Higiena wykład + ćwiczenia z dnia 02.03.2007:
SKŁADNIKI MINERALNE I WITAMINY:
Witaminy - to związki organiczne, które nie są źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek, są jednak niezbędne do zachowania zdrowia oraz normalnego przebiegu procesów metabolicznych.
Źródłem witamin są produkty żywnościowe i preparaty farmaceutyczne. Niektóre witaminy są syntezowane w przewodzie pokarmowym człowieka przez bakterie jelitowe (B1, kwas foliowy, B6, PP, B12, K).
Witamina D3 powstaje w skórze pod wpływem działania promieni UV z prowitaminy 7-dehydrofolanu, witamina A - w przewodzie pokarmowym z prowitamin (karotenu), a witamina PP może powstać w stroju z tryptofanu.
Brak witamin w organizmie wywołuje choroby określane mianem - AWITAMINOZ. Niedobór witamin to stan różnego rodzaju zaburzeń, czyli HIPOWITAMINOZA. Nadmiar witamin może być także szkodliwy - HIPERWITAMINOZA.
W rozwoju witaminologii wyróżnić można 5 okresów:
- empiryczne leczenie pewnych schorzeń za pomocą produktów żywnościowych,
- eksperymentalne wywoływanie chorób na tle niedoborów żywnościowych,
- odkrywanie, izolowanie, ustalanie struktury i synteza witamin,
- zwalczanie i zapobieganie niedoborom za pomocą suplementacji i wzbogacania żywności.
Kurza ślepota - leczona za pomocą ekstraktów wątrobowych.
Szkorbut - ekstrakty z igieł jodłowych, podawanie pomarańczy i cytryn.
Hopkins - oprócz białek, węglowodanów i tłuszczów muszą istnieć inne ważne dla organizmu związki.
Witaminy - związki niezbędne dla życia;
- witamina A, D - niezbędna dla zdrowia,
- witamina B - jako koenzym, warunkuje wiele reakcji biochemicznych.
W żywności mogą także występować ANTYWITAMINY - związki chemiczne o budowie i strukturze podobnej do witamin - oksytiamina, galaktoflawina - zdolne wchodzić w reakcje zamiast witamin i w ten sposób uniemożliwiają prawidłowy przebieg reakcji.
13 witamin:
- 4 rozpuszczają się w tłuszczach;
- 9 witamin wodno-rozpuszczalnych.
WITAMINY ROZPUSZCZALNE W H2O:
I. WITAMINA C - tzw. kwas askorbinowy i kwas dehydroaskorbinowy. Kwas askorbinowy (C5H8O6) jest gamma laktonem 2-3-endiol-L-gulonowego kwasu o silnych właściwościach redukujących.
Witamina C należy do najbardziej nietrwałych witamin. W roztworach jest wrażliwa na temperaturę, zwłaszcza w obecności O2 i metali ( Cu i Fe).
Także środowisko alkaliczne i obojętne nie wpływa na trwałość tego kwasu. Suszenie, naświetlanie promieniami UV i stosowanie do konserwowania środków antyseptycznych (np. benzoesan sodu), niektóre leki jak aspiryna, sulfonamidy i pochodne barbiturowe, niszczą kwas askorbinowy.
Ziemniaki przechowywane w temperaturze pokojowej tracą miesięcznie 15% witaminy C, pod wpływem obierania i gotowania ulega zniszczeniu dalsze 30%. Niektóre enzymy roślinne, np. askorbinaza, peroksydaza, przyspieszają jej utlenianie. Nie niszczy witaminy C niska temperatura (zamrażanie) i kwaśne środowisko.
ROLA I PRZEMIANY W ORGANIZMIE; NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ:
Kwas askorbinowy jest związkiem o silnych właściwościach redukcyjnych. W organizmie, przy słabym utlenieniu przechodzi w wolny rodnik, a następnie w kwas dehydroaskorbinowy. Kwas alfa-askorbinowy - 1e → wolny rodnik kwasu askorbinowego + 1e → kwas dehydroaskorbinowy.
Rodnik kwasu askorbinowego jest nietrwały (okres półtrwania wynosi ok. 0,17 sek.).
Posiada on zdolność przenikania przez błony biologiczne i przenoszenia jonów sodu i potasu. Kwas dehydroaskorbinowy jest związkiem częściowo hydrofobowym, dzięki czemu może łatwiej niż kwas askorbinowy przenikać przez błony lipidowe erytrocytów i innych komórek.
W organizmie człowieka pełni wiele istotnych funkcji, jak:
- stymulacja wytwarzania kolagenu,
- udział w wytwarzaniu hormonów i transmiterów (aminy katecholowe),
- w stymulowaniu przyswajalności żelaza,
- wspomaganie odporności i detoksykacji organizmu,
- przeciwdziałanie procesom prooksydacyjnym.
Szczególną znaczenie ma rola witamina C w metabolizmie lipidów oraz w profilaktyce choroby niedokrwiennej serca. W cytozolu i frakcji lipidowej (jako kwas dehydroaskorbinowy) przeciwdziała peroksydacji lipidów, neutralizując tlen singletowy i wolne rodniki, generowane przez obojętnochłonne granulocyty i aminy nadtlenkowe wytwarzane przez makrofagi oraz regeneruje tokoferol z jego postaci wolnorodnikowej.
Wykazano, że niedobór witaminy C sprzyja powstawaniu:
- zmian aterogennych ( miażdżyca),
- powstawaniu nadciśnienia tętniczego krwi,
- wczesnych faz karcinogenezy (dzięki zdolności zmniejszania tworzących się w układzie pokarmowym NITROZOAMIN).
METABOLIZM:
Kwas askorbinowy jest dobrze wchłaniany w organizmie, gdyż z fizjologicznej dawki nie przekraczającej 200 mg wchłania się 100%. Jego przeciętne zapasy ustrojowe są nieduże i wynoszą ok. 20 mg/kg masy ciała, przy okresie półtrwania 10-14 dni.
Konsekwencje awitaminozy - szkorbut, którego objawy to:
- krwawienie z dziąseł,
- nadmierne rogowacenie naskórka,
- niedokrwistość.
U małych dzieci szkorbut może występować w postaci choroby Moeller-Barlowa, którą charakteryzuje:
- niedokrwistość
- zmiany w kościach prowadzące do malformacji.
Przewlekłe niedobory mogą prowadzić do miażdżycy i nowotworów
NADMIAR:
Jak dotąd nie zaobserwowano. Organizm broni się przed nadmiarem ograniczając zdolność absorpcyjną w jelitach oraz zwiększając wydalanie z moczem. Stosowana suplementacja syntetyczna witaminy C jest na ogół dobrze tolerowana. Jeśli ADI ( dopuszczalne dzienne spożycie) wynosi 15 mg, co oznacza, że osoba ważąca 70 kg mogłaby brać 1050 mg/dobę bez wyraźnych zaburzeń.
Ryzyko tworzenia się kamieni przy tak dużej dawce jest relatywnie małe.
DAWKA:
Zwyczajowa dawka terapeutyczna 100 mg, przyjmowana 3x dziennie jest korzystna, gdyż zwiększa wchłanianie żelaza, natomiast megadawki mogą wywoływać:
- biegunki,
- tworzenie się kamieni.
Zapotrzebowanie zwiększa się u:
- osób palących papierosy,
- diabetyków,
- osób z NT,
- w warunkach stresu,
- alkoholików,
- przyjmujących leki, np. aspirynę,
- u osób mieszkających w dużych aglomeracjach miejskich z uwagi na zanieczyszczenie powietrza.
U sportowców zapotrzebowanie na witaminę C wzrasta 2-3-krotnie.
Papryka 125-200 mg/100g świeżej masy produktu
Nać pietruszki 269
Brukselka 65-145
Ziemniaki wiosenne 20-33
Ziemniaki zimowe 7-8
Kiwi 84
Owoce dzikiej róży 250-800
Czarna porzeczka 150-300
Jabłka 0,5-20
Banany 8-14
Cytryny 40-60
Grejpfruty 30-70
Truskawki 46-90
Pomarańcze 30-50
II. WITAMINA B1 - czyli tiamina składa się z 2 pierścieni: pirymidowego i tiazolowego połączonych grupą metylenową.
Występuje w żywności:
Drożdże 700 mcg/100g
Mięso wieprzowe 540
Soja 800
Mleko w proszku 330
Groszek zielony 300
Fasola świeża 250
Płatki owsiane 200
Kalafior 140
Brokuły 100
Ziemniaki 70
Najbogatszym źródłem są produkty zbożowe, mięso i wędliny, strączkowe suche oraz wyciąg z drożdży. Jest związkiem nietrwałym, rozkłada się w podwyższonej temperaturze, w środowisku obojętnym i alkalicznym już po 15-20 min. Jest wrażliwa na działanie O2, promieni jonizujących, SO2. Trwała jest w środowisku kwaśnym.
ROLA I PRZEMIANY W ORGANIZMIE. NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ:
Biologicznie aktywną formą koenzymatyczną witaminy B1 jest dwufosforan tiaminy nazywany również pirofosforanem lub kokarboksylazą.
Pełni ona w ustroju 3 funkcje:
- uczestniczy w procesach energetycznych,
- w reakcjach cyklu pentozowego, prowadzących do powstania rybozy niezbędnej do syntezy kwasów nukleinowych i NADP,
- w procesach neurofizjologicznych.
Jest koenzymem wielu enzymów, głównie dekarboksylazy alfa-ketokwasów i transketolazy, biorących udział w przemianie pośredniej węglowodanów. Trifosforan odgrywa rolę w przenoszeniu impulsów nerwowych.
Największe zapasy tiaminy gromadzone są w sercu, nerkach, wątrobie i mózgu. Zapasy ustroju wyczerpują się po około 2 tygodniach, w przypadku ich nie uzupełnienia.
Krew zawiera ok. 0,8% całkowitej zawartości w ustroju, tj. 5-12 mikrogramów tiaminy/100 cm3.
NIEDOBÓR:
Choroba Beri-Beri charakteryzuje się zmianami w układzie nerwowym i sercowo-naczyniowym. Są 3 postacie choroby:
- sucha - zanik mięśni,
- mokra - anoreksja, endema, zaburzenia mózgowe i sercowe,
- dziecięca - anoreksja, konwulsje, powoduje nagłą śmierć wskutek silnych zaburzeń krążenia.
Beri-Beri stanowiła poważny problem zdrowotny wśród ludów Azji. Obecnie występuje tylko u ludzi odżywiających się białym nie wzbogaconym ryżem, białą mąka lub jedzących surowe mięso ryb z uwagi na obecność w nim enzymu tiaminazy - rozkładającej tiaminę.
Niedobór występuje też u alkoholików - choroba Wernicke-Korsakowa, u osób w podeszłym wieku.
W wyniku niedostatecznej podaży tiaminy dochodzi do nadmiernego gromadzenia się w tkankach kwasu pirogronowego i mlekowego, mlekowego, a ponadto do obniżenia poziomu tiaminy w surowicy i transketolazy w erytrocytach. Wpływa to niekorzystnie na układ nerwowy, powodując zmiany czynnościowe i morfologiczne, które przejawiają się rozpadem otoczki mielinowej. Niedobór wywołuje także stres.
Hiperwitaminozy nie odnotowano. Duże spożycie witaminy syntetycznej może dawać alergię.
Zapotrzebowanie wynosi 0,2-0,4 mg/1000 kcal.
Jest witaminą niezbędną do substratowej przemiany glukozy.
III. WITAMINA B2 - tzw. ryboflawina, zawarta w produktach roślinnych i zwierzęcych, jest łatwo-rozpuszczalna.
Mleko w proszku 1400 mcg/100g
Drożdże 1700
Ryby (makrela) 660
Ser 460-512
W wielu produktach występuje w połączeniu z białkiem. Najwięcej jest w drożdżach i kiełkach zbóż. Jest względnie trwała, odporna na światło, temperaturę, działanie środków utleniających. Niszczy ją środowisko kwaśne i alkaliczne.
ROLA I PRZEMIANY W ORGANIZMIE. NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ:
Podstawowymi biologicznie aktywnymi związkami chemicznymi ryboflawiny są: 5-monofosforan ryboflawiny (FMN), i difosforan ryboflawiny (FAD). Biorą one udział w przemianach węglowodanów, tłuszczów, białek oraz w łańcuchu oddechowym.
Uczestniczą w przemianach retinolu do kwasu retinowego, witaminy B6, kwasu foliowego.
Z produktów żywnościowych wchłania się aktywnie w górnym odcinku jelita cienkiego z udziałem kwasów żółciowych. W komórkach błon śluzowych przekształcana jest do monofosforanu, a w komórkach wątroby do difosforanu.
Około 1/3 zasobów ustrojowych magazynowana jest w wątrobie.
METABOLIZM:
Metabolizm ryboflawiny kontrolowany jest przez hormony tarczycy. Hormony te zwiększają metabolizm, a jej niedobór hamuje ich syntezę. Podczas laktacji 10% przechodzi do mleka. Niską ilość ryboflawiny stwierdza się u:
- alkoholików,
- kobiet w ciąży,
- nastolatek,
- dzieci,
- młodzieży,
- ludzi starych.
Objawy niedoboru:
- łuszcząca się skóra,
- pękanie warg,
- stany zapalne języka,
- zmiany w narządzie wzroku,
- zmiany w układzie nerwowym,
- niedokrwistość normocytarna.
Zapotrzebowanie wynosi 0,6mg/1000 kcal.
IV. WITAMINA PP - tzw. niacyna to kwas i amid kwasu nikotynowego.
Drożdże 40-50 mg/100g
Ziemniaki 1,5
Brokuły 0,9
Pomidory 0,6
Świeże mleko 0,1
Bardzo trwała witamina. Niszczy ją jedynie długotrwałe gotowanie.
ROLA I PRZEMIANY W ORGANIZMIE. NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ:
Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania mózgu i OUN oraz do syntezy hormonów płciowych, kortyzolu, tyroksyny i insuliny.
Kwas nikotynowy podawany ze związkami chromu obniża poziom cholesterolu u ludzi z hipercholesterolemią. We krwi, nerkach, mózgu, wątrobie są tworzone formy koenzymatyczne NAD i NADP.
Wchłania się dobrze w jelicie cienkim, a wydalana jest w postaci wielu metabolitów.
Zapasy ustrojowe wystarczają na 2-6 tygodni.
NIEDOBÓR:
Wywołuje Pelagrę, której objawami są:
- zapalenie skóry,
- biegunki,
- zmiany na języku i w jamie ustnej,
- niedokrwistość,
- demencja, paraliż kończyn dolnych - skrajne przypadki.
Pelagra jest tam, gdzie głównym składnikiem pożywienia jest kukurydza.
Zaburzony metabolizm występuje w takich schorzeniach, jak:
- schizofrenia,
- hipercholesterolemia,
- depresja,
- alkoholizm.
Zapotrzebowanie wzrasta u:
- kobiet przyjmujących środki antykoncepcyjne,
- u chorych na raka,
- u osób z niedoborem białka.
V. WITAMINA B6 - to 6 związków pochodnych 3-hydroksy-2-metylo-pirydyny, różniących się grupami przy IV węglu.
Występują w produktach pokarmowych i są aktywne biologicznie.
Nie występują obficie w produktach pokarmowych.
Duże ilości występują w:
- mięsie,
- wątrobie,
- rybach,
- roślinach strączkowych,
- warzywach liściastych.
VI. KWAS FOLIOWY - foliany są bardzo wrażliwe na działanie wysokiej temperatury i środowiska kwaśnego.
W przewodzie pokarmowym dobrze się wchłaniają.
Kwas foliowy jest niezbędny do syntezy hemoglobiny.
ROLA I PRZEMIANY W ORGANIZMIE. NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ:
Aktywnymi formami folianów, działającymi w ustroju jako koenzymy są poliglutaminowe pochodne kwasu tetrahydrofoliowego. Przenoszą one jednowęglowe fragmenty w reakcjach syntezy puryn, kwasów nukleinowych, i w przemianach wielu AA.
W związku z tym są niezbędne w układzie krwiotwórczym, w pracy nerek i rozwoju wszystkich komórek.
NIEDOBÓR:
Wywołuje niedokrwistość megaloblastyczną. Wykazano także, że niedobór może zwiększać transformacje nowotworowe.
Hipowitaminoza występuje często, zwłaszcza u:
- kobiet w ciąży,
- niemowląt,
- dziewcząt w okresie dojrzewania,
- osób starszych.
Niedobór może wywołać powstanie dysfunkcji umysłowych. Niedobór u ciężarnych może prowadzić do niedorozwoju łożyska i spowodować spontaniczna aborcję.
W nadmiarze nie jest toksyczny. Zapasy ustrojowe wynoszą 5-10 mg, z czego połowa w wątrobie i mogą się wyczerpać po 3-4 miesiącach.
Zapotrzebowanie nie zostało precyzyjnie określone.
U osób dorosłych przyjmuje się zalecony poziom na wysokości 300-450 mg/dobę.
VII. WITAMINA B12 - obejmuje grupę korynoidów zawierających nukleotyd dimetylobenzymidarolowy i kobalt.
Źródłem kobalaminy są produkty zwierzęce (wątroba, nerki), mniejsze ilości w rybach, jajach, produktach mlecznych.
Tuńczyk 2,8
Homar 1,3
Jogurt 0,06
ROLA I PRZEMIANY W ORGANIZMIE. NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ:
Jest niezbędna do tworzenia elementów morfotycznych krwi, powłok nerwowych, syntezy białek. Bierze udział w metabolizmie węglowodanów tłuszczu.
METYLOKOBALAMINA - uczestniczy w procesach metylacji homocysteiny do metioniny. W procesie tym regulowany jest kwas tetrahydrofoliowy, niezbędny w syntezie DNA.
ADENOZYLOKOBALAMINA - uczestniczy w powstawaniu sukcynylo-koenzymu A.
NIEDOBÓR:
Występuje głownie u osób odżywiających się produktami roślinnymi (wegan). Wywołuje niedokrwistość złośliwą, prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia układu nerwowego. Zalecana dawka dla dorosłych - 3mg/osobę na dzień.
VIII. KWAS PANTOTENOWY:
Drożdże 5300 mg/100g
Mleko w proszku 3600
ROLA I PRZEMIANY W ORGANIZMIE. NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ:
Jest składnikiem koenzymu A i stąd uczestniczy w wielu przemianach ustrojowych, głównie enzymatycznych. Niezbędny jest do syntezy wielu związków, np. cholesterolu, fosfolipidów, porfiryn, przeciwciał.
Klinicznych niedoborów u ludzi nie obserwuje się. Zapotrzebowanie 3mg/dzień.
IX. WITAMINA H (biotyna) - jest czynnikiem wzrostowym.
Wątroba 100-200
Drożdże 80
ROLA I PRZEMIANY W ORGANIZMIE. NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ:
Stanowi grupę prostetyczną wielu enzymów katalizujących reakcje karboksylacji (karboksylaza pirogronianowa, karboksylaza acetylo-koenzymu A).
Niedobór charakteryzuje znużenie, spadek apetytu, rumień, łuszczenie się skóry, podwyższenie poziomu cholesterolu we krwi i barwników żółciowych.
Szkodliwości nadmiaru nie stwierdzono.
Zapotrzebowanie wynosi 30-100 mikrogramów/dzień.
WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH:
Różnią się od witamin rozpuszczalnych w wodzie. Rozpuszczają się w tłuszczach, a ich źródłem są produkty tłuszczowe. Wymagają żółci do procesu wchłaniania oraz lipoprotein do ich transportu.
Wchłanianie do krwi odbywa się przez układ limfatyczny. Wraz z krwią dostaje się do wątroby i tkanki tłuszczowej gdzie są magazynowane, co umożliwia przetrwanie organizmu przez długi okres czasu. Ryzyko toksyczności z powodu nadmiaru jest duże.
I. WITAMINA A - jest pochodną beta-jononu. Jest grupą związków obejmującą poza retinolem, retinal, kwas retinowy i jego sole, pochodne retinylu oraz karotenoidy.
Spośród 500 karotenoidów występujących w naturze, 50 wykazuje aktywność biologiczną. Najaktywniejszy jest beta-karoten.
Niezbędne są do:
- procesu widzenia,
- procesu wzrostu tkanek,
- utrzymania stabilności komórek nabłonkowych,
- syntezy hormonów kory nadnerczy,
- wydzielania tyroksyny z tarczycy,
- utrzymania prawidłowych osłon komórek nerwowych,
- reakcji immunologicznych,
- budowy erytrocytów.
Ze względu na właściwości antyoksydacyjne uważane są za związki zapobiegające procesom nowotworowym.
Owoce i warzywa, mięsa.
Podstawowym źródłem witaminy A są:
- produkty mleczarskie,
- jaja,
- wątroba,
- podroby,
- ryby,
- śledzie,
- sardynki,
- oleje rybne. \
Najlepszym źródłem karotenoidów są żółte, pomarańczowe i czerwone warzywa i owoce. Najbogatszym źródłem jest czerwony olej palmorum, który ma 0,5mg/cm3 mieszaniny alfa i beta karotenu.
Witamina A jest wrażliwa na utlenianie, zwłaszcza przy braku antyutleniaczy.
Podczas smażenia straty beta-karotenu sięgają 25%.
Biodostępność witaminy A zależy od:
- ilości i jakości białka w pożywieniu,
- rodzaju, świeżości oraz ilości tłuszczu w pożywieniu.
Biodostępność karotenów zmniejszają:
- procesu starzenia się,
- styl życia,
- środowisko,
- obecność azotynów w diecie,
- wysiłek fizyczny,
- alkohol,
- stres oksydacyjny.
ROLA I PRZEMIANY W ORGANIZMIE. NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ:
Są 3 podstawowe funkcje witaminy A w organizmie:
1). somatyczna - wzrost, rozwój, różnicowanie się tkanki nabłonkowej i kostnej - formami aktywnymi są: retinol, kwas retinowy, retinaldehyd.
2). reprodukcyjna - tj. spermatogeneza, rozwój łożyska i wzrost embrionu - kwas retinowy jest tutaj nie aktywny.
3). proces widzenia - aktywną formą jest retinoaldehyd, natomiast retinol i kwas retinowy są nie aktywne
Kwas retinowy hamuje karcinogenezę.
Witamina A w organizmie jest magazynowana w połączeniu z lipoproteinami, głównie w wątrobie, wątrobie, a niewielkie ilości w nerkach, tkance tłuszczowej, osoczu, płucach i nadnerczach.
NIEDOBORY:
Mogą być spowodowane złym żywieniem lub zaburzeniem w metabolizmie witaminy A. Objawy mogą pojawić się po latach, kiedy zabraknie witaminy A w wątrobie.
Następstwem niedoboru jest:
- suchość skóry,
- nieprawidłowe rogowacenie komórek (gęsia skórka),
- zmiany w błonach śluzowych,
- upośledzenie działania gruczołów łzowych i suchość spojówek.
Długotrwały niedobór prowadzi do utraty przejrzystości gałki ocznej, z powstawaniem zgrubień o zabarwieniu białym, kremowym, żółtym, pomarańczowym lub mlecznym zwanych plamkami Bitota.
Równocześnie rozwija się kurza ślepota, czyli niedowidzenie zmierzchowe, podobne zmiany w śluzówce dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, moczowego, pochwy. Rogowacenie i złuszczanie nabłonków sprzyja zakażeniu.
Niedobór sprzyja obniżeniu odporności organizmu, wzrostu kości i rozwoju zębów. Pojawiają się zmiany w układzie nerwowym, polegające na degeneracji włókien nerwowych.
Nadmiar objawia się:
- ociężałością,
- osłabieniem mięśni,
- utratą apetytu,
- zahamowaniem wzrostu,
- owrzodzeniem skóry,
- wyłysieniem,
- obrzmieniem powiek,
- wytrzeszczem,
- samoistnym łamaniem kości,
- krwotokami,
- deformacjami czaszki i twarzy,
- dysfunkcjami serca, nerek, CUN.
[uszkodzenie urodzeniowe]
Zapotrzebowanie wynosi 5000 jednostek na dobę, 1mg = 2900 jednostek, 2mg/dobę
II. WITAMINA D - obejmuje 3 steroidy wykazujące aktywność biologiczną cholekalcyferolu: cholekalcyferol, ergosterol, 25-hydroksykalcyferol.
Witamina D jest witamina unikatową, bowiem człowiek dorosły wytwarza ją w niemal wystarczających ilościach z prowitaminy obecnej w skórze.
Witamina ta ma podobne działanie do hormonów.
Witamina D jest niezbędna dla prawidłowej gospodarki mineralnej ustroju, tzw. gospodarki wapniowo-fosforowej i tworzenia kości.
Cholekalcyferol i ergokalcyferol wykazują podobną aktywność biologiczną.
Rola witaminy D polega na:
- wzmacnianiu wchłaniania Ca i P z pożywienia,
- wyrównaniu nieodpowiedniego stosunku tych składników w pożywieniu,
- pobudzaniu uwalniania Ca z kości,
- oraz utrzymania stałego poziomu Ca w osoczu krwi.
Niedobory prowadzą do:
- krzywicy,
- hipokalcemii,
- osteomalacji.
Występuje w niewielkich ilościach w produktach zwierzęcych, a w śladowych ilościach w produktach roślinnych, oleju roślinnym, produktach zbożowych.
W Polsce wzbogaca się nią margaryny.
Witamina D jest stabilna, nie ulega rozkładowi pod wpływem podwyższonej temperatury, ani w czasie długotrwałego przechowywania.
Niszczy ją promieniowanie UV, w warunkach tlenowych, w środowisku wodnym ulega autooksydacji.
Może być stosowana w postaci suplementów w dawkach 100-500 j.m. w postaci kapsułek.
Nadmiar powoduje:
- osłabienie,
- utratę apetytu,
- bóle głowy i brzucha,
- wymioty, wielomocz,
- nadmierna generacja nadtlenków i oksydacja błon lipidowych.
Utlenianie lipidów, wchodzących w skład błon komórkowych, może zwiększać ich przepuszczalność, prowadząc do hipokalcemii i zwapnienia niektórych naczyń krwionośnych.
6