Tekst 1
Tullia puella Romana est.	Tulia jest rzymską dziewczynką.
Terentia matrona romana est.	Terentia jest rzymianką.
Terentia meter Tulliae est!	Terentia jest jest matką Tulii.
Julia, aemiliae filia, Tulliae amica est.	Julia, córka Emilii, jest przyjaciółką Tulii.
Terentia Syram vacat: „ Syra! Tulliae tunicam novam da!”	Terencja woła Syrię “Syro! Daj Tulii nową tunikę!”.
„Quo properas, Tullia?” - Syra rogat.	Doką idziesz Tulio? - zapytała Syra.
“In silvam cum amica propero” - respondet Tulia.	“Idę z przyjaciółką do lasu” - odpowiada Tulia.
Tullia et Iulia puellae Romanae sunt.	Tullia i Julia są rzymiankami.
Tunicae puellarum albae sunt.	Tuniki dziewczynek są białe.
Puellae in silvam properant, in silva cantant et saltant.	Dziewczynki idą do lasu, w lesie śpiewają i tańczą.
“ Tullia! Iulia ! properate! Cena parata iam est!”	Syra woła dziewczynki: “Tulio! Julio! Śpieszcie się! Obiad jest już przygotowany!”
Puellae Syrae obtemperant, in villam properant, sed Tullia maesta est et flet.	Dziewczynki są posłuszne Syrze. Idą więc do wilii lecz Tulia jest smutna i płacze.
Genae puellae lacrimis madidae sunt. “ Cur , tullia, fles?” Syra puellam rogat.	Policzki dziewczynki są mokre od łez. “Tulia, dlaczego płaczesz?” Syra pyta dziewczynkę.
Et Tullia: “ Poenom timeo-inquit-, nam tunica nova iam sórdida est.”	A na to Tulia: “Boję się kary - mówi, moja nowa tunika jest już brudna.
Syra ridet et puellam nova tunica ornate.	Syra uśmiecha się i zakłada dziewczynce nową tunikę.
“ O, quam bona es, Syra!” - puellae ancillam laudant.	“O Syro, jaka ty jesteś dobra! - dziewczynki chwalą niewolnicę.
Tekst 2
Marcus Tullius Cicĕro clarus vir Romanus est.	Marek Tuliusz Cyceron jest sławnym rzymianinem.
Tullius Tulliolam filiam et Marcum filium valde amat.	Tuliusz bardzo kocha córkę Tulię i syna, Marka.
Tullius Marcum vocat: „Marce! Propĕra ad me!”	Tuliusz woła Marka: Marku! Chodź do mnie”.
Puer Propĕrat et Tullius filio librum pulchrum dat.	Chłopiec podchodzi i Tuliusz daje synowi ładną książkę.
Marcus Tulliolae librum monstrat.	Marek pokazuje Tulii książkę.
En, Titus Marcum visĭtat.	Wtem Tytus odwiedza Marka.
Titus Marci amīcus est.	Tytus jest przyjacelem Marka.
Marcus amīco quoque librum novum monstrat et fabūlam recĭtat.	Marek pokazuje przyjacielowi nową książkę i opowiada fabułę (bajkę).
„O Tite, - inquit- quam bonus pater meus est”	“O Tytusie! - opowiada - jak dobry jest mój ojciec.
Marcus Tullius Cicĕro Arpinum, oppidum in Latio situm, valde amat, nam ibi natus est.	Marek Tuliusz Cyceron bardzo kocha Arpinum, miasto położone w Lacji, albowiem tam się urodził.
Tuscŭlum etiam, oppidum parvum, saepe visĭtat; ibi villam pulchram habet, ubi cum amĭcis saepe de philosophia dispŭtat.	Często odwiedza także Tusculum, małe miasto gdzie ma piękną posiadłość i gdzie często rozmawia z przyjaciółmi o filozofii.
Tekst 3
In villa opulenti viri Romani multi servi laborant.	W posiadłościach bogatych Rzymian pracuje wielu niewolników.
Multi domĭni severi sunt, servos saepe vitupĕrant et puniunt.	Liczni panowie są surowi, często karzą i ganią niewolników.
Servi severos domĭnos non amant, sed timent.	Niewolnicy nie kochają surowych panów, lecz się ich boją.
Bonos domĭnos servi laudant et amant.	Dobrych panów niewolnicy chwalą i kochają.
Etiam Marcus Tullius Cicero multos servos habet.	Także Marek Tuliusz Cyceron ma wielu niewolników.
Tiro servus domĭnum suum et Marcum, domĭni filium, valde amat.	Niewolnik Tyro bardzo lubi swojego pana i Marka - syna pana.
“Ubi Tiro est?” - Marcus rogat.	Gdzie jest Tiro? - pyta Marek.
At pater, “Tiro in cubicŭlo suo manet, nam aeger est”.	A ojciec: Tyro przebywa w swojej sypialni, ponieważ jest chory.
Tullius medĭcos vocat et rogat: “O viri boni! servum meum curate! Tiro vir bonus, doctus, et amicus meus est”	Tuliusz woła lekarzy i prosi: “O dobrzy mężowie! Uleczcie mojego niewolnika. Tyro jest dobry, wykształcony i jest moim przyjacielem.
Medĭci perīti servum currant, Cicěro medĭcis gratias agit et praemium dat.	Doświadczeni lekarze wyleczyli niewolnika, Cyceron dziękuje lekarzom i daje im nagrodę.
Tekst 4
Latium in Italia est.	Latium położone jest w Italii.
Incolae Latii Latini erant.	Mieszkańcy Lacjum byli Latynami.
Latium patria linguae Latinae erat.	Lacjum było ojczyzną języka łacińskiego
Multae et pulchrae villae virorum Romanorum in Italia erant.	W Italii znajdowało się wiele pięknych, rzymskich posiadłości.
“Cur heri in schola non eras?” - Titus Marcum rogat	“Dlaczego wczoraj nie byłes w szkole?” - Tytus pyta Marka.
Et Marcus “Cum paedagogo meo - inquit - in villā nostrā eram.	I Marek: “Byłem w naszej wilii z moim nauczycielem”.
Tusculanum pulchrum est.	Tusculonum jest piękne.
Placet - ne tibi villă nostră?”	“Czy podoba ci się nasza posiadłość?”
“Valde mihi placet - Titus respondet, et Tusculanum vestrum libenter visito; in horto, ubi plantae pulchrae sunt, ambulare mihi placet”	“Bardzo mi się podoba” - odpowiedział Tytus. “I chętnie odwiedzę z wami Tusculanum, podobają mi się przechadzki po ogrodach gdzie (w których) są piękne rośliny.
Tekst 5
Pueri Romani cum paedagogis in scholam properant.	Rzymscy chłopcy idą z nauczycielami do szkoły.
Paedagogi, viri docti, sed servi errant.	Nauczyciele byli wykształconymi mężczyznami lecz byli sługami (niewolnikami).
Puellae domi manent.	Dziewczynki zostają w domach.
Puellas mater domi docet.	Dziewczynki uczy matka w domu.
In tabŭla magistrum et discipŭlos videtis.	Na obrazku widzicie nauczyciela i uczniów.
Magister librum habet, pueri tabulas et stilos tenent.	Nauczyciel ma książkę, a chłopcy trzymają tabliczki i rylce.
Pueri in tabulis sententias scribunt, deinde recĭtant.	Chłopcy na tabliczkach piszą sentencje, następnie recytują.
Magister bonus pulchre recĭtat, pueri libenter audiunt; magister malus male recĭtat: pueri dormiunt.	Dobry nauczyciel pięknie recytuje, chłopcy chętnie słuchają, zły nauczyciel źle recytuje (przemawia): chłopcy idą spać.
Sed magister virgam habet et pueros verběrat.	Lecz nauczyciel ma rózgę i bije chłopców
Orbilius, Horatii poetae magister, severus erat; Horatius Orbilium per iocum “plagosum” dicit, nam saepe pueris plagas dabat.	Orbiliusz, nauczyciel Horacego, był surowy i Horacy żartem nazywał Orbiliusza “skorym do bicia” albowiem często bił chłopców.
Discipuli magistri verba memoria tenent: “Discĭte pueri! Non scholae, sed vitae discĭmus!”	Uczniowie mają w pamięci słowa nauczyciela “Uczcie się chłopcy! Nie dla szkoły lecz dla życia się uczymy”.
Tekst 6
Graeci et Romani multos deos et multas deas colebant, multis deis deabusque apud aras et in templis sacrificabant.	Grecy i Rzymianie czcili wielu bogów i wiele bogini, wielu bogom i boginiom składali ofiary przy ołtarzach w świątyniach.
In Foro Romano rotundum templum Vestae deae erat, ubi Virgĭnes Vestāles ignem perpetŭum custodiebant; non procul Atrium Vestae erat, ubi Virgĭnes Vestāles habitabant.	Na okrągłym rynku w Rzymie (forum Romanum) była świątynia Westy, gdzie dziewice Westalki strzegły wiecznego ognia; niedaleko było atrium Westy, gdzie mieszkały kapłanki.
Etiam matronae Romanae deabus sacrificabant et festa dearum celebrabant.	Także Rzymianki składały ofiary i uroczyście obchodziły święta bogów.
Tekst 7
Exercĭtus Romanus de equitatu et peditatu constabat.	Wojsko rzymskie składało się z konnicy i piechoty.
Exercĭtus Romanus pro patriā pugnabat et victoriă exercitŭum gloriam magnam patriae parabat.	Wojska rzymskie walczyły za ojczyznę i zwycięstwo wojska przynosiło ojczyźnie wielką sławę.
Exercitŭi Romano popŭlus gratias agebat, nam oppĭda, vicos, agros, templa deorum defendebat.	Wojsku rzymskiemu lud składał podziękowania albowiem broniło ono miast, wsi, ziem i świątyń bogów.
Poetae saepe laudant exercĭtus, qui patriam defendunt, et de exercitŭum victoriis saepe narrant.	Poeci często wychwalają wojsko, które broni ojczyzny i często piszą (opowiadają) o zwycięstwach wojska.
Cornŭa et tubae exercĭtum ad pugnam vocant.	Rogi i trąby wzywają wojska do walki.
In tabŭla milĭtem (żołnierza), qui (który) cornu canit, vides.	Na obrazku widać żołnierza który gra na rogu.
Etiam cervi cornŭa habent et cornĭbus certant.	Także jelenie mają rogi i walczą rogami
Viri, qui (którzy) cervos necant, cornŭa cervorum servant aut magno pretio vendunt.	Mężowie którzy zabijają jelenie zachowują ich rogi i później drogo sprzedają.
Tekst 8
Specta tabŭlam!	Patrz na obrazek (tablicę)!
En domum Romanam vides.	Oto widzisz rzymski dom.
Specta altěram tabŭlam: domum Romanam Graeco exemplo aedificatam vides.	Spójrz na drugi obrazek, widzisz rzymski dom zbudowany na wzór grecki.
In prima tabula ostiu, vestibŭlum, atrium, tablīnum, cubicŭla sunt, in altěra etiam peristylium, Graeco modo paratum, statuis ornatum est.	Na pierwszym obrazku jest wejście, przedsionek, atrium, pokój (gabinet), sypialnia; na drugim obrazku jest perystyl urządzony w greckim stylu i ozdobiony posągami.
Post domum hortus erat, ubi pulchrae et multae plantae errant.	Za domem był ogród gdzie było dużo pięknych roślin.
Tullia amicae rubras et albas rosas et lilia alba dat.	Tullia daje przyjaciółce czerwone i białe róże oraz białe lilie
Etiam violae pulchrae sunt.	Są także piękne fiołki.
Tekst 9 De iuris fontibus et divisionibus czyli O źródłach i podziałach prawa
Omne ius aut cosensus fecit aut necessitas constituit aut firmavit consuetude.	Każde prawo albo stworzyło porozumienie albo ustanowiła konieczność albo umocnia zwyczaj.
Quod vero naturalis ratio inter omnes gentes utuntur. Quod quisque populus ipse ius constituit, id ipsius proprium civitatis est vocaturque ius civile, quasi ius proprium ipsius civitatis.	To prawo, które każdy naród sam ustanawia, jest własnym [prawem] tej samej społeczności i jest nazywane prawem cywilnym, jak gdyby własnym prawem samej społeczności obywatelskiej.
Ius civile est, quod ex legibus, lebiscitis, senatus consultis, decretis principum, autoritate prudentium venit.	Prawem cywilnym jest [to], które z ustaw, uchwał plebejskich, uchwał senatu, orzeczeń cesarzy, powagi uczonych [prawników] pochodzi.
Praetorum edicta non modicum iuris obtinebant auctoritatem.	Edykty pretorów nabierały znacznej mocy prawnej.
Tekst 10 De capitis deminutione czyli O ograniczeniu zdolności prawnej
Capitis deminutio est priori status commutatio.	Ograniczenie zdolności prawnej jest zmianą poprzedniego stanu prawnego.
Eaque tribus modis accidit: nam aut maxima est capitis deminutio aut minor, quam mediam vocant, aut minima.	Zachodzi ono na trzy sposoby: albowiem istnieje: utrata stanu wolności, utrata obywatelstwa rzymskiego, zmiana stanowiska w rodzinie.
Maxima est capitis deminutio, cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit.	Największym ograniczeniem zdolności prawnej jest, gdy ktoś jednocześnie traci i obywatelstwo i wolność.
Quod accidit in his, qui servi poenae efficiuntur atrocitate sententiae vel qui ad pretium participandum se venumdari passi sunt. Minor sive media est capitis deminutio, cum civitas quidem amittitur, libertas vero retinetur.	Ma to miejsce w przypadku tych, którzy stają się niewolnikami za karę przez okrucieństwo wyroku lub którzy pozwolili się sprzedać dla uczestniczenia w zapłacie. Mniejszym lub średnim jest ograniczenie zdolności prawnej, gdy traci się co prawda prawo obywatelskie, ale zachowuje wolność.

4

1