
-powrót zainteresowań seksualnych,
-pierwsze kontakty seksualne, masturbacja,
-źródłem przyjemności jest zdolność do miłości i seksualność

5. Pojęcie konfliktu.
Dwa rodzaje konfliktów:
a) wewnętrzne (motywacyjne) - powstają, gdy w człowieku działają sprzeczne, rozbieżne siły
dynamiczne, gdy dąży o jednocześnie do osiągnięcia niezgodnych celów; są to konflikty między popędami;
b) zewnętrzne - mają z reguły charakter interpersonalny; powstają, gdy istnieje sprzeczność
między dążeniami jednostki a celami innych ludzi.
Jeśli konflikt jest nieświadomy to uporanie się z nim jest możliwe tylko po uprzednim jego
uświadomieniu.
Wynikiem konfliktów (między id a ego, id a superego i ego a rzeczywistością) są lęki.
O najczęściej stosowanym sposobie rozwiązywania konfliktu i dawania sobie rady z lękiem
decyduje charakter jednostki.

6. Lęk neurotyczny.
To jeden z 3 typów lęków (pozostałe to: obiektywny i moralny).
Rodzi się z opozycji celów id i ego. Motywowane popędem id ustawicznie domaga się obiektu (obiektu kateksji, który mógłby rozładować popęd), ego zaś podejmuje próby zapobiegnięcia tego, chroniąc się w ten sposób przed zdominowaniem przez id. Lęk neurotyczny może powstać także w efekcie kar lub jakiejkolwiek frustracji popędów libidinalnych.
Kliniczne manifestacje lęku neurotycznego:
a) lęk nieokreślony (zw. bezprzedmiotowym) - stała obawa osoby ze przydarzy się coś
strasznego; charakterystyczny jest ciągły bezprzedmiotowy niepokój odnoszony do wolnych
wydarzeń w otoczeniu; tak naprawdę jednak osoba obawia się, że stała presja id pokona w
końcu ego;
b) fobia - przejawia się jako intensywny, irracjonalny strach (nieproporcjonalnie wyższy w
stosunku do rzeczywistego zagrożenia jakie niesie przedmiot lęku); jest to lęk uprzedmiotowiony; tak naprawdę na poziomie nieświadomym boimy się całkiem czegoś innego;
c) reakcja paniki - nagle pojawienie się intensywnego, paraliżującego strachu bez widocznego
powodu; trudno wskazać wydarzenie, które mogłoby wyjaśnić strach; za przejaw paniki uważa się nagłe zachowanie antyspołeczne - jest to reakcja rozładowania impulsów id.

---