Podstawy bankowości 1 - Banki.
Banki to rodzaje dóbr ułatwiające przebieg procesów gospodarczych. System bankowy obejmuje wszystkie banki łącznie z najwyższym bankiem (Bank Centralny), otoczeniem banku (podmioty rynku finansowego, klienci banków) oraz zbiorem przepisów bankowych.
Kształt systemu bankowego w Polsce określony jest przez obowiązujące ustawy: o prawie bankowym, o NBP, o listach zastawnych i bankach hipotecznych.
Funkcje systemu bankowego:
Kreowanie pieniądza przez bank emisyjny.
Kreowanie pieniądza przez banki komercyjne, jako środka płatniczego.
Zaspokajanie zapotrzebowania na pieniądz za pomocą kredytów.
Pobudzanie oszczędności gospodarstw domowych.
Pośredniczenie między posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami.
Etapy powstania rynkowego systemu bankowego w Polsce:
ETAP 1
1987 r. - wydzielenie powszechnych kas oszczędności z NBP i utworzenie Powszechnej Kasy Oszczędności - Bank Państwowy (PKO BP).
1988 r. - utworzenie dziewięciu państwowych banków kredytowych na bazie oddziałów NBP, które rozpoczęły działalność 1.02.1989 r.
Bank Gdański w Gdańsku (obecnie Millenium).
Bank Śląski w Katowicach (obecnie ING Bank Śląski).
Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie (obecnie BPH).
Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie (wchłonięty w procesie konsolidacji przez inne banki).
Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi (wchłonięty w procesie konsolidacji przez inne banki).
Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu (obecnie istnieje w ramach tzw. Banku Zachodniego).
Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie (wchłonięty w procesie konsolidacji przez inne banki).
Obok nich funkcjonowały jeszcze 4 banki państwowe o charakterze wyspecjalizowanym:
PKO BP zajmujący się gromadzeniem oszczędności od osób fizycznych.
Bank Handlowy prowadzący obsługę rozliczeń zagranicznych i jednostek gospodarczych.
Bank Polska Kasa Opieki SA (PKO SA), który koncentrował się na obsłudze oszczędności dewizowych ludności.
Bank Gospodarki Żywnościowej (BGŻ) będący centralą finansową i organizacyjną dla banków spółdzielczych.
ETAP 2
1989 r.
Uchwalenie ustaw: prawo bankowe, o NBP, prawo dewizowe.
Rozpoczęcie działalności operacyjnej przez banki utworzone w 1988 r.
Umożliwienie podmiotom gospodarczym dokonania wyboru banku.
Stworzenie konkurencyjności między bankami poprzez odejście od specjalizacji branżowej i terytorialnej (uniwersalizacja banków).
Reaktywowanie Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK).
Nadanie licencji ośmiu bankom, z których dwa rozpoczęły działalność.
ETAP 3
1990 r.
Pełne urealnienie oprocentowania depozytu i kredytu.
Umocnienie ekonomicznych podstaw samodzielności banków.
Przywrócenie obrotu wekslowego.
Wprowadzenie kredytu dyskontowego, redyskontowego i lombardowego.
Stworzenie rynku papierów wartościowych z udziałem banków.
Wyrażenie zgody na otworzenie banków prywatnych z udziałem kapitału zagranicznego (44 założenia).
ETAP 4
1991 r.
Komercjalizacja 9 banków (przekształcenie w jednostkowe spółki Skarbu Państwa).
Prywatyzacja banków BIG i BRE.
ETAP 5
1997 r. - uchwalenie nowych przepisów prawa bankowego związanych z zamiarem wejścia kraju do UE.
ETAP 6
Po 1997 r. - prywatyzacja Banku Handlowego i Banku PKO SA.
Ustawa bankowa z 1989 r. wprowadziła pewne zmiany, które stały się przyczyną osiągnięć:
Zostały stworzone warunki dla podjęcia przez NBP funkcji Banku centralnego na zasadach obowiązujących w krajach wysoko rozwiniętych.
Uregulowano relacji, jakie zachodzą pomiędzy NBP a bankami komercyjnymi (przede wszystkim polityki emisyjnej i kredytowej).
Nowoczesne rozwiązania zapewniły stworzenie partnerskich, ale także konkurencyjnych stosunków miedzy bankami.
Zainicjowano konkurencję między bankami.
Wprowadzono rozwiązanie ekonomiczne (rachunek ekonomiczny w bankach komercyjnych) pozwalający na kreowanie zysków na zasadach powszechnie obowiązujących.
Ustawa o bankowym funduszu gwarancyjnym (1994 r.):
Powołała fundusz, który jest tworzony ze środków banków i jego celem jest ochrona depozytów klientów banków.
Do czasu powołania funduszu banki były podzielone na 2 grupy:
Uprzywilejowane banki państwowe, w których nakłady gwarantowało państwo.
Prywatne banki komercyjne bez gwarancji państwa.
Od 2000 r. wszystkie banki zostały zrównane, płacą obowiązkową składkę, a w zamian za to będą wspomagane przez fundusz w przypadku zagrożenia wypłacalności.
Coraz większą rolę odgrywał Związek Banków Polskich, który został powołany w 1991 r. Należą do niego wszystkie banki komercyjne, a także część banków spółdzielczych (ma około 150 członków). Związek pełni funkcję organizatora lobby bankowego występującego w swoim interesie.
Struktura systemu bankowego w Polsce jest dwuszczeblowa:
I poziom: NBP, który pełni funkcję Banku Centralnego.
II poziom: banki operacyjne (komercyjne) o charakterze uniwersalnym, wśród których największe znaczenie mają banki kontrolowane przez kapitały zagraniczne.
W efekcie obowiązującego prawa powstaje określony model systemu bankowego. Znane są 2 główne modele:
Kontynentalny (niemiecko-japoński) - system banków uniwersalnych.
Angloamerykański - system, w którym prawnie oddzielono banki depozytowo-kredytowe i inwestycyjne.
Polski system bankowy został oparty na modelu kontynentalnym, w którym banki oferują szeroki wachlarz usług depozytowych, kredytowych, rozliczeniowych, a także maklerskich.
Zgodnie z ustawą „prawo bankowe” banki SA samodzielnymi i samofinansującymi się jednostkami organizacyjnymi, posiadającymi osobowość prawną, działającymi na podstawie ustawy oraz statutów.
Do podstawowej działalności banków należą:
Gromadzenie środków pieniężnych (operacje bierne).
Udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych (operacje czynne).
Przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych (operacje pośredniczące).
Banki w gospodarce rynkowej pełnią 3 podstawowe funkcje ekonomiczne:
Kreują pieniądz centralny będący ostatecznym środkiem zapłaty.
Kreują zdecentralizowany pieniądz wkładowy, jako instrument kredytowy i środek płatniczy.
Pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych.
Rodzaje banków:
Banki centralne:
Są jednostkami państwowymi lub podporządkowanymi państwu.
Czuwają nad prawidłowym funkcjonowaniem i rozwojem systemu bankowego.
Prowadzą rachunki rządowe (budżetowe).
Wykonują operacje finansowe zlecone przez organy rządowe.
Udzielają państwu kredytów.
Reprezentują interesy państwa w stosunkach międzynarodowych.
Banki operacyjne, komercyjne i handlowe:
Sprawują bezpośrednią obsługę osób prawnych i fizycznych.
Prowadzą samodzielną politykę depozytową i kredytową.
Zajmują się gromadzeniem środków pieniężnych i udzielaniem kredytów.
Mają formę spółek akcyjnych i charakter uniwersalny.
Mają prawo:
Tworzyć spółki prawa cywilnego i handlowego.
Realizować wspólnie z innymi podmiotami przedsięwzięcia gospodarcze i świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze.
Tworzyć/likwidować oddziały, placówki i przedstawicielstwa zagraniczne
Mogą być udziałowcami zagranicznych banków i innych osób prawnych.
Banki specjalne.
Spółdzielnie kredytowe.
Kasy oszczędnościowe.
Role banków w gospodarce:
Pełnienie funkcji pośrednika.
Realizowanie płatności.
Rola gwaranta - zobowiązanie się banku do pokrycia zadłużenia klientów, gdy ci są niezdolni do zapłaty.
Rola agenta - działanie w imieniu klientów w celu zarządzania i ochrony ich własności lub emitowanie i wykupywanie ich papierów wartościowych.
Rola polityczna - służenie w charakterze realizatora polityki rządu w jego dążeniu do regularnie … (?)
W wielu dopuszczonych prawem bankowym czynnościach banki konkurują z instytucjami niebankowymi, dążąc jednocześnie do wyeliminowania konkurencji legalnymi formami oddziaływania.
Banki wykonują w ramach swojej funkcji pośredników finansowych takie funkcje jak:
Funkcja transformacji wielości środków - polega na tym, że banki przyjmują znaczną liczbę małych wkładów, a środki w ten sposób uzyskane udostępniają niekiedy w postaci dużych sum kredytobiorcom. Możliwa jest także transformacja w odwrotnym kierunku, gdy duża lokata udostępniana jest w postaci znacznej liczby małych pożyczek.
Funkcja transformacji terminów - banki mogą korzystać z prawidłowości statystycznych rządzących masowymi procesami lub z faktu osadzania na dłuższy okres wykładów formalnie krótkookresowych, a także udzielać pożyczek na dłuższy termin niż wynika to z ich zobowiązań wobec deponentów.
Funkcja transformacji ryzyka - podejmowane jest przez banki w takiej formie, że ryzyko istniejące w przypadku każdego kredytu (bądź innej lokaty czy aktywów) zdywersyfikują one tak, iż całkowite ryzyko kredytowe ich portfela aktywów jest mniejsze niż suma pojedynczych ryzyk dla poszczególnych składników portfela kredytowego. W skutek tego banki mogą oferować możliwości lokaty kapitałów o mniejszym ryzyku w porównaniu z inwestycjami podejmowanymi bezpośrednio przez właścicieli kapitału.
Funkcja transformacji przestrzennej (alokacji środków) - polega na tym, że banki doprowadzają do równowagi między różniącymi się przestrzenną strukturą popytu na kapitał i jego podaży. Dokonywane jest to zarówno na skalę międzynarodową, lokalną, regionalną, jak i globalną.
Funkcja transformacji informacji - wykonują ją banki likwidujące konieczność indywidualnego przekierowania przez uczestników rynku finansowego partnerów skłonnych do zawarcia bezpośrednio z nimi umowy oraz podejmując działania umożliwiające dokonywanie ocen wiarygodności. Dla lokujących środki pieniężne oznacza to możliwość ograniczenia się do sprawdzania wiarygodności banku. Banki również doradzają swoim klientom w sprawach lokowania kapitału, wyrównują ich niedobór informacji i pozwalają na indywidualną optymalizację portfeli inwestycyjnych (np. usługi private banking).
Funkcjonowanie banku zależy od wielu czynników, które możemy podzielić na:
Czynniki zewnętrzne (niezależne od banku):
Trendy rozwojowe na międzynarodowych rynkach finansowych (globalizacja, deregulacja, tendencje informacyjne).
Sytuacja ekonomiczno-społeczna - tempo rozwoju gospodarczego, zapotrzebowanie na kredyty, podaż lokat, wysokość stopy procentowej, wypłacalność klientów.
Polityka gospodarcza państw.
Popyt na usługi finansowe.
Ograniczenia ustawowe w działalności banku komercyjnego, istniejący porządek prawny.
Środowisko i partnerzy banku - podmioty w otoczeniu banku.
Banki konkurujące i współpracujące.
Konsolidacja, integracja rynku bankowego w ramach UE.
Konsolidacja w systemie bankowym.
Czynniki wewnętrzne (tkwiące wewnątrz banku):
Kapitał banku i zasoby kapitałowe.
Zasoby ludzkie.
Pozycja rynkowa mierzona rozciągłością sieci i nowoczesnością produktów.
Organizacja pracy banków.
Polityka i strategie banków.
Zarządzanie pieniądzem, finansami.
Wyposażenie techniczne i technologiczne.
System rachunkowości i sprawozdawczości.
Marketing bankowy.
1