M.Bachmat, M.Gawrońska, K.Murias

System semiprezydencki Francji:

Ustrój republikański ma we Francji wielowiekową tradycję i dzieli się go na pięć Republik:

• Pierwsza Republika (1792-1799) - okres pierwszej rewolucji, zastąpiona została rządami Bonapartego jako konsula a następnie cesarza.

• Druga Republika tzw. prezydencka (1848-1852) - ustąpiła ona miejsca drugiemu cesarstwu

• Trzecia Republika (1871-1940) - jej podstawy prawne to konstytucja z 1875 r., okres ten zamyka klęska Francji w 1940 r. Na mocy konstytucji Francja stała się republiką parlamentarną.

• Czwarta Republika (1944 - 1958) - ustrój regulowała Konstytucja z 1946 r., okres ten kończą wydarzenia w metropolii i Algierii.

• Piąta Republika (1958 do dziś) - ustrój polityczny oparty na konstytucji z 1958 r.

Podstawy konstytucyjne:

Pierwszym źródłem francuskiego prawa konstytucyjnego jest Konstytucja z 1958 roku. Nie jest ona jednak jedynym źródłem prawa konstytucyjnego. We francuskiej praktyce konstytucyjnej przyjęło się pojęcie „blok konstytucyjny”, w skład którego oprócz właściwej Konstytucji zalicza się również:

- Deklarację Praw Człowieka i Obywatela z 26.08.1789 r.

- Wstęp do poprzedniej Konstytucji Francuskiej z 1946 roku.

- zasady podstawowe, uznane przez ustawy Republiki

- cele działalności państwa o radze konstytucyjnej.

Koncepcja „bloku konstytucyjnego” jest głównie wytworem orzecznictwa Rady Konstytucyjnej, która wyrosła aktualnie na główny czynnik interpretujący konstytucję, o uznawanym przez inne organy autorytecie.

Konstytucja z 4.10.1958r. jest aktem sztywnym, trudno zmienialnym.

System partyjny Francji:

Jest to system wielopartyjny, ale charakteryzowany jako tzw. „dwublokowy”. We francuskim Zgromadzeniu Narodowym stale funkcjonuje od 5 do 7 partii lub grup politycznych skonsolidowanych w dwa przeciwstawne sobie bloki. Centrami krystalizującymi oba bloki są: na lewicy Partia Socjalistyczna, na prawicy Zgromadzenie na rzecz Republiki.

Ogólna charakterystyka ustroju:

Najbardziej właściwą nazwą dla tego systemu wydaje się być nazwa „system arbitrażu prezydenckiego”. W systemie tym głowa państwa pochodzi z wyborów powszechnych, raczej na długie kadencje (we Francji wcześniej 7 lat od 2000r. 5 lat), i dlatego też może być uznana jako strażnik podstawowych interesów swego Narodu. Bieżącą politykę państwa prowadzi parlament (pochodzący z demokratycznych wyborów) i rząd, przy czym zachowana zostaje polityczna odpowiedzialność rządu przed parlamentem. Ale na jeden i na drugi z tych organów Konstytucja zapewnia osobisty wpływ Prezydenta, zwłaszcza gdy chce on wyrażać potrzeby prezentacji podstawowych interesów Narodu.

Parlament Francuski

1. Struktura

• Niepełna równorzędność izb

Parlament francuski V Republiki jest parlamentem dwuizbowym

- pierwsza izba nosi nazwę Zgromadzenia Narodowego

- druga izba nosi nazwę Senatu, jej pozycja jest nader mocna, ale nie tak jak w okresie III Republiki, w której była całkowicie równorzędna.

• Zakaz mandatu imperatywnego

Członków obu izb dotyczą konstytucyjne postanowienia o zakazie mandatu imperatywnego.Cieszą się oni materialnym i formalnym immunitetem.Regulaminy izb dopuszczają tworzenie przez parlamentarzystów „grup” politycznych (frakcji):

- co najmniej 20 w Zgromadzeniu Narodowym

- co najmniej 15 w Senacie

Kadencja Zgromadzenia Narodowego wynosi 5 lat, natomiast jego liczebność to 577 deputowanych.

Kadencja Zgromadzenia Narodowego może ulec skróceniu w drodze jego rozwiązania przez Prezydenta, po zasięgnięciu opinii premiera i przewodniczących obu izb. Wobec Senatu Prezydent nie posiada takiego prawa.

Senat nie posiada jako takiej kadencji, jedynie poszczególni senatorowie wybierani są na dziewięcioletnią kadencję. Senat liczy 321 senatorów.

• Sesje

Konstytucja przewiduje sesyjny system funkcjonowania parlamentu, przy jednej sesji w roku i w sposób jednolity dla obu izb ustala jej początek na pierwszy dzień roboczy października, a koniec na ostatni dzień roboczy czerwca (w sumie ok.9 miesięcy).

W związku z tym: nie ma potrzeby formalnego zwoływania sesji, poza wskazany termin nie można jej przedłużyć, liczba posiedzeń w każdej sesji jest ograniczona do 120, większość członków każdej z izb może postanowić o zwiększeniu liczby posiedzeń, premier (po wysłuchaniu opinii przewodniczącego izby) może postanowić o zwiększeniu liczby posiedzeń, dni posiedzeń ustalać mają regulaminy izb; zgodnie z nimi odbywają się trzy razy w tygodniu, z możliwością przedłużenia na dzień następny, izba może podjąć decyzję, w które dni sesji odbywać się będą posiedzenia, a w które nie, Konstytucja wymaga, aby co najmniej jedno posiedzenie w tygodniu zarezerwowane zostało na stawianie pytań przez parlamentarzystów i odpowiedzi rządu.

Konstytucja przewiduje też możliwość zwoływania sesji nadzwyczajnych, ale jedynie dla rozpatrzenia określonych przez wnioskujących zagadnień. Zwołuje je Prezydent na wniosek premiera lub większości członków Zgromadzenia Narodowego (senatorzy takiego uprawnienia nie posiadają).

Parlament zwołany na wniosek deputowanych nie może zdecydować o rozpatrzeniu dodatkowej, nieujętej we wniosku sprawy; może tak natomiast postąpić parlament zwołany na wniosek premiera.

2. System Wyborczy

Zgromadzenie Narodowe reprezentuje całość narodu jako pewną jedność, natomiast Senat reprezentuje naród postrzegany jako zbiór wspólnot terytorialnych. Zakłada to odmienne konstrukcje systemu wyborczego do jednej i do drugiej izby.

• System wyborczy do Zgromadzenia Narodowego

Wybory powinny być bezpośrednie, powszechne, równe i tajne. Przez większość okresu funkcjonowania V Republiki, w wyborach do pierwszej izby parlamentarnej stosowano system większości bezwzględnej.

Prawo wyborcze ujęte jest w „kodeksie wyborczym” wprowadzonym w drodze rozporządzenia rządu o mocy ustawy z 27 października 1964 roku.

Wspólne dla wyborów do wszystkich organów jest ustalenie granicy wieku dla czynnego prawa wyborczego na lat 18, natomiast granica wieku dla biernego prawa wyborczego do ZN wynosi 23 lata. Dla dokonania wyboru obszar Francji metropolitarnej podzielony jest na 555 jednomandatowych okręgów wyborczych (22 mandaty pochodzą z terytoriów zamorskich), z tym że w każdym departamencie występować winny co najmniej dwa takie okręgi. Wykaz okręgów zawarty jest w kodeksie wyborczym.

Do uzyskania mandatu w pierwszej turze wymagane jest uzyskanie bezwzględnej większości ważnie oddanych głosów, co jednak stanowić musi równocześnie co najmniej 25% uprawnionych do głosowania. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, po upływie tygodnia w danym okręgu przeprowadzana jest druga tura, do której dopuszczeni są ci tylko kandydaci, którzy w turze pierwszej uzyskali co najmniej 12,5% uprawnionych do głosowania. W drugiej turze mandat uzyskuje kandydat, który otrzymał największą liczbę głosów

System wyborczy do Senatu

W myśl konstytucji senatorowie wybierani są w głosowaniu pośrednim. Według kodeksu wyborczego wyboru senatorów dokonują departamentalne kolegia wyborcze, nie są to więc wybory powszechne. Spełniony jest jednak wymóg równości: w zależności od liczby mieszkańców poszczególnym departamentom przypada odpowiednia liczba mandatów senatorskich. Senatorzy wybierani są na dziewięcioletnie kadencje, z tym że co trzy lata ustępuje 1/3 z nich. Granica wieku dla osiągnięcia biernego prawa wyborczego do Senatu wynosi 35 lat.

3. Funkcje Parlamentu

Ustawodawstwo

Ustawodawstwo jest pierwszą funkcją parlamentu, a w historii francuskiego prawa konstytucyjnego nadawano ustawie zawsze olbrzymie znaczenie, konstruowano wręcz zasadę supremacji ustawy, nieograniczonej pod względem swego zakresu i o najwyższej właściwie mocy prawnej. Supremacja ustawy oznaczała też supremację ustawodawcy, tj. jego całkowitą autonomię i swobodę co do trybu kształtowania treści ustaw. Jednocześnie kształtowała się i utrwalała paradoksalnie idea tzw. władzy reglamentacyjnej we Francji, tj. władzy regulacyjnej (prawodawczej) rozmaitych organów władzy wykonawczej, służąca wprawdzie realizacji ustaw, ale jednocześnie mająca wynikać z samej istoty władzy (funkcji) wykonawczej.

Powrót do klasycznej koncepcji ustawy - dokonało się to głównie pod wpływem orzecznictwa Rady Konstytucyjnej i Rady Stanu. Nie było natomiast możliwe, wobec odmiennego tu charakteru przepisów konstytucyjnych powrócić również do sytuacji supremacji ustawodawcy. Przestała też być ustawa aktem o najwyższej mocy prawnej. Przed nią w hierarchii źródeł prawa wysuwają się Konstytucja i umowy międzynarodowe. Niektóre z nich wymagają jednak dla swej ratyfikacji lub zatwierdzenia podstawy ustawowej.

Rodzaje ustaw

Jako jeden z przejawów przełomu w konstruowaniu funkcji ustawodawczej wskazać należy na powołanie do życia kilku rodzajów ustaw, czyli zerwanie z jednolitym pojęciem ustawy i jednolitej jej mocy.

1. Możliwość uchwalenia ustawy w procedurze referendum, a więc w procedurze wyłączającej w ogóle parlament.

2. Instytucja ustaw organicznych, wyróżnionych od innych swą mocą prawną i procedurą stanowienia. Ustawy te regulują wybory do izb parlamentarnych i na urząd Prezydenta Republiki, organizację i zasady funkcjonowania Rady Konstytucyjnej, Najwyższej Rady Sądownictwa, Rady Ekonomicznej i Społecznej, statusu sędziów i inne.

Odmienności proceduralne przy uchwalaniu ustawy organicznej polegają na ustanowieniu okresu minimum piętnastodniowego między dniem wniesienia projektu a początkiem rozpatrywania przez izbę, wzmocnieniem stanowiska Senatu, którego sprzeciw może być zniwelowany dopiero bezwzględną większością ogółu ZN, a przy sprawach dotyczących Senatu, jego sprzeciw jest ostateczny.

3. Ustawy zwykłe, których zakres przedmiotowy ustalony jest w art. 34 Konstytucji.

4. Ustawy finansowe, określające dochody i wydatki państwa. Winny być najpierw uchwalone przez ZN.

5. Ustawy o finansowaniu ubezpieczeń społecznych.

6. Ustawy programowe, określające cele działalności gospodarczej i socjalnej państwa. Jest to szczególna kategoria ustaw, występująca w wielu rozwiniętych państwach współczesnych, będąca przejawem - interwencjonizmu państwowego, w ramach państwa socjalnego.

Kontrola działalności rządu

W rozwiązaniach konstytucyjnych uderza tendencja zachowania procedur kontrolnych, bez możliwości przeradzania się ich w procedury merytorycznego oddziaływania na działalność rządu. Bardzo charakterystyczne dla tej tendencji jest, że Rada Konstytucyjna kontrolując regulamin Zgromadzenia Narodowego uznała za niekonstytucyjne sformułowanie przyznające tej izbie prawo uchwalania rezolucji pod adresem rządu mogących bezpośrednio wpływać na jego działalność.

Środki kontroli

1. Składanie oświadczeń rządowych,

2. Uprawnienia kontrolne komisji stałych i specjalnych,

3. Komisje śledcze,

4. Delegacje parlamentarne,

5. Zapytania

• Zapytania ustne

- połączone z debatą

- bez debaty

• Zapytania pisemne

• Zapytania do rządu (godzina pytań)

6. Dysponowanie Izbą Obrachunkową,

7. Petycje

Egzekwowanie przez parlament odpowiedzialności rządu

• Odpowiedzialność polityczna

Odpowiedzialność rządu przed parlamentem, stanowiąca podstawowy element systemu rządów parlamentarnych, została przez Konstytucję V Republiki utrzymana, ale ujęta jako odpowiedzialność zracjonalizowana, tj. mogąca przebiegać tylko w określonych procedurach. Nawet oczywisty brak poparcia polityki rządu przez parlament, o ile nie zostanie stwierdzony w ramach przepisanej dla tego celu procedury konstytucyjnej, nie skutkuje realizacją tej odpowiedzialności.

Odpowiedzialność polityczna rządu realizuje się jedynie wobec Zgromadzenia Narodowego, natomiast Senat posiada w tym zakresie znacznie ograniczone możliwości. Odpowiedzialność ta jest wyłącznie solidarna, co jasno wynika z przepisów konstytucyjnych, potwierdzonych w tym względzie przez przepisy regulaminowe.

• Wotum zaufania

Zwyczajowo zwłaszcza nowy rząd podejmuje starania w tym względzie, przedstawiając, po swym powołaniu przez Prezydenta, Zgromadzeniu Narodowemu swój program. Formalnie zgodnie z analizowanym przepisem konstytucyjnym, w sprawach tych zwraca się do izby premier, ale po rozpatrzeniu sprawy przez Radę Ministrów. Należy tylko przypomnieć, że wniosek o wotum zaufania powiązany być może również z kwestią uchwalenia przez ZN pewnego projektu.

• `Wotum nieufności

Dla złożenia wniosku uprawniona jest dopiero grupa licząca 1/10 członków ZN.

Przewodniczący dostarcza wniosek rządowi, ogłasza go i powiadamia izbę na najbliższym posiedzeniu. Debata i głosowanie może się odbyć najwcześniej 48 godzin po złożeniu wniosku.

Wniosek taki powinien być winien bezwzględną większością deputowanych tworzących Zgromadzenie Narodowe.

• Aprobowanie przez Senat oświadczeń rządu

Egzekwowanie odpowiedzialności politycznej wobec rządu przypada jedynie Zgromadzeniu Narodowemu. Nawet więc funkcjonowanie w Senacie większości opozycyjnej wobec rządu nie posiada konsekwencji dla jego stabilności.

Odpowiedzialność konstytucyjna

Przepisy tego rozdziału zajmują się odpowiedzialnością ministrów za czyny, które w myśl ustaw stanowią przestępstwa. Nie jest natomiast osobno uregulowana sprawa odpowiedzialności za tzw. delikt konstytucyjny.

Organem egzekwującym wskazaną odpowiedzialność jest Trybunał Sprawiedliwości Republiki.

Władza wykonawcza

We Francji władza wykonawcza rozdzielona jest pomiędzy prezydenta i rząd z premierem na czele. Jednak prezydenta można traktować jako realnego szefa egzekutywy. Wybór Prezydenta Francji następuje w drodze głosowania powszechnego i bezpośredniego. Wybory zarządza rząd, w terminach ustalonych konstytucyjnie. Kandydatury zgłaszane mogą być przez co najmniej 500 osób spośród szczególnego gremium, które stanowią: członkowie obu izb parlamentu, rad generalnych, Rady Paryża i zgromadzeń terytoriów zamorskich, z tym że popierający kandydaturę pochodzić muszą co najmniej z 30 departamentów. Kandydatury zgłasza się do Rady Konstytucyjnej. Bierne prawo wyborcze na urząd Prezydenta przysługuje obywatelom po ukończeniu 23 roku życia. Wyniki wyborów ogłasza Rada Konstytucyjna, która też kontroluje ich przebieg. Prezydent wybierany jest w dwóch turach głosowania, w obu wymagane jest uzyskanie przez kandydatów bezwzględnej większości głosów. Kadencja Prezydenta, którą Konstytucja określiła na 7 lat (tradycyjnie dla Francji), została skrócona do 5 lat. Liczba sprawowanych kadencji pozostała jednak nieograniczona. Prezydent nie może być odwołany przed upływem kadencji. Wykonywanie funkcji Prezydenta w razie jego śmierci lub przeszkody w sprawowaniu urzędu przechodzi na Przewodniczącego Senatu, a z kolei gdy i on nie może jej wykonywać - na rząd. Stanowisko prezydenta jest niepołączalne z jakimkolwiek innym stanowiskiem w państwie, a także z mandatem przedstawicielskim. Rolą Prezydenta jest czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji, zapewnianie prawidłowego funkcjonowania władz publicznych, zapewnianie ciągłości Państwa, gwarantowanie niepodległości narodowej, integralności terytorialnej oraz przestrzegania traktatów. Nominuje on premiera, 3 członków Rady Konstytucyjnej, powołuje przewodniczącego tej rady, zwołuje jej posiedzenia, odwołuje się do społeczeństwa w drodze referendum itd. W jego ręce złożona jest więc ochrona podstawowych interesów Narodu i tym samym ochrona wymogów najwyższej racji stanu państwa. Jednocześnie art. 5 wskazuje na podstawową metodę działalności Prezydenta: jest nią nie tyle bezpośrednie zarządzanie najwyższymi sprawami państwowymi, ale „arbitraż”. Prezydent Republiki może swobodnie przejawiać inicjatywę wykonywania swych konstytucyjnych kompetencji, zarówno tych kontrasygnowanych, jak i niekontrasygnowanych. Ścisły związek rządu i prezydenta sprawia, że kontrasygnata w zasadzie będzie zawsze udzielona. Jeżeli zaś Prezydent działa na wniosek, w sytuacji konstytucyjnie wymaganej, to może on również wtedy odmówić wydania wnioskowanego aktu, nawet gdyby miał podlegać kontrasygnacie, a rząd nie jest wówczas zobligowany do złożenia dymisji.

Kompetencje Prezydenta wobec parlamentu:

1. Prawo kierowania projektów zmian konstytucyjnych (uprawnienie wymagające kontrasygnaty, a ponadto wniosku Premiera).

2. Kierowanie orędzi do izb parlamentarnych (uprawnienie niewymagające kontrasygnaty). Orędzia, jak wyraźnie zastrzega Konstytucja, nie mogą być przedmiotem debaty, tym bardziej więc izba nie może uchwalić jakiegokolwiek odniesienia się do orędzia

3. Zwoływanie i zamykanie nadzwyczajnych sesji parlamentu (uprawnienia wymagające kontrasygnaty, zwoływanie wymaga dodatkowo wniosku premiera lub większości członków ZN).

4. Promulgacja (ogłoszenie aktu normatywnego) ustaw (kompetencja zaopatrzona wymogiem kontrasygnaty), która winna nastąpić w ciągu 15 dni od przekazania ustawy przez parlament rządowi.

5. Wnioskowanie do Rady Konstytucyjnej o orzeczenie konstytucyjności ustawy (uprawnienie niewymagające kontrasygnaty).

6. Żądanie ponownego rozpatrzenia ustawy (lub pewnych jej artykułów) przez parlament (uprawnienie opatrzone wymogiem kontrasygnaty).

7. Wyłączenie parlamentu z procesu ustawodawczego poprzez rozpisanie referendum (uprawnienie bez wymogu kontrasygnaty, jednakże na wniosek premiera lub wspólny wniosek obu izb parlamentu).

8. Rozwiązywanie Zgromadzenia Narodowego przed upływem kadencji (uprawnienie bez wymogu kontrasygnaty, wszelako po zasięgnięciu opinii premiera i Przewodniczących izb).

9. Dodać tu trzeba również w zasadzie wszystkie te kompetencje, którymi wobec parlamentu dysponuje rząd - zwłaszcza prawo inicjatywy ustawodawczej i dalsze kompetencje rządu w procesie ustawodawczym (poprawki), ale także na przykład zwracanie się do parlamentu o upoważnienie na wypowiedzenie wojny czy o przedłużenie stanu wyjątkowego. To faktyczne rozszerzenie kompetencji Prezydenta wobec parlamentu wynika oczywiście z owej daleko posuniętej integracji obu organów.

Kompetencje Prezydenta wobec rządu: Formalne powiązania Prezydenta Francji i rządu są bardzo wielostronne i prowadzą do daleko posuniętego zespolenia obu tych organów.

1. Uprawnienie do powoływania i odwoływania rządu (uprawnienie - jeśli chodzi o powołanie premiera - formalnie zwolnione z wymogu kontrasygnaty; jeśli chodzi o pozostałych członków rządu - podlegające kontrasygnacie). Autorytet Prezydenta pozwala mu z pewnością wywierać zawsze pewien nieformalny wpływ na dobór członków rządu, co winno być przez premiera, w obliczu mającego nastąpić współdziałania, w pewnych granicach uwzględniane.

2. Sprawowanie zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi (działania podlegające kontrasygnacie). Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W omawianej dziedzinie splatanie się kompetencji Prezydenta i rządu jest szczególnie wyraźne.

3. Negocjowanie i ratyfikowanie traktatów (kompetencja wymagająca kontrasygnaty), przyjmowanie informacji o wszelkich pertraktacjach, zmierzających do zawarcia innych umów międzynarodowych, czyli obowiązek (praktycznie) ministra spraw zagranicznych przedstawiania tych informacji i ewentualne prawo żądania takich informacji, wysyłanie przedstawicieli dyplomatycznych Francji (kompetencja wymagająca kontrasygnaty), utrzymywanie akredytacji przedstawicieli państw obcych.

4. Przewodniczenie posiedzeniom Rady Ministrów. Jest chyba najbardziej widocznym przejawem integracji funkcji obu organów.

5. Podpisywanie aktów prawnych, przyjmowanych przez Radę Ministrów, mianowicie ordonansów (dekretów z mocą ustaw) i dekretów, oczywiście wszelkiego charakteru (formalnie z wymogiem kontrasygnaty).

6. Odwoływanie członków rządu poza premierem (formalnie z wymogiem kontrasygnaty).

7. „Kładzenie kresu” funkcjom premiera (kompetencja bez wymogu kontrasygnaty).

Poza powyższymi sytuacjami uznaje się jednak, że w sposób mniej czy bardziej otwarty również Prezydent może domagać się złożenia przez premiera dymisji rządu, gdy działalność rządu nie zyskuje jego aprobaty. Innymi słowy, mimo braku wyraźnych przepisów konstytucyjnych, istnieje również odpowiedzialność polityczna rządu przed Prezydentem, obok takiej odpowiedzialności przed ZN. Jednak Prezydent nie może jedynie wymusić dymisji rządu. Winien następnie, w zasadzie od razu, powołać nowy rząd. Musi być to rząd, który ma szanse współpracy z parlamentem, a nie całkiem dowolny skład osobowy tego gremium.

Pojęcie „arbitra politycznego” mieści w sobie również możliwość - w przypadku narażenia na najwyższe niebezpieczeństwo wartości, których ochrona powierzona została Prezydentowi Republiki, w sytuacji zagrożenia Republiki lub jej instytucji, niepodległości, integralności terytorialnej lub przerwania regularnego funkcjonowania konstytucyjnych władz publicznych - zawieszenia normalnego funkcjonowania władz Republiki i przejęcia przez Prezydenta ich funkcji. Następuje to po odbyciu konsultacji obowiązkowych z premierem, przewodniczącymi izb parlamentu, przewodniczącym Rady Konstytucyjnej. Działalność prezydenta w tym czasie powinna zmierzać do umożliwienia konstytucyjnym władzom przystąpienia do wykonywania powierzonych im zadań w możliwie jak najkrótszym czasie. Podjęte środki powinny być usprawiedliwione okolicznościami pozostającymi w ścisłym związku z przyczynami. W okresie stosowania tego artykułu prezydent nie może rozwiązać Zgromadzenia Narodowego.

Konstytucja wyraźnie deklaruje brak odpowiedzialności Prezydenta "za działania podejmowane w toku spełniania swych funkcji", czyli za określony sposób i cel wykonywania kompetencji. W praktyce konstytucyjnej V Republiki próbowano wobec tego konstruować bezpośrednią odpowiedzialność Prezydenta przed Narodem, co wydawało się rozwiązaniem logicznym wobec faktu desygnowania go również w głosowaniu powszechnym. Od zasady nieodpowiedzialności Prezydenta art. 68 czyni jeden wyjątek (podobnie jak konstytucje poprzednie) i statuuje odpowiedzialność Prezydenta za dopuszczenie się "zdrady stanu", a więc czynów szczególnie groźnych, co jednak dotyczy "działań, podejmowanych w toku spełniania swych funkcji", wykazując tym samym elementy klasycznej odpowiedzialności konstytucyjnej. Nie chodzi więc tu o każde naruszenie konstytucji (czy ustaw). Organem egzekwującym tę odpowiedzialność jest Wysoki Trybunał Sprawiedliwości.

Rząd zaś jest organem samodzielnym, ale zarazem łączącym głowę państwa i parlament. Rząd Republiki Francuskiej powoływany jest przez głowę państwa. Najpierw powołany zostaje premier ("pierwszy minister", który kieruje działalnością rządu), a nie Prezes Rady Ministrów , a do tej zmiany tytulatury przywiązuje się istotne znaczenie, a następnie, na jego wniosek, pozostali członkowie. Powoływanie członków rządu odbywa się poprzez wręczenie im przez Prezydenta dekretów nominacyjnych i dekretów kompetencyjnych. W nawiązaniu do francuskiej tradycji konstytucyjnej, która formalnie wymagała ubiegania się przez nowy rząd o tzw. inwestyturę parlamentarną, także kolejne rządy V Republiki, choć dopiero po upływie pewnego czasu po swym powołaniu, przedstawiają Zgromadzeniu Narodowemu albo swój program działania, albo oświadczenie na temat swej ogólnej polityki. Szczególnym rozwiązaniem występującym w V Republice jest niepołączalność stanowisk w parlamencie z funkcją członka rządu. Rząd jest formalnie odpowiedzialny przed parlamentem. Zgodnie z innymi artykułami konstytucji widać jednak, że odpowiedzialność gabinetu istnieje tylko wobec Zgromadzenia Narodowego. Konstytucja nie wspomina nic o odpowiedzialności rządu wobec Prezydenta. Rząd we Francji składa się z premiera, ministrów stanu, ministrów (resortowych i delegowanych) oraz sekretarzy stanu powołanych przez prezydenta na wniosek premiera. Posiedzeniom rządu przewodniczy prezydent.

Funkcją rządu jest „określenie i prowadzenie polityki narodu” oraz „dysponowanie administracją i siłami zbrojnymi”. Rząd jest organem wskazującym drogę narodowi, pełni rolę jego przewodnika. Projektuje on ustawy, a na szczególne podkreślenie zasługuje tu projektowanie budżetu i „ustaw programowych” . Należy tu włączyć również prawo zgłaszania poprawek do wszelkich innych projektów ustawodawczych, decydowanie o wejściu w życie projektu ustawy budżetowej mimo nieuchwalenia jej przez parlament, w przedstawianiu programu działania bądź oświadczeń o ogólnej linii politycznej wraz z ubieganiem się o wotum zaufania, na udzielaniu odpowiedzi na zapytania parlamentarzystów i inne. Rząd jest naturalnie generalnym wykonawcą ustaw parlamentarnych, co Konstytucja zaznacza przez wymóg przekazywania mu ustaw ostatecznie przyjętych przez parlament. Do kompetencji rządu wobec prezydenta należą po pierwsze są to obowiązki informowania prezydenta o swych pracach. Po drugie wykonywanie wielu kompetencji prezydenta Konstytucja uzależnia od wniosku rządu, nawet jeśli chodzi o kompetencje posiadające charakter prerogatyw. Należy tu na przykład prawo wnioskowania o zarządzenie referendum, o zwołanie nadzwyczajnej sesji parlamentu czy też wnioskowanie o wystąpienie z projektem zmiany Konstytucji. Po trzecie należy tu „opiniowanie” różnych działań Prezydenta w sytuacjach wymaganych konstytucyjnie, co nie wyklucza naturalnie zasięgania opinii i w innych kwestiach. Po czwarte zaś kompetencje te wyrażają się w udzielaniu zgody, przynajmniej formalnie, na podejmowanie przez Prezydenta wszystkich pozostałych (w każdym razie istotniejszych politycznie) jego działań, poprzez udzielanie kontrasygnaty przez premiera i ministrów. We wszystkich sytuacjach zaś, gdy podejmowane przez prezydenta decyzje wymagać będą dla swej realizacji działań wykonawczo - administracyjnych, z istoty rzeczy (choć Konstytucja o tym nie wspomina) rząd staje się zobowiązany do ich wprowadzenia w życie. Najbardziej rozbudowane są kompetencje wobec administracji, którą rząd „dysponuje”. Wymienić tu należy wydawanie przepisów prawnych, które administracja ta winna realizować: tak wykonawczych wobec ustaw, jak i "autonomicznych", dokonywanie (formalnie: wspólnie z Prezydentem) powołań m.in. „kierowników centralnych organów administracyjnych” (oczywiście: poza członkami samego rządu) i prefektów, na inne stanowiska cywilne i wojskowe. Ponieważ rząd „zapewnia wykonanie ustaw" , może podejmować wszystkie odpowiadające temu zadaniu kroki: wydawać instrukcje i polecenia, przeprowadzać kontrolę działania, odwoływać ze stanowisk itd. Może też uchwalać plany rozwoju rozmaitych dziedzin, stanowiące zapowiedź bardziej konkretnych kroków, które będzie następnie podejmował. Premier reprezentuje rząd, zwłaszcza w kontaktach z innymi władzami. Jest on uprawniony do wydawania każdemu z ministrów czy sekretarzy stanu rozmaitych dyrektyw związanych z piastowanymi przez nich urzędami. Konstytucja wymaga kontrasygnowania aktów premiera przez ministrów. Działalność ministrów podlega oczywiście kontroli premiera, w szczególności w zakresie realizacji przez nich ustaw. W funkcji tej wspierać może premiera Izba Obrachunkowa. Premier mianuje funkcjonariuszy cywilnych i wojskowych, z wyjątkiem stanowisk zastrzeżonych dla prezydenta, może on zastępować prezydenta w Radzie Obrony Narodowej oraz przewodniczyć z jego upoważnieniem i w zastępstwie posiedzeniom rządu. Posiada także uprawnienia wobec parlamentu, takie jak prawo inicjatywy ustawodawczej , inicjatywę w sprawie powoływania komisji mieszanej w przypadku zaistnienia rozbieżności stanowisk obu izb, prawo występowania z wnioskiem o zwołanie posiedzenia Rady Konstytucyjnej. Może on też uzupełniać działalność prawodawczą parlamentu oraz hamować aktywność legislatywy, nie wydając np. zapowiedzianych w ustawie aktów prawnych.

Władza sądownicza

Francuski system prawny opiera się na prawie stanowionym, jednak wyroki sądów mają znaczenie w interpretacji niektórych przepisów. Sądownictwo jest podzielone na powszechne oraz administracyjne.

• Sądy powszechne

Sądy powszechne zajmują się rozstrzyganiem spraw cywilnych oraz karnych. System sądowniczy składa się z sądów trzech instancji - rejonowych, apelacyjnych oraz sądu kasacyjnego (Cour de cassation).

Na straży niezależności sędziów i prokuratury stoi Naczelna Rada Niezawisłości Sądownictwa (fr. Conseil Superieur de la Magistrature).

• Sądownictwo administracyjne

Sądy administracyjne zajmują się rozstrzyganiem spraw spornych pomiędzy obywatelami a instytucjami państwa oraz między różnymi urzędami. Każda decyzja urzędnika może zostać zaskarżona. Sądownictwo administracyjne podobnie jak powszechne zapewnia możliwość apelacji.

Rada Konstytucyjna (fr. Conseil Constitutionnel) - rozpatruje akty prawne i ocenia, czy są one zgodne z konstytucją oraz traktatami międzynarodowymi.

Sądy rozrachunkowe (Izba Obrachunkowa) - zajmuje się audytem finansów państwa oraz innych instytucji publicznych.

Trybunał Kompetencyjny - powołany do rozstrzygania sporów o właściwość między organami administracyjnymi a sądami powszechnymi.

Rada Ekonomiczna i Społeczna - jest to przede wszystkim organ doradczy (opiniodawczy) rządu, a w pewnym zakresie również parlamentu. Jej celem jest również zapewnienie współdziałania rozmaitych grup zawodowych i ich udziału w ustalaniu polityki gospodarczej i społecznej państwa.

Mediator Republiki - stanowi francuską wersję instytucji „ombudsmana”, czyli rzecznika praw obywatelskich. Mediatora mianuje Rada Ministrów na sześcioletnią kadencję, którą sprawować można tylko jednorazowo. Mediator ma obowiązek badania zażaleń obywateli na działalność urzędów publicznych.

Elementy semiprezydencjalizmu znajdujemy także Finlandii oraz we wczesnej fazie demokratyzacji w Portugalii. Ewolucja semiprezydencjalizmu w kierunku zracjonalizowanego parlamentaryzmu dokonała się w Finlandii. Przesłankami ukształtowania w 1919 r reżimu politycznego opartego na dominacji prezydenta były zarówno skomplikowana sytuacja międzynarodowa, jak i słabości rozdrobnionego i spolaryzowanego fińskiego systemu partyjnego. Choć w miarę upływu czasu polaryzacja systemu partyjnego ulegała zmniejszeniu, to jednak głębsze niż w pozostałych państwach skandynawskich różnice „ideologiczne oraz mniej zakorzenione mechanizmy konsensualne utrudniały formowanie trwałych koalicji”. W sytuacji pata parlamentarnego mogło przeto dojść do interwencji ze strony cieszącego się tradycyjnie wysokim autorytetem prezydenta. Od końca lat 80. sytuacja w Finlandii ulegała wyraźniej zmianie, której efektem stało się relatywne osłabienie roli prezydenta jako kreatora polityki. Przyczyniły się do tego różnego rodzaju czynniki. Jednym z nich była transformacja zewnętrznego otoczenia systemu politycznego Finlandii (rozpad byłego ZSRR oraz integracja z Unią Europejską). Zmniejszyło to zapotrzebowanie na aktywność głowy państwa. Ten sam efekt powodują czynniki wewnętrzne: obniżenie poziomu polaryzacji systemu partyjnego oraz zmiany instytucjonalne. Zgodna współpraca głównych fińskich partii politycznych przesunęła punkt ciężkości rządzenia (zwłaszcza w kwestiach polityki wewnętrznej) do koalicyjnego gabinetu, kierowanego przez lidera najsilniejszej partii. Od 1983 r. wszystkie fińskie koalicje były w stanie przetrwać całą kadencję. Mimo kryzysu ekonomicznego oraz przejawów destabilizacji politycznej w latach 90. zapotrzebowanie na ingerencję głowy państwa w stosunki między parlamentem a gabinetem stopniowo malało. Przejawem tej ewolucji było wyłonienie po wyborach w 1995r. pięciopartyjnego gabinetu P. Lipponena w efekcie przetargów międzypartyjnych. Ukoronowaniem tych procesów stało się uchwalenie w 1999 r. nowej konstytucji, wprowadzającej formalnie reżim parlamentarny i odbierającej prezydentowi prawo samodzielnego zdymisjonowania premiera.

---