Uprzedzenia, Stereotypy, Dyskryminacja - rozdział 11
Globalne uprzedzenia:
UPRZEDZENIE - uogólniona postawa wobec członków danej grupy; postawy wobec członków konkretnej grupy, nasze uczucia wobec nich
obecnie nastroje są bardziej tolerancyjne niż kiedyś - ludzie rzadziej ujawniają swoje uprzedzenia szczególnie w obecności nieznajomych, nietolerancja znajduje jednak bardziej subtelny wyraz kryjąc się za zasłoną argumentów, których można bronić na gruncie wolnym od uprzedzeń
STEREOTYPY - uogólnione przekonania na temat członków grup społecznych (słowa tego po raz pierwszy użył Walter Lippmann); mogą być pozytywne lub negatywne; czasami ludzie mają pozytywne stereotypy wobec grup do których są uprzedzeni (np. ktoś kto nie lubi Azjatów może ich uważać za inteligentnych)
DYSKRYMINACJA - zachowania skierowane przeciwko innym ludziom, wynikające z ich przynależności grupowej (np. w jednym eksperymencie katolicy z Irlandii Północnej wypełniali więcej kwestionariuszy gdy sądzili, że badacz jest katolikiem; protestanci wypełniali więcej kwestionariuszy gdy sądzili, ze badacz też jest protestantem)
Ludzie chętniej przypisują zachowania dyskryminacyjne członkom silniejszych grup (np. biali mężczyźni) i są bardziej wrażliwi na dyskryminację w stosunku do własnej grupy
Molestowanie seksualne:
molestowanie quid pro qup (sprawca próbuje wymienić pewną wartość np. awans za względy seksualne)
molestowanie stwarzające wrogie środowisko (sprawca stwarza w miejscu pracy warunki które są seksualnie uwłaczające, wrogie lub zagrażające)
szczególną skłonność do molestowania kobiet mają mężczyźni którzy uważają się za „supermęskich” oraz dostrzegają silny związek między władzą a seksem
jednak to czy takie osoby staną się sprawcami molestowania zależy od sytuacji ( w jednym z badań mężczyźni skłonni do molestowania częściej dotykali w erotyczny sposób współpracownice eksperymentatora ale tylko gdy wcześniej obserwowali innego mężczyznę, który zachowywał się w stosunku do niej w podobny sposób)
stereotypy, dyskryminacja i uprzedzenia często łączą się ze sobą tworząc takie zespoły jak np. seksizm, rasizm itp.
Koszty uprzedzeń, stereotypów i dyskryminacji:
biali mężczyźni kupują samochody korzystniej niż białe i czarne kobiety oraz czarni mężczyźni, otrzymują wyższe wynagrodzenie za tą samą pracę, łatwiej im kupić domu itd.
ZAGROŻENIE STEREOTYPEM - obawa danej osoby, że może potwierdzić negatywny stereotyp na temat swojej grupy (Steele i Aronson - to zagrożenie utrudnia ludziom wykorzystanie własnego potencjału np. czarni studenci uzyskiwali wyniki poniżej swojego potencjału gdy badacz zwracał ich uwagę na różnice rasowe i nabierali oni przekonania, że wynik egzaminu potwierdzi stereotyp, że Murzyni są głupsi)
Członkowie grup, który dotyczy stereotyp mogą przestać utożsamiać się z dziedziną w której społeczeństwo oczekuje od nich porażki (DEZIDENTYFIKACJA - zmniejszenia znaczenia danej dziedziny)
Dla członków grup podlegających negatywnemu stereotypowi informacje zwrotne są bardziej wieloznaczne i mniej użyteczne (nie są pewni dlaczego inni zachowują się wobec nich tak a nie inaczej)
Cele uprzedzeń, stereotypów i dyskryminacji:
Osiąganie materialnych korzyści dla własnej grupy (A)
Zyskiwanie aprobaty społecznej (B)
Umacnianie tożsamości osobistej i społecznej (C)
Oszczędność poznawcza (D)
Osiąganie materialnych korzyści dla własnej grupy (A):
METODA MINIMALNEJ SYTUCACJI GRUPWEJ - procedura eksperymentalna w której tworzy się tymczasowe, arbitralnie dobrane, sztuczne grupy aby badać podstawy uprzedzeń, dyskryminacji i stereotypów (Tajfel i współpracownicy - stworzył grupy nietrwałe i sztuczne a członkowie grup nie kontaktowali się ze sobą ale nawet wtedy przyznawali więcej pieniędzy członkom swojej grupy niż obcym)
Korzenie faworyzacji własnej grupy mogą sięgać naszej ewolucyjnej przeszłości
TEORIA RZECZYWISTEGO KONFLIKTU MIĘDZYGRUPOWEGO - koncepcja zgodnie z którą konflikty międzygrupowe a także negatywne stereotypy i uprzedzenia wynikają z rzeczywistej rywalizacji o pożądane zasoby (takie konflikty solidaryzują członków grupy ze sobą i wzmagają ich niechęć do grup obcych)
Ludzie mogą wykorzystywać uprzedzenia i stereotypy aby uzasadnić społeczne i materialne nierówności (chcą wierzyć, że zasłużyli na swój ekonomiczny sukces)
ORIENTACJA NA DOMINACJĘ SPOŁECZNĄ - w jakim stopniu dana osoba pragnie aby jej grupa przewyższał inne grupy i dominowała nad nim (jedn. o silnej takiej orientacji preferują systemy społ. w których hierarchia grup odzwierciedla ich wartość i szczególnie często spostrzegają grupy o niższym statusie przez pryzmat stereotypów i uprzedzeń)
Felicja Pratto - pomiar orientacji na dominację społ. w Kanadzie, na Tajwanie w Chinach i Izraelu - wszędzie u osób o silnej orientacji na dominację społ. był wyższy poziom seksizmu i silniejsze uprzedzenia, tylko w Chinach nie zaobserwowano związku pomiędzy orientacją na dominację społeczną a uprzedzeniami prawdopodobnie dlatego, że grupy żyją daleko od siebie i nie stanowią dla siebie zagrożenia)
Hovland i Sears - w czasie kryzysu gospodarczego biali mieszkańcy Południa zlinczowali więcej czarnoskórych obywateli (presja ekonomiczna jest związana z wrogością wobec innych grup)
Muzafer Sherif - podzielił 20 bardzo inteligentnych i podobnych do siebie chłopców na dwie grupy i wysłał ich na obóz w Robbers Cave. Na obozie zorganizowano turniej z nagrodami dla zwycięzców i niczym dla pokonanych - niechęć między grupami narastała w szybkim tempie, uczestnicy oceniali członków własnej grupy pozytywnie a przeciwników negatywnie
Ludzie kierują wrogie uczucia przeciwko grupą które uważają w danym momencie za rywali - konkurencja między grupowa jest zjawiskiem powszechnym ale w poszczególnych społ. ofiarami napiętnowania padają inne grupy
Spirala rywalizacji - kiedy grupy spostrzegają się nawzajem jako konkurentów w walce o ograniczone zasoby mogą zachowywać się w sposób nasilający lub wywołujący rywalizację, której się obawiają. Samonapędzająca się spirala może gwałtownie narastać prowadząc do trwałej i gwałtownej wrogości międzygrupowej.
Samonapędzająca się spirala rywalizacji międzygrupowej (2 formy interakcji osoba-sytuacja)
sytuacje rywalizacji kreują konkurujące ze sobą jednostki oraz grupy dowodząc że sytuacje mogą zmieniać ludzi
konkurujący, nieufni ludzie stwarzają sytuacje pełne rywalizacji i wrogości czyli ludzie mogą kształtować sytuacje
Zyskiwanie aprobaty społecznej (B):
ludziom zależy na akceptacji innych, mogą ją zdobyć poprzez dopasowywanie swoich opinii i zachowań do poglądów innych
normy i oczekiwania społeczne skłaniają nas nie tylko do udawania że mamy pewne stereotypy i uprzedzenia, normy społeczne mogą wnikać głęboko w nasze życie - możemy internalizować, uznając je za własne
Pettigrew - studenci o szczególnie rasistowskich poglądach uzyskują wysokie wyniki na skali skłonności do konformizmu
Osoby o wysokim poziomie obserwacyjnej kontroli zachowanie, które w swych zachowaniach społecznych kierują się przekonaniami i działaniami innych szczególnie chętnie wyrażają stereotypowe poglądy jeżeli uznają je za społecznie pożądane
Dostosowanie się do uprzedzeniowych norm zależy także od spostrzeganej pozycji społecznej - np. osobą, które są na obrzeżach grupy bardziej zależy na udowodnieniu pozostałym ile są warte i tym samym dopasowaniu się do ich norm
Pragnienie aprobaty społecznej może skłaniać ludzi zarówno do przyjmowania negatywnych stereotypów (gdy są przekonani o nietolerancji swojego środowiska) jak i do przyjmowania tolerancyjnych poglądów (gdy środowisko jest tolerancyjne)
Normy nakazowe mówią nam o tym co powinniśmy robić i czuć a normy opisowe mówią nam o tym co ludzie rzeczywiście robią i czują - moc sprawcza nowych aktów prawnych ograniczyła liczbę jawnych dyskryminacji więc ludzie mogą odnosić wrażenie, że społeczeństwo stało się bardziej tolerancyjne. W skali kraju zmiany norm nakazowych doprowadziły prawdopodobnie do podobnych przeobrażeń w systemie norm opisowych a w rezultacie ludzie nie tylko niechętnie wygłaszają publicznie nietolerancję ale też rzadziej je prywatnie wyznają.
Zadziwia fakt, że ludzie religijni są mniej tolerancyjni niż osoby niereligijne. Dlaczego tak jest? Ludzie bywają religijni z różnych powodów:
RELIGIJNOŚĆ POSZUKUJĄCA - uznaje się religie a drogę ku zrozumieniu złożonych problemów duchowych i moralnych. Zwykle towarzyszy jej przekonanie, że szybkie proste odpowiedzi są błędne.. Przejawiają niewiele uprzedzeń zarówno na poziomie deklaracji jak i czynów.
RELIGIJNOŚĆ WEWNĘTRZNA - ludzie starają się uwewnętrznić naukę danej religii, spostrzegając religijność jako cel sam w sobie. Ludzie Ci wydają się mniej uprzedzeni niż osoby o religijności zewnętrznej oraz nie mniej tolerancyjni niż osoby niereligijne. Badania Daniela Batsona pokazały jednak, że publicznie deklarowane postawy tych osób mogą odbiegać od ich rzeczywistych postaw. Batson twierdzi że ludziom o wewnętrznej religijności bardziej zależy na tym żeby uchodzić na tolerancyjnych niż ważna jest dla nich autentyczna tolerancja.
RELIGIJNOŚĆ ZEWNĘTRZNA - religia jest zaledwie środkiem służącym zdobywaniu innych wartości takich jak przyjaźń, status lub wygoda. Zwykle żywią więcej uprzedzeń niż ludzie niereligijni.
Umacnianie tożsamości osobistej i społecznej (C) - zarządzanie wizerunkiem własnej osoby:
motywacją do wielu zachowań społecznych jest chęć posiadania dobrej opinii na własny temat - np. po porażce obwiniamy kogoś innego - szukamy kozła ofiarnego (rolę tą pełnią zwykle łatwo rozpoznawalne grupy, które są już obiektem społecznie akceptowanych uprzedzeń)
identyfikujemy się z osobami, które odniosły sukces (świecenie odbitym blaskiem) i odcinamy się od tych, którym się nie powiodło
na nasz obraz siebie wpływa nie tylko indywidualna tożsamość ale także TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNA - nasze przekonania i uczucia wobec grupy do której należymy.
Jeśli uznam, że moja grupa społ. korzystnie wyróżnia się spośród innych (czyli drogą porównań w dół dojdę do wniosku, że jesteśmy od innych lepsi) to mogę zbudować pozytywną tożsamość społeczną co z kolei podniesie moje poczucie własnej wartości
Można dyskryminować inną grupę odbierając jej szanse a tym samym dając własnej grupie rzeczywistą przewagę
Kiedy ludzie mocno identyfikują się ze swoją grupą mogą wiele zyskać dzięki korzystnej pozycji grupy lub wiele stracić gdy pozycja grupy jest niekorzystna
Ludzie którzy silnie utożsamiają się ze swoją grupą szczególnie chętnie dyskryminują innych na jej korzyść
Skłonność do posługiwania się negatywnymi uprzedzeniami i dyskryminacją w celu kształtowania własnego wizerunku wiąże się z cechą osobowość zwaną AUTORYTATYZMEM - tendencją do ulegania osobą o większym autorytecie oraz poniżania jednostek o niższym autorytecie
Adorno, Frenkel-Brunswik, Levinson i Sanford postawili hipotezę, że korzenie ślepego posłuszeństwa i negatywnych uprzedzeń sięgają rodzin w których rodzice surowo karzą dzieci i je upokarzają nawet za małe przewinienia
Autorytaryzm nasila się kiedy doświadczamy frustracji i nieprzyjemnych zdarzeń
W sytuacji porażki jesteśmy bardziej skłonni do pogardzania naznaczonymi grupami
Ludzie o niskiej samoocenie są zwykle uprzedzeni do innych grup oraz nieustannie faworyzują własną grupę
Oszczędność poznawcza (D):
STEREOTYPIZACJA - proces kategoryzowania jednostek jako członków danej grupy oraz wnioskowanie, że charakteryzują się one cechami właściwymi dla tej grupy
Stereotypizacja jest oszczędnym poznawczo procesem zbierania informacji o innych. Zakładając, że ludzie przypominają pozostałych członków swojej grupy unikami żmudnego procesu poznawania ich jako jednostek
Stereotypy są najbardziej przydatne wtedy gdy okazują się wystarczająco trafne - czyli kiedy opisują rzeczywiste cechy członków danej grupy
Jak na ironię stereotypy bardzo trafne byłyby zbyt skomplikowane aby zaoszczędzić nam czasu i wysiłku, W rezultacie stereotypy w rzeczywistości nieco wyolbrzymiają rzeczywistość, zaostrzając różnice między grupami i łagodząc odmienność w ramach grupy
Efekt „oni wszyscy wyglądają dla mnie jednakowo” stanowi jedną z form zjawiska spostrzeganej jednorodności obcych grup czyli tendencji do przeceniania wzajemnych podobieństw pomiędzy członkami danej grupy (np. nie potrafimy dobrze różnicować przedstawicieli innych ras)
METODA GRUPOWANIA SEMANTYCZNEGO - służy identyfikacji powiązań pamięciowych między pamięciowych. Jeżeli po zobaczeniu jednego pojęcia (np. pies) rozpoznamy inne pojęcia (np. kot) szybciej niż zwykle to możemy wnioskować, że owe idee są ściśle skojarzone w pamięci. Metoda ta jest wykorzystywana m.in. w badaniu uprzedzeń
Jakie właściwości osoby decydują o tym czy posługuje się ona stereotypami?
silna potrzeba struktury -> ludzie tacy pragną aby ich życie było możliwie proste i dobrze zorganizowane; koncentrują się przede wszystkim na prostych, łatwo dostępnych informacjach i w ten sposób tworzą nietrafny stereotyp
dobry nastrój obniża naszą motywację do wnikliwej analizy zjawisk tak więc ludziom w dobrym nastroju w mniejszym stopniu zależy na idealnej trafności a w konsekwencji częściej polegają oni na stereotypach
emocje, które powodują fizjologiczne napięcie (np. złość, strach, euforia) powodują zmniejszenie ilości dostępnych zasobów poznawczych; szczególnie złość i niepokój wzmacniają naszą skłonność do sterotypizacji
Emocje i nastrój:
decydują do jakiej grupy zaliczymy jakiej grupy zaliczymy daną jednostkę czy grupę (zwykle i jednostki i grupy należą jednocześnie do wielu kategorii)
decydują o sformułowaniu danego stereotypu (nawet cech powszechnie pozytywne można spostrzegać negatywnie)
zły nastrój sprzyja wykraczaniu poza stereotypy
dobry nastrój sprzyja korzystnemu ocenianiu innych ale także zachęca do posługiwania się stereotypami
skłonność do sterotypizacji wzrasta w złożonych sytuacjach, w których wiele rzeczy dzieje się jednocześnie
usłyszane etniczne wyzwiska nie wpływają jednakowo na wszystkich ludzi. Obelgi tego rodzaju częściej uruchamiają niepochlebne opinie u osób uprzedzonych niż ludzi wolnych od uprzedzeń
Przeciwdziałanie uprzedzeniom, stereotypom i dyskryminacji:
hipoteza ignorancji - zakładanie, że istnienie stereotypów, uprzedzeń i dyskryminacji jest wynikiem tego, że ludzie „po prostu nie znają niczego lepszego”
samo dostarczanie ludziom informacji na temat innych grup czy też umieszczanie członków skłóconych grup w jednym miejscu nie jest skuteczną metodą usuwania niechęci
pożądane skutki może przynieść strategia przeciwdziałania uprzedzeniom, stereotypom i dyskryminacji odwołująca się do celów:
moglibyśmy zmieniać cele osoby (np. obniżać napięcie danej osoby jeszcze nim spotka ona członków innych grup)
moglibyśmy starać się zmieniać właściwości sytuacji
moglibyśmy przedstawiać ludziom inne sposoby osiągania celów (np. jak inaczej mogą podnieść swoją samoocenę)
moglibyśmy dążyć do aktywizacji celów niezgodnych z uprzedzeniami, stereotypami i dyskryminacją (przede wszystkim słuszność, sprawiedliwości i empatii)
w pewnych sytuacjach kontakt może skutecznie łagodzić konflikty między grupowe. Dzieje się tak gdy:
cech i zdolności członków obcej grupy muszą zaprzeczać negatywnym stereotypom tej grupy
kontakt międzygrupowy powinien być wspierany przez lokalne autorytety i normy społeczne
grupy powinny mieć jednakowy status przynajmniej w środowisku w którym się kontaktują
kontakt powinien zachodzić na poziomie indywidualnym
kontakt powinien być nagradzający
szczególnie skuteczną metodą jest kontakt, który polega na wspólnym dążeniu do jednego celu
Zastosowanie praktyczne: klasa-układanka (metoda zaprojektowana przez Elliota Aronsona) - klasę dzieli się na mieszane po względem rasy i płci zespoły (zwykle po 6 osób). Każdy uczeń otrzymuje najpierw zadanie opracowania części lekcji i spotyka się z grupą „ekspertów” złożoną z członków innych zespołów , którym przydzielono to samo zadanie. Następnie uczeń wraca do swojego rodzimego zespołu i przekazuje pozostałym kolegom świeżo nabytą wiedzę na zadanym temat. Ponieważ informacje uzyskane od jednego dziecka stanowią zaledwie część materiału, od wszystkich sześciorga dzieci zależy czy zespół nauczy się całej lekcji
6