WYCHOWANIE SŁUCHOWE

W PROCESIE

REWALIDACJI DZIECI Z WADĄ SŁUCHU

OPRACOWAŁA

Danuta Krysiak

Głównym celem rewalidacji jest dążenie do wszechstronnego rozwoju osobowości jednostki - cel ten możemy osiągnąć poprzez kompensację, korektę i usprawnianie zaburzeń rozwojowych. Życie człowieka jest działalnością, w toku której człowiek musi orientować się w otaczającej go rzeczywistości. „Dla prawidłowego funkcjonowania człowieka w środowisku niezbędny jest ciągły dopływ informacji o zmianach, jakie zachodzą zarówno w środowisku jak i wewnątrz człowieka. Informacje te dopływają pod postacią różnorodnych bodźców odbieranych przez różne receptory: słuchu, wzroku, dotyku, węchu, bólu itd. Z całej plejady bodźców dźwięki mają zasadnicze, przedmiotowo - poznawcze znaczenie”. (A.Zborucka)

SŁUCH jest bardzo ważnym źródłem informacji - a więc za jego pośrednictwem:

• poznajemy procesy, zdarzenia, zjawiska;

• lokalizujemy przedmioty w przestrzeni;

• postrzegamy przedmioty niewidoczne;

• świadomie kontrolujemy zjawiska, zdarzenia, pracę przedmiotów.

„SŁUCH jest narzędziem kontaktu ze światem, a więc możliwości integracji społecznej i wejście w normalny tok życia, w którym potrzebne jest porozumienie z ludźmi, dobra orientacja w ich relacjach”. (J.Doroszewska)

SŁUCH jest elementem samokontroli zachowania człowieka.

Tak więc SŁUCH pozwala człowiekowi pełnej i szerzej poznać otaczającą rzeczywistość.

Charakterystyczną cechą narządu słuchu człowieka jest możliwość odbierania bardzo dużej ilości dźwięków. W przypadku uszkodzenia słuchu zdolność ta jest obniżona lub w ogóle nie istnieje, a poznanie otaczającej rzeczywistości ogranicza się do odbioru jednokanałowego (wzroku), który czasem wspomagany jest zmysłem dotyku, węchu, wibracji (dotyczy upośledzenia słuchu dużego stopnia i istniejącego od urodzenia lub od wczesnego dzieciństwa). Informacje dostarczone tą drogą są jednak uboższe , dlatego też wiele zależy od wczesnych doświadczeń dziecka. Pobudzanie i uwrażliwianie słuchu od najwcześniejszych lat życia daje dziecku z wadą słuchu szansę lepszego poznania i odzwierciedlania otaczającej rzeczywistości.

Uwrażliwianie słuchu we wczesnym wieku dziecięcym winno odbywać się w sposób przypadkowy i planowy przy czym przypadkowe rozwijanie wrażliwości słuchowej ma decydujące znaczenie w procesie wychowania słuchowego. „Odpowiedni trening narządu słuchu potrafi obudzić i zmusić do aktywnego działania nawet bardzo małe i praktycznie niedostrzegalne resztki słuchu”. (B.Szczepankowski)

Znając na podstawie badań audiologicznych stopień ubytku słuchu i opierając się na zachowanych resztkach słuchowych można u dziecka już w pierwszych miesiącach życia dzięki odpowiednio dobranemu aparatowi rozwijać wrażliwość słuchową. Osiągamy to poprzez stworzenie dziecku sprzyjających warunków takich, w których mowa i inne bodźce akustyczne będą słyszane dostatecznie głośno i często jak również będą słyszane w najodpowiedniejszym okresie życia , a więc w ciągu pierwszych trzech lat - z których pierwszy rok jest najważniejszy.

Spostrzeganie otoczenia słuchem uzupełnia w znacznym stopniu jego poznanie wzrokowe jak również pobudza do działania. Celem wychowania słuchowego jest stworzenie u dzieci z dysfunkcją słuchu „zasobu doświadczeń akustycznych analogicznego do zasobu takich doświadczeń u ludzi normalnie słyszących oraz do rozwinięcia mowy, która pomaga przezwyciężyć wtórne zaburzenia towarzyszące uszkodzeniu słuchu i umożliwia nawiązanie kontaktu z otoczeniem”. (G.Lindner)

Destrukcyjny wpływ głuchoty dotyczy całej osobowości człowieka, gdyż „nie tylko sama głuchota ile towarzyszące jej symptomy działają opóźniająco lub wypaczająco na rozwój ogólny i przystosowanie się jednostki do życia w środowisku ludzi słyszących. Symptomy te mogą być różne, bezpośrednio lub pośrednio związane z głuchotą. Często przyczyna powodująca głuchotę obejmuje nie tylko narząd słuchu ale i inne ośrodki w centralnym układzie nerwowym, od których zależy prawidłowy rozwój i funkcjonowanie jednostki”. (J.Baran)

KONSEKWENCJE GŁUCHOTY

I. Uszkodzenie słuchu , a rozwój motoryczny

Badania wykazały, że poziom rozwoju motorycznego dzieci z wadą słuchu jest niższy niż słyszących. Największe odchylenia od normy zaobserwowano w czynnościach dotyczących sprawności manualnej, szybkości ruchów. Stwierdzono zaburzenia równowagi i chodu, a także zaburzenia lateralizacji.

II. Uszkodzenia słuchu, a procesy orientacyjno - poznawcze

Brak słuchu zaburza dopływ informacji oraz uniemożliwia spontaniczny rozwój mowy dziecka. Z badań wynika, że dziecko z dysfunkcją słuchu wykonuje przy dodatkowym poznaniu przedmiotów mniej ruchów i ruchy te są mniej zróżnicowane. Całościowe odzwierciedlenie przedmiotów i zjawisk związane jest głównie ze spostrzeganiem wzrokowym, w którym dominującą rolę przejmuje analiza nad syntezą co w konsekwencji powoduje drobiazgowe różnicowanie przedmiotów. Niedomagania syntezy wpływają niekorzystnie na proces uogólniania, który rozwija się bardzo wolno. Badania wykazały, że u dzieci z dysfunkcją słuchu w procesie spostrzegania występują zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, które przejawiają się w zniekształceniach , w popełnianiu błędów, przesunięć. Dominacja percepcji wzrokowej u dzieci z wadą słuchu sprawia, że ich wyobrażeniach przeważają obrazy wzrokowe. Pamięć dziecka z wadą słuchu ma więc charakter obrazowy i analityczny. Dominująca rola analizatora wzrokowego sprzyja dobremu rozwojowi pamięci wzrokowo - ruchowej - zaś pamięć słowno - logiczna rozwija się słabiej. Przyczyną tego jest : ubogi zasób słów, trudności w przyswajaniu zasad gramatyki, słabe rozumienie treści, trudności w wychwyceniu sensu - głównych myśli, trudności w uchwyceniu logicznej kolejności. Stąd też mechaniczne i bezmyślne odtwarzanie treści. Dzieci z uszkodzonym słuchem cechuje słaba podzielność uwagi, gdyż głównym źródłem uwagi są bodźce wzrokowe „nie można równocześnie koncentrować uwagi na dwóch odległych w przestrzeni bodźcach wzrokowych”. (A.Zborucka)

III. Uszkodzenia słuchu, a procesy intelektualne

Brak odbioru bodźców akustycznych wpływa destrukcyjnie na rozwój myślenia dziecka. W rozwoju myślenia dziecka z wadą słuchu wyodrębniamy te same etapy co u dziecka słyszącego, a więc:

MYŚLENIE SENSORYCZNO - MOTORYCZNE

• zakres poznanych przez dziecko głuche przedmiotów i ich cech jest węższy,

• brak stymulacji słownej wpływa na mniejszą aktywność dziecka,

• doświadczenia w kontaktach interpersonalnych są mniej bogate.

MYŚLENIE KONKRETNO -OBRAZOWE

• cechą tego myślenia jest stereotypowość , sztywność, bierność, skłonność do naśladownictwa.

MYŚLENIE ABSTRAKCYJNE

• cechą tego myślenia jest mała elastyczność, zwolnione tempo, trudności w oderwaniu się od konkretu, trudności w oddzieleniu cech istotnych od nieistotnych, nieudolność wnioskowania.

Dziecko z wadą słuchu tak jak słyszące odczuwa potrzebę porozumiewania się z otoczeniem - czyni to za pomocą gestów, które z upływem czasu przekształcają się w system mowy migowej.

Charakterystyczną cechą mowy dźwiękowej dziecka z wadą słuchu są:

zaburzenia w zakresie oddychania

• brak regularności oddychania,

• nieekonomiczne zużycie powietrza,

• skrócenie fazy wydechu,

• dłuższe zatrzymywanie powietrza lub nagłe wypuszczanie;

zaburzenia w zakresie fonacji

• głos zbyt niski lub piskliwy,

• głos chrapliwy

• głos nosowy

• głos matowy;

zaburzenia artykulacji

• tendencja do ubezdźwięczniania spółgłosek dźwięcznych,

• nieprawidłowe wymawianie głosek szczelinowych i zwartoszczelinowych.

Ponieważ mowa pisana kształtuje się równolegle z przyswajaniem mowy dźwiękowej więc i tu dziecko z wadą słuchu napotyka szereg trudności w jej opanowaniu. Trudności te spowodowane są słabo rozbudowanym słownictwem jak i swoistością przyswojenia przez dziecko z wadą słuchu struktury gramatycznej języka. Badania wykazały, że głusi w rozumieniu tekstu kierują się poszczególnymi wyrazami a nie treścią.

IV. Uszkodzenia słuchu, a procesy emocjonalno - motywacyjne

Słuch w wielu sytuacjach informuje człowieka o emocjonalnym ładunku zawartym w wypowiedzi słownej rozmówców. W głosie możemy rozróżnić aprobatę i dezaprobatę, radość, zdziwienie, gniew.

Wartości modulacyjne głosu dostarczają wielu informacji, których jednostka z dysfunkcją słuchu nie jest w stanie dostrzec.

Sytuacje, których dziecko nie jest w stanie zrozumieć, aktywnie uczestniczyć rodzą poczucie bezradności, lęku braku zaufania. Trudności w przekazaniu swoich odczuć, myśli są przyczyną dążenia do izolacji, wywołują także negatywizm, napady złości, wzmożoną pobudliwość nerwową.

V. Uszkodzenia słuchu a osobowość

„Osobowość dziecka z uszkodzonym słuchem kształtuje się głównie na podstawie trudności jakie napotyka w obcowaniu z ludźmi słyszącymi. Trudności te odbijają się najbardziej na ich charakterze i społecznym przystosowaniu. Przystosowanie społeczne zależy od stopnia dojrzałości emocjonalnej i społecznej”. (J.Baran)

Podstawę prawidłowego rozwoju dziecka stanowi sprawnie działający słuch. Utrata słuchu jest więc kompensowana działalnością zachowanych analizatorów lecz dużą wagę przywiązuje się do uwrażliwiania narządu słuchu. Stopień tej wrażliwości jest tym wyższy im mniejsze jest uszkodzenie słuchu.

Warunkiem umożliwiającym realizację celów rewalidacji jest:

• akceptacja emocjonalna dziecka,

• dostosowanie wymagań do jego możliwości psycho - fizycznych,

• stworzenie takich warunków by dziecko poznawało otaczającą go rzeczywistość drogą odbioru dwukanałowego wzrok - słuch, wspomaganego zmysłami dotyku, węchu itd.

• integracja dziecka z wadą słuchu ze społecznością ludzi słyszących,

• podjęcie pracy nad kształtowaniem się umiejętności językowych tak by przyswajany język mógł być możliwie szybko i operatywnie wykorzystany w pracy poznawczej i komunikowaniu się z ludźmi słyszącymi.

Z tego wynikają specjalne zadania dla osób zajmujących się rewalidacją dziecka z dysfunkcją słuchu „zwłaszcza gdy chodzi o trening zmysłów i odpowiednie ich wykorzystanie w procesie poznawania otaczającej rzeczywistości”.(Baran)

Jednym z celów jest rozróżnianie dźwięków (zwłaszcza dźwięków mowy) i ich identyfikacja. Zatem mowa jest podstawowym zadaniem nauczania i wychowania dziecka z wadą słuchu. W nauce mowy biorą udział wrażenia i spostrzeżenia wzrokowe, wibracyjne i kinestetyczne. Dla opanowania mowy ustnej, właściwej jej percepcji wymowy duże znaczenie ma rozwój zdolności odczuwania wibracji. Dziecko z dysfunkcją słuchu identyfikuje drgania powstające przy mówieniu przez:

• przykładanie dłoni do twarzy mówiącego,

• podniesienie dłoni do ust, nosa, piersi mówiącego,

• przykładanie dłoni do krtani,

a także za pośrednictwem specjalnych urządzeń - wibratora, mikrofonu, wzmacniacza.

Przy pomocy tych sposobów i urządzeń dziecko uczy się:

• rozpoznawać niektóre dźwięki mowy, znane wyrazy i pojedyncze zdania,

• rozumieć akcent wyrazowy, tempo i rytm mowy,

• czytania mowy z ust,

• kontrolować własną wymowę,

• „słuchać” muzyki (przykładając rękę do instrumentu, odbiornika).

Dzięki wrażeniom wibracyjnym można uchwycić niektóre składniki mowy jak: dźwięczność i bezdźwięczność, typy fonemów i rytmiczną strukturę wyrazów. Wrażliwość wibracyjną wykorzystujemy w pracy nad wymową. Każdemu elementowi fonetycznej struktury mowy odpowiada pewien kompleks ruchów narządów mowy. Tu wrażliwość wzrokowa ma zasadnicze znaczenie przy odczytywaniu mowy. Zaś wrażliwość kinestetyczna nabiera znaczenia jako czynnik kontrolny w dokładnym i harmonijnym opanowaniu różnych nawyków ruchowych i artykulacyjnych.

Warunkiem prawidłowego wymawiania głosek jest sprawne działanie narządów mowy. „Ćwiczenia narządów artykulacyjnych mają na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia miękkiego. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy” (G.Demelowa). Ćwiczenia artykulacyjne są wiec gimnastyką narządów artykulacyjnych a więc żuchwy, warg i języka.

Przykłady ćwiczeń:

Ćwiczenia języka:

• wysuwanie języka do przodu a następnie chowanie go,

• wysuwanie języka - język wąski i szeroki,

• kierowanie języka w kąciki ust - prawo, lewo,

• unoszenie języka na górną wargę (język wąski, szeroki),

• wysuwanie i cofanie języka przez zwarte zęby,

• zwinięcie języka w trąbkę,

• dotykanie językiem zębów,

• przesuwanie języka po wewnętrznej stronie zębów,

• oblizywanie zębów, warg,

• mlaskanie czubkiem i środkiem języka,

• przyssanie języka do podniebienia.

Ćwiczenia warg:

• szerokie otwieranie i zamykanie ust,

• wysuwanie warg do przodu (u) i rozchylanie warg (e),

• złączenie warg płasko i rozciąganie ich poprzez cofnięcie kącików ust,

• ściągnięte wargi przesuwać w kąciki ust (prawo i lewo),

• ściągnięte wargi - wykonać ruch okrężny,

• dolną wargą zasłonić dolne zęby, górną - górne zęby,

• nagryzanie górnymi zębami na dolną wargę i dolnymi na górną,

• dmuchanie przez złączone wargi,

• wymawiać samogłoski i-u, a następnie a, e, u, i, o, y (zachowując kolejność)

Ćwiczenia żuchwy:

• opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze,

• wykonanie ruchów poziomych z zamkniętymi wargami,

• wykonanie ruchów poziomych z rozchylonymi wargami,

• ruchy żuchwy do przodu i do tyłu.

W procesie kształcenia mowy dźwiękowej u dziecka z dysfunkcją słuchu powinno dążyć się do wypracowania właściwego oddechu niezbędnego do formowania głosu dla potrzeb artykulacyjnych. Dla osiągnięcia tego celu stosuję ćwiczenia:

• wydechowe wydłużając fazę wydechu i ekonomicznego zużycia powietrza,

• zwiększające pojemność płuc,

• regulujące siłę wydechu.

Przykłady ćwiczeń:

• chłodzenie gorącej zupy (dmuchanie ciągłym strumieniem),

• chuchanie na zmarznięte ręce,

• wydalenie nadmiaru pary fff lub szszsz,

• wypuszczanie powietrza ssss,

• dwufazowe ćwiczenia ruchowe: ręce w górze - wdech

opuszczanie - wydech,

• naśladowanie sapania lokomotywy pf,pf,pf,

• naśladowanie pędzącego pociągu - cz,cz,cz,cz,

• naśladowanie głosów zwierząt połączone z przeciąganiem dźwięku muuuu, beeee,

• nadmuchiwanie zabawek, łączenie samogłosek i wymawianie ich na jednym wydechu eu eu eu eu.

W dalszej części przystępuję do ćwiczeń głosowych, poprzez, które dążę do wyrobienia umiejętności utrzymywania tej samej wysokości, takiego samego natężenia głosu, wzmacniania i ściszania głosu bez zmiany wysokości.

Przykłady ćwiczeń:

• wymawianie samogłosek bez zmiany wysokości głosu,

• wymawianie samogłosek ze zmianą wysokości głosu,

• wymawianie samogłosek, sylab, wyrazów głośno,

• wymawianie samogłosek, sylab, wyrazów cicho,

• przedłużanie głosek w połączeniu z samogłoską mmma,

• wymawianie wywoływanych głosek w wyrazach (w nagłosie, w śródgłosie i wygłosie).

Poprzez organizowanie różnych gier i zabaw ruchowych pobudzam do wydawania krzyków, do śmiechu, do naśladowania głosów ludzi, zwierząt, maszyn. Ćwiczenia te przeprowadzam systematycznie i stopniowo rozszerzam o poprawne wymawianie wyrazów, zdań, recytowanie wierszy ze szczególnym zwróceniem uwagi na rytmiczność i melodyjność mowy. Powyższe ćwiczenia mają na celu przyzwyczajanie dzieci z wadą słuchu do mówienia zdaniami, a więc do właściwego doboru słów i poprawnego budowania wyrażeń i zwrotów.

Przykłady ćwiczeń:

• uzupełnianie wyrazów brakującymi głoskami i sylabami:

_ a k, k_t, z i m_ , _ _t o, s z k o _ _, u _ _c a

• uzupełnianie zdań brakującymi samogłoskami,

• zakreślanie samogłoski w wyrazach, zdaniach,

• wyklaskiwanie słów sylabami,

• liczenie ilości sylab w wyrazach,

• wypowiadanie sylab zakończonych samogłoską,

• układanie słów z rozsypanek sylabowych,

• układanie zdań z rozsypanek wyrazowych,

• odczytywanie wyrazów, zdań,

• cięcie wyrazów, zdań na sylaby,

• wymyślanie wyrazów rozpoczynających się na podaną spółgłoskę,

• wybieranie i wskazywanie obrazów rozpoczynających się podaną głoskę,

• układanie zdań do ilustracji,

• rozwiązywanie rebusów wyrazowych,

• uzupełnianie ilustracji brakującymi elementami,

• układanie zdań do ilustracji,

• rozwiązywanie krzyżówki obrazkowej,

• wyszukiwanie podpisów do obrazków,

• nazywanie przedmiotów przedstawionych na ilustracji,

• uzupełnianie zdań brakującymi wyrazami,

• odgłosy zwierząt - naśladowanie,

• odgłosy pojazdów - naśladowanie,

W celu wzbogacenia zasobu pojęć stosuję ćwiczenia:

• formułowanie odpowiedzi do zadanego pytania,

• samodzielna próba opisu przedmiotów,

• prowadzenie dialogu,

• dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwnym,

• dobieranie wyrazów bliskoznacznych,

• utrwalanie zwrotów określających stosunki przestrzenne,

• grupowanie wyrazów pokrewnych,

• określanie rzeczowników za pomocą przymiotników,

• układanie zdań według pytań,

• układanie zdań z rozsypanki wyrazowej,

• wyszukiwanie w tekście wyrazów i grupowanie ich wokół pytań.

Dla wzbogacenia wypowiedzi dziecka stosuję ćwiczenia w:

• rozwijaniu zdań (na podstawie ilustracji, sytuacji),

• budowaniu zdań złożonych,

• łączeniu zdań przy pomocy spójników,

• dopełnianiu zdań,

• opisywaniu ilustracji, sytuacji w oparciu o pytania,

• układaniu życzeń okolicznościowych,

• układaniu pytań do podkreślonych wyrazów w zdaniu,

• układaniu kolejności zdarzeń - historyjki obrazkowe.

Rozwijając pojęcia matematyczne zwracam uwagę na :

• ćwiczenia utrwalające podstawowe działania matematyczne,

• liczebniki główne i porządkowe,

• rozwiązywanie zadań z treścią.

Przeprowadzając powyższe ćwiczenia, w pracy nad rozwojem mowy i poprawą wyrazistości artykulacji, wykorzystuję aparaturę indywidualną. W ten to sposób dziecko uczy się mowy i jej odbioru drogą wzrokowo - słuchową.

Dwukanałowy odbiór mowy ułatwia opanowanie trudnej umiejętności - odczytywania mowy.

Odczytywanie mowy to zdobycie umiejętności takich jak:

„zdolność odbierania dużej ilości informacji w krótkim okresie czasu, zdolność uzupełniania luk i braków w odbieraniu treści”. (B.Szczepankowski)

W celu opanowania przez dziecko techniki czytania mowy stosuję następujące ćwiczenia:

• odczytywanie samogłosek, sylab,

• odczytywanie napisanej w powietrzu litery,

• odczytywanie napisanej na ławce litery, wyrazu,

• odczytanie napisanego w powietrzu wyrazu, w których opuszczone są jedna lub dwie litery, wstawiając w ich miejsce kreskę,

• odczytanie napisanych w powietrzu liter - wszystkie litery w jednym miejscu,

• odczytywanie wyrazów, w których opuszczone są litery,

• odczytywanie tekstu, w którym opuszczone są litery,

• odczytywanie wyrazów, tekstów, w których opuszczone jest kilka liter,

• odczytywanie i wybranie właściwej głoski z kilku czytelnych (widzianych) mających taki sam zewnętrzny obraz artykulacyjny,

• krzyżówka sylabowa,

• odczytanie wyrazów za pomocą daktylografii,

• odczytanie wypowiedzianych wyrazów, zdań.

Wraz z umiejętnością odczytywania mowy, wzrokowym obrazem nazwy oraz czynnościami pisania i mówienia należy rozwijać trwałą uwagę i wrażliwość słuchową.

Przystępując do planowego usprawniania słuchu Musimy zachować pewną kolejność ćwiczeń:

A. zapoznanie dziecka z bodźcami akustycznymi,

2. rozróżnianie bodźców akustycznych,

3. optyczno - słuchowy odbiór mowy i rozpoznawanie jej.

A. Zapoznanie dziecka z bodźcami akustycznymi

Celem tych ćwiczeń jest:

• zwrócenie uwagi na bodźce akustyczne pochodzące ze środowiska,

• budzenie uwagi słuchowej,

• kojarzenie dźwięku ze źródłem,

• lokalizacja źródła dźwięku,

• zwrócenie uwagi na konieczność unikania niektórych nieprzyjemnych dźwięków (trzaskanie, szuranie, darcie, zgniatanie, odgłosy przy posiłkach),

• zwrócenie uwagi na wydawane przez przedmioty bodźce akustyczne podczas manipulowania nimi (instrumenty muzyczne, narzędzia pracy).

B. Rozróżnianie bodźców akustycznych

Celem tych ćwiczeń jest opanowanie przez dziecko umiejętności rozróżniania dźwięków, które są do siebie bardzo podobne lub też w większym bądź mniejszym stopniu różnią się od siebie:

• czas trwania sygnału akustycznego (długo-krótko),

• ilością nadawanych sygnałów akustycznych (ile?)

• natężeniem dźwięku (głośno - cicho),

• częstotliwością dźwięków (wysoko - nisko),

• tempem nadawanego sygnału akustycznego (szybko - wolno),

• lokalizacją źródła dźwięku (daleko - blisko, prawo - lewo),

• rytmem.

C. Optyczno - słuchowy odbiór mowy i jej rozpoznawanie

Celem ćwiczeń jest odbiór i rozpoznawanie na drodze słuchowej pojedynczych dźwięków mowy, wyrazów i zdań.

Osiągniemy to wtedy, gdy materiał językowy będzie znany dzieciom.

Ćwiczenia te mają dopomóc dziecku w:

• rozróżnianiu wyrazów różniących się między sobą liczbą sylab, samogłoskami,

• odróżnianiu krótkich zdań,

• rozróżnianiu prostych zdań o różnej długości,

• rozróżnianiu prostych zdań o podobnej długości,

• rozróżnianiu zdań pytających, oznajmujących, rozkazujących,

• rozumieniu poleceń.

W ćwiczeniach tych należy przestrzegać kolejnych etapów pracy:

1. obraz graficzny + obraz artykulacyjny + odbiór słuchowy,

2. obraz artykulacyjny + odbiór słuchowy,

3. odbiór słuchowy.

O odbiorze słuchowym dziecko informuje przy pomocy ilustracji, etykietek lub ustnie.

Wychowanie słuchowe oparte jest na prawidłach, które powinno się przestrzegać we wszystkich szczegółowych zabiegach.

Etapy wychowania słuchowego są więc podporządkowane zasadzie systematyczności.

Dla rozwoju mowy, doskonalenia procesów czytania i pisania potrzebne jest sprawne działanie analizatora wzrokowego i kinestetycznego.

Zaburzenia funkcji spostrzegania wzrokowego przejawia się w trudnościach:

• rozróżniania kształtów graficznych,

• zapamiętywaniu i odwzorowaniu z modelu lub z pamięci,

• rozpoznawaniu znaków i przedmiotów zbliżonych wielkością i kształtem,

• w pisaniu (litery wybiegają poza linie, są nierówne, za duże lub za małe odstępy miedzy literami, często odwrócona kolejność liter, mylenie liter o kształcie zbliżonym u - n, p - b, g - d).

Usprawniając funkcję spostrzegania wzrokowego stosuję następujące ćwiczenia :

Ćwiczenia analizy i syntezy wzrokowej polegające na :

• wyszukiwaniu różnic między obrazkami,

• wyszukiwaniu obrazków podobnych,

• dobieraniu obrazków w pary,

• rozwiązywaniu zagadki graficznej,

• łączeniu elementów związanych ze sobą (np. łyżka - talerz),

• składaniu całości z części,

• uzupełnianiu niekompletnych obrazków i figur,

• układaniu mozaiki i prostych figur geometrycznych według podanego wzoru,

• wypełnianiu konturów,

• wyszukiwaniu takich samych głosek, sylab,

• etykietowaniu przedmiotów,

• układaniu wyrazów z liter, sylab,

• układaniu zdań z wyrazów.

U dzieci z wadą słuchu czynnik wywołujący głuchotę może spowodować zaburzenia motoryczne - porażenia spastyczne, zaburzenia równowagi i ataksję móżdżkową. „Z zaburzeniami motorycznymi mamy do czynienia wówczas, gdy funkcje ruchowe organizmu zostaną uszkodzone lub zniesione, wykonane ruchy są niezborne, niecelowe lub też nie mogą być przez chorego dostosowane do planu czynności. Zaś „opóźnienie rozwoju motorycznego obejmuje te wszystkie przypadki, w których zachowana jest zdolność wykonywania ruchów lecz odpowiada ona zdolności dziecka młodszego” (A.Zborucka). Opóźnienie sprawności manualnej przejawia się w :

• nadmiernym lub za małym napięciu mięśniowym (mała precyzja, kurczowe trzymanie ołówka, silne przyciskanie, częste współ - ruchy),

• zaburzonej szybkości ruchów dłoni palców (trudności w wycinaniu, szyciu, zapinaniu, majsterkowaniu),

• niewłaściwej koordynacji wzrokowo-ruchowej (trudności w rysowaniu, pisaniu, brak połączeń między literami, zmiana wielkości i kąta nachylenia pisania, wolne tempo pisania, niestaranne zeszyty).

W celu wyrobienia odpowiedniej ilości ruchów, udoskonalenia precyzji, wyrobienia płynności z uwzględnieniem spostrzegania wzrokowego stosuję ćwiczenia :

• lepienie z plasteliny,

• wydzieranki , wycinanki,

• nawlekanie koralików,

• ugniatanie papierowych kul (jedną ręką),

• układanie ze wstążek różnych figur,

• kalkowanie wzorów dużych i drobnych,

• lepienie z plasteliny konturów figur,

• wypełnianie konturów,

• zamalowywanie płaszczyzn farbą, wypełnianie plasteliną.

Ważnym aspektem rozwoju motorycznego jest dominacja stronna - proces lateralizacji. Zaburzenia procesu lateralizacji mogą mieć charakter lateralizacji skrzyżowanej, bądź obustronnej (osłabionej - brak przewagi stronnej). Osłabiona lateralizacja bądź lateralizacja skrzyżowana szczególnie w zakresie oka i ręki mogą stać się przyczyną trudności dziecka w nauce szkolnej. Zaburzenia orientacji przestrzennej przejawiają się w :

• słabym rozumieniu określeń stosunków przestrzennych (np. na, pod, obok, w ...),

• niewłaściwym rozplanowywaniu wyrazów w stosunku do strony zeszytu (wybiera złe linijki, nie mieści się w liniach),

• trudności w nauce geografii (słaba orientacja i trudności w rozróżnianiu stron świata, pór roku, dni tygodnia ...),

• mylenie liter w pisaniu i czytaniu (p-b, g-b, d-b, u-n).

W celu zmniejszenia i usunięcia zaburzeń orientacji przestrzennej stosuję następujące ćwiczenia :

• określanie położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni, na ilustracji,

• rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu (np. Obok szafy stoi kosz.),

• udzielanie odpowiedzi na pytania : gdzie?, kiedy?

• kolorowanie obrazków według ilustracji (np. pokaż prawą rękę, lewe oko, Co masz w prawej ręce?, Narysuj kreskę z lewej strony.)

• śledzenie ruchu przedmiotu,

• śledzenie linii (labirynt),

• kreślenie kształtów graficznych w powietrzu,

• rysowanie szlaczków, kształtów literopodobnych.

Rozwój dziecka zależy zarówno od dojrzewania, jak i uczenia się. W rozwoju emocji procesy dojrzewania i uczenia się są ściśle ze sobą związane. Na rozwój emocjonalny dziecka mają znaczący wpływ:

• zadatki anatomiczno - fizjologiczne,

• środowisko,

• wychowanie i nauczanie,

• własna aktywność.

Zróżnicowanie zachowań emocjonalnych zależy od tego, w jakim stopniu zaspakajają one potrzeby dziecka. Zakłócenie któregoś z tych czynników wpływa destrukcyjnie na jego rozwój emocjonalny. Dzieci z zaburzeniami rozwoju emocjonalnego można podzielić na dwie grupy: zahamowane i nadpobudliwe psychoruchowo.

Nadpobudliwość psychoruchową charakteryzuje :

• nadmierna ruchliwość,

• zbędne i nieekonomiczne ruchy,

• częste zmiany postawy,

• zaburzenia uwagi,

• niecierpliwość, gwałtowność, drażliwość,

• skłonność do zaczepek, bójek,

• grymasy twarzy,

• nierównomierność pracy.

W celu zmniejszenia zbędnych odruchów i mimowolnej reakcji oraz wyeliminowania uwagi mimowolnej i nietrwałości zainteresowań stosuję następujące ćwiczenia :

• stemplowanie,

• szlaczki,

• kopiowanie rysunków,

• obrysowywanie wzorów,

• rysowanie lub malowanie,

• wydzieranki ,

• modelowanie z plasteliny.

Zahamowanie psychoruchowe objawia się nieśmiałością, apatycznością, bojaźliwością. Praca polega na zachęcaniu i mobilizowaniu do wykonania prostych czynności, zmierza do nawiązania z dzieckiem kontaktu.

W tym celu stosuję następujące ćwiczenia:

- gra w karty (bez karty nieparzystej),

- układanki,

- mozaiki,

- przekalkowanie wzorów,

- lepienie z plasteliny,

- wycinanki z papieru, szmatek.

Jak wykazano, rewalidacja dziecka z dysfunkcją słuchu obejmuje wiele aspektów jego rozwoju. Celem naszych zabiegów jest wszechstronny i harmonijny rozwój osobowości. Zaś celem i środkiem rozwoju osobowości dziecka z wadą słuchu jest język, który „kształtuje się i rozwija dzięki wykorzystywaniu w nauce zachowanych resztek słuchu, a także poprzez wykorzystywanie pozostałych zmysłów…” (B.Hoffman). Wykorzystując w procesie dydaktyczno - wychowawczym środki elektroakustyczne umożliwiamy dziecku poznanie otaczającej rzeczywistości drogą percepcji słuchowej. Aby pełniej wykorzystać ten rodzaj wrażeń należy je pobudzić i ukierunkować. Tylko wówczas dziecko z wadą słuchu wyposażamy w doświadczenia akustyczne. Zatem poprzez wychowanie słuchowe wprowadzamy dziecko z wadą słuchu w środowisko akustyczne , w którym orientacja w świecie dźwięków umożliwia prawidłowe kształtowanie pojęć. Doświadczenia akustyczne wpływają na poprawę wyrazistości artykulacyjnej. Wrażenia słuchowe i przeżycia z nimi związane wzbogacają życie emocjonalne i ułatwiają kontakty interpersonalne , a tym samym przyczyniają się do wszechstronnego i harmonijnego rozwoju osobowości dziecka z dysfunkcją słuchu. Pozwalają one włączyć się (choćby tylko częściowo) w świat dźwięków, motywują do mówienia i ułatwiają odbiór różnorodnych sygnałów akustycznych i dźwięków mowy.

LITERATURA

Balejko A. - Jak usuwać wady wymowy. Białystok 1992

Chmielewska E. - Zabawy logopedyczne i nie tylko. Poradnik dla nauczycieli i rodziców.

Kielecka Oficyna Wydawnicza „MAC” 1995.

Demelowa G. - Elementy logopedii. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.

Warszawa 1982

Demelowa G. - Wady wymowy. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.

Warszawa 1979.

Doroszewska J. - Pedagogika specjalna cz. II. Zakład Narodowy im Ossolińskich -

Wydawnictwo 1989.

Gałkowski T., Kunicka - Kaiser I., Sudański J. - Psychologia dziecka głuchego.

Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1978.

Hoffman B. - Rewalidacja niesłyszących. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Warszawa 1979.

Hulek A. - Pedagogika rewalidacyjna. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Warszawa 1980.

Korzon A. - Wychowanie słuchowe dzieci z wadą słuchu. INFOGRAF. Katowice.

Lowe A. - Rozwijanie słuchu w zabawie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.

Warszawa 1983.

Minczakiewicz E. - logopedia. Wydawnictwo Naukowe WSP. Kraków 1990.

Sawa B. - Dzieci z zaburzeniami mowy. Wydawnictwo szkolne i Pedagogiczne.

Warszawa 1990.

Sołowjow I. M., Szyf Ż. I., Romanowa T. W., Jaszkowa N. W. - Psychologia dzieci

głuchych. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1976.

Szczepankowski B. - Oczy pomagają słyszeć. Polski Związek Głuchych. Warszawa 1973.

Zborucka A. - Ćwiczenia z surdopsychologii. Wydawnictwo Naukowe WSP.

Kraków 1983.

8

o a

r ła

au li

---